Ishte viti 2001 kur, pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit, gazetarja dhe shkrimtarja Oriana Fallaci, nëpërmjet librave dhe artikujve të gazetave, propozoi pikëpamjen e saj të ashpër lidhur me ngjarjet tragjike në Kullat Binjake në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Për goditjen e fortë kundër islamit, Tiziano Terzani iu përgjigj me një letër të titulluar “Sulltani e Shën Françesko (Il Sultano e San Francesco)”. Më poshtë letra drejtuar shkrimtares italiane.

Tiziano Terzani

Oriana, nga dritarja e një shtëpie jo shumë larg asaj në të cilën edhe ju keni lindur, unë shikoj shpatet e ashpra dhe elegante të qiparisit kundër qiellit dhe mendoj për ty, nga dritaret tua në Nju Jork, duke shikuar panoramën e rrokaqiejve nga të cilët tani Kullat Binjake mungojnë. Më kujtohet një pasdite si shumë të tjera, shumë vite më parë, kur së bashku bëmë një shëtitje të gjatë nëpër rrugët e ngushta të maleve tonë të argjendta nga ullinjtë. Unë shihja vetveten të vogël në profesionin të cilin ju ishit veçse e madhe dhe me propozuat të shkëmbenim “Letra nga dy botë të ndryshme”: Unë nga Kina menjëherë pas Maos në të cilën shkova për të jetuar, ju nga Amerika. Për shkak timin, ne nuk e bëmë këtë. Por, në emër të asaj oferte bujare të asaj kohe, sigurisht duke mos i përfshirë tani në një korrespondencë që të dy dëshirojmë të shmangim, më lejoni t’ju shkruaj. Me të vërtetë kurrë më shumë, edhe pse jetoj në të njëjtin planet, kam përshtypjen e të qenit në një botë krejtësisht ndryshe nga e jotja. Megjithatë, po ju shkruaj – dhe publikisht për këtë – që të mos i bëj lexuesit të ndihen shumë të vetmuar, të cilët, ndoshta, si unë, ishin të tmerruar nga idetë tuaja, pothuajse si me shembjen e dy kullave.

Mijëra veta vdiqën atje dhe me ta ndjenja jonë e sigurisë. Në fjalët tuaja duket sikur vdiqën kokat më të mira njerëzore – arsyeja; më e mira e zemrës – dhembshuria. Shpërthimi juaj më goditi, më lëndoi dhe më bëri të mendoj për Karl Krausin. ‘Kushdo që ka diçka për të thënë, të dalë përpara dhe të heshtë’, shkroi ai, i dëshpëruar, duke u përballur me tmerrin e pashpjegueshëm të Luftës së Parë Botërore. Njerëzit nuk e kishin të paralizuar gjuhën e tyre. Përkundrazi, ajo u shpërbë, duke krijuar një përgjumje absurde dhe konfuze. Heshtja për Kraus donte të thoshte me marrë pak frymë, me i kërku fjalët e duhura, me reflektu përpara se të shprehej apo shprehemi. Ai e përdori atë heshtje të ndërgjegjshme për t’i shkruar “Ditët e fundit të njerëzimit”, një vepër që ende duket të jetë shqetësim aktual. Mendimi për atë që mendoni dhe shkruani është e drejta e juaja. Por, problemi është se në sajë të famës suaj dhe mësimit tuaj brilant kundër intolerancës, ajo çfarë shkruani ju tani arrin edhe në shkolla, ndikon shumë në të rinjtë dhe kjo më shqetëson. Ora jonë është një çast me rëndësi të jashtëzakonshme.

Tmerri i papërshkrueshëm sapo ka filluar, por është ende e mundur për ta ndaluar duke e bërë këtë çast një mundësi të madhe rimendimi. Është, gjithashtu, një çast i përgjegjësisë së madhe sepse disa fjalë shqetësuese, të folura nga gjuhë të lirshme, shërbejnë vetëm për t’i zgjuar instinktet tona më të ulëta, për ta nxitur bishën e urrejtjes që fle në secilin prej nesh dhe për të shkaktuar atë verbëri të pasioneve që e bën të mendueshëm çdo keqtrajtim dhe na lejon të bëjmë vetëvrasje dhe të vrasim. “Pushtimi i pasioneve tona më duket shumë më e vështirë sesa pushtimi i botës me forcën e armëve. Unë ende kam një rrugë të vështirë para meje”, shkruante ai shpirt i bukur i Gandit në vitin 1925. Dhe shtonte: “Derisa njeriu të mos e vendosë veten në vendin e fundit midis krijesave të tjera në tokë, nuk do të ketë shpëtim për të”. E ju, Oriana, duke e vendosur veten në vendin e parë të këtij kryqëzimi kundër të gjithë atyre që nuk janë si ju ose që nuk ju pëlqejnë, a besoni me të vërtetë që jeni duke na ofruar shpëtim? Shpëtimi nuk është në zemërimin tuaj të ndezur, as në llogarinë e fushës ushtarake të thirrur, vetëm për ta bërë atë më të pranueshëm, “Liri të qëndrueshme”. Apo ju mendoni, me të vërtetë, se dhuna është mënyra më e mirë për ta mposhtur dhunën? Në secilën botë është bota, nuk ka pasur ende një luftë që u dha fund të gjitha luftërave. Nuk do të jetë as kjo. Kjo që po ndodh është e re. Bota po ndryshon rreth nesh. Pra, le ta ndryshojmë mënyrën e të menduarit, mënyrën e të qenit në botë. Është një rast i mrekullueshëm. Le të mos e humbim këtë rast: të pyesim gjithçka, të imagjinojmë një të ardhme tjetër ndryshe nga ajo që e mashtruam veten ta kishim para 11 shtatorit dhe, mbi të gjitha, të mos i dorëzohemi pashmangshmërisë së asgjesë, aq më pak pashmangshmërisë së luftës si një mjet drejtësie ose thjesht hakmarrje. Luftërat janë të tmerrshme të gjitha. Përpunimi modern i teknikave të shkatërrimit dhe vdekjes i bën ato gjithnjë e më shumë të tilla. Të mendojmë mirë: nëse ne jemi të gatshëm të luftojmë në luftën e tanishme me çdo armë që kemi në dispozicion, duke përfshirë atë atomike, siç propozoi sekretari amerikan i Mbrojtjes, atëherë duhet të presim që edhe armiqtë tanë, kushdo qofshin ata, të jenë edhe më të vendosur se më parë për ta bërë të njëjtën gjë, për të vepruar pa rregulla, pa respekt për asnjë parim. Nëse i përgjigjemi dhunës së sulmit të tyre, në Kullat Binjake, me dhunë edhe më të tmerrshme – tani në Afganistan, pastaj në Irak, pastaj kush e di ku, atëherë tanët do të ndiqen domosdoshmërisht nga një prej tyre edhe më të tmerrshme dhe pastaj një tjetër prej neve e kështu me radhë. Pse të mos ndalemi më herët? Kemi humbur masën se kush jemi, ndjesia se sa e brishtë dhe e ndërlidhur bota në të cilën jetojmë, dhe ne e mashtrojmë veten se mund të përdorim një dozë, ndoshta “inteligjente” të dhunës për t’i dhënë fund dhunës së tmerrshme të të tjerëve. Ta ndryshojmë iluzionin dhe, sa për fillim, të pyesim cilët prej nesh janë ata që kanë armë bërthamore, armë kimike apo armë bakteriologjike – Shtetet e Bashkuara në kryevend – të angazhohen solemnisht me gjithë njerëzimin që të mos i përdorin ato së pari, në vend se të na kujtojnë që i kanë. Do të ishte një hap i parë në një drejtim të ri. Jo vetëm se do t’u jepte atyre që e bëjnë këtë një avantazh moral – aty për aty edhe një armë të rëndësishme për të ardhmen, gjithashtu do ta çlironte tmerrin e papërshkrueshëm të shkaktuar tani nga reaksioni i zinxhirit të hakmarrjes. 

Këto ditë kam kapur një libër të bukur (shumë keq që nuk është ende në italisht) të një miku të vjetër, publikuar dy vjet më parë në Gjermani. Libri titullohet “Die Kunst, nicht regiert zu werden: ethische Politik von Sokrates bis Mozart” (Arti i të mosqenurit qeverisës: etika politike nga Sokrati deri te Mozarti). Autor është Ekkehart Krippendorff, i cili ka dhënë mësim vite me radhë në Bolonjë (Itali) përpara se të kthehet në Universitetin e Berlinit. Tema më interesante e Krippendorffit është se politika, në shprehjen e saj më fisnike, lind nga kalimi i hakmarrjes dhe se kultura perëndimore ka rrënjët më të thella në disa mite, të tilla si ajo e Kainit dhe ajo e Erinnit, temë e përhershme që i përkujton njeriut nevojën për ta thyer rrethin vicioz të hakmarrjes për ta krijuar qytetërimin. Kaini vret vëllanë, por Zoti i pengon njerëzit që të hakmerren kundër Abelit dhe, pasi e etiketon Kainin – një etiketim që është, gjithashtu, një mbrojtje, e dënon atë për të shkuar në mërgim ku ai themelon qytetin e parë. Hakmarrja nuk është e njerëzve. Me atë merret Zoti. Sipas Krippendorffit, teatri, nga Eskili deri te Shakespeare, kishte një rol vendimtar në formimin e njeriut perëndimor, sepse me vënien në skenë të gjithë protagonistët e një konflikti, secili me pikëpamjet e tij, secili me pendimet dhe zgjedhjet e mundshme të veprimit të tyre, teatri na shërbeu për të reflektuar mbi kuptimin e pasioneve dhe mbi padobishmërinë e dhunës që kurrë nuk arrin fundin e saj. Për fat të keq, sot, në skenën e botës, ne perëndimorët jemi së bashku protagonistët e vetëm dhe spektatorët e vetëm dhe, kështu, nëpërmjet televizioneve tona dhe gazetave tona, ne nuk dëgjojmë arsyet tona, ndiejmë vetëm dhimbjen tonë.

Juve, Oriana, kamikazët nuk ju interesojnë. Mua po, shumë madje. Kam kaluar ditë të tera në Sri Lanka me disa të rinj nga “Tigri Tamil (Tamil Tigrat)”, të votuar për vetëvrasje. Më interesonte rinia palestineze e Hamasit e cila kërcente në ajër në piceritë izraelite. Një pikë keqardhje do te të vinte edhe nga ana juaj nëse në Japoni, në ishullin Kyushu, do ta kishit vizituar Chiran, qendrën ku të parët kamikazë u stërviten e ju të kishit lexuar fjalët, herë poetike e të trishtuara, të shkruara fshehurazi para se të iknit, pa dëshirë, të vdiste për flamurin dhe perandorin. Kamikazët më interesojnë sepse dua të kuptoj se çfarë i bënë ata aq të gatshëm për atë veprim të panatyrshëm që është vetëvrasje dhe çfarë mund t’i ndalojë ata. Ata prej nesh, fëmijët e të cilëve, për fat të mirë, kanë lindur, dhe sot janë shumë të shqetësuar kur shohin të digjen në flakën e këtij lloji të ri të dhunës, prej të cilit masakra në Kullat Binjake mund të jetë vetëm një episod. Nuk është çështje justifikimi, falje, por të kuptuari. Të kuptuari, sepse jam i bindur se problemi i terrorizmit nuk do të zgjidhet duke vrarë terroristët, por duke eliminuar arsyet që i bëjnë ata kështu. Asgjë në historinë njerëzore nuk është e lehtë për t’u shpjeguar, dhe midis një fakti dhe një tjetri ka rrallë një korrelacion të drejtpërdrejtë dhe të saktë. Çdo ngjarje, edhe ato të jetës sonë, është rezultat i mijëra shkaqeve që prodhojnë, së bashku me atë ngjarje, mijëra efekte të tjera, të cilat janë shkaqet e mijëra efekteve të tjera.

Sulmi juaj, Oriana, deri në stërpika pështyme, për “(lej)leket” dhe për intelektualët “e dyshimtë”, shkon në të njëjtin kuptim. Të dyshosh është një funksion thelbësor i mendimit; dyshimi është themeli i kulturës sonë. Të dyshuarit është funksioni ekzistencial i mendimit; dyshimi është fundi i kulturës sonë.

Dëshira për ta hequr dyshimin nga kokat tona është sikur të dëshirojmë të nxjerrim ajrin nga mushkëritë tona. Unë nuk pretendoj se kam përgjigje të qarta dhe të sakta për problemet e botës (prandaj nuk jam politikan), por mendoj se është e dobishme të më lejohet të kem dyshime në lidhje me përgjigjet e të tjerëve dhe të më lejohet të bëj pyetje të ndershme. Në këto kohë luftërash nuk duhet të jetë krimi ai i cili flet për paqen. Fatkeqësisht, edhe këtu te ne, sidomos në botën “zyrtare” të politikës dhe krijimin e medias, ka pasur një garë të dëshpëruar për ortodoksinë.

Është sikur që Amerika tashmë na frikëson. Kështu ndodh të dëgjojmë një postkomunist në erën e disa akuzave në partinë e tij në televizion, se Ryan është një simbol i rëndësishëm i asaj Amerike që na ka shpëtuar dy herë. Por a nuk ishte ai, gjithashtu, në marshime kundër luftës amerikane në Vietnam? Për politikanët – e kuptoj këtë – është një kohë shumë e vështirë. Unë i kuptoj edhe më shumë vuajtjet e dikujt që, duke marrë rrugën e pushtetit si një shkurtore për të zgjidhur një konflikt të vogël të interesave tokësore, tani e gjen veten duke u përballur me një konflikt të madh të interesave hyjnore, një luftë qytetërimi që lufton në emër të lamtumirës dhe Allahut. Jo. Unë nuk i kam zili politikanët. Ne jemi me fat, Oriana.

Ne kemi pak kohë për të vendosur dhe nuk e gjejmë veten në mes të valëve të lumit. Ne kemi privilegjin të jemi në gjendje të qëndrojmë në breg për t’i shikuar dallgët. Dhe kjo na imponon edhe përgjegjësi të mëdha, siç është ajo, jo e lehtë për ta ndjekur të vërtetën dhe për t’iu përkushtuar, mbi të gjitha, “krijimit të fushave të mirëkuptimit, në vend të fushave të betejës”, siç ka shkruar Edward Said, një profesor me origjinë palestineze në Universitetin e Kolumbisë, në një ese mbi rolin e intelektualëve publikuar vetëm një javë para sulmeve në Amerikë. Puna jonë, gjithashtu, konsiston në thjeshtësimin e asaj që është e komplikuar.

Por ne nuk mund të ekzagjerojmë, Oriana, duke e paraqitur Arafatin si thelbin e dyfishimit dhe terrorizmit dhe duke u drejtuar komuniteteve të emigrantëve myslimanë si inkubatorë të terroristëve. Argumentet tuaja tani do të përdoren në shkolla kundër atyre të mirave, nga libri “Zemra”. Ju a mendoni se italianët e së nesërmes, të edukuar në këtë thjeshtësi intolerante, do të jenë më të mirët? A nuk do të ishte më mirë nëse ata do të mësonin, në orën e fesë, edhe atë çfarë është islami? Që në orën e letërsisë ta lexonin Rumin apo të përçmuarin tënd Omar Kajamin? A nuk do të ishte më mirë nëse do të ishin edhe nga ata që studiojnë arabishten, përveç atyre që tashmë janë duke studiuar anglishten apo japonishten? A e dini se në Ministrinë e Jashtme të vendit tonë, me pamje nga Mesdheu e në botën myslimane, janë vetëm dy zyrtarë që flasin arabisht? Njëri aktualisht është, siç ndodh te ne, konsull në Adelaide në Australi. Më zihet në kokë një frazë e Toynbees: “Veprat e artistëve dhe shkrimtarëve kanë jetën më të gjatë sesa veprimet e ushtarëve, burrështetasve dhe tregtarëve. Poetët dhe filozofët shkojnë përtej historianëve, por shenjtorët dhe profetët vlejnë më shumë se të gjithë këta të mbledhur bashkë”. Ku janë shenjtorët dhe profetët sot? Me të vërtetë, do të duhej të paktën një! Do të duhej të ishte një Shën Françesk. Edhe kohët e tij ishin kohë kryqëzimi, por interesi i tij ishte në “të tjerët”, për ata kundër të cilëve luftonin të kryqëzuarit. Ai bëri gjithçka për t’i vizituar. Ai u përpoq një herë, por anija që po udhëtonte u mbyt dhe ai mezi mbijetoi. Ai u përpoq për herë të dytë, por u sëmurë para se të arrinte dhe u kthye mbrapa. Së fundi, gjatë kryqëzatës së pestë, gjatë rrethimit të Damietës në Egjipt, i hidhëruar nga sjellja e kryqëzatave (“ai pa të keqen dhe mëkatin”), i mërzitur nga një betejë e frikshme në të cilën ai kishte parë viktimat, San Françesco tejkaloi linjat e frontit. Ai u kap, i lidhur me zinxhirë dhe u soll para Sulltanit. Mëkat që nuk ka pasur ende CNN – ishte viti 1219 – sepse do të ishte shumë interesante ta shihnim sërish videon e atij takimi sot.

Sigurisht ishte shumë e veçantë pasi, pas një bisede që, ndoshta, është zhvilluar gjatë natës, në mëngjes Sulltani e lë Shën Françeskun të kthehet, i padëmtuar, në kampin e kryqtarëve. Mua më pëlqen të mendoj që njeri ia tha tjetrit arsyet e veta, që Shën Françesku fliste për Krishtin, që Sulltani lexonte pjesë nga “Kurani” dhe se në fund ata u pajtuan mbi mesazhin e të varfrit Aziz që përsëriste kudo: “Duaje tjetrin sa veten”. Gjithashtu, kënaqem kur imagjinoj që friari dinte të qeshte ashtu siç predikonte. Në mes tyre nuk kishte asnjë agresion. U ndan me raporte të mira, duke ditur se ata nuk do të mund ta ndalnin historinë. Sot? Mosndalja mund të thotë të përfundosh atë.

A ju kujtohet, Oriana, baba Balducci që predikonte në Firence kur ne ishim fëmijë? Në lidhje me tmerrin e holokaustit atomik, ai shtroi një pyetje të bukur: “Sindromi bën fundin e botës. Alternativa mes qenies dhe mosqenies ka bërë që njeriu të bëhet më njerëzor?”

Duke pasur parasysh rrethin, përgjigjja më duket të jetë “Jo”. Por ne nuk mund të heqim dorë nga shpresa. “Më thuaj, çfarë e shtyn njeriun të luftojë?” pyeste Albert Ajnshtajni në vitin 1932 në një letër dërguar Zigmund Frojdit. “A është e mundur ta drejtojmë evolucionin psikik të njeriut në mënyrë që ai të bëhet më i aftë t’i rezistojë psikozës së urrejtjes dhe shkatërrimit?” Frojdit iu deshën dy muaj kohe për t’iu përgjigjur atij. Konkluzioni i tij ishte se kishte shpresë: ndikimi i dy faktorëve – një qëndrim më i civilizuar dhe frika e justifikuar nga efektet e një lufte të ardhshme – duhet t’u kishte dhënë fund luftërave në të ardhmen e afërt. Në kohën e duhur i erdhi vdekja dhe shpëtoi Frojdin nga tmerret e Luftës së Dytë Botërore. Por nuk e kurseu Ajnshtajnin, i cili, megjithatë, u bë gjithnjë e më i bindur për nevojën për pacifizëm. Në vitin 1955, pak para vdekjes së tij, nga shtëpia e tij në Princeton të Amerikës, ku ai kishte gjetur strehë, ai drejtoi një apel të fundit për mbijetesën e tij, për njerëzimin: “Kujtojeni që jeni njerëz e harroni gjithçka tjetër”.

Për të mbrojtur, Oriana, nuk ka nevojë të ofendoni (po mendoj për të pështymat dhe goditjet tuaja). Për t’u mbrojtur nuk ka nevojë për të vrarë. Por, në këtë rast mund të ketë disa përjashtime të drejta. Më kanë pëlqyer gjithmonë në Jataka tregimet e jetëve të mëparshme të Budës, në të cilën edhe ai, një epitet kundër dhunës, në një mishërim të mëparshëm vret. Po udhëtonte në një anije me 500 njerëz të tjerë. Ai, i cili veçse kishte kompetencat e largpamësisë, “e sheh” se një nga pasagjerët, një brigand, do t’i vrasë të gjithë dhe do t’i vjedhë dhe ai e pengon atë duke e hedhur në ujë të mbytet për t’i shpëtuar të tjerët. Të jesh kundër dënimit me vdekje nuk do të thotë të jesh kundër dënimit në përgjithësi dhe në favor të lirisë së të gjithë kriminelëve.

Për të ndëshkuar me drejtësi është e nevojshme t’i respektojmë disa rregulla që janë rezultat i qytetërimit. Ne duhet ta bindim arsyen tonë. Ne kemi nevojë për prova. Hierarkët nazistë u sollën para Tribunalit të Nurembergut. Ata japonezë, përgjegjës për të gjitha mizoritë e kryera në Azi, u sollën përpara gjykatës së Tokios para se të jenë, njëri a tjetri, domosdoshmërisht të varur. Dëshmia kundër secilit prej tyre ishte e madhe. Ato kundër Osama Bin Ladenit? “Ne kemi të gjitha provat kundër Warren Andersonit, president i Union Carbides. Ne po presim që ai të na ekstradojë”, Arundhati Roy, shkrimtarja e “Zotit të gjërave të vogla”: dikush si puna jote, Oriana, e famshme dhe e diskutueshëm, e dashur dhe e urryer. Si ju, gjithmonë e gatshme për të filluar një luftë, Roy shfrytëzoi diskutimet e botës për Osama bin Ladenin për të kërkuar që presidenti amerikan i Union Carbide, përgjegjës për shpërthimin e eksplodimit më 1984 në uzinën kimike të Bhopal në Indi, të sillet para një gjykate indiane që shkaktoi 16 000 vdekje. Një terrorist, gjithashtu?

Nga pikëpamja e të vdekurve, ndoshta po. Imazhi i terroristit që tani na drejton me gisht si ai i “armikut” për ta luftuar është miliarderi saudit i cili, nga një gropë në malet e Afganistanit, urdhëron sulmin në Kullat Binjake; është inxhinier pilot, fanatik islamik, i cili, në emër të Allahut, vret veten dhe mijëra të pafajshëm; është ai djali palestinez që me një çantë të mbushur dinamit bën eksplodimin në mes të turmës së njerëzve. Megjithatë, duhet të pranojmë se për të tjerët “terrorist” mund të jetë edhe një biznesmen që arrin në një vend të varfër të Botës së Tretë, pa një bombë në çantën e tij, por me plane për ndërtimin e një fabrike kimike e cila, për shkak të rreziqeve të shpërthimit dhe ndotjes, ajo kurrë nuk mund të ndërtohet në një vend të pasur të Botës së Parë.

Është centrali bërthamor ai që i bënë njerëzit që jetojnë aty të sëmurën me kancer? Është diga që zhvendos dhjetëra mijëra familje? Ose thjesht ndërtimi i shumë industrive të vogla që çimentojnë fushat e orizit laik, duke kthyer mijëra fshatarë në punëtorë për të prodhuar trajnerë ose radiolidhës, deri në ditën kur është më e përshtatshme për t’i marrë këto punë kudo dhe fabrikat janë afër, punëtorët mbeten të papunë dhe pasi nuk ka më fusha për ta rritur orizin, a vdesin nga uria? Ky nuk është relativizëm. Dua vetëm të them se terrorizmi, si një mënyrë për ta përdorur dhunën, mund të shprehet në forma të ndryshme, ndonjëherë edhe ekonomike, dhe se do të jetë e vështirë të arrihet një përkufizim i përbashkët i armikut që do të çrrënjoset. Qeveritë perëndimore sot janë të bashkuara për të qenë në anën e Shteteve të Bashkuara; ata pretendojnë të dinë saktësisht se kush janë terroristët dhe se si duhet të luftohen. Megjithatë, qytetarët e vendeve të ndryshme duken shumë më pak të bindur. Për momentin nuk ka pasur demonstrata masive të paqes në Evropë, por ndjenja e shqetësimit është e përhapur ashtu siç ka një konfuzion të përhapur mbi atë që duam në vend të luftës. “Na jep diçka më të bukur se kapitalizmi”, thoshte një parullë e një demonstruesi në Gjermani. “Një botë e drejtë nuk ka lindur kurrë”, ishte shkruar në shiritin e disa të rinjve që marshuan ditë më parë në Bolonjë. Po. Një botë “më e drejtë” është, ndoshta, ajo që ne të gjithë, tani më shumë se kurrë, mund të presim. Një botë në të cilën ata që kanë shumë të kujdesen për ata që nuk kanë asgjë; një botë e udhëhequr nga parimet e ligjshmërisë dhe e frymëzuar pak më shumë me moralitet.

Aleanca e gjerë dhe e përbërë që Uashingtoni po krijon, përmbysja e shtrirjes së vjetër dhe sjellja e shteteve dhe njerëzve që janë turpëruar, vetëm për shkak se tani janë të rehatshme, është vetëm një shembull tjetër i cinizmit politik që sot ushqen terrorizmin në disa zona të botës dhe dekurajon njerëz të tillë të mirë në vendet tona. Shtetet e Bashkuara, për ta pasur mbulimin më të madh të mundshëm dhe për t’i dhënë luftë kundër terrorizmit një krisme të ligjshmërisë ndërkombëtare, përfshinin Kombet e Bashkuara, megjithatë Shtetet e Bashkuara mbetën vendi më i lirë për t’i paguar detyrimet e veta ndaj Pallatit të Glass. Unë jam shteti që ende nuk ka ratifikuar as traktatin konstitucional të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, as traktatin për ndalimin e minave kundër personave, e jo për traktatin e Kiotos mbi ndryshimet klimatike.

Interesi kombëtar amerikan ka pjesën e sipërme të çdo parimi tjetër. Kjo është arsyeja pse Uashingtoni po rizbulon dobinë e Pakistanit. Më parë mbahej në distancë për regjimin ushtarak dhe dënimet me sanksione ekonomike për shkak të testeve të tij bërthamore. Për këtë arsye CIA së shpejti do të autorizohet përsëri të punësojë mafiozë dhe gangsterë për t’ua besuar “punët e pista”, për t’i likuiduar këtu dhe atje në botë njerëzit që vetë CIA do t’i ketë vënë në listën e zezë. Megjithatë, një ditë politikat do të duhet të ribashkohen me etikën nëse duam të jetojmë në një botë më të mirë: të mirë si në Azi, si në Afrikë, në Timbuktu, si në Firence. Në propozim me këtë, Oriana. Edhe mua çdoherë që, si tani kaloj, ky qytet më lëndon dhe më bën të trishtuar. Çdo gjë ka ndryshuar. Gjithçka është vulgare. Faji nuk është i islamit apo i emigrantëve që janë vendosur atje. Nuk janë ata që e bënë Firencen një qytet tregtar, prostituuar në turizëm! Ka ndodhur kudo. Firence ishte e bukur kur ishte më e vogël dhe më e varfër. Tani është turp, por jo sepse myslimanët presin në Piazza del Duomo (Sheshin e Duomos), sepse filipinasit mblidhen të enjten në Piazza Santa Maria Novella (Sheshin Shën Maria Novella) dhe shqiptarët çdo ditë rreth stacionit. Kjo është kështu sepse edhe Firence është “globalizuar” sepse nuk u rezistoi sulmeve të forcës që deri dje u duk e papërmbajtshme: forca e tregut.

Brenda dy vjetëve, një bibliotekë historike, një bar i vjetër, një farmaci shumë tradicionale dhe një dyqan muzikor janë zhdukur nga një rrugë e bukur në qendër ku më pëlqente të shkoja. Për t’i bërë vend kujt? Shumë dyqaneve të modës. Beso, as unë nuk e gjej veten atje më. Për këtë edhe unë jam larguar, në njëfarë kasolle në Himalajën indiane para maleve më hyjnore në botë. Unë kaloj orët vetëm duke shikuar madhështitë e palëvizshme, simbole të stabilitetit më të madh, por edhe ato, ashtu si unë, kalojnë orët, vazhdimisht ndryshëm dhe pandërprerë si çdo gjë në këtë botë. Natyra është një mësuese e madhe, Oriana, dhe shpesh ne duhet të kthehemi për të marrë mësime. Kthehuni edhe ju. Mbyllur në një kuti apartamenti brenda një kutie rrokaqielli, me rrokaqiej të tjerë të mbushura me njerëz të paketuar, përfundimisht do të ndiheni vetëm vërtet; do ta ndieni ekzistencën tuaj si një aksident dhe jo si pjesë e një tërësie, shumë më të madhe se të gjitha kullat para jush dhe atyre që nuk janë më atje. Shikoni tehun e një fije të barit në erë dhe do të ndiheni si ai. Do t’ju ikë zemërimi. Ju përshëndes, Oriana, dhe ju uroj, me gjithë zemër, ta gjeni paqen! Sepse, në qoftë se ajo nuk është brenda nesh, nuk do të jetë kurrë askund.

(Përktheu: Leonora Buçinca. Marrë nga numri i pestë i revistës “Akademia”)