Vdekja e një ylli shumë të dashur zakonisht pasohet nga një shpërthim pikëllimi, por në Afrikën e Jugut, humbja javën e kaluar e aktores 75-vjeçare Nandi Nyembe erdhi gjithashtu me një shpërthim zemërimi.

Njerëzit u shqetësuan që në muajt e fundit të jetës së saj, një grua qartë e sëmurë ishte reduktuar të shfaqej në video duke kërkuar ndihmë financiare.
E ulur në një karrige me rrota, me flokë të thinjur e të rralluar, e veshur me një bluzë të lirshme dhe pantallona pizhamash, ajo tha se nuk i pëlqente që njerëzit të ndienin keqardhje për të, por i duheshin para për të mbuluar gjërat bazë. Lutja e saj më e madhe ishte për më shumë punë që të mund të mbështeste veten.

Kjo ishte shumë larg shfaqjeve të saj të famshme në ekran.
Si protagoniste në disa seriale televizive kryesore gjatë dekadave të fundit, fytyra e saj transmetohej në shtëpitë e afrikanëve të jugut dhe ajo u bë një prani e përjavshme familjare.
E njohur me respekt si mam’Nandi, vdekja e saj, për disa, ndjehej si humbja e një të afërmi të ngushtë.

Një homazh i publikuar nga familja dhe qeveria e përshkroi atë si “shpirti i vërtetë i rrëfimit të Afrikës së Jugut”.
Ajo ishte “shumë më tepër se një aktore”, por edhe një mësuese dhe udhërrëfyese që “thyen barriera” dhe “frymëzoi aktorë të rinj në fshatra dhe lagje të varfra që të ëndërronin përtej rrethanave të tyre”.

Duke pasur parasysh këtë status, mënyra se si ajo u shfaq në vitet e fundit ishte edhe më tronditëse.
Vdekja e saj, pas një sëmundjeje të gjatë, ka ringjallur debatin mbi mungesën e mbështetjes për artistët e Afrikës së Jugut që nuk janë në gjendje të punojnë dhe ka hedhur dritë mbi vështirësitë me të cilat përballen shumë prej tyre pas skenës.

Pas pagesës fillestare për paraqitjen, aktorët në Afrikën e Jugut nuk marrin asnjë honorar për transmetimet e mëvonshme të punës së tyre.
Ata punësohen si freelancerë dhe për këtë arsye nuk gëzojnë asnjë nga përfitimet e mundshme, si pensioni apo mbulimi shëndetësor, që mund të kenë punonjësit e rregullt.

Kjo do të thotë se “çdo aktor që është aktiv në këtë vend tani është në një rrugë të pashmangshme drejt vendit ku ishte mam’Nandi,” tha Jack Devnarain, kryetar i Shoqatës së Aktorëve të Afrikës së Jugut (Saga), për BBC.
Ai tha se kishte qenë e dhimbshme të shihte vështirësitë e Nyembe në ato video të fundit, duke e ditur se “kjo nuk do të përfundonte mirë”.

“Sepse nuk ka sasi bamirësie në botë që do të rregullojë problemet strukturore brenda sektorit krijues.”
Edhe vetë aktor, Devnarain kujtoi me dashuri vitet e lavdishme të Nyembe, duke thënë se sa “mikpritëse dhe e ngrohtë” kishte qenë ajo ndaj tij si artist i ri.
“Në praninë e mam’Nandi, e dije që ishe në praninë e mbretërisë së aktrimit.”

Nyembe lindi në vitin 1950 në Kliptown, pjesa më e vjetër e Soweto-s, lagja e zezë pranë Johannesburgut. Nëna e saj ishte aktore dhe kërcimtare, ndërsa babai boksier, sipas botimit online Actor Spaces.
Familja e saj lëvizte shpesh gjatë fëmijërisë dhe si rezultat ajo u rrit me “njerëz të ndryshëm e të larmishëm”, është cituar të ketë thënë.

Karriera e saj si aktore filloi në vitet 1970, në kulmin e epokës së aparteidit, kur shteti zbatonte me ligj ndarjen racore.
Me mundësi të kufizuara për njerëzit me ngjyrë, Nyembe zakonisht interpretonte rolin e shërbëtores sa herë që bënte audicion. Ajo i tha revistës southafrikane Bona në vitin 2017: “Pabarazia dhe shtypja më zemëronin dhe fillova të merrja pjesë në teatrin e protestës.”

Pavarësisht këtij stereotipizimi, më vonë ajo do të linte gjurmë, fillimisht në teatër dhe më pas në seriale dhe filma televizivë gjatë viteve 1990.
Ndër rolet televizive për të cilat njihej më shumë ishte personazhi i përsëritur i një infermiereje HIV-pozitive në dramën spitalore Soul City. Ai u transmetua që nga viti 1994, viti i zgjedhjeve të para demokratike të Afrikës së Jugut dhe në një kohë kur njerëzit ngurronin të flisnin për HIV/Aids, që po bëhej krizë kombëtare.

Në një tjetër serial popullor, Yizo Yizo, ajo luajti një nënë kujdestare në një shfaqje që pasqyronte realitetet e ashpra të jetës në një lagje të Afrikës së Jugut.
Në kinematografi, ajo magjepsi publikun me rolin e saj si një sangoma, ose shëruese tradicionale, në filmin e nominuar për Oskar të vitit 2004, Yesterday.

“Ajo ishte jashtëzakonisht e pasionuar për punën e saj… kjo ishte jeta e saj jashtë familjes,” tha nipi i saj, Jabulani Nyembe.
Ajo “gjithmonë kërkonte të përmirësonte zanatin e saj” dhe “gjithmonë dëshironte të bënte më mirë”, por në të njëjtën kohë “karriera e saj kishte të bënte edhe me ndërtimin e aktorëve të tjerë përmes punës së saj”. Përtej aktrimit, ai e kujton si dikë gjithmonë të gatshme për të ndihmuar të tjerët në komunitetin e saj dhe si “shtyllën e familjes” dhe “shpinën tonë”.

Shoqata e aktorëve Saga ka qenë në ballë të përpjekjeve për ndryshime ligjore për të parandaluar situata të ngjashme.
Dy projektligje u prezantuan në parlament në vitin 2017 me synimin që t’u jepnin aktorëve “të drejtën për të fituar honorare për herë të parë në historinë e Afrikës së Jugut”, sipas Devnarain.
“Prandaj ato janë kritike për mbijetesën e sektorit,” tha ai.

Pas viteve të zvarritjes, ato përfunduan në tavolinën e presidentit Cyril Ramaphosa për nënshkrim në vitin 2024.
Por ai i ka dërguar të dyja projektligjet në Gjykatën Kushtetuese, i shqetësuar se ato mund të prekin elemente të mbrojtura nga kushtetuta duke vendosur kufizime retrospektive mbi të drejtat e autorit.

Kjo ka lënë aktorët në një gjendje pezullimi.
“Çdo aktor që është në film ose televizion tani duhet të kuptojë se për sa kohë që vazhdon të punosh, do të përfundosh duke jetuar më gjatë se paratë e tua,” tha Devnarain.
“Qeveria ka dështuar gjithë sektorin dhe ka dështuar mam’Nandi.”

Në një shërbesë përkujtimore në Johannesburg të enjten, aktorja Lerato Mvelase gjithashtu kritikoi qeverinë për ofrimin e “një ninulle” për aktorët.
“Sa gjatë duhet të dëgjojmë të njëjtat fjalime [në shërbesat përkujtimore]? Sa gjatë duhet të kemi të njëjtat angazhime për nevojën e strukturave ligjore që do të na mbrojnë si aktorë?” pyeti ajo.

Por Ministri i Kulturës, Gayton McKenzie, i cili rrallë shmang konfliktet, u kundërpërgjigj kritikëve, duke thënë se kishte reaguar personalisht ndaj hallit të Nyembe kur ajo ishte gjallë dhe se qeveria kishte ndihmuar familjen dhe po paguante funeralin e së shtunës.
“Ne punojmë ditë e natë për të ndryshuar gjendjen e krijuesve, së shpejti ata do të kenë mbulim funeral, kujdes spitalor dhe përfitime për fëmijët e tyre. Ne me të vërtetë kujdesemi dhe jemi ngarkuar të ndryshojmë jetët e tyre,” shkroi ai në Facebook.

Çdo ndryshim tani, sigurisht, është shumë vonë për Nyembe.
Në shërbesën përkujtimore, regjisori i njohur Angus Gibson e përmendi këtë, duke përshkruar se si ajo i kërkonte punë gjatë kohëve të vështira.
“Sado aktore e madhe që ishte, kjo nuk e mbrojti nga një botë e ashpër,” tha ai./BBC/KultPlus.com