“Churchil ka një fjalë të famshme për Ballkanin: “Ballkani, prodhon më shumë histori se sa mund të konsumojnë”. Nga kaosi shpesh lind një fatkeqësi politike dhe një letërsi e madhe në Ballkan. Letërsia dhe arti janë të destinuara të shkojnë në drejtimin e duhur atëherë kur gjërat nuk shkojnë mirë në një vend. Një krijues i tillë është edhe Ismail Kadare”, me këto fjalë e fillon shkrimin e përditshmja italiane Corriere della Sera, përcjellë KultPlus.

Shqipëria e tij është – gjuhësore, kulturore, historike – një larmi e veçantë madje edhe brenda kaleidoskopit ballkanik. Shqipja është një gjuhë ilire që nuk ka të bëjë me gjuhët sllave, të cilat ndikojnë, por vetëm pjesërisht, një nga dy dialektet e saj të mëdha. Vendi ishte për shekuj nën Perandorinë Osmane dhe islamizimi, siç vuri në dukje Kadare, e ka vendosur atë në imagjinatën perëndimore, duke e vënë në një krahasim nganjëherë negativ me botën sllave, ortodokse e të krishterë.

Kadareja gjithashtu ka shpërfaqur në tregimin e tij rezistencën e pamposhtur shekullore të shqiptarëve ndaj sundimit otoman, si në romanin e tij “I tamburi della pioggia” (1981), i cili përfshin temën epike të lashtë dhe shumëvjeçare të rrethimit dhe feston veprat dhe fitoren e Heroi kombëtar shqiptar Skënderbeu, kampion i luftës kundër turqve.

Luftërat dhe skllavëria kanë karakterizuar Shqipërinë jo vetëm në kohët e lashta. Nazizmi dhe fashizmi kanë imponuar kurorën e Shqipërisë në krye me Victor Emmanuel III. Lidhur me këtë pjesë Kadare shkroi një roman të mrekullueshëm, Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur (1963), kërkimi i mjegullt për trupat e ushtarëve italianë e tregimet e fantazive. Forca poetike e Kadaresë është në shkrimin e tij në të zezë dhe në të bardhë, më shumë sesa në atë orientim fantastik, në ftohtësinë e tij që nxjerr edhe më shumë historinë njerëzore dhe tragjike dhe prek ngjyrat tragjike të luftës.

Kadare jetonte në një vend të izoluar, në një diktaturë mizore. Përvoja, vështirësitë, lajkat e të këqijat e diktaturës ishin ndoshta në mënyrë të pashmangshme përvoja themelore e Kadaresë. Ai ishte anëtar i Kuvendit të Shqipërisë nga viti 1970 deri në vitin 1982, atëherë kur kërcënimet me vdekje festoheshin me krenari ndaj donte të kishin një shkrimtar të madh i cili do të kurorëzonte suksesin në mbarë botën. Eksperiencën e të jetuar në një regjim të tillë të tjerët nuk mund as ta imagjinojnë, e lëre më të gjykojnë. Kadare e ka lënë Shqipërinë në vitin 1990, kur diktatura ishte edhe zhgënjimi për demokracinë lindur nga hiri i atij totalitarizmi duket se ka qenë për atë jo me aq shumë guxim sa shfaqet tani./ KultPlus.com