Shkruan Albert Vataj

Kolë Idromeno nuk është thjesht një emër në historinë e artit shqiptar; ai është një univers i tërë krijues, një amalgame e rrallë talentesh që përmbledh në vete pikturën, fotografinë, skenografinë, skulpturën, arkitekturën, si dhe një ndjeshmëri të rrallë ndaj artit epistolar dhe partiturave muzikore. Një krijues që sfidon kufijtë e disiplinave, duke i bashkuar ato në një estetikë të vetme, ku dritat dhe hijet, linjat dhe ritmet, zëri dhe vizioni, bashkëjetojnë në harmoni.

Nikollë Idromeno i njohur gjerësisht si Kolë u lind më 15 gusht të vitin 1860 në Shkodër, në një familje me rrënjë arbëreshe, pargaliote dhe hidriote. Ishte geg nga Saraçët e t’amblit dhe njëkohësisht arvanit nga Idromenot e lisit. Kjo përkatësi e dyfishtë, ky urë midis dy identiteteve të pasura të Shqipërisë, bizantine dhe romane, nuk është vetëm një ngulje gjeografike apo etnike; ajo është shenjë e brendshme e veprës së tij, e cila lundron mes dy universeve, duke krijuar një dialog të pandërprerë mes traditës dhe modernitetit, mes lokalitetit dhe universalishtes. Emri i tij i pagëzimit, Spiridhon, shenjti mirëbërës i Korfuzit, i veneruar si nga ortodoksët, po ashtu edhe nga katolikët, simbolizon pikërisht këtë ekuilibër, këtë bashkim të kulturave dhe besimeve që do të ndikojë në gjithë rrjedhën e veprës së tij.

Rruga Idromeno në Korfuz, që lidh katedralen katolike me pallatin e vjetër të familjes stradiote Riki, nuk është thjesht një toponim; ajo është një dëshmi e gjallë e një gurrë të pandërprerë krijuese, një histori e rrënjosur në familjen që dha Korfuzit klerikë, dhaskalë dhe artistë të ndershëm. Kjo sintezë adriatiko-joniane, bashkë me talentin hyjnor, shpaloset në çdo pikturë të Idromenos, nga “Motrat Tone” e deri te mrekullitë plastike që ende presin të njihen plotësisht. Por Idromeno nuk qëndron vetëm në pikturë; ai është Idromeno i orkestrës “Daullja” të Palok Kurtit, Idromeno i “Dritëshkronjës” me të njëjtin emër, dhe Idromeno eksperimentues i “theatrit elektrik”, paraardhës i kinemasë moderne shqiptare. Çdo manifestim i tij është një provë e përpjekjes për të zgjeruar kufijtë e perceptimit artistik dhe shprehjes estetike.

Figura e Kolë Idromenos është jashtëzakonisht tërheqëse, jo vetëm për virtuozitetin teknik, por edhe për integritetin etiko-estetik që shpreh çdo veprë e tij. Ai ruan misterin, të cilin koha ende e ka për detyrë të zbulojë, duke na thirrur për një kontemplim të thellë mbi artin dhe identitetin.

Kolë Idromeno ndërroi jetë më 12 dhjetor 1939, duke lënë pas një opusi të plotë dhe të shumëfishtë që është pasuri e përhershme e kulturës shqiptare. Sot, bashkë me Luçianon, drejtorin ekcentrik dhe pasionant të muzeut “Marubi”, po punojmë për krijimin e Muzeut Idromeno në Shkodër, një hapësirë ku universi i tij krijues do të bëhet destinacion kulturor, akademik dhe turistik, duke ofruar një mundësi të rrallë për të kuptuar dhe përjetuar kompleksitetin dhe bukurinë e opusi të tij të plotë.

Idromeno nuk është thjesht një emër historik; ai është një testament i përjetshëm i pasionit krijues dhe i harmonisë mes artit, moralit dhe identitetit, një gur këndor ku lidhet e shkuara dhe e ardhmja e artit shqiptar./KultPlus.com