Nga Albert Vataj

Ka autorë që nuk lexohen thjesht: ata përthithen, mbeten në lëkurë dhe në gjak, bëhen pjesë e rritjes dhe e ëndrrës sonë të hershme. Për shumë prej nesh, Alexandre Dumas është kjo trashëgimi e papërsëritshme: orë të gjata leximi të fshehtë pas mureve të fëmijërisë, aventura që frymojnë edhe sot, emocione të paharrueshme që na ndezën pasionin për letërsinë. Nuk është çudi që presidenti francez Jacques Chirac, në vitin 2002, kur eshtrat e tij u zhvendosën në Panteon, aty ku prehen korifejt e Francës, e përmblodhi kështu këtë ndjesi universale:

“Me ty është fëmijëria, orët e leximit të shijuar në fshehtësi, emocionet, pasioni, aventura dhe ndjesia që hyjnë në Panteon. Me ty ëndërruam. Me ty ende ëndërrojmë.”

Një jetë e gdhendur në fjalë dhe në aventura
Alexandre Dumas, shkrimtari legjendar i romaneve historike dhe aventureske, mbetet një nga autorët më të lexuar e më të përkthyer të të gjitha kohërave. I lindur më 24 korrik 1802 në Villers-Cotterêts, Francë, ai u pagëzua me emrin Alexandre Dumas Davy de la Pailleterie. Babai i tij, gjenerali Thomas-Alexandre Davy de la Pailleterie, një figurë e jashtëzakonshme me origjinë nga Haiti, kishte marrë mbiemrin Dumas në nder të së ëmës, Marie-Césette Dumas, një grua e skllavëruar që mbartte në gjak një histori tjetër bote. Kështu, në damarët e shkrimtarit do të rridhnin bashkë gjaku aristokrat dhe kujtesa e një populli të robëruar. Gjenerali Thomas-Alexandre, që do të quhej nga bashkëluftëtarët “Djalli i Zi”, i përcolli të birit historitë e trimërisë dhe idealet që e shoqëruan gjithë jetën. Por ai vdiq kur Alexandre ishte vetëm katër vjeç, duke lënë familjen në varfëri dhe pa mbështetje.

Nga leximi i fshehtë te gjuha e artit
Dumas u rrit me një uri të pashuar për libra. Ai lexonte gjithçka që i binte në dorë dhe, me një vullnet të jashtëzakonshëm autodidakt, mësoi edhe spanjisht. Kjo etje për dije dhe tregime do ta çonte drejt një karriere që nisi me drama, por që do të gjente shpërthimin e madh në romanet e serializuara. Në bashkëpunim me Auguste Maquet dhe të tjerë, ai krijoi vepra që e kthyen në një fenomen kulturor.
Një univers i pandërprerë aventuresk

Në rrëfimet e tij gërshetohen heroizmi, intriga, skandali dhe romantizmi. Tetë vëllimet me ese mbi raste të famshme historike – nga Lucrezia dhe Cesare Borgia te Karl Ludwig Sand – tregojnë një mendje kureshtare dhe të paepur. Por fama e tij do të merrte dritë të pakonkurueshme me romanet “Tre Musketierët”, “Konti i Monte Kristo” dhe kapitujt e paharruar mbi “Njeriun me maskë të hekurt”. Përmes tyre, Dumas nuk thjesht krijoi personazhe, por ndërtoi mite që i rezistuan kohës.

Ai gjithashtu botoi cikle të tjera madhështore, si romanet e Marie Antoinette, seria Valois, dhe përfshiu edhe fantazinë në romanin “The Wolf Leader”, një pararendës i temave mbi ujqërit e mitit dhe natyrës së egër. Këto krijime u përhapën në të gjithë Europën dhe përtej saj, duke e bërë emrin e Dumas një sinonim të aventurës dhe të imagjinatës.

Mes shkëlqimit dhe rrëzimit
Me të ardhurat e mëdha që fitoi, Dumas bleu dhe ndërtoi Château de Monte Cristo në Port-Marly – një strehë e krijimit dhe mikpritjes, e mbushur me festa dhe net të gjata rrëfimesh. Por shpenzimet marramendëse dhe një jetë e shpenguar e çuan në borxhe të rënda. Për t’i shpëtuar kreditorëve, ai u largua në Belgjikë dhe më pas në Rusi, ku vazhdoi të botojë, të udhëtojë dhe të krijojë.

Nga varri në Panteon
Dumas u nda nga jeta më 5 dhjetor 1870 në Puys, në shtëpinë e të birit, Alexandre Dumas (i biri), gjithashtu shkrimtar i njohur. Fillimisht u varros në qytetin e lindjes, por historia do t’i rezervonte një nderim të vonuar: në vitin 2002, eshtrat e tij u zhvendosën në Panteonin e Parisit, aty ku prehen figurat më të ndritura të kulturës franceze – mes tyre Victor Hugo, Émile Zola dhe Jean-Jacques Rousseau. “Alexandre Dumas më në fund do të zërë vendin e tij pranë Victor Hugo, Émile Zola dhe vëllezërve të tij në letërsi,” u shpreh atë ditë Jacques Chirac.

Një trashëgimi që nuk shuhet
Dumas mbetet një autor që lexuesit e ndjejnë si të tyrin, pavarësisht brezit. Veprat e tij janë përkthyer në rreth 100 gjuhë dhe kanë frymëzuar mbi 200 filma, duke e kthyer atë në një prej shkrimtarëve më të dashur të shekullit XIX dhe më gjerë. Edhe sot, dorëshkrime të pabotuara – si “Kalorësi i fundit”, i botuar në vitin 2008 – na kujtojnë se zëri i tij ende ka rrëfime për të ndarë.