Marin Beçikemi (Marinus Becichemus Scodrensis) lindi në Shkodër më 1468, në një kohë kur qyteti ishte qendër e gjallë e humanizmit dhe e marrëdhënieve me botën latine. Ai studioi në Venedik dhe më pas në Padovë, duke u dalluar si një ndër nxënësit më të talentuar të retorikës klasike. Në vitet pas rënies së Shkodrës (1479), familja e tij u largua drejt territoreve të Republikës së Shën Markut, duke marrë me vete jo vetëm kujtesën e vendlindjes, por edhe etjen për dije.

Një dokument i datës 26 tetor 1517, i publikuar nga Jahja Drancolli, dëshmon se ai u emërua profesor ordinar i oratorisë latine në Universitetin e Padovës, me një rrogë vjetore prej 800 fjorinash, një shumë e jashtëzakonshme për kohën. Ky dokument gjendet sot në arkivat e Padovës, dhe bashkë me të ruhen qindra faqe dorëshkrimesh e botimesh të Beçikemit, që përfshijnë oracione, traktate dhe letra drejtuar humanistëve të kohës.

Veprat e tij më të njohura janë: “Orationes” – një përmbledhje fjalimesh të mbajtura në raste të ndryshme akademike dhe publike;
“Komentarët mbi Ciceronin”, një tjetër vepër e Biçikemit, ku shfaqet aftësia e tij për të interpretuar klasikët me një frymë të re humaniste;
E pasurojnë galerinë testamentit të tij, një sërë epistolarësh drejtuar kolegëve e nxënësve, ku spikasin mendime mbi etikën, arsimin dhe rolin e dijes në qytetërim.

Shumë nga këto dorëshkrime ruhen ende sot në Biblioteca Universitaria di Padova, në Archivio Antico del Bo dhe në disa koleksione të rralla në Venecie dhe Verona. Studiues të ndryshëm kanë evidentuar se Beçikemi ka mbajtur oracione solemne për personalitete të kohës, përfshirë fisnikë venedikas dhe autoritete kishtare.

Në kohën kur Beçikemi mori detyrën, Universiteti i Padovës ishte ndër më të vjetrit dhe më të famshmit në Europë (themeluar më 1222). Në këtë universitet ligjëronin figurat më të shquara të filozofisë, juridikut dhe mjekësisë. Aty më vonë do të jepte mësim Galileo Galilei, dhe aty u formuan breza të tërë intelektualësh që do të ndikojnë historinë e kontinentit.

Fakulteti i Arteve dhe Letërsisë, ku Beçikemi ishte profesor, ishte zemra e humanizmit. Oratoria latine nuk ishte vetëm ushtrim stilistik, por një instrument formimi qytetar dhe moral, një mjet për të kultivuar mendimin kritik dhe frymën publike të kohës. Që një shqiptar të ngjitej në atë katedër, do të thotë se Shkodra kishte prodhuar një mendje të shkëlqyer, të barabartë me më të mirët e Evropës.

Marin Beçikemi nuk ishte rast i vetëm. Nga Shkodra dhe rrethinat e saj dolën figura të tjera që ndriçuan universitete dhe katedra:

• Marin Barleti (1450–1512), gjithashtu nga Shkodra, autor i “Rrethimit të Shkodrës” dhe “Jetës së Skënderbeut”, ligjëroi dhe veproi në Romë, duke u bërë një nga humanistët më të çmuar të kohës.
• Gjon Gazulli (1400–1465), një tjetër figurë e shquar, matematicien dhe diplomat, që sipas dokumenteve ligjëroi astronomi në Itali dhe ishte këshilltar në oborret europiane.
• Pal Engjëlli (1416–1470), Arqipeshkëv i Durrësit, humanist dhe diplomat, që gjithashtu pati kontakte me rrethet intelektuale të kohës.
  Këto figura dëshmojnë se Shkodra nuk ishte vetëm një kështjellë e armëve dhe qëndrese epike, por edhe një tempull i mendjes, që nxori dijetarë, humanistë, mësues e profesorë që dhanë mësim në gjuhën e Ciceronit dhe Horacit, duke ndikuar kulturën e kohës.

Sot, kur shohim një dokument të vitit 1517 që përmend emrin e një shkodrani në një nga universitetet më të mëdha të botës, duhet të ndiejmë krenari dhe përgjegjësi. Krenari për rrënjët tona kulturore dhe përgjegjësi për t’i sjellë në dritë këto figura të harruara. Marin Beçikemi është simbol i një tradite të hershme që lidhte brigjet e Adriatikut me qendrat më të ndritura të Europës, një urë e dijes që ne kemi detyrë ta njohim e ta nderojmë.
Përgatiti: Albert Vataj/ KultPlus.com