Me rastin e botimit në anglisht të “Kosovës I, II, III” të Jusuf Buxhovit nga botuesi “Jalifat Publishing” – Houston.

Nga Ramadan Musliu

Botimi i çdo libri në një gjuhë të madhe të shkencës, çfarë është sot anglishtja, paraqet një ngjarje kulturore. Botimi i Librit të Jusuf Buxhovit, “Kosova I,II,III” nga Shtëpia botuese “Jalifat Publishing”, (Houston, 2013), e tejkalon edhe këtë definim, ngase nuk është përkthim e botim i një libri të rëndomtë, por afirmim i një historie të panjohur të Kosovës dhe popullit të saj.

Libri i studiuesit Buxhovi doli në shqip në fillim të vitit 2012 dhe deri në përkthimin dhe botimin anglisht pati një receptivitetit nga nivele të ndryshme të publikut me një histori shumë komplekse dhe shumë paradoksale. Reagimi i parë ndaj botimit erdhi nga Akademia dhe Shkencave dhe e Arteve të Serbisë, si mohuesit e pare i një pune kolasale të autorit.

Reagimet pasuese janë të qarqeve të brendshme: institucioneve shkencore të Kosovës, të segmenteve të caktuara qeveritare, të qerthujve (pseudo)kulturorë të diasporës, disa medieve shqipe në Kosovë, segmenteve të caktuara joformale të kishës katolike e deri te Akademia e Shkencave dhe e Arteve të Kosovës.

Ndërkaq “Kosova” në tri vëllime e Buxhovit, përkundër kësaj fushate të orkestruar përjeton një seri ribotimesh si asnjë libër më parë, duke u bërë një bestseler i veçantë.

Reagimi negativ i qarqeve të përmendura nxjerr në shesh një gjë: përceptimi i ri i problemeve të këtij botimi rrezikon dijen zyrtare, veçmas atë kahe që e ka burimin në mendimin albanologjik që është imponuar nga studimet sllave.

Që të gjitha këto reagime e kanë një gjë të përbashkët: janë protestë kundër një libri pa e lexuar fare atë.

Debati dhe kritika principiele mungoi, mungoi nga shkaku se libri u mor si një subverzion ndaj një mendësie të klishetizuar të shkencës historiografike ruso-serbe, që ishte instaluar në shkencat albanologjike brenda dhe jashtë.

Dardanët në lashtësi

Vëllimi i parë i kësaj vepre kapitale historiografike “Kosova – Dardania in Ancient and Medieval Times” ka për objekt trajtimi dy periudhat historike, Antikën dhe Mesjetën

Kur është fjala për kufinin inicial kronologjik duhet kujtuar faktin se Jusuf Buxhovi është ndër historianët e parë tanë që mëton, madje me shumë sukses, të bëjë një lëvizje të kufijve kronologjikë të shfaqjes së vazhdimësisë shqiptaro-arbëror-ilir, duke e inkuadruar idenë e përkatësisë pellazge të shqiptarëve aktual, që dalin se janë një rudiment i drejtpërdrejtë, së paku gjuhësor, i popullatës pellazge.

Motivin inicial për ta përqafuar këtë tezë autori e gjen në studimet e Johan Georg von Han-it, dhe librit të tij “Albanesische Studien” (1854) dhe të përqafuar nga rilindasit tanë të shquar Sami Frashëri, Vaso Pasha, Dhimitër Kamarda, etj. që vijojnë me Gjeçovin e në kohët e vona më Spiro Kondën, Robert D’Angelin, Dhimitër Pilikën, Giuzepe Catapano-n, Petro Zhejin, Metju Arefin e pasues të tjerë.

Buxhovi me një sistem të fuqishëm argumentacioni vë në pah kontinuitetin pellazgo – iliro- arbëror-shqiptar, duke vënë në qarkullim tezën për grupimet e fiseve pellazge si ilirët, maqedonet, epirotët, dardanët, dako-mizët, thrakët, të gjitha këto në Ilirik, e që kanë lidhje të drejtpërdrejta me grupimet pellazge të Anatolisë, si hetitët, huritët, fenikasit, lidiasit, nga të cilët dalin tyrenët, frigjiasit, që janë pjesë e brigëve të Ilirikut dhe këmbimet e vazhdueshme kulturore mes veti.

Për ta konkretizuar pohimin mbi kontinuitetin pellazgo-ilir-shqip, shpesh të kontestuar, sidomos në planin gjuhësor, Buxhovi përdor katër nivele argumentimi: historik, arkeologjik, gjuhësor dhe mitologjik.

a) Argumenti historik

Kur është fjala te argumenti historik Buxhovi gjurmon dëshmitë e dijetareve antikë, veçmas të dhënat e Herodotit, Tukididit, por edhe te pjesa “letrare” që ofrojnë veprat e Homerit dhe Hesiodit, por edhe të atyre latinë. Duke u mbështetur në këto dëshmi pohon kohën e ekspansionit pellazg si vala e pare ariane nga thellësia e Azisë dhe si valë e pare invazive që daton nga mileniumi i gjashte.

Në këtë gjurmim të origjinës dhe madhështisë pellazge autori ndalet të modelimi civilizues, duke identifikuar strukturat e kulturës materiale dhe shpirtërore, po edhe shtetërore, madje edhe monarkike, që shtriheshin nëpër gjithë Gadishullin Ilirik. Po këtu autori e demaskon falsifikatin e madh shkencor të identitetit helen të trashëgimisë shtetërore, po edhe kulturore, gjuhësore dhe shpirtërore të pellazgëve.

b) Argumenti mitologjik

Në procesin e objektivizmit të tezave mbi origjinalitetin e kulturës pellazge dhe filiacionit iliro – dardan J, Buxhovi shfrytëzon edhe empirine mitologjike, e cila paraqet segment tejët të rëndësishëm të trashëgimisë shpirtërore pellazge, duke nxjerrë në shesh mitet mbi lindjen e popujve themeltarë, çfarë është ai mbi të bijtë e Polilemat dhe Gallatës : Ilirit, Galit dhe Keltit. Ndërkaq Ilirit, gjithnjë sipas Strabonit, i lindën fëmijët Enkeleu. Autarieu, Dardani, Medi, Taulanti dhe Perebi, nersa nga vajzat : Partha. Daortha dhe Dasara. Po kaq me rëndësi është përmendja edhe e pasardhësit e Autarieut : Panoni dhe Pajoni dhe nipat e tij, të bijtë e Pajonit, Skordisku dhe Tribali. Normalisht se vëmendje më të madhe do t’i kushtohet Dardanit, pararadhësit hyjnor, emrin e të cilit e bart fisi i tij, themeluesi i Trojës dhe dinastisë që do ta pushtojë Europën me ‘lozën’ e tyre sunduese.

c) Argumenti arkeologjik

Krahas dëshmive shpirtërore e kulturore, çfarë ishin mitet, religjioni, doket e zakonet, autori teorinë e vet mbi lidhjet pellazgo-iliro-dardane i mbështet edhe në argumentimin arkeologjik, duke identifikuar deri edhe ndërtimet e njohura ciklopike, (mbetjet të të cilave i kemi deri në kohën tone edhe në Kosovë), që në Troja (identifikimi i Trojës nga Shlimani), Kretë , Mikenë, së pari si vendbanime e pastaj edhe si mbetje të formave të tjera, Të kujtojmë vetëm të ashtuquajturën “kulturën e Vinçës” dhe arsenalin e tërë të figurave zoomorfe dhe antropomorfe si dhe pllakave ku dëshmohet alfabeti i lashtë pellazg ende i padeshifruar që daton nga periudha e neolitit dhe që thyen mitin mbi huazimin e alfabetit fenikas nga Kadmi. Këto gjetje, bashkë me të tjerat të periudhës së broncit, dëshmojnë procesin e formimit të identiteteve parahistorike e që, siç thotë autori, do t’u prijnë atyre historike. Në këtë plan edhe gjetjet në Kosovë nuk janë të parëndësishme, veçmas figurinat zoomorfe që verifikojnë tezën mbi vjetërsinë e padiskutueshme të pranisë pellazge më të gjitha derivatet në këto troje.

Ç) Argumenti gjuhësor

Pa dyshim se argument më i fuqishëm për lidhjet e drejtpërdrejta pellazge -ilire dhe pellazge-dardane është ai gjuhësor. Këto lidhje, po qe se duam t’i kthehemi historisë së problemit, duhet marrë parasysh pohimin e këtyre lidhjeve që i gjen Jo han Gorga vona Han-i mes gjuhës shqipe dhe mbetjeve të gjuhës pellazge, e cila nuk është asgjë tjetër, pos gjuha e vjetër e quajtur gabimisht “greqishtja” e vjetër. Po edhe enigma e dëshmive gjuhësore të Linearit A dhe të Linearit B që shpie nga shqipja si i vetmi çelës për zbërthimin e kësaj enigme.

Po kaq vëmendje autori i ka kushtuar edhe zgjidhjes së problemit të dallimit mes ilirishtes dhe shqipes, ku para i takonte grupit centruam të gjuhëve, kurse shqipja atij sitëm, me ç ‘rast thërret në ndihme filologun e njohur serb me reputacion evropian, Milna Budizmi, i cili kishte dhënë kahe këtij problemi, duke identifikuar te shqipja ekzistencën e tre rrathëve të guturaleve të shqipes, me të cilën bëhet pajtimi dhe ruhet kontinuiteti pellazgo-iliro – dardano – shqip.

Shteti dardan dhe roli i tij në perandorinë romake

Një pjesë të konsiderueshme të vëllimit të parë të historisë së Kosovës i kushtohet identitetit dardan dhe dallimit të specifikave që e veçojnë nga degëzimet e tjera pellazge, ilirët, epirotët dhe maqedonët, por gjithnjë me një përpjekje për t’i gjetur edhe përkimet, qofshin ato të karakterit etnik apo edhe gjuhësor.

Mirëpo Dardanët në antikitet dëshmohen si një popull i organizuar që kanë lënë gjurmë të thella në historinë e njerëzimit. Kur flitet për organizimin shtetëror, politik dhe ekonomiko – shoqëror gjithnjë duhet nisur nga dëshmia homerike, ku kemi të dhëna mbi formën monarkike të organizimit shtetnor dhe bartjen e këtij modeli nëpër vendet nga shtegtuan dardanët. Po edhe në shekujt pasues Dardanët, gjykuar sipas të dhënave të tërthorta, qoftë kur flitet për historinë e popujve të tjerë dhe fërkimet e tyre me fqinjët, kryesisht me maqedonët (sipas Justinit, Epitoma Historiarum Philippicum Pompei Trogi, Libri I VIII.6), por edhe nga burime të tjera, në radhë të parë romake (Straboni, Ptolemeu) ata kanë paraqitur shtetin rival me maqedonët apo me romakëve, më vonë.

Mbase në këtë moment duhet kërkuar arsyen në lidhjet e hershme dardano romake, që nga Eneu, traditë nderimi (M.Budimir) që është kultivuar edhe nga Cezari, Oktavian Augusti, Klaudi dhe shumë të tjerë. Këto lidhje të hershme janë arsye pse Dardanët integrohen brenda kësaj perandorisë dhe në një periudhë prej disa shekujve, që nga Diokleciani, Konstandini Madh e deri te Justiniani që njihen si restuarues të Perandorisë Romake. Pikërisht ata shekujt e errët, të cilët historianët i gjejnë në kontinuitetin ilir përgjithësisht duhet gjetur në integrimin e ilirëve në strukturat e larta të Perandorisë Romake sa ajo shpesh cilësohej edhe si Perandori Iliro-Romake. Brenda shekujve të përmendur pikërisht Dardanët janë ata që i japin kahe zhvillimit dhe ruajtjes së konceptit të perandorisë botërore.

Dardanët në Mesjetë

Periudha e Mesjetës trajtohet nga Buxhovi nën një optikë tjetër ngase kjo është periudhë kur në skenën botërore për herë të dytë Iliriku bëhet qëndër e zhvillimeve botërore. Nuk është e rastit pse në këtë periudhë ndodhin ngjarjet kyçe për civilizimin botëror: shndërrimi i “Bizantit ilir” (term i Milan Budimirit, me gjase i huazuar nga Maltën ( L. Malten, Archiv f. Religionsëissensch. 29, 57 i St. Casson, Macedonia, Thrace and Illyria 325,-), i cili zbardh lidhjet e lashta Dardano – Romake. Kësaj ngjarje të madhe i kanë paraprirë edhe Edikti I Milanos, (313), ku feja e krishterë bëhet një ndër besimet e barabarta në perandori, sikundër edhe organizmi i Koncilit të Nikesë, viti 325), me të cilat perandoria jo vetëm se fiton themelet e forta në Ilirik, por edhe rimodifikon modelin civilizues që ka zanafillën në atë pellazgjik.

Vulë gjithë këtij procesi të ridefinimit të trashëgimisë pellazge është periudha e Bizantit, kur drejtohet nga perandori më i madh, pothuajse në gjithë historinë romako-bizantine, Jusitiniani nga Taurisiumi iliro-dardan. Derisa Diokleciani arrin që të ndryshojë politikat e qeverisjes, duke sjellë në krye një formë të administrimit nga aristokracia ushtarake, ku mekanizmat e tjerë qeverisëse si senati, etj margjinalizohet, kurse Konstantini i Madh bën ridefinimin e perandorisë në planin shpirtëror dhe administrativ, Justiniani është ai që do t’i japë formë perandorisë në planin legjislativ, sepse është koha kur ai tubon dhe kryeson punët rreth përpunimit dhe risistemimit të ligjeve të vjetra, por edhe të krijimit të një legjislacioni bazik të shtetit të rigjeneruar.

Duhet kujtuar kësaj radhe kodet e njohura si “Corpus iuris civilis”, që sot njihen si “E drejta romake”.

Kontributi pamohueshëm i Justinianit është i madh edhe në përpjekjen e forcimin e perandorisë në planin shpirtëror. Pos ndryshimeve që ka bërë në doktrinën teologjike, ai ndërtoi një kompleks të tërë kishtar nëpër Dardani, madje duke e transferuar edhe qendrën episkopale nga Ohri në Justiniana Prima, për t’i dhënë hov rimëkëmbjes shpirtërore të Dardanëve. Pikërisht ky kompleks kishtar i shpërndarë nëpër qytetet dhe vendbanimet e Dardanisë do të jetë ai që do të përvetësohet në shekujt e mëvonshëm nga historiografia spekulative sërbo-ruse dhe sot paraqet krimin më të madh që po vazhdon në Kosovë më përvetësimin arbitrar të serbëve, edhe me pëlqimin e faktorin ndërkombëtar, pikërisht të kësaj trashëgimie justiniane. Këtu mbështet edhe argumenti i autorit, që bën ridefinimin e statusit të kompleksit kishtar në Kosovë, pronar të vërtetet të të cilit janë pikërisht shqiptarët. Identitetin dardan brenda perandorisë bizantine autori e sheh në tri forma:

q) identiteti vetëqeverisës,

b) identiteti administrative, dhe,

c) identiteti kishtar.

Këto tri identitete argumentojnë praninë dardan-ilire në “errësirën” spekulative të historiografisë së njëanshme.

Po aq sa kanë rëndësi këta perandorë, po aq duhet kushtuar rëndësi edhe dinastive të mëvonshme bizantine që bartin identitetin ilir-dardan.

Në “Kosova-1” Buxhovit vëmendje të duhur i kushton edhe periudhave të krizës së Perandorisë bizantine dhe përpjekjeve dispersive dhe homogjenizuese, njëkohësisht të popujve për vetorganizim, veçmas përpjekjet e vetorganizimit të dardaneve gjatë periudhave të vërshimit të masave sllave. Një përpjekje e tillë ishte edhe krijimi i identitetit tribal, që është pjesë e bashkësisë dardane. Pikërisht këtu buron ai problemi i një mosmarrëveshjeje të madhe mes historiografisë sllave dhe asaj shqiptare mbi identitetin etnik të Rashkës mesjetare. Pikërisht identiteti dardan, shpesh i pranuar në mënyrë të drejtpërdrejtë, por edhe të tërthortë të shumë historianeve serbë të periudhave të ndryshme, është ai që e aktualizon Buxhovi. Këtu autori pikas edhe gabimet e një pjese të historiografisë sonë, e cila Dardaninë mesjetare, që njihet si principatë rashiane, e trajtojnë me identitet të falsifikuar serb, kur dihet se dokument dhe gjurmë të këtij identiteti nuk ekziston në asnjë dokument. Të gjitha dokumentet bizantine, qoftë “zhupaninë” apo edhe dinastinë “nemanjide” e identifikojnë si tribalë, madje këtë identitet e njohin edhe vetë historianët sllavë, por duke ia tjetërsuar bazën etnike se kinse tribalët janë sllavë. Trajtimi dhe emërtimin si tribal e gjejmë site Joan Kantakuzeni, po aq edhe dëshmitë e Theodor Matohitit, (1270–1332), patriku Filoteu, Gregor Palameu,etj.

Në kuadër të krizës dhe dezintegrimit të Perandorisë bizantine, veçanërisht me shfaqjen e sllavëve dhe inkursionit të njohur në vitin 626, me lejen e perandorit Herakli, dhe kthimit të tyre në brigjet e Danubit e prej aty në pjesët kontinentale të Kroacisë dhe Bosnjes së sotme, por edhe vërshimit të forcave selgjuke të Osmanit, shfaqen edhe principatat e para arbërore, si Despotati I Epirit, mbretëria e Arbërit, etj, të cilat ia hapin rrugën edhe luftërave të Skënderbeut kundër perandorisë pothuajse të konsoliduar otomane në kufijtë bizantin, si vazhduese e Perandorisë bizantine. Me rënien e Bizantit, si një perandori me identitet iliro-dardan, arbrit fillojnë përpjekjet e tyre për ridefinimin e interesave të tyre vitale, duke u kthyer kah perëndimi dhe duke mbetur i vetmi grupim etnik properëndimor.

Me ardhjen e turqve në Gadishullin Ilirik (termi Ballkan ka filluar të përdoret nga viti 1810 nga një historian gjerman) dhe rënia e Kostandinopojës në vitin 1443, mbaron Mesjeta, Këtu përputhet kufiri kronologjik i historiografisë botërore me ngjarjet konkrete qe lidhen me fatin e ekzistencial të iliro-dardanëvë që shfaqen me i identitetin e ri, atë arbëror.

Faktori arbëror-shqiptar brenda perandorisë osmane

Vëllimi i dytë i “Kosova-perandoria otomane” trajton ekspansionin osman, mbindërtimin e perandorisë së re mbi mbetjet e Perandorisë bizantine, me një element të ri, inkuadrimin e islamizmit si një lloj të ri të universalizmit, që e kishte humbur Bizanti, por edhe me implikimin dhe të elementeve barbare sllave, avare dhe mongole. Edhe vetë turqit ishin një fis mongol, ata arritën të transformohen pikërisht nga aftësia për të përthithë përvojat perandorake të Bizantit. Ardhja e tyre në Ilirik, ballafaqimi me mbetjet bizantine që e kishin sjellë vetën vetëm në suaza të një kryeqyteti, çfarë ishte Kostandinopoja, ballafaqimi me principatat e dala pas shkapërderdhjes së Bizantit, duke shfrytëzuar armiqësitë e tyre të brendshme, bëri që ata të behën në njëfarë mënyrë edhe trashëgimtar së paku i administratës së vjetruar, të cilës i dhanë gjak të ri. Perandoria otomane fillimisht do të mbështet në aleancën me sllavët dhe në refuzimin e ashpër arbëror. Mirëpo dardane – arbëroret me kohë do të diferencojnë dy prirjet: atë integruese, si element shtetformues që përfaqësohej nga aristokracia e mbetur kalorësiakë, dhe, prirjen e kundërte, orientimin properëndimor, si një përpjekje të re për rrumbullakimin e identitetit. E tillë, sipas autorit, është edhe rezistenca e Skënderbeut, i cili lë të gjitha pozitat e larta brenda Perandorisë otomane, për t’u lidhur me prirjet e reja nga perëndimi, i cili kishte filluar profilizimin civilizues në mbështetje të parimeve themelore që ishin formuluar që nga Diokleciani, Konstandini dhe Justiniani. Megjithatë, Iliriku, më konkretisht territori i Dardanisë antike prapë do të mbetet arena kryesore e zhvillimeve politike. Të gjitha luftërat dhe ballafaqimet civilizuese do të ndodhin në Dardani, dy beteja të njëpasnjëshme, po kaq edhe kërkesa që këtë element ta integrojë brenda strukturave drejtuese do të jetë po aq i rëndësishëm. Këto dy prirje shpesh do të bien ndesh, sepse njëkohësisht elementi arbëror do të jetë edhe shtylla kurrizore e administratës otomane, edhe për shkak të superioritetit racor. Ky është edhe një ndër faktorët pse forca kryesore e Perandorisë Otomane qëndron në pjesën europiane, mu pse mbështetej në trashëgiminë e lashtë pellazgjikë, bartës të të cilës kanë qenë ilirët, dardanët po edhe dako mizët, thrakët, etj. Më të drejtë konstatohet edhe ndryshimi racor i popullatës mongole dhe shfaqja e tipareve dominuese të

indigjenëve të Ilirikut. Duke qenë edhe faktori kryesor të të gjitha zhvillimeve të rëndësishme brenda kësaj perandorie mbështeten mbi kurriz të popullatës arbërore. Mirëpo kthesë tejet e rëndësishme ndodh me shfaqjen e Rusisë si faktor i politikës Europiane, veçmas në Ilirik, nga mesi I shekullit XVIII-te e sidomos gjate Krizës Lindore.

Jusuf Buxhovi jo pak hapësirë i kushton edhe periudhës së zgjimit kombëtar dhe përpjekjeve për pavarësi. Edhe këtu Iliriku shfaqet si një skenë e zhvillimeve të mëdha dhe të implikimeve edhe ta faktorit europian, po edhe rus, viktimë e të cilit do të jenë pikërisht vetë shqiptarët. Rëndësi të veçantë ka prania e faktorit austro-hungarez dhe gjerman dhe ndihmesa e tyre për krijimin dhe profilizimin etnik të shteteve nacionale, më së shpeshti në dëm të shqiptarëve. Roli austro-hungarez dhe gjerman do të jetë aktiv, veçanërisht duke u nisur nga fakti se implikimi rus në Ballkan duhej vënë një digë, po edhe inercionit sllav që të lidhen me popullin me të cilin kanë afërsi gjaku, me Rusinë cariste. Edhe këto ndërhyrje, sidomos përpjekjet për ndikim në profilimin e identiteteve nacionale, si në planin kulturor-gjuhësor, po aq edhe në stimulimin e prirjeve perëndimore do të shkojnë huq ngase investimi i tyre , si në Greqi, e cila falë angazhimit europian, do të fitojë pavarësinë më 1821, në dëm të shumicës arvanitase. Po kështu do të ndodhë edhe me krijimin e shtetit serb në një territor ku ata ishin minoritet. Çdo konsultim i literaturës historiografike që merret me aspektet demografike të shekullit XIX do të ballafaqohen me faktin se serbët në këtë territor gjatë kohës kur u themelua principata serbe ishte i banuar më pak se një të tretën me serbë. Krijimi i një shteti pa serbë, sepse ata tradicionalisht ishin të vendosur në territorin e Kroacisë së sotme, Bosnjës dhe Hercegovinës, bëri që shteti i ri serb të kalojë nën tutorinë ruse, të cilët bëhen edhe hartues të programeve megalomane nacionale, si “Naçertania”, (1844) , por edhe të “Megaliidesë” greke. Po pas kësaj ideja e krijimit të shtetit nacional dhe e zgjimit kombëtar i përfshiu edhe shqiptarët, të cilët që me 1836 me “Ençiklikën” e Naum Panajot Bredhit, shtrojnë programin për një çlirim nacional, ide që propagandohej njëkohësisht edhe nga arbëreshet e Italisë, të cilët kanë një kontribut të pamohueshëm. Si Lidhja Shqiptare e Prizrenit, po ashtu edhe rezistenca e zhvilluar në dekadën e parë e shekullit XX, gjeti truall në tokën e Dardanisë antike, duke u bërë arenë edhe ngjarjeve politike.

Jusuf Buxhovi në këtë vëllim normalisht se shtron probleme që prekin të gjitha segmentet e jetës, prej sferës politike, ekonomike, ushtarake, kulturore etj, duke e spikatur edhe rolin e diplomacisë ndërkombëtare në zgjidhjen e problemeve ballkanike. I vetmi popull europian, për të cilën gjë bënte përpjekje Perandoria otomane ta bëjë pjesë të vetën etnitetin shqiptar, mbeti me një përkujdesje minimale ndërkombëtare. Hyrja e shqiptarëve në një planimetri më të gjerë gjeostrategjike i gjeti ata jo të përgatitur sa duhet për profilizim identitar, po aq sa i gjeti edhe një pjesë të tyre në strukturat e larta të shtetit, të kulturës dhe të zhvillimeve shpirtërore sa elementi shqiptar llogaritej si I vetmi gjenerues të procesit të përtëritjes së Perandorisë Otomane. Një hapësirë të madhe autori i kushtoi zhvillimeve që shpijnë në pavarësi, por edhe konflikteve të brendshme, që ishin rezultat i ndërhyrjeve nga jashtë.

Me shpalljen e pavarësisë, ku Vilajeti i Kosovës mbetet jashtë kufijve të shtetit të ri shqiptar, edhe pse ishte agjenci kryesor i Krizës Lindore në kohën e ridefinimit të identiteve të reja shtetnore dhe nacionale në Ballkan, Kosova fillon rrjedhën e vet bifurkative, që do të çojë në rifillimin e përpjekjeve të reja, por pa asnjë ndihmesë nga “shteti amë”, duke luftuar herë për ekzistencë, ngase i nënshtrohej proceseve të vazhdueshme gjenocidale, katra me radhë, e herë duke fituar ngapak subjektivitet, që

varej nga ndryshimet në skenën politike të Ballkanit, duke kaluar nëpër një luftë ballkanike, dy luftëra botërore, për të arritur deri në periudhën kur Kosova lufton për subjektivitet të plotë shtetëror.

Kosova ne shekullin XX

Vëllimi i tretë “Kosova – Nga okupacioni në protektorat ndërkombëtar” autori më një përqendrim të mbështetur në faktografi të dorës së parë merret me ngjarje relevante, siç është mbetja e Kosovës jashtë kufijve të shtetit, organizimi i mekanizmave të ndryshëm që do të luftojnë për një integrim të mundshëm, sikundër edhe më qëndrimin pragmatik e më pak kombëtar të qeverive shqiptare në raport me Kosovën, veçanërisht të Zogut si kryeministër, president e pastaj edhe mbret për një dekadë .

J. Buxhovi vëmendje të posaçme vë periudhës së Luftës së Dytë Botërore, ngjarjeve kapitale të saj, siç është Konferenca e Bujanit dhe vendimeve të saj, që paraqesin një bazë të pamohueshme në shkallët nga realizmi i aspiratave të shqiptarëve të Kosovës për mëvetësi, duke trajtuar edhe akterët kryesor të kësaj ngjarjeje. Po kaq vëmendje I kushtohet edhe ngjarjeve kapitale, si Konferencës së Bujanit ,integrimit të Kosovës brenda federatës serbo-jugosllave përmes futjes së gjendjes ushtarake dhe “legjitimimit” të aktit të aneksimi i Kosovës në Kuvendit të Prizrenit, sikundër edhe lëvizjeve për shkëputje nga administrimi gjenocidal serb.

Po kështu autori, duke pasë mundësi më të madhe të dokumentimit të procesit historik, periudhën e pasluftës e sheh edhe si pjesë të luftës brenda institucioneve të sistemit, me ç’rast Kosova arrin të ridefinojë statusin e vet nga statuti si territor i ngushtë administrative e deri tek kushtetuta e vitit 1974, me të cilën subjektiviteti i saj arrin të jetë si pjesë përbërëse e federatës jugosllave, fakt që do të merret parasysh edhe nga Komisioni Badinterit, por edhe nga Gjykata ndërkombëtare e Drejtësisë në Hagë, pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës (më 2008), ndonëse nga Komisioni i Badinterit nuk mori përgjigje pozitive, pos as iu mohua e drejta për vetëvendosje. Po kaq autori ndjek me vëmendje zhvillimet politike që shkojnë ndesh subjektivitetit të Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës, veçanërisht hartimin e projektit për rrënimin e statusit kushtetues, nga i skicuar në të ashtuquajturin “Libri i kaltër”, (viti 1978). Këto zhvillime u forcuan posaçërisht në vitet e tetëdhjeta, mbas vdekjes së J.B. Tito, dhe në fillim të të nëntëdhjetave, kur filloi dezintegrimi i përgjakshëm i ish federatës jugosllave.

Një pjesë të rëndësishme të librit zë trajtimi i organizmit të rezistencës institucionale në fund të viteve të tetëdhjeta dhe fillim të nëntëdhjetave me krijimin e LDK-se dhe fillimin e luftës institucionale për shtetin e Kosovës.

Po ashtu Buxhovi trajton edhe organizmin e rezistencës së armatosur që shpie deri në intervenimin forcave të NATO-s.

Po kaq objekt shqyrtimi në këtë libër bëhet edhe trajtimit të Kosovës në planin ndërkombëtar.

Historinë e vet Buxhovi e shpie deri të fundi i kufirit kronologjik, deri të intervenimi I forcave ushtarake të NATO-s dhe vendosjen e protektoratit ndërkombëtar në Kosovë Përkufizime

Historia trevëllimshe e Kosovës e Jusuf Buxhovit, është një histori e shtetit që ka kaluar nëpër faza të ndryshme, që nga Mbretëria dardane e periudhës së hershme të hekurit, për të vijuar me formimin e mbretërisë Trojane, pas dyndjes së madhe të Egjeut, që pas rrënimi të saj për t’u shpërndarë nëpër gjithë vendet europiane , duke themeluar dinasti të shumta mbretërore.

Po kjo “Histori e Kosovës ofron edhe një pasqyrë tjetër, çështjen dardane, përndjekjen e një populli që me shfaqjen e sllavëve në Ilirik, duke u përpjekur ta fshijnë nga faqja e dheut këtë popull, siç e kanë quajtur të gjithë autorët antik, si hyjnor. Katër gjenocide vetëm brenda një shekulli mbi shqiptarët e Kosovës të zhvilluar para syve të gjithë botës dhe të mjegulluar nga propaganda ruso – serbe me të vetmin qëllim, të bahen pronar të historisë së tyre sepse nga dardano-shqiptarët vetëm kanë marrë (shenjtorët si Shën Konstandini, Shën Helena, shenjtori rus – shqiptari Mihal Artioti, dinastia e Karagjorgjeviqve, etj).

Historia e Jusuf Buxhovit, në momentin aktual shtron edhe çështje të tjera:

idenë për ridefinimin e trashëgimisë shpirtërore, në rend të parë atë materiale, si është kompleksi ekleziastik i Kosovë që është përvetësuar përmes falsifikimeve të ndryshme historike nga shteti serb që nga shekulli i XIX-të, ku ky kompleks duhet të ketë status të dyfishtë: monumente kulturore shqiptare dhe objekte kulti ortodoks.

Ridefinimi edhe i politikave të bashkësisë ndërkombëtare që kanë për Ballkanin sepse me defalsifikimin del në shesh realiteti i ri historik dhe e drejta e vërtetë historike ndaj Kosovës.

Duke u marrë me historinë e shtetësisë së Dardanisë –Kosovës libri i Buxhovit nxjerr nga loja mendësinë sllave nga shkenca nacionale shqiptare, duke treguar një itinerar të ri shkencor nga duhet vajtur mendimi shkencor jo vetëm historiografik.

(2013)./ KultPlus.com