Ermal Mulosmani

Ishim në zemër të Pranverës, ndoshta Prill apo fillim Maji, por moti ishte i ftohtë si në Janar. Dielli i mëngjesit në një qiell të pastër ta ngrohte shpirtin por jo edhe trupin. Unë jetoja në një barakë të gjeologjisë, një hapësirë ndoshta 60 metër katror, ku ishin krijuar tri dhomëza e një banjo. Dhoma e ndenjes, në të djathtë të hyrjes, ishte streha ime e kujtimeve, atje zhvillohet çdo ngjarje që kujtesa ime ka regjistruar. Ajo dhomëz ishte ndoshta 12 metër katror, muret e saj me struktura kallamash ishin të lyera me shije për të luftuar sadopak zymtësinë dhe mizerjen e ftohtë të ambientit.

Në cepin e hyrjes mbaj mend ishte soba e ngrohjes ku gjithmonë kishte diçka që zihej, groshë, makarona apo një çajnik. Anash saj gjithmonë kishte ca dru të çara e të thara që prisnin radhën të ushqenin sobën. Në mes të dhomës ishte mangall i madh i mbushur me hi e prush të ndezur, burim i pafund aksidentesh. Dyshemeja e asaj dhome ishte e shtruar me dërrasa të papërpunuara, të mbërthyera keq në çimenton përfund tyre e me hapësira jo të vogla ndërmjet. Shpesh prushi që rrëzohej nga mangalli aksidentalisht shpërndahej nëpër dërrasa duke krijuar panikun e një zjarri të mundshëm.

Unë isha strumbullari i pengesës në atë mangall të pasuara nga shkulmet bubulluese të sharjeve të babit që më bënin të mallkoja veten për atë pakujdesi të pafajshme fëmijënore. Pranë dritares ishin dy krevate dhe një tavolinë e vogël si komedinë ku babai vendoste radion “Mimoza” të stacionuar te Italia. Zëri i radios ishte i fiksuar ulët e kjo gjë më pëlqente pa masë. Ishte si një sekret që ndodhte brenda atyre mureve të ftohta dhe që i jepte njëfarë konspiracioni shtëpisë sonë. Ndikonte për të rritur atë dozë edhe paranoja klasike e babait. Ai kishte fantazi me spiunë rrotull barakës që dërgoheshin nga qendra e që do sillnin pashmangshmërisht riburgosjen e tij të shpejtë. Isha zemërpulë nga gjithë ajo frikë e induktuar por njëkohësisht kjo gjendje edhe më pëlqente. “Fundja babain do arrestojnë, jo mua”- i thashë një ditë vetes dhe duket e gjeta arsyen për tu qetësuar. Madje fillova edhe ta mendoja jetën me baba në burg. Raportet tona ishin të vështira qysh në fillesë dhe për këtë unë e gjeja fajin gjithmonë te ai. Ai, kam përshtypjen, as e vriste mendjen për këtë gjë.

Në njërin krevat flija unë me gjyshen, nënën e babait. Në tjetrin nuk e mbaj mend mirë se kush flinte, mbaj mend se shumicën e kohës pasditeve dhe në mbrëmje shtrihej babai që dëgjonte radio, lexonte libër apo shkruante. Shkrimet e tij zakonisht ishin ose ditar ose përkthime nga italishtja.

Akoma nuk kisha filluar klasën e parë, isha pak më shumë se 6 vjeç. Ishte pranvere e 1976-ës. Baraka jonë rrethohej me një pyll gështenjash në njërin krah dhe një shtëpi private në tjetrin. Para saj ndodhej një çesme uji që u shërbente 3 barakave. Gjithmonë mbaj mend njerëz në radhë aty. Më sipër çesmes ishte një fushë futbolli e improvizuar mbi dyshemenë e një barake të djegur pak kohë më parë.

Lëndina të gjelbëruara, lule, ferra e lisa të vegjël rrethonin gjithë ambientin në distancë. Mund të gjeje atyre rrethinave lule nga më të bukurat, fole natyrore zogjsh, skuta të fshehura që të molepsnin imagjinatën me fantazi konspirative.

*****

Atë natë e mbaj mend mjegull. Duhej të ishte orë e vonë e darkës kur dëgjoj babain duke folur me nënën e tij, gjyshen time, Fatimen. Ishte një e folur e kujdesshme, serioze, gati ogurzezë. Gjyshja e dëgjonte e zymtë por me vëmendje. Zërat e tyre përziheshin me spikerat e Italisë dhe muzikën që luhej në radio. Ishte një bisedë atipike. U bëra i tëri vesh. Bëra sikur më ka zënë gjumi. Babi sikur e lëshoi pak gojën :

“Duhet patjetër të shkojë dikush, nesër është vendimi. Shko ti, nuk të njeh njeri. Unë jam në përgjim. Rri një natë, dy maksimumi dhe kthehu. Merr edhe Ermalin që mos të jesh vetëm.

Maskarai! Kishte vendosur të lante gojën me të motrën. Nuk do shkonte vetë, dhe, nga mënyra sesi fliste, me zë të ulët e tonalitet të butë, me doza mirënjohëse brenda, i kërkonte së ëmës, aso kohe 60 vjeçare, ta përfaqësonte.

E njihja mirë tim atë. Kur zbutej e fliste ashtu, i përkorë, ndjehej në faj. Edhe e ëma e dinte po aq sa unë. E shkreta, ishte gat të nisej për hënë boll që t’i bënte qejfin të birit egoist. Ai ishte drita e syve të saj, ajo u prek fort nga ai zë fajtori i të birit dhe, e lumtur se do të bënte diçka që i shërbente atij, iu drejtua:

“Hiç mos u bëj merak, e kam si vajzë timen dhe do ia shpjegoj mirë pse nuk kishe mundësi me ardhë…”

Babai mu duk i kënaqur nga përgjigja. Sa herë ai dukej i kënaqur nuk fliste. Zakonisht bërtiste.

Diçka po filloja të kuptoja. Ishte fjala për gjyqin e Xh, burrit të hallës sime, H-së. Ishte arrestuar në Fushë Arës para disa muajsh si pjesë e një “rrjeti sabotues në tregti”. Flitej për një “grup armiqësor”, se do dënohej rëndë. Në shtëpinë tonë flitej nën zë për arrestimin, për dënimin e mundshëm, për hallën, për 4 fëmijët e saj. Babai e kishte motër nga babai, nëna e tij nuk e kishte pothuaj asgjë. Por unë e shihja shpesh gjyshen të qante për të. Ishte e habitshme sesa fort e vlerësonte, çfarë fjalësh të mira më fliste për hallën. “I la fëmijët jetima e me njollë tërë jetën” – ishte fjala që më goditi më shumë. “Vdekja do të ishte më e mirë” -më tha një ditë tjetër. Në imagjinatën time ishte bërë një mishmash tmerri me burg, vuajtje, halle, përndjekje, përbuzje e konspiracion që, me thënë të drejtën më frikësonte por edhe më tërhiqte njëkohësisht. Familja e hallës me burrin në burg kishte një lloj magjepsje që ma zgjonte dëshirën për të qenë atje.

Të nesërmen në orën 05.30 gjyshja më zgjon nga gjumi. Kishte ndezur radion te Tirana, programi i mëngjesit. Sa herë e dëgjoja radion të fliste shqip, e dija që im atë kishte dalë nga shtëpia. Edhe ajri i shtëpisë ishte tjetër, më i qetë. Radio po luante këngë popullore që i kisha veçanërisht qejf. Ishte Fitnete Rexha me një këngë për një thëllëzë që përpëlitej. Oh, sa e pëlqeja atë këngë! Pas pak filloi gjimnastika e mëngjesit me ritmin e përditshëm dhe zërin e njohur: “E majtë, lart, e djathtë, poshtë”. Mundohesha ta imagjinoja ushtrimin me kokën e zhytur poshtë jorganit. Pak më vonë më thirri gjyshja:

“Ermal, vishu nan, t’i kam bo gati rrobat. Do nisemi për në Fushë Arrëz.”

U ngrita pa përtesë. Ishte ftohtë, zjarri nuk ndezej kurrë në mëngjes ndërsa një furnelë e vogël nuk kishte fuqi fare. Pas nja 30 minutash dolëm në rrugën që të çonte te agjensia e udhëtarëve…

Nuk e mbaj mend sa zgjati pritja por di që hipëm në një skodë, në karroceri. Shoferi dashamirës që na mori, nuk donte kurrsesi, sepse nuk kishte vend në kabinë dhe në karroceri ishte ftohtë. Por gjyshja, e lumtur që gjeti një mënyrë për tu nisur, ishte aq mirënjohëse dhe aq e gatshme sa ia hoqi çdo dilemë.

Kur skoda u nis mu duk sikur pashë tim atë në kafenenë e agjensisë, me shpinë kthyer nga rruga. Po bisedonte me dy silueta që nuk i shquaja mirë. Por nga mënyra e qëndrimit kuptova se ishte ai.

Rruga ishte e tmerrshme. E gjatë, e keqe, me kthesa mes malesh të humbura e të pabanuara. Unë u lodha shumë, gjyshja nuk e jepte veten. “Për gjysmë ore mbërrijmë” më tha kur isha bërë telef dhe mezi po rrija në këmbë. Nga ai moment e deri sa mbërritëm kaluan dy orë të mira.

Fushë Arrëzi ishte një qytezë sharrëtarësh e minatorësh. Një vend pushimi për udhëtarët më shumë sesa një qytet. Pak pallate, një si biçim turizmi të mbushur plot, me udhëtarë më shumë sesa vendas, dy tre dyqane dhe skoda që venë e vijnë.

Gjyshja e dinte shtëpinë e hallës, mbërritëm shpejt. Ishte afërsisht kohë dreke.

Derën na e hapi halla vetë. Sa e pa gjyshen u lëshua në një përqafim të përmallshëm të shoqëruar me një vaj të pazëshëm. Mua më pëlqenin dramat, doja të isha subjekt i tyre. Sa më pëlqeu kur të njëjtin përqafim ma dha edhe mua! Për më tepër kur u lëshua me ngashërima mirënjohëse :

“Zemra hallës që ke ardhur për hallen ti”

Ajo ishte njeri i shkëlqyer. Kishte një zë të trashë nga cigarja por sytë dhe fytyra e saj kishin dritë e dashuri edhe në atë mizerje situatë. U futëm brenda. Katër fëmijët mes 8 dhe 15 vjeç të hallës ishin të heshtur, seriozë, të zymtë. Mu dukën shumë më të rritur seç ishin në fakt. Ardhja jonë e lëvizi pak ajrin e rëndë të monotonisë së përzishme.

Unë u ndjeva i rëndësishëm për momentin. Drama ishte e tjetërkujt por edhe unë kisha rëndësinë time. Fëmijët e hallës më shihnin me një supermaci prej të rrituri. Përveç Dianës. Ajo ishte më e vogla prej fëmijëve, vetëm 8 vjeç. E bukur, me flokë bionde, sy blu dhe dritë në shpirt. Ajo erdhi e më përqafoi si motër e madhe. I kërkoi leje hallës që të dilte me mua në oborr të pallatit. Halla nuk pranoi, ua kishte ndaluar fëmijëve daljen.

Besniku, djali i madh, foli si të ishte nja dyzet vjeç:

“Tani duhet të jepet vendimi”.

Ishin fjalë acar që kthyen edhe një herë heshtjen. Edhe Diana u bë e pagojë. Unë kërkova të dal pak jashtë:

“Hallë, a mund të dal deri në oborr”?

Më dukej se prania ime pengonte një bisedë që ishte në majë të gjuhës. Unë doja të shpëtoja nga ajo zezonë e ata prej meje. Duket se mezi e pritën.

“Të keqen halla, zemra hallës ti. Veç mos u largo shumë”…

Dola jashtë. Oh, sa i mirë mu duk ajri.

Në oborr nuk kishte kalamaj. U afrova pak drejt një turme të mbledhur pak më tej. Një altoparlant lexonte me tonalitet të lartë fjalë të tmerrshme me “të pandehur”, “armiku i popullit”, “kriminelë”. Shpesh fjalimi ngjethës ndërpritej nga duartrokitje miratuse dhe thirrje ndëshkuese për kriminelët. Më kapi frika. Pashë rreth e rrotull. Askush nuk më njihte, të gjithë ishin rehatuar nëpër bordurat e dyqaneve dhe dëgjonin gjithë kënaqësi. Ishte një kënaqësi mizore, dashakeqe. Në atë qytet nuk ndodhnin ngjarje, kjo që po ndodhte duhej të shfrytëzohej.

Unë fillova ta pëlqej situatën. Mund të përgjoja rehat, pa zgjuar dyshime. U miklova nga ky fakt.

Njëri po thoshte:

“Ky legeni do ketë vjedhë pafund se shiste pordhë shumë. Gjithë ditën me atë kurvën. Ha e pi në Turizëm, leku letër. Do ju vinte fundi. Qelbësirat”

Tjetri ia priste:

“Ore këtë e morën në qafë Gj. dhe M. Ata e futën në rreth dhe e shfrytëzuan. Do i pushkatojnë me siguri, e kanë hak”…

Fjala “pushkatojnë” më tmerroi! U drithërova. Pështyma mu tha në gojë, zemra po më rrihte fort. Fakti që unë isha një i afërm i një të pushkatuari ma miklonte sedrën. Sa më e bujshme ngjarja aq më interesante më dukej.

Pashë që edhe publiku ishte pregatitur për pushkatim. Ishin të tërë që po prisnin vendimin. Mezi e prisnin atë të bekuar fjalë “vendosi të dënojë të pandehurin x me pushkatim”! Lexohej në biseda një drojë se mos i falin, se mos i dënojnë me 25 vjet burg. Edhe unë u bëra si ata, doja ta pushkatonin Xh. Mendoja sesi do shkoja te halla, sesi do thoja lajmin e zi, si do shpërthenin të qarat. Kjo ishte një ngjarje e bujshme, me vdekje, tragjedi, makthe, vuajtje. Më pëlqente.

Tensioni po rritej. Njerëzia harroi të fliste. Me dhjetëra njerëz të mbledhur dëgjonin fjalët e fundit të gjyqtarit në pritje të vendimit. U deshën nja 5 minuta të tmerrshme deri sa Kryegjyqtari tha fjalën e mezipritur: ”vendosi”

““Në litar”- thirri dikush nga turma duke zgjuar duartrokitje miratuese dhe britma solidarizuese. Edhe unë duartrokita.

Gjykatësi vazhdoi leximin derisa i erdhi radha Xh:

“I pandehuri Xh dënohet me 25 vjet burg”….

Një bubullimë dëshpërimi u ndje ndër spektatorët e pafund që mbushnin sheshin përpara Pallatit të Kulturës ku bëhej gjyqi!

“Ç’ishte kjo mëshirë ogurzezë ndaj një armiku të popullit”? – dukej sikur thonin ata, punëtorë e sharrëtarë, që prisnin të flinin një natë të qetë pas një dënimi të merituar ndaj armikut. Shumë prej tyre kishin kaluar kohë të bukura me Xh ndaj sot duhej të tregoheshin veçanërisht agresivë për të demonstruar botërisht distancën nga armiku.

Unë u turbullova. Kishin kaluar 2 orë nga momenti kur kisha dalë nga shtëpia. Doja të dija se çfarë po ndodhte atje.

Shkova me vrap, i rashë derës. Ma hapi Diana. U futa brenda dhe pashë të njëjtën gjendje. Ata e kishin dëgjuar vendimin nga altoparlanti dhe ishin dëshpëruar. 25 vjet për ta do të thoshin një jetë. Me siguri prisnin një vendim mes pafajësisë dhe 5 vjetëshit. Halla ishte bërë meit në fytyrë, gjyshja ime i kishte hedhur dorën në qafë, dhe i kishte afruar kokën në gjoksin e saj. Fëmijët ishin seriozë e të përzishëm.

Besniku veçanërisht ishte serioz. Ishte nxënës në shkollën Skënderbej dhe kuptohet që ajo shkollë mori fund atë ditë. Si edhe puna e hallës si mësuese. Gëzimi, djali tjetër ishte pak më i përmbajtur në mërzi, Diana nuk e kishte humbur mirësinë e portretit. Heshtja mbretëronte. Derisa halla shpërtheu:

“Mjera unë për ju”!

Më kapi një ngulç, mjekra mu drodh dhe lotiët më shpërthyen. E doja hallën, i doja edhe fëmijët shumë. Veçanërisht Dianën e mirë. Xh., i sapodënuar mu duk si një vrasës i të ardhmes së tyre.

Ndoshta kështu e mendonin edhe të tjerët. Në këto mendime isha kur halla lëshoi thagmën tjetër:

“Mjera unë për ty o Xh”

**********

Pak kohë pas kësaj historie dërrmuese, halla me 4 fëmijët internohet në një shpatmali të thepisur, 6 orë larg nga fshati më i afërt i Pukës, shumë afër digës së sotme të Komanit. I strehojnë në një ish stallë bagëtish që shirat dhe i ftohti e depërtonin deri në palcë. Duhej të luftonin me urinë, vetminë, braktisjen totale. Fjala “Humbëtirë” do të duket luksoze po të krahasohej me atë skëterrë të vdekjes ku jetuan ata të gjorë.

Një vit pas kësaj degdisjeje në këtë rreth të dhjetë të ferrit, Gëzimi, djali i vogël i hallës, një fëmijë i bukur e me sjellje ëngjëllore, i munduar nga uria, vendos të hajë grurë që e kishte vjedhur në një fshat shumë larg internimit.

Gruri me pesticide e vret për pak orë. Varroset në atë tmerr. Ishte vetëm 16 vjeç!

Halla i mbijeton edhe këtij tmerri. Vërtetë dilte çdo ditë e këndonte si e çmendur majë një peme por shpëtoi gjallë. Atij makth i mbijetuan edhe Merita, edhe Diana, edhe Besniku. Nuk e di sesi. Ata janë njerëzit më të fortë që kam njohur në jetë. Janë heronjtë e mi.

******

Për ta mbyllur këtë rrrëfi të gjatë e tragjik do të rrëfej rastin e takimit tim me Gëzimin pak para se të vdiste. Kishte ardhur në Bajram Curri nuk e di se për çfarë. Ishte mëngjes i ftohtë. Unë u futa në mëngjesore të blija një byrek a gurabie. Befas, u përballa me të.

Kishte marrë një byrek dhe ishte fshehur në një cep të burektores dhe po hante.

U drodha!

E dija se herëpashere nga skëterra vinin me këmbë ata mbinjerëz por nuk i kisha takuar kurrë. Te shtëpia jonë nuk vinin që të ruanin biografinë e babit (!). Ky u ishte mirënjohës për këtë por kishte gjithë antipatinë time për këtë sjellje të tmerrshme.

Gëzimi i mirë ishte gati të mos më fliste! Kështu ishte mësuar: “Mos u fol edhe të afërmëve, ndoshta vihen në siklet”!

Por unë isha i vogël dhe nuk çaja kokën. I shkova afër e përqafova, e pyeta për jetën për hallën. Nuk më besohej dot, doja ta përqafoja sërish e sërish! Ai ishte kaq i mirë, kaq migjenian e kaq i fortë njëkohësisht! Ndenja nja 10 minuta. Më trajtonte si fëmijë, me distancë të rrituri. Ishte misterioz, nuk më foli gjatë. U ndamë për të mos u takuar më kurrë.

Nuk e di si vinte nga skëterra, me këmbë a me makinë. Di që prehjen e gjente te gjyshja e vet në Bujan, nana e mirë Bute! Atje merrte pak furnizime sa për të mbajtë shpirtin gjallë, flinte nja natë në shtrat njerëzor e i lejonte vetes të hante një byrek për mëngjes! Ndihesha fajtor për Gëzimin dhe pse isha vetëm 8 apo 9 vjeç. Më rëndonte fort dinjiteti i tij, mirësia, forca, dashuria, serioziteti.

Vdekja e tij më ka dërrmuar më shumë se asgjë fëmijërinë time.

Ah, çfarë burri ishte ai fëmijë! / KultPlus.com