Gili Hoxhaj

Ilire Vinca erdhi sonte në KultWoman për të ecur nëpër kujtimet e jetës së saj.

Me publikun, ajo ndau shumëçka nga jeta e saj, që nga rrethi i saj familjar e deri tek rolet e saj të shumta në teatër e film. Krejt kjo erdhi në kuadër të ngjarjes së pestë “KultWoman me…”, e organizuar nga gazeta e parë online për kulturë, KultPlus.

Ilire Vinca, e cila jo rrallë herë është aktorja më e mirë e festivaleve ku është e pranishme, u ka dhënë shpirt roleve të saja filmike, ndërsa shfaqjet në të cilat ajo aktron gjithmonë janë të suksesshme. Vinca ka luajtur mes tjerash në ‘Falja e Gjakut’, ‘Martesa’, ‘Gardhi’, ‘Shtriga’, e së fundmi edhe në shfaqjen ‘Karnavalet e Korçës’, ndërsa publiku nga Tirana së fundmi e ka parë edhe në shfaqjen “Natën ma”.

Ilire Vinca, e lindur në Strugë, vetëm pak nga fëmijëria e saj e kishte kaluar atje, prej nga thotë se janë larguar për arsye politike. Shkollimin e ka përfunduar më pas në Prishtinë, ndërsa për aktrim thotë se dëshirën e ka pasur shumë më të hershme, para se të jetë e bindur se çfarë do të zgjedhë si profesion. Skenën e parë e kishte parë në një kënd në shtëpi, ku perdet e kuzhinës ia zëvendësonin perdet e teatrit.

“Mbase një ndikim i madh ka qenë babi im si prind dhe familjarët e tjerë, babai, halla të gjithë janë marrë me shkrime dhe meqë kemi jetuar gjithë familja me një rrogë nuk kemi pasur lluks që të shëtisim diku tjetër por në mënyrë shumë të bukur kanë ditur prindërit e mi që të na krijojnë një hapësirë, një teatër, pra një jetë kulturore brenda. Të gjithë ndoshta i kujtoni ato që e quanim kuzhina të vogla me disa perde që kanë qenë dhe ajo ka qenë skena ime si fëmijë”, tregoi sonte Ilire Vinca, e cila tha se ka qenë fat për të që dega e Arteve Dramatike- Aktrimi është hapur në vitin 1989 si drejtim, kur ajo e kishte përfunduar maturën.

Përkundër shumë dilemave, ajo kishte qenë e përcaktuar se do të studionte diçka me art, por për t’iu përshtatur dëshirave të dy prindërve, ajo kishte regjistruar dy fakultete paralelisht derisa rrethanat në të cilat zhvillohej mësimi, e bënë që ajo të përcaktohej për aktrim. Këtë rrugë e kishte marrë duke qenë e bindur se duke e ushtruar një profesion që paragjykohet, ajo do të mund t’i kontribuonte zhdukjes së këtij paragjykimi.

“Trysnia e mentalitetit, duke e futur pak edhe nanën time që donte për vajzën e saj një profesion edhe më të denjë se aktorja, u detyrova me e regjistru edhe mjekësinë për t’i kënaqur të dy prindërit dhe e shtyva deri në vit të tretë, në kohën kur prakitikisht mësonim në shtëpi-shkolla dhe ishte e vështirë, u desht që ta marr vendimin tim, reflektova dhe isha e pjekur mjaft për të reflektuar dhe vendosa të jem në një numër më të vogël të aktorëve se sa një tjetër doktoreshë në një profesion me shumë njerëz”, tha ndër të tjera Ilire Vinca.

Ajo e përshkroi edhe kohën e viteve të 90-a kur me profesorin Faruk Begolli shkonin në të gjitha fshatrat e Kosovës, atëherë kur njerëzit veçse e kishin humbur shpresën për ditë më të mira.

“Ne kemi udhëtuar dhe u kemi kthyer buzëqeshjen në salla edhe atëherë kur aty kanë qenë dy vetë”.

Ajo thotë se edhe projektet më të vogla i cilëson si të suksesshme, ajo thotë se është sukses nëse e fiton një rol tek një regjisor i njohur dhe pastaj vazhdon në Berlin, por thotë se sukses më i madh për të është që të zhvillohen provat në “Dodonë” me zë të ulët në kohën e orës policore, përcjellur me frikën se dikush mund tu trokas në derë.

“Dhe kështu kur vjen koha me e shfaqë shfaqjen, me e shfaqë atë dhe rrugës me i kriju edhe disa tregime të tjera nëse na ndalë policia”, u shpreh Vinca sonte në “KultWoman”.

Ajo tha se secili prej roleve të saj e ka shkëlqimin dhe vulën e veçantë ndërsa veçoi rolin e tij të parë – “Profesor, jam talent se jam mahi”, prej të cilit thotë se ka marrë më shumë se sa që ka dhënë. Po ashtu veçoi edhe rolin e saj në “Falja e Gjakut”, “Burrneshat” dhe shfaqjen “Doruntina”.

Ilire Vinca fillimisht kishte refuzuar rolin e asistentes

Ilire Vinca aktualisht është edhe profesoreshë në Fakultetin e Arteve në Universitetin e Prishtinës. Ajo kishte përfunduar studimet në klasën e Faruk Begollit, ku i ishte ofruar roli i asistentes. Ajo thotë se e kishte refuzuar. Kishte qenë profesori Begolli, ai që kishte këmbëngulur fort që ajo duhet ta marrë përsipër këtë detyrë.

“Si vajza e një profesori që ka eduku shumë gjenerata, unë mendoja se nuk është një profesion që çdokush mundet me e bo. Unë kam qenë ai gjithkushi për veten time. Më është dukur aq e shenjtë dhe me përgjegjësi të madhe dhe e refuzova detyrën si asistente. Kaluan disa vite dhe profesori Begolli nuk hoqi dorë dhe unë, vetëm fillova më i ndihmu pak në mësimet e tij dhe ai më tha “ti mundesh më e bo këtë punë shumë mirë sepse të kam përcjellur msheft”. Pra ka qenë në sallën në “Dodonë” dhe më tha ndihmoji pak studentëve në një detyrë dhe ai kishte qenë i fshehur diku në sallë dhe më tha “Ti duhet ta bësh këtë punë sepse di ta bësh shumë mirë”, tregoi Vinca.  

Ilirja thotë se për ta ushtruar këtë profesion, nuk i ka mjaftuar vetëm eksperienca prej aktoreje por thotë se ka hulumtuar mjaft shumë dhe ka bërë vizita në universitetet tjera e ka kontaktuar disa profesorë. Ajo thotë se gjatë gjithë kohës mundohet të jetë në hap me kohën dhe gjeneratën e re, të cilën thotë se duhet ditur që ta dëgjosh.

“Njeriu kurrë nuk mund të jetë i kënaqur me veten, nuk mund t’i them vetes se jam e kënaqur se cfarë profesoreshe jam por po zhvillohem ende”, thotë mes të qeshurave Vinca.

Ilire Vinca: Punën që e bën është terapia më e mirë

Për Ilire Vincën është e rëndësishme ta kesh një vizion në jetë dhe të investosh në veten tënde dhe kjo bën që të gjitha vështirësitë të jenë më lehtë të tejkalueshme.

Për Ilire Vincën puna është terapia më e mirë, e investimi tek vetja bën që kur përballesh me vështirësitë, ato nuk të nxjerrin jashtë kontrollit. Ilire Vinca shpesh është bërë cak i mediave për jetën e saj personale, por thotë se megjithatë është falënderuese që mediat e kanë kursyer pak më shumë rastin e saj.

“Sot fusin në thes ata që dojnë spektaklin dhe ata që nuk e duan, ata që bëjnë treg me personalen dhe ata që nuk bëjnë. Unë gjatë gjithë jetës jam munduar që ta ruaj jetën personale si timen dhe natyrisht, pse duhet të jetë ushqim për njerëzit diçka që është  e jotja”, theksoi Vinca.

Mes filmit dhe shfaqjes, ajo nuk gjen përcaktim pasi thotë se të dyja kanë bukurinë e vet

“Të dyja kanë hapësirën e mrekullueshme për me kriju. Kanë ndjesi të ndryshme po secila në atë ndryshueshmërinë e ka bukurinë e vet”, thotë Vinca.

Megjithatë Vinca përshkroi se si i përjeton këto eksperienca. Ajo veçmas tregoi për qetësinë që e përmbushë në fund të shfaqjes, aty ku thotë se është momenti për t’u përshëndetur denjësisht me rolin e shfaqjes.

“Në film, kamera të afrohet ty dhe ti nuk ke nevojë që me lojën tënde të shkosh shumë afër publikut, ndërsa në teatër publiku është më larg dhe janë disa teknika që përdoren për teatër dhe për film e që dallojnë. Rituali për me u fut në rol në teatër, momentin kur mbyllen dritat aty praktikisht vdes jeta e personazhit dhe gjithkush vrapon në jetën e vet, e unë e dëshiroj atë qetësinë time në fund, ku jam vetëm unë dhe personazhi dhe ngadalë duke i hequr kostumet mbes vetë në gardërobë, më pëlqen ajo qetësi, më duket sikur duhet të përshëndetemi denjësisht me rolin”, tregoi aktorja Vinca.

Vinca: Nuk kam bërë një jetë ndryshe prej grave të tjera

Ilire Vinca përkundër se vazhdimisht ka ndjekur karrierën e saj, thotë se jeta e saj nuk dallon prej grave të tjera shqiptare. Ajo thotë se akoma ka problem të thotë “jo” për gjërat që nuk i përshtaten. Megjithatë, shpesh është përpjekur shumë për t’iu përshtatur imazhit të një gruaje të respektuar në shoqëri, ajo thotë se përkundër sakrificave rolin e gruas e ka luajtur ashtu siç është pritur prej saj pasi që kështu ka dashur t’i zhdukë paragjykimet për aktoret.

“Nuk kam bërë një jetë ndryshe prej grave të tjera. Unë kam qenë ajo nusja e shpisë me tabak, me prindërit e burrit, me mysafirë shumë. Të gjitha ritualet/zakonet që i bën çdo grua i kam bërë edhe unë madje edhe ato që nuk i kam ditë, nuk kam thënë “nuk i di” (nuk kam qenë e mençur me thonë nuk i di por e kam gjetur mënyrën për me i msu për me mujtë me e dëshmu veten nga pritshmëritë që dosido ekzistojnë, nuk jemi krejt të forta më e pasë vetëdijen më i luftu prej fillimit duke e dit që është mirë më thanë “jo”. Balanci im ka qenë ana tjetër se nuk kam hequr dorë prej karrierës”, tha në rrëfimin e saj Ilire Vinca.

‘KultWoman me…’ është projekt i financuar nga programi ‘Culture for Change’ i Bashkimit Evropian, i implementuar nga Qendra Multimedia dhe Goethe Institute./ KultPlus.com

Filmat mahnitës në gjuhët të huaja (joangleze), vazhdojnë të anashkalohen nga Çmimet e Akademisë, edhe pse këta janë filmat më të mirë, shkruan kritikja Caryn James. Pjesë të shkrimit të saj, Telegrafi ua sjell më poshtë.

Në filmin e thellë e të bukur të Pawel Pawlikowskit, që shtrihet në disa dekada (1949-1964), “Cold War”, heroina – një këngëtare e quajtur Zula – duhet të vendosë nëse do të ikë nga Polonia komuniste në Paris, në vitin 1952, me të dashurin e saj, pianistin me emrin Wiktor. “Çfarë do të bëj atje?”, pyet ajo. “Kush do të jem unë?” Lutja e saj tregojnë se sa do të ndikojë zhvendosja kulturore në identitetin e saj. Kjo vërehet te ky film dhe katër të tjerë të nominuar për Çmimin Oscar për filmin më të mirë të huaj.

Gafet dhe idetë e këqija i kanë përshkruar çmimet e sivjetme Oscar. Për një minutë shpallej moderatori, në tjetrin nuk ishte. Një herë shpallet kategoria e Filmit Popullor, por shpejt u tërhoq nga akuzat se ishte kot. Pastaj, kush me të vërtetë mendon se një vepër mediokre si “Bohemian Rhapsody” meriton nominimin për filmin më të mirë? “Moonlight” dhe “La La Land” të vitit 2017 ngjajnë me këtë pështjellim.

Mes këtij kaosi, kategoria e filmave të huaj ishte një lehtësim: të gjithë kandidatët e këtij viti kishin vepra artistikisht mahnitëse që të tërheqin në aspektin emocional. Ata rezonojnë në disa prej çështjeve më të rëndësishme globale të ditëve të sotme, që nga kriza e emigrantëve, familjet e shkatërruara, e deri te pesha e fajit të klasave dhe historisë. Në çdo vit, secili nga këta pesë filma do të meritonte të fitonte.

Nominimet e huaja kanë tema. Fituesi i vitit të kaluar, “Chile’s A Fantastic Woman”, merrej me të drejtat transgjinore. Por, kjo kategori ka edhe filma apolitikë. “The Great Beaty” që fitoi më 2014, është një zhytje felliniane në krizën e identitetit; ndërsa “Toni Erdmann”, kandidati gjerman i vitit 2017, flet për një komik që dëshiron të rregullojë raportet baba-vajzë.

Nuk ka asgjë të çuditshme në zgjedhjet e këtij viti. Rëndësia e filmave reflekton tonin e zymtë të kohëve tona, në të cilat luftërat, ksenofobia dhe izolacionizmi po rriten. Por, këta filma janë më të pasur se mesazhet që përçojnë.

Konflikti mes Wiktorit dhe Zulas te “Cold War”, shkaktohet nga ata dhe rrethi i ri…

Vepra e përsosur “Cold War”, e bazuar në romancën e prindërve të Pawlikowskit, nuk ka të bëjë aspak me Luftën e Ftohtë. I xhiruar bardhezi, jep ndjenjën e një historie klasike dashurie. Shtypja artistike e detyron Wiktorin të largohet e të ndahet nga Zula. Ai bëhet tjetër njeri në Paris. Por, është e pamundur të deshifrosh se sa mosmarrëveshjet në marrëdhëniet e tyre nxiten nga personalitetet e tyre e sa nga forcat shoqërore që janë përtej kontrollit që kanë. Historia e dashurisë dhe retë e errëta politike që varen mbi ta, janë të njohura edhe sot – në rrethanat tjera.

“Capernaumi” i Nadine Labakit nga Libani është ndryshe nga “Cold War”, por që merret po ashtu me zhvendosjen kulturore. Heroi i saj, Zain, është një djalë nga një familje e varfër, pa certifikatë lindjeje ose dokumente ligjore për të vërtetuar identitetin e tij. Njerëzit e tjerë mendojnë se ai është rreth 12 vjeç, por duket më i ri dhe është i detyruar të veprojë si më i vjetër.

Në sekuencat e jetës së tij në rrugë, të xhiruara me ngjyra dhe detaje të mprehta, çdo skenë shton një shtresë nga temat sociale. Zaini – i luajtur nga Zain Al Rafeea, një refugjat sirian dhe aktor amator, por që nuk e gjen më të besueshëm – largohet nga shtëpia pasi motra e tij është e martuar si 11 vjeçe. Ai merret nga Rahila, një migrante etiopiane që punon si pastruese, pa dokumente. Kur Rahila papritmas merret në paraburgim, Zaini duhet të kujdeset për djalin e saj të vogël. Ai nuk ka para, por është i shkathët. Një vajzë siriane që takon në rrugë e çon në një bankë ushqimore për refugjatët, ku pretendon të jetë sirian në mënyrë që ai dhe djali të mund të hanë.

Te “Capernaum”, Nadine Labaki hulumton luftën dhe migrimin në sytë e fëmijëve

Nëpërmjet Zainit, filmi analizon efektet e luftës dhe të migracionit në Lindjen e Mesme: mungesa e strehimit, ndarja e dhunshme e prindërve nga fëmijët dhe mungesa e një vendi të vërtetë në botë.

Një djalë me një familje të improvizuar në një shtëpi të improvizuar është gjithashtu në qendër të filmit japonez “Shoplifters”, me regji nga Hirokazu Kore-eda. Shota jeton me babanë dhe nënën, tezen dhe gjyshen – një familje e rastit, e afërt e që mbijeton nga vjedhjet e vogla, por lidhjet e të cilëve zbulohen gradualisht. Ata marrin një vajzë të vogël të lënë pas dore. Shota e mbron atë aq sa Zaini bëri për motrën e tij dhe foshnjën që i mbeti nën kujdes. Toni i pandjeshëm dhe jogjykues e forcon fuqinë e filmit, pasi i fut shikuesit në botën e Shotës. “Shoplifters” nuk është film politik, por koment për mbijetesë sociale.

Familja që krijohet nga rastësisë: Filmi “Shoplifters”

Ashtu si “Shoplifters”, të gjithë kandidatët e filmave të huaj merren për familjen. “Roma” e Alfonso Cuaronit meriton lëvdata për rrëfimin që bazohet në kujtimet e fëmijërisë së regjisorit në Meksikë, në fillim të viteve 1970. Heroina është dadoja Cleo (Yalitza Aparicio, një tjetër amatore që kishte nominim për Oscar për Aktoren më të Mirë). Politika nuk është elementi më i dukshëm në këtë film të jashtëzakonshëm, me ngjyra bardhezi dhe një perspektivë neutrale që na lejon të vëzhgojmë ngjarjet sikur të ishin kujtimet tona.

Por, trazirat shoqërore dhe ndarjet klasore janë të pandashme në tregim, sidomos në sekuencën në të cilën gjyshja e familjes merr Cleon shtatzënë për të blerë një djep. Nga dritarja e dyqanit të mobileve, gratë shohin demonstratën të njohur tani si masakra e Corpus Christit, në të cilën milicia e krahut të djathtë gjuajti dhe vrau demonstruesit pro-demokracisë. Një nga personat e armatosur ndjek një protestues në dyqan, duke e qëlluar atë teksa Cleo dhe gjyshja shikojnë – një tronditje që e detyron Cleon në lindje të parakohshme.

Pamje nga filmi “Roma”, që kishte nominime në shumë kategori

Cuaroni ka pranuar se sa e rëndësishme është shtresa politike te “Roma”, meqë kujton masakrën qëkur ishte 10 vjeç. “Flluska ime e vogël e klasës së mesme shpërtheu”, tha ai. “Në film doja të analizoja plagët që më formojnë, si plagët personale ashtu edhe plagët që i ndaj kolektivisht me një vend dhe me botën… Kjo shoqëri nuk ka ndryshuar”.

Filmi elegant i regjisorit gjerman Florian Henckel von Donnersmarck, “Never Look Away”, flet për forcat e errëta politike naziste që modeluan jetët dhe artin dhe se si ato plagë të historisë na prekin edhe sot. Filmi bazohet në jetën e artistit Gerhard Richter, por nuk është biopik. Në fillim, heroi Kurt, një djalë i ri, në vitet 1930 dërgohet nga tezja në ekspozitën naziste të Artit të Degjeneruar (ku ishin shfaqur madje veprat e artistëve inovativë, si Kandinsky dhe Chagall). Aty tezja i thotë: “Mos e kthe kokën, sepse gjithçka që është e vërtetë ka bukuri brenda”. Tezja e tij, emocionalisht e paqëndrueshme, vritet nga nazistët.

Filmi përfshin një shoqëri në ndryshim, nga skenat e bombardimeve të luftës dhe të jetës normale të klasës së mesme të pasluftës. Ndërkaq, përfshin shumë stile të artit, të kapura nga mjeshtri i fotografisë, Caleb Deschanel. Kurt bie në dashuri me Ellien, babai i së cilës ishte mjek që përpiqej të fshihte të kaluarën e tij naziste. Duke refuzuar socrealizimin e Gjermanisë Lindore, Kurt dhe Ellie ikin në Berlinin Perëndimor, ku ai do të mund të krijojë art origjinale, nga abstraktja e deri te fotorealizmi. Por, ashtu si çifti te “Cold War”, dashuria dhe jeta e Kurtit dhe Elliet bie në hije nga forcat politike.

Filmi “Never Look Away” tregon se plagët e kaluara dhembin edhe sot.

Filmi i mëparshëm i Von Donnersmarckut, “The Lives of Others”, që fliste për vëzhgimin e artistëve nga Stasi në vitet 1980, ka fituar Oscar më 2007. Kjo vepër jehon më shumë sot kur po rriten mundësitë për ndërhyrje në privatësinë tonë. Ngjashëm, “Never Look Away” dërgon drithërimë nga e kaluara, që aludon në opresionet e sotme artistike dhe valët e fundit neo-naziste.

Ceremonia e Oscarit flet për rëndësinë e çmimeve dhe ndikimin që ato kanë në shikueshmëri. Por, rëndësia më e madhe fshihet te filmat e huaj që flasin në mënyrë unike me problemet e botës, duke paraqitur të njëjtën kohë romancën dhe lidhjet e përjetshme familjare. /KultPlus.com