Edgar Morin, pseudonim i Edgar Nahoum (1921), filozof dhe sociolog francez. I njohur për qasjen transdisiplinare me anë të së cilës ka trajtuar një gamë të gjerë argumentesh, mes të cilëve epostemologjinë.

SHTRATI

Nga Edgar Morin

Më la përshtypje, te romani Sorrëshkinat i Fernando Aramburu-s, evokimi i shtratit si surrogat i barkut amësor.

Gjumi është kthim mimetik në gjendjen fetale. Shtrati, çarçafët e tij, mbulesat e tij dhe jastëku i tij na mbajnë në një ngrohtësi pafundësisht të këndshme dhe të lume, të mbështjellë si në një placentë të ëmbël.

Habit fakti se një numër i madh i llojeve të kafshëve ka nevojë për gjumin – me përjshtim, çuditërisht, me sa duket, të peshkaqenve – thua se gjumi, aq i ngjashëm me kthimin në gjendjen fetale, është një rigjenerim i domosdoshëm për çdo organizëm. Nga ana tjetër, siç e dimë, për shumë të këqija që na kaplojnë, gjumi është një ilaç i shkëlqyeshëm.

A kemi njohur ndonjëherë diçka më të mirë se mitra e nënës? Gjeneruese dhe mbrojtëse e fetusit nga bota e jashtme. Dhe, megjithatë, e kemi harruar gjithë atë që ka ndodhur para se të vinim në botë, sikurse fshirja e kujtimit të mitrës mëmësore të ishte bërë për të na kursyer nga nostalgjia.

Sapo jemi lindur kemi bërtitur, qarë, luajtur krahët dhe këmbët. Kemi kaluar nga paqja e ujërave mëmësore te trazimi në atmosferë.

Kishim një vend, ishim të ushqyer, përkundur dhe na është dashur të çrrënjosemi nga streha jonë e ëmbël nga një forcë e jashtme dhe e papërmbajtshme, për të filluar pastaj të ushqehemi duke thithur në mënyrë frenetike gjirin e nënës apo zëvendësuesin e tij, biberonin.

S’e harroj sa e këndshme është të jetoj në ajër dhe në hapësirë, të luash, të vraposh dhe të veprosh. Po e di po ashtu se ishte e lezetshme të jetoja në placentë. Na mbetet gjumi si trashëgimi e asaj kënaqësie.

Mund të flihet në tren, në aeroplan, gjatë një konference, ulur a shtrirë, por mund të flihet mirë vetëm në shtrat, të zhveshur nga rrobat e jetës aktive, në këmishë nate a pizhama, në oazën e vakësisë mbështjellëse dhe mbrojtëse të mbulesave.

Sabaha që fle bri meje është binjakja ime mitrore. E josh përgjumjen time me një puthje në dorën time ose rizgjimin tim me një puthje në buzë.

Mitra është vendi gjenerimit të njeriut – shtrati është vendi i rigjenerimit përmes gjumit. Një rikthim mimetik në paqen mitrore. Kofini, mitër e rreme e drurit, është burgu i dekompozimit tonë.

Google më informon se “prej dhjetëmijë vjetësh, që nga Neoliti, njerëzit kanë zënë të flenë në atë që mund ta quajmë “shtrat”. Shtroja gjethesh të thata, lëkura dhe materiale të tjera që i izolonin njerëzit nga toka dhe u sillnin pakëz rehati. “Dyshekë” prej lëkure të kafshëve mundësonin të luftonin të ftohtit dh etë ndiheshin të mbrojtur nga kafshët grabitqare.

Shtrati, thënë me tamam, duket të jetë shpikur për faraonët. Ishte shumë i lakmuar nga aristokracia romake, që i konsumonte edhe hajet në të, në pozitë gjysmë të shtrirë.

E, për sa më takon mua, më habit fakti se, qysh nga fëmijëria, ndiej tmerr të dal nga shtrati. Pushimi im fetal ishte trazuar në muajin e katërt të shtatzanisë, kur nëna ime ishte përpjekur të abortonte. Duhet të kem mbetur i trandur, por, duke i bërë ballë, s’do mend se do ta kam gjetur, me një lumturi edhe më të madhe, paqen ndërmitrore, kështu që kam dashur të qëndroj aty gjithsesi. Besoj se kisha refuzuar të lindja. Përnjëmend mendoj se do të kisha dashur të qëndroja në gjendjen fetale.

Sidoqoftë, është e qartë se, duke u nisur nga fëmijëra e hershme, kurrë s’kam dal nga shtrati me iniciativen time. Mbaj mend shumë mirë se si, në fillim të periudhës shkollore, babai im më këndonte shpesh një si arie ushtarake të zgjimit: “Zgjohu, o kolopuç! Hajde de, zgjohu, o kolopuç!”, para se të më detyronte të ngrihesha.

Humbja e nënës sime më ka bërë ta dua edhe më shumë vakësinë e shtratit. E, pas njëqind vjetësh, s’ma ka ënda të zgjohem dhe çdo pretekst është i mirë që të rri në shtrat sa më gjatë që të jetë e mundur.

Përjashtimi i vetëm qe në New York, besoj se ishte më 1970. Banoja në katin e njëzetetretë të një qiellgërvishtësi të Bleecker Street dhe dhoma ime kishte një dritare që shihte kah lindja, përmbi Brooklyn, në qiellin e hapur. Duke e ndërprerë çdo mëngjes gjumin tim, dielli, që duke lindur më mbushtte me dritën e tij, më bënte të kërceja me entuziazëm nga shtrati.

Po kusuri përherë kam pasur vështirësi të ngrihem. Një vështirësi në rritje. Mes gjumit dhe zgjimit, rri nën mbuloja, para se gjithash vjeshtës dhe dimrit. E di se s’do të mund të zgjohesha me iniciativën time. Nuk mund t’ia si Sabaha, e cila i hap sytë dhe menjëherë shkon ta përgatisë çajin. Mendoj se duhet të zgjohem dhe kjo ide më është aq rënduese sa përsëri rrasem edhe më thellë nën mbuloja. Por tap fap, në një mënyrë të pakuptueshme, një forcë e jashtme më shtyn këmbët duke i nxjerrë jashtë shtratit. Mbes në një gjendje gati se prej somnambuli derisa çaji, veza alla coque, tartina dhe hapja e kompjuterit më zgjojnë dhe më katapultojnë në gjendjen njerëzore.

/Edgar Morin, “Ancora un momento”, Raffaello Cortina, 2024

/Përkthimi: Gazeta Express/KultPlus.com