Në vitin 1978, NASA shpalli një grup të ri me 35 astronautë, me synimin për të shënuar një erë të re të udhëtimeve në hapësirë, dhe gjashtë nga këta ishin gra. Ja se si programi i Space Shuttle luajti një rol në adresimin e një boshllëku, të tillë që nuk e kishte kuptuar NASA deri atëherë.

Më 18 qershor 1983, Space Shuttle Challenger u përgatit për nisje në misionin STS‑7, një nga misionet e para të anijes hapësinore të ripërdorshme. Në bord, nga pesë anëtarë të ekuipazhit, ishte edhe fizikistja nga Kalifornia, Sally Ride. Deri atëherë, vetëm dy gra kishin fluturuar ndonjëherë në hapësirë. Valentina Tereshkova e kishte bërë këtë histori që në 1961, dhe Svetlana Savitskaya erdhi më 1982, dy dekada më vonë, pasi Bashkimi Sovjetik vuri re se SHBA do të dërgonte një grua në hapësirë. Ndërsa në vitin 1965 në marketet amerikane kishte dalë një Barbie astronaut, me çizme praktike dhe kostum argjendi, gratë amerikane duhej të prisnin shumë më gjatë për të qenë ato që do ta përjetonin realisht hapësirën.

Në vitet 1980, bota dhe moda ishin ndryshuar. Barbie e rikrijuar në 1985 veshte leggingë shkëlqyese argjendi, me një çantë të përputhur, mëngë me flluska ngjyrë fuksi dhe çizme të gjata rozë me taka të larta.

Ndërsa taka nuk janë pjesë e pajisjeve të Ride, NASA ia siguronte asaj dhe kolegeve të tjera kozmetikë si maskara, hije për sy, dhe buzëkuq, pjesë e një “Personal Preference Kit” (PPK) për gjashtë astronautet femra: Sally Ride, Judy Resnik, Anna Fisher, Kathryn Sullivan, Shannon Lucid dhe Rhea Seddon. Ride në fakt nuk i përdori ato.

As Kathryn Sullivan nuk e përdori kur, një vit më vonë, u bë gruaja e parë amerikane që kreu një hapësirë të hapur (spacewalk).

“Ne e pamë me një përzierje të çuditjes dhe irritimit atë ‘Female PPK’ kozmetik”, thotë Sullivan, e cila më pas bëri riparimin e rëndësishëm të Teleskopit Hubble dhe është bashkautore e How to Spacewalk: Step‑by‑Step with Shuttle Astronauts.

“Kujtimi i paketës vetëm me make‑up sugjeronte që dikush mendonte se ne mund të jeshim më pak të përqendruara në mision se bashkëmoshatarët tanë mashkullorë, ose se duhet të përputheshim me një stereotip gazetaresh.” – tregon Sullivan.

Por jo çdo astronaut i asaj kohe e refuzoi atë paketë. Rhea Seddon, në llogarinë e saj personale online, thotë:

“Unë lëshova zërin për të paktën [kozmetikat]… Nëse dikush do të më merrte një foto nga hapësira, unë nuk doja të humbja në sfond, prandaj kërkova disa artikuj bazikë… Ishte interesante që nuk isha e vetmja udhëtare hapësinore që nga fotoja ime në fluturim kishte pak buzëkuq dhe blush”.

Ride nuk e vendosi make‑up-in, por kishte edhe çështje të tjera me PPK-në. Lynn Sherr, autore e “Sally Ride: America’s First Woman in Space”, tregon:

“Vajzat kishin biseduar për të zëvendësuar deodorantin britanik Sterling, tonikun për meshkuj dhe krem̃rat e rruajtjes Old Spice me lotione dhe kremra më miqësorë për femra, dhe ia kishin arritur.”

Por ndonjëherë, gjinia e tyre thjesht harrohej. Sherr kujton.

“Kur, në 1978, Ride u ftua të shkonte te Edwards Air Force Base për të parë testin e uljes së Space Shuttle Enterprise, çdo astronaut, përfshirë edhe gratë, mori suvenire: kapëse kravate të pozulluara dhe mangë për këmishë.”

Përgatitja për fluturimet e ardhshme kërkonte edhe njohje bazike të biologjisë; për shembull PPK-ja përfshinte shumë tamponë.

“Të rrafshuar përpara një zie, Ride tërhi një tampon dhe ishte si një seri salsiçe, tampon, tampon, tampon… Me rreth 100 copë. Ata pyetën ‘a janë sa duhen?’, Sally u mundua të qeshte dhe tha ‘Jo, jo – është tepër, faleminderit shumë.’”

Gjithçka tregon se NASA kishte njohuri të plota inxhinierike për hapësirën, por jo domosdoshmërisht për prioritete të grave, apo për ciklin menstrual.

Sullivan komenton:

“Gafa më të dukshme dhe qesharake ishin pajisjet për ekuipazhin: veshjet, helmeta, nevojat për higjienë. Mendoj se ishin gafa të pafajshme, dhe ekipet që ishin për këto zona bënë më të mirën me çfarë kishin dijeni.”

Megjithatë, NASA bënte edhe gjëra të mira: për shembull, “Kërthinat maksimale të absorbimit” (MAG) – pelena për të rriturit, përdorur gjatë nisjes, uljes dhe spacewalk-ave, duhej të riprojektoheshin për femrat, me kuptimin se ato kishin ndarje anatomike të ndryshme, dhe ishin më të shkurtra apo më të lehta mesatarisht. Për këtë NASA krijoi “trunks” të veçantë me absorbim dhe koleksionim për individë.

Anna Fisher, nga klasa 1978, tregon në dokumentarin radioditor “The Equal Rights Stuff”:

“NASA kishte bërë angazhimin për të pranuar gratë në program… Edhe në Kontrollin e Misioneve, kishte gra, por pak, dhe asnjë drejtoreshë. E para u zgjodh në 1984.”

Historikisht, ekzistonte bindja se vetëm burrat kishin “right stuff”. Para Shuttle-it, të gjithë astronautët, përveç njërit, ishin pilotë ushtarakë. Ndonjëri ishte Harrison Schmitt, gjeolog i Apollo 17, por edhe ai mbushi një pjesë të trajtimit të nevojave aeronautike si civil.

Për këtë arsye, nisma për mission specialists, si shkencëtarë, inxhinierë dhe mjekë, ishte një tjetër shkëputje. Nga 35 astronautët e rinj, 15 ishin pilotë, por 20 ishin mission specialists, dhe ndër të cilët ishin edhe gjashtë gratë.

Jo të gjithë e mirëpritën këtë. Mike Mullane, astronaut që u bashkua si pilot pas trajtimeve në West Point dhe luftimeve në Vietnam, kishte dyshime për aftësitë e atyre që nuk ishin shkencëtarë. Fisher përmend se Mullane kishte komentuar se si ata do të funksiononin në situata jetësore. Mullane, që sot nuk ngurron të thuash se kishte qenë seksist, përshkroi se:

“E kisha të vështirë sidomos kur vija nga një shkollë katolike ku më mësonin se gratë kishin vetëm disa funksione kryesore si të ishin nëna dhe gra shtëpie.”

Por ai pranon se pas disa misioneve u bind:

“Nuk zgjati shumë që të kuptoja se këta njerëz [gratë], sjellin shumë në tavolinë… Në misionin tim të parë, isha në një ekuipazh me Resnik. E doja. E kishte right stuff.”

Përkundër kualifikimeve, këto gra duhej ta provonin veten vazhdimisht. Sullivan tregon:

“Një gazetar tha se burrat kishin bërë pilotimin dhe hulumtimin në Mercury, Gemini dhe Apollo – dhe a nuk ishim të panevojshme apo thjesht aty për të shikuar burrat?”

Satira klasike – “The Tonight Show”, nuk i kursente fare:

“Johnny Carson bëri shaka se Shuttle do të vonohej derisa Sally të gjente një çantë që të përputhej me këpucët e saj.”

Lucid fluturoi pesë herë dhe mbajti rekordin për shumicën e kohës në hapësirë nga një grua deri në vitin 2007.

Por pjesëmarrja ishte ajo që rëndësishme, dhe aty rol luajti edhe aktorja Nichelle Nichols, e cila luajti Lieutenant Uhura në “Star Trek” (1966–69), figura e vetme afrikano-amerikane e vazhdueshme në shfaqje.

Në fillim të viteve ‘70, NASA pësoi një dështim në të punësuarit e minoriteteve; drejtuesja e atyre sk animeve, Ruth Bates Harris, u pushua pasi raporti i saj u quajt “fatsor dështimi”, por Udhhëhoqja u ri-punësua pas përforcimit me Kongresin. NASA kishte diçka për të provuar.

Nichols përdori influencën e saj: ajo u rekrutua për video promovuese dhe folës shkollash për të inkurajuar gratë dhe minoritetet. Ajo dha nga pozicioni i saj, dhe tkurain e saj, si inspirim për aplikues si Resnik dhe më vonë Mae Jemison, gruaja e parë me ngjyrë në hapësirë (1992).

Sot, NASA është krejt ndryshe: inxhiniere si Loral O’Hara dhe test pilote si Jasmin Moghbeli, që kanë mbi 150 misione për luftim, janë pjesë e pasurisë astronautike, një kujtesë se “right stuff” nuk është më vetëm për meshkujt dhe jo të bardhë.

Në fjalët e Lynn Sherr:

“Sally Ride mendonte se çoi 20 vjet për t’u futur në atë botë, por kur NASA vendosi të përfshinte gratë dhe minoritetet, nuk hezitoi më.

“Unë mendoj se Sally e pa NASA-n si punëdhënësin e mundësive të barabarta që në fund ishte bërë.”/BBC/KultPlus.com