Arkeologët në Peru kanë zbuluar një mural tre-dimensional shumëngjyrësh 4,000-vjeçar . I gjetur në vendin Huaca Yolanda në Luginën Tanguche, ky mural ofron njohuri të reja mbi periudhën formuese të qytetërimeve më të hershme të Perusë.

Zbulimi u botua në The Guardian. Murali, i cili shtrihet gati 6 metra i gjatë dhe është 9.5 metra i lartë , është i zbukuruar me friza me reliev të lartë të pikturuara me ngjyra të gjalla – blu, të verdhë, të kuqe dhe të zezë. Pjesa qendrore paraqet një zog të madh grabitqar me krahë të shtrirë, koka e të cilit është e zbukuruar me motive në formë diamanti.

Ana Cecilia Mauricio, arkeologja kryesore nga Universiteti Katolik Papnor i Perusë, e cila udhëhoqi gërmimet, e quan këtë zbulim “vërtet të pashembullt”. Murali, që paraqet peshq të stilizuar, rrjeta peshkimi, qenie mitologjike dhe simbole qiellore, ofron një pamje të një bote ku natyra dhe kozmosi ishin thellësisht të ndërthurura me fenë dhe ritualet shoqërore.

Gdhendjet dhe motivet e ndërlikuara në mural sugjerojnë një shoqëri që tashmë shfaqte shenja të hierarkisë shoqërore. Sipas Ana Cecilia Mauricio, imazhet tregojnë se shamanët, të cilët zotëronin njohuri si shpirtërore ashtu edhe shkencore, ishin me shumë gjasa ndër figurat më me ndikim në atë kohë. “Ata zotëronin njohuri të rëndësishme rreth bimëve medicinale dhe astronomisë”, shpjegon ajo.

Një nga karakteristikat më mbresëlënëse të muralit tregon një transformim nga njeri në zog. Kjo mund të përfaqësojë një “rit kalimi” shamanik, një gjendje të ndryshuar të vetëdijes të shkaktuar nga substanca si kaktusi San Pedro, një halucinogjen tradicional i përdorur në Ande.

Murali besohet se ka dekoruar pjesën e brendshme të një tempulli, me shumë mundësi të përdorur në ceremoni fetare. Vendndodhja Huaca Yolanda, si të tjerat në Peru, daton që nga periudha formuese (2000-1000 p.e.s.) , një kohë kur filluan të shfaqen shoqëri komplekse. Kjo periudhë u shënua nga zhvillimi i bujqësisë, ngritja e qendrave të hershme urbane dhe krijimi i hapësirave ceremoniale.

Murali në Huaca Yolanda ka disa ngjashmëri me vepra të tjera të lashta në Peru, por vendndodhja e tij bregdetare dhe stili artistik e dallojnë atë nga muralet e gjetura në vende si Chavín de Huántar në male. Ndërsa muralet e Chavín përshkruajnë kafshë të xhunglës, murali i Huaca Yolanda thekson jetën detare dhe mjetet e peshkimit.

Edhe pse është jashtëzakonisht e rëndësishme, Huaca Yolanda nuk mbrohet zyrtarisht si vend arkeologjik. Mauricio ka ngritur shqetësime në lidhje me rreziqet nga zhvillimi urban, bujqësia dhe plaçkitjet. “Vendi përballet me kërcënime më themelore”, thotë ajo, duke theksuar se rrënojat aty pranë janë dëmtuar tashmë nga aktiviteti dhe ndërtimet e paligjshme. Për të mbrojtur muralin, ajo po i kërkon Ministrisë së Kulturës së Perusë dhe autoriteteve lokale të ndërhyjnë dhe të sigurojnë ruajtjen e tij për një kohë të gjatë.

Që kur filloi punën e saj në Huaca Yolanda në vitin 2012, Mauricio ka synuar të zbulojë më shumë rreth shoqërive të hershme që jetonin përgjatë bregdetit. Ekipi është i etur të mësojë më shumë rreth mënyrës se si këta njerëz të lashtë ndërvepruan me mjedisin e tyre, veçanërisht në lidhje me fenomenin e motit El Niño që ka ndikuar në rajon për shekuj me radhë.