Tulipanët janë shumë nervozë, është dimër këtu, Shiko si çdo gjë është e bardhë, e qetë, me dëborë. Mësoj paqen, ndërsa prehet e qetë afër meje si drita mbi këto mure të bardha, si ky shtrat, si këto duar. S’jam askushi, s’kam të bëj me shpërthimet. I dhashë emrin tim dhe rrobat e mia infermiereve, historinë time anestezistit dhe trupin tim kirurgëve.
Kanë mbështetur kokën time midis jastëkut dhe buzës së çarçafit si një sy midis qepallave të bardha që s’do të mbyllen. Bebëz budallaqe, duhet të grumbullosh gjithçka. Infermieret kalojnë dhe rikalojnë, nuk turbullojnë, kalojnë si pulëbardhat drejt tokës me skufjet e tyre të bardha, duke bërë gjëra me duar, të barabarta me njëra-tjetrën, kështu që është e pamundur të thuhet se sa janë.
Trupi im është një gur për ata, bëhen gati si uji për gurët mbi të cilat duhet të rrjedhë, duke i lëmuar me mirësjellje. Më japin topitje me gjilpërat e halave xixëlluese, më japin gjumë. Tani kam humbur veten time jam e lodhur nga bagazhet – Çanta ime prej lëkurë si një kutizë e zezë pilulash, burri dhe fëmija im buzëqeshin në fotografinë familjare; buzëqeshjet e tyre më mbërthejnë lëkurën, grepa të vegjël të buzëqeshur.
Kam hedhur gjëra në det, unë, anija tridhjtëveçare. bashkangjitur fort tek emrin im dhe tek adresa. Ata kanë fshirë të gjitha ndjenjat e mia. E frikësuar dhe e zhveshur mbi barelën e gjelbër plastike Kam parë çajnikun tim, komonë e rrobave, librat e mi të zhyten thellë, si dhe ujin të më arrijë mbi kokë. Jam një murgeshë, tani nuk kam qenë kurrë kaq e pastër.
Nuk doja lule, doja vetëm të shtrihem, me pëllëmbët lart krejtësisht bosh. Të jesh i lirë, s’e keni idenë se sa të lirë jeni- paqja është kaq e madhe sa të verbon, S’ kërkon asgjë, një etiketë me emrin, ndonjë çikërrimë. Me këtë, më në fund, mbyllin të vdekurit; i përfytyroj duke e mbllaçitur si një meshë kungimi.
Tulipanët janë tepër të kuq në radhë të parë, më plagosin. Edhe nëpërmjet dhuratës së paketuar si dhuratë i dëgjoja të merrnin frymë ngadalë, nëpërmjet fashës së bardhë, si një fëmijë monstruoz.
Faqekuqët i flasin plagës sime, i përgjigjen. Janë tradhtarë:duken se valëzojnë, edhe nëse më tërheqin poshtë, duke më ngatërruar me gjuhën e tyre të beftë e me ngjyrën, një duzinë tulipanësh të kuq të plumbtë rreth qafës sime.
Më parë asnjë s’më përgjonte, tani po më përgjojnë. Tulipanët kthehen drejt meje, dhe dritarja pas ku drita çdo ditë zgjerohet e hollohet, unë shoh veten, madje, qesharake, hije letre e riprerë midis syrit të diellit dhe syve të tulipanëve, nuk kam fytyrë, kam dashur të shuhem. Tulipanët gjallërues konsumojnë oksigjenin tim.
Para se të vinin atmosfera ishte mjaft e qetë, Pulsonte, frymëmarrje pas frymëmarrjeje, pa ndërprerje. Pastaj tulipanët e mbushën me zhurmë të madhe. Tani ajri i shtyn dhe i vërtit përreth si lumë i shtyn dhe i shtjell rreth një makine të kuqe-ndryshku të thellë. Koncentrojnë vëmendjen time, që ishte e lumtur duke luajtur e duke pushuar pa u angazhuar.
Edhe muret duken se u ngrohën midis tyre. Tulipët duhej të qëndronin pas hekurave si kafshë të rrezikshme; hapen si goja e një tigri të madh afrikan, dhe unë kujtohem për zemrën time: hap e mbyll vazon e saj të gonxheve të kuqe për dashurinë time të vërtetë. Uji që shijoj është i ngrohtë dhe i kripur si deti, dhe vjen nga një vend i largët si shëndeti./ KultPlus.com
Ambasadori i Britanisë së Madhe në Kosovë, Jonathan Hargreaves, sot ka ngjitur majën e Lubotenit.
Hargreaves ka thënë se Kosova ka 20 maja të larta mbi 2500 metra dhe se deri tani ka ngjitur 3 prej tyre.
Ambasadori britanik ka shtruar pyetjen nëse do të mund t’i ngjisë të gjitha majat përgjatë kohës së tij në Kosovë.
“Çdo ditë rrugës nga puna në shtëpi e shoh majën mahnitëse të Lubotenit andaj ishte kënaqësi e madhe që më në fund u ngjita bashkë me familjen time, nën udhëheqjen e Labinotit nga Klubi Albin Prishtina. Kosova ka 20 maja madhështore (shumë afër) mbi 2500 metra ose më shumë. Deri tash jam ngjitur në 3. A mund t’i përfundojë të gjitha gjatë kohës time këtu?”, ka shkruar Hargreaves./ KultPlus.com
Skiatorja e Sport Klub Tiranës që garon për Shqipërinë, Lara Colturi, kualifikohet në finale në Solden.
Pas sukseseve në mundje dhe në atletikë, sportistët e Sport Klub Tiranës vijojnë të dhurojnë rezultate të shkëlqyera në garat ndërkombëtare për Shqipërinë dhe ngjyrat Kuq e Zi. Këtë fundjavë është skiatorja e talentuar, Lara Colturi, që garon për Shqipërinë, e cila arriti të kualifikohet në finalen e ‘sllallomit gjigand’ në Solden.
Skiatorja që mbron ngjyrat “Kuq e Zi” është renditur e 16-ta në etapën inaguruese. Ndalesa e radhës është me 16 Nëntor në Levi.
Në mbështetje të sportistes së re, kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj tha se vëmendja ndaj sportistëve shqiptarë po jep rezultatet e pritshme, si në mundje dhe atletikë, e tani edhe në ski.
“E filluam këtë verë në Paris, ku dy mundësit tanë sollën medaljet e para olimpike për Shqipërinë. Jam shumë i lumtur sot që mbështetja e Bashkisë së Tiranës, me Larën, kampionen tonë, e ka çuar atë në 16 më të mirat e botës. Duke patur parasysh se Lara është sa gjysma e moshës së më të mirave të botës, do të thotë se e ardhmja është përpara. Jam shumë i lumtur që politikat tona sportive në Shqipëri, e sidomos të Bashkisë së Tiranës, na kanë nderuar me gocën tonë”, tha Veliaj.
Kjo arritje e Lara Colturit është një tjetër dëshmi e përkushtimit të sportistëve të rinj dhe mbështetjes së Bashkisë së Tiranës për suksesin e tyre në garat ndërkombëtare./ KultPlus.com
Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, me ministrin e Kulturës Hajrulla Çeku, kanë vizituar dje tri shtëpi tradicionale të restauruara në Prizren, të cilat gjenden brenda Qendrës Historike të Prizrenit dhe që të trija tani janë të banueshme.
Bëhet fjalë për shtëpinë e familjes Kirajtani.
“-Shtëpinë e familjes Kirajtani që gjendet në Zonën Historike të Prizrenit. E ndërtuar në fillim të shek. XIX, ajo përmban karakteristika unike dhe vlera të larta të trashëgimisë kulturore. Fasada ballore ka një trajtim të lartë artistik, përmes plastikës dekorative.”
Ata kanë vizituar edhe shtëpinë e familjes Vetimi.
“- Shtëpinë e Familjes Vetimi që gjendet në rrugën e Saraçëve, dhe paraqet një shembull të arkitekturës së banimit gjatë shek. XIX. Nëpërmjet ndërhyrjeve restauruese, janë ruajtur vlerat e trashëgimisë kulturore duke siguruar kushte më të dinjitetshme për banim për familjet.”
Shtëpia tjetër është e familjes Munik.
“Kompleksin e banimit të Familjes Munik, që i takon shek. XIX. Për nga kompozicioni urban dhe trajtimi arkitektonik, kompleksi paraqet një nga shembujt e paktë të komplekseve të banimit të asaj kohe. Shquhet për trajtim të lartë artistik të dhomës së miqve, e dekoruar me elemente të drugdhendjes. Shtëpia dhe ahuri kanë qenë në gjendje shumë të rëndë fizike. Përmes restaurimit janë shpëtuar nga rrënimi.”
Kurti dhe Çeku kanë falënderuar këto familje për mikpritjen dhe për përkushtimin e tyre ndaj mbrojtjes së vlerave historike dhe tradicionale të këtyre shtëpive.
“Qendra Historike e Prizrenit është zonë e veçantë e mbrojtur e cila mbrohet përmes Ligjit të veçantë për Qendrën Historike të Prizrenit. Gjatë këtij mandati, buxheti për trashëgiminë kulturore është për gati katër herë më i lartë. Vetëm në Prizren janë investuar mbi 4.5 milionë euro në dhjetëra monumente.”/ KultPlus.com
Dylan Marlais Thomas ishte poet dhe shkrimtar i Uellsit, veprat e të cilit përfshijnë poezitë “Mos ecni mirë në atë natë të mirë” dhe “Dhe vdekja nuk do të ketë sundim”, tregime dhe transmetime radiofonike të tilla si Krishtlindja e Fëmijës në Uells dhe Portreti i Artistit si Qen i Ri. Ai u bë shumë popullor në jetën e tij dhe mbeti kështu pas vdekjes së tij të parakohshme në moshën 39 vjeçare në New York City. Deri atëherë ai kishte fituar një reputacion, të cilin e kishte inkurajuar, si një “poet i dehur dhe i dënuar”.
Thomas u lind në Swansea, Uells, në vitin 1914. Një nxënës i paarsyeshëm, ai e la shkollën në moshën 16 vjeç dhe u bë gazetar për një kohë të shkurtër. Shumë nga veprat e tij u shfaqën në shtyp ndërsa ishte ende adoleshent; megjithatë, ishte botimi në vitin 1934 i “Prishjes së dritës ku nuk shkëlqen dielli” që kapi vëmendjen e botës letrare. Ndërsa jetonte në Londër, Thomas u takua me Caitlin Macnamara, me të cilen ai u martua në vitin 1937. Marrëdhënia e tyre u përcaktua nga alkoolizmi dhe ishte reciprokisht shkatërrues. Në pjesën e hershme të martesës së tyre, ata u vendosën në Laugharne, nje fshati peshkataresh në Uells.
Thomas u vlerësua si një poet popullor gjatë jetës së tij, megjithëse ai e gjeti të vështirë të jetonte si shkrimtar. Ai filloi të shtonte të ardhurat e tij me turne leximi dhe transmetime radio. Regjistrimet e tij të radios për BBC gjatë viteve 1940 e çuan atë në vëmendjen e publikut dhe ai u përdor shpesh nga BBC si zë populist i skenës letrare.
Thomas udhëtoi për herë të parë në Shtetet e Bashkuara në vitet 1950. Leximet i sollën atij një shkallë të famës, ndërsa sjellja e tij e çrregullt dhe pirja e keqësuan. Koha në Amerikë ka forcuar legjendën e tij, dhe ai vazhdoi të regjistrojë në vinyl vepra të tilla si Krishtlindjet e Fëmijës në Uells. Gjatë udhëtimit të tij të katërt në Nju Jork në vitin 1953, Thomas u sëmur rëndë dhe ra në koma, nga e cila nuk u shërua kurrë. Ai vdiq më 9 nëntor 1953. Trupi i tij u kthye në Uells, ku ai u caktua në oborrin e fshatit Laugharne më 25 nëntor 1953.
Megjithëse Thomas shkroi ekskluzivisht në gjuhën angleze, ai është pranuar si një nga poetët më të rëndësishëm të Uellsit të shekullit të 20-të. Ai është i njohur për përdorimin e tij origjinal, ritmik dhe të zgjuar të fjalëve dhe imazheve. Pozita e tij si një nga poetët e mëdhenj modernë është diskutuar shumë, dhe ai mbetet popullor per publikun./ KultPlus.com
Sot është Dita Botërore e Trashëgimisë Audiovizive, e themeluar nga UNESCO në vitin 2005 për të nxjerrë në pah rëndësinë e ruajtjes së të dhënave audiovizive dhe vlerës së tyre kulturore.
Ambasada e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, për të shënuar këtë ditë, vuri në pah një nga projektet e para të Fondit të Ambasadorëve për Ruajtjen e Kulturës (AFCP) në Shqipëri: dokumentacionin e vitit 2006 të muzikës iso-polifonike shqiptare.
Ky projekt, i financuar me gati 24 mijë dollarë, rezultoi në një enciklopedi që ofron njohuri të pasura mbi iso-polifoninë, e aksesueshme në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë.
“Duke i ruajtur këto materiale, ne garantojmë që brezat e ardhshëm të kenë akses dhe të vlerësojnë sixhadenë e pasur të historisë dhe kulturës shqiptare”, thuhet në një postim të ambasadës në rrjetet sociale./ KultPlus.com
“Hasmëritë që tronditën Tiranën e 1800-s” nga gazetarja Rezarta Delisula u promovua dje në Kalanë e Tiranës mes shumë të ftuarish ku vendin qendror e zinin pikërisht trashëgimtarët e familjeve të vjetra tiranase.
Libri më i ri i Delisulës i vendos ngjarjet në Tiranën e viteve 1800, duke treguar sherrnajat e familjeve me autoritet të asaj kohe nëpërmjet dokumenteve të arkivave osmane.
Por apeli që ajo u drejtoi pinjollëve të këtyre familjeve ishte ai i bashkëpunimit për të mos lënë të humbasin detajet historike të qytetit, të historisë së familjeve dhe rrugëtimit të tyre përgjatë dekadave. Kështu, dokumentet, objektet, historitë e trashëguara gojarisht brenda familjes duhet të ruhen e të bëhen pjesë edhe e atyre që e gjetën Tiranën kryeqytet, ndërsa tironsit bëhen gjithnjë e më shumë pakicë në një qytet që rritet e bëhet metropol.
Ndërkaq, në kontributin e saj të fundit për Tiranën, Delisula sjell histori e dëshmi të ruajtura në arkivat osmane, duke nxjerrë në dritë anë të panjohura të historisë së qytetit në shekullin e 18-të.
Dy vite më parë, Delisula publikoi librin “Çfarë ka qenë Tirona”, ndërsa në 2018-ën, librin e parë “Tirana-Mahnia”.
Në librin “Çfarë ka qenë Tirona”, publikuar në vitin 2022 Delisula përcjell, kontributin e popullsisë tironse në ndërtimin e institucioneve arsimore, si dhe detaje e kuriozitete të panjohura më parë mbi funksionimin e qytetit dhe qytetarëve./atsh/ KultPlus.com
Kryeministri Edi Rama iu përgjigj sot interesit të shqiptarëve që jetojnë në Amerikë, mbi procesin e kthimit të eshtrave të Fan Nolit në atdhe.
Në takimin e zhvilluar sot në Nju-Jork, Rama theksoi se Fan Noli është Ati i gjithë komunitetit shqiptaro-amerikan, themeluesi i Kishës Autoqefale etj., dhe nuk është e lehtë për t’i kthyer eshtrat në Shqipëri.
“Ne jemi në disa përpjekje për disa nga figurat kryesore tonat që i kanë eshtrat jashtë atdheut, por janë ca figura që besoj se edhe vendet që i kanë duan t’i mbajnë edhe për pjesën e tyre. Nuk është e lehtë, por ne do të vazhdojmë të përpiqemi”, tha Rama./ KultPlus.com
Në një prej intervistave të tij të fundit, prej shtratit që rrallë herë e linte për shkak të sëmundjes, George Orwell, shkrimtari i famshëm dhe autor i librit “1984”, bën disa paralajmërime që janë … të frikshme.
Disa prej fjalëve të fundit të shkrimtarit të madh, për mënyrën se si ai e parashikonte botën moderne janë të mirënjohura, por në këtë intervistë ndër të fundit e jetës së tij, ai i ka përmbledhur të gjitha në një vend.
Ja çfarë i thoshte Orwelli intervistueses:
“Në fakt, diçka e ngjashme me atë që unë shkruaj tek 1984, mund të ndodhë. Ky është drejtimi ku po shkon bota për momentin. Në botën tonë, nuk do të ketë fare emocione, përveç frikës, zemërimit, triumfit dhe vetëposhtërimit.
Instikti seksual do të çrrënjoset, nuk do të ketë më besnikëri, përveç besnikërisë ndaj partisë.
Gjithmonë do të ekzistojë intoksikimi i pushtetit, në çdo moment do të ekzistojë ngazëllimi i fitores, ndjesia e shkeljes me këmbë të një armiku që është i pashpresë.
Nëse dëshiron të kesh një fotografi të së ardhmes, imagjino një çizme të ngjeshur mbi një fytyrë njeriu, përgjithmonë.
Morali që duhet nxjerrë nga kjo situatë e rrezikshme makthi, është shumë i thjeshtë: Mos e lini të ndodhë!
Kujtojmë se sot shënohen gjithsej 92 vite nga lindja e poetes të njohur, Sylvia Plath, shkruan KultPlus.
Ajo shëtiti gjatë atë mbrëmje rrugëve të Londrës, e bindur se djaloshi që një natë më parë e kishte puthur lehtë në qafë do të shfaqej sërish në jetën e saj. Ai ishte i gjatë, shumë më i gjatë se ajo dhe në fytyrë i dalloheshin ca rrudha të lehta, edhe pse sapo i kishte kaluar të 30-at. Sylvia Plath atëherë nuk mund ta besonte se vargjet që kishte lexuar në revistë muaj më parë ishin të tij.
Ai shkruante bukur dhe ndjeshmërinë e vargjeve ajo e ndjeu dhe kur fytyra e tij u skuq ndërsa prekte të sajën. Atë natë ata kishin pirë nën shoqërinë e disa miqve të përbashkët dhe Sylvia ndjente sikur kishte kohë që kishte qenë pranë tij. Dy ditë më pas, ai do të telefononte në shtëpinë e saj dhe teksa rendte në vrap për ta takuar atë në kafenenë bri rrugës, ajo ndjehej e gjitha e pushtuar prej tij.
Sylvia Plath dhe Ted Hughel do të bashkonin duart poshtë tavolinës ku gjendeshin dy filxhanë çaj për të mos u ndarë më për vite me radhë. Lidhja me Ted, një nga poetët më të rëndësishëm të shekullit XX, nuk do të ishte thjesht një lidhje dashurore, por një lidhje që do të ndikonte në krijimin e individualitetit të saj si poete.
Ted diti të shihte brenda trishtimit të saj dhe të shtynte talentin e lindur të kësaj gruaje të shpërthente. Në ditarin e saj, Plath do të përshkruante orët e gjata të mbrëmjes që ata i kalonin duke i lexuar poezi njëri tjetrit. “Ted ishte si një këngëtar. Ai lexonte aq bukur dhe u jepte fjalëve ritmin e duhur”, shkruante ajo. Më 15 qershor të vitit 1956, ata u martuan. Vitet e para të martesës do të ishin të mbushura plot pasione për çiftin që adhuronte letrat. Në këto kohë, ata shfaqën interes për astrologjinë dhe të mbinatyrshmen.
Pas një depresioni që kishte kaluar në adoleshencë, Plath gjithnjë kishte frikë të afrohej me poezinë. Ajo e ndjente se depërtimi i thellë brenda vetes, mund ta fuste në skuta të errëta nga të cilat do ta kishte të vështirë të dilte. Por, Ted e ndihmoi të bënte këtë rrugëtim dhe të nxirrte prej andej jo copa errësire, por vargje që ende lexohen sot me ëndje.
Në vitin 1957, ata u zhvendosën për të jetuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku Plath nisi të studionte në Kolegjin Smith. Kjo do të ishte një kohë e vështirë për vajzën që ishte mësuar të kishte më shumë hapësirë për poezinë, ndaj vetëm një vit më vonë ata zhvendosen në Boston. Ajo nisi punë si recepsioniste në një spital psikiatrik dhe filloi të ndiqte leksionet mbi poezinë nga Robert Lowell, ku shkonin dhe poetë si Anne Sexton apo George Starbuck. Të dy, Lowell dhe Sexton, e inkurajuan Plath të shkruante përvojat e saj dhe ajo ashtu bëri.
sylviaAta diskutuan hapur për depresionin apo për përpjekjet për vetëvrasje që Sexton kishte bërë shpesh, duke e shtyrë Plath të shkruante nga një perspektivë më shumë femërore. Në këtë kohë, Sylvia nisi ta shihte veten si një poete më serioze, duke parë që vargjet që shkruante nisën të merrnin formën që vetë ajo kishte dashur t’u jepte kohë më parë. Në dhjetor të vitit 1959, çifti kthehet sërish në Londër.
Një vit më vonë, lind vajza e tyre Frieda. Përmbledhjen e saj të parë me poezi “Koloseo” ajo e botoi më 1961. Shtatzënia e saj e dytë përfundoi me dështim, gjendje të cilën poetja nuk do ta kalonte lehtë. Pothuajse të gjitha poezitë e shkruara në atë periudhë përfshihen nga dëshpërimi. Në gusht të atij viti, ajo botoi dhe një libër autobiografik. Nikolasi, fëmija i saj i dytë lindi më 1962.
Në shtëpinë e madhe, Hughes nisi të mbante bletë që u bënë frymëzim për disa poezi të Plath. Ajo përfshihet në këtë kohë në një aksident me makinë, që u interpretua si një tentativë për vetëvrasje nga miqtë e saj. Pas këtij incidenti, jeta e saj nuk do të ishte më ajo e dikurshmja. Ajo zbulon tradhtinë e të shoqit me Assia Wevill dhe kërkon divorcin.
Kjo ndarje do të shënonte dhe rrugëtimin drejt fundit të jetës së Plath. Pas ndarjes, ajo jetonte në “Fitzroy Road” vetëm disa metra larg apartamenteve Chalcot, ku kishte jetuar poeti i njohur irlandez Willliam Butler Yeats. Plath e quante një shenjë të mirë faktin që ai kishte jetuar aty. Depresioni, të cilin ajo mendonte se e kishte mposhtur, kthehet sërish, por këtë herë Ted nuk ishte pranë saj për ta mbrojtur. Asnjë burrë nuk ishte pranë gruas me sytë e thellë kafe dhe flokët e verdhë. Ajo nuk mundi ta përballonte dot mendjen e saj, dimrin e madh e të gjatë të vitit 1963…
Pavarësisht kurimeve që mori, Plath, një nga zërat më interesantë të poezisë, i dha fund jetës së saj më 11 shkurt 1963 dhe ishte vetëm 31 vjeçe. Robert Lowell, mik i sfidave të përbashkëta me të, do ta quante atë “një heroinë të madhe klasike”.
Plath është autore e një sërë librash poetikë, tronditës e mallëngjyes të publikuar në shekullin XX. Imazhet janë ato që karakterizojnë dhe e bëjnë të dallueshme poezinë e Plath. “Unë duartrokas përdorimin e fjalëve si mjete për të skalitur imazhe nga ajri i hollë dhe për t’iu dhënë atyre substancë”, shprehej dikur ajo.
Plath ka dhënë një kontribut të madh në thyerjen e tabuve në vitet 1960. Ajo solli një stil krejt të ri në të shkruar dhe në tematikë. Kjo do ta bënte atë të radhitej ndër autoret më të veçanta, duke marrë parasysh edhe tiparet rrëfimtare, që bëri që të tërhiqej më shumë vëmendja drejt jetës së saj. Ndër veprat e saj më të rëndësishme janë “The Colossus and Other Poems” dhe “Ariel”. Në vitin 1982, ajo u nderua me çmimin “Pulitzer” pas vdekjes për “Poema të zgjedhura”.
Kritika vijon ta shohë poezinë e saj si thellësisht vetjake dhe të ndjerë, një rrëfim i çiltër deri në brutalitet i një ekzistence të trazuar e me fund tragjik. Sylvia Plath lindi më 27 tetor, në Jamaica Plain, Massachusetts. Fëmija e parë e Ottos dhe Aurelia Schoeber Plath. I ati ishte profesor gjermanishteje dhe entomologjie (specialist bletësh) në Universitetin e Bostonit; e ëma ishte mësuese gjimnazi dhe nxenëse e të shoqit. Sylvia ndoqi shkollat në Wellesley, Massachusetts dhe më pas shkoi në Kolegjin Smith, në sajë të meritave shkollore.
Në vitin 1953, u zgjodh në bordin e kolegjit për revistën “Mademoiselle”, falë publikimit të poezive dhe tregimeve të saj. Gjatë vitit të parafundit në kolegj, e ëma vuri re tiparet e depresionit (sëmundje kjo që rridhte në familje nga ana e të atit). Si rrjedhojë, Sylvia iu nënshtrua mjekimeve të njohura si elektrokonvulsivë bipolarë. Në gusht të vitit 1953, tentoi vetëvrasje, duke pirë sasi të madhe ilaçesh. Pas shërimit (gjashtë muaj në terapi intensive), iu kthye shkollës.
Diplomën e mbrojti me një ese mbi Dostojevskin, duke u diplomuar në fund me të gjitha nderet. Fitoi më pas bursë studimi për në Kolegjin e Newnham, Kembrixh, për ku u nis në vitin 1955. Jeta e saj në Angli njihet si tepër “seksuale”. Në shkrimet e asaj kohe vihet re kundërshtimi dhe urrejtja e saj kundrejt sjelljeve me standard të dyfishtë, si dhe shpalosja e idesë së heqjes së kufijve mbi të drejtat e saj në lidhje me përvojat seksuale (nga kjo anë kërkonte barazi me burrat).
Sylvia vrau veten në 11 Shkurt, 1963./ KultPlus.com
Roza Anagnosti, vajza e bukurisë së kristaltë që u bë një nga ikonat e artit tonë skenik, për të mbetur sërish një hir vezullues.
Foto e rinisë, dëshmimi në celuloid i një kohe pa kthim, aradha e vajzës që sfidoi me talent dhe kumtin interpretues që spikat, janë tërësorja e një kujtese dhe urimi, sot në ditëlindjen e Roza Anagnostit. Vajza që nuk u mjaftua vetëm me privilegjin e natyrës, por kërkoi që këtë lëndë të nyjshme ta shndërronte në formatin e një identiteti artistik që në kohëpaskohje erdhi duke konsoliduar, për t’u bërë një nga emblemat e artit tonë skenik. Parakalim në ndërmendjen fotografike të rinisë së Roza (Xhuxha) Anagnosti, i bukurisë së kristaltë të shkodranes që u bë një nga ikonat e artit tonë skenik, është një cytje në kohë e një bukurie dhe një shkasi që rrjedhimisht solli ambicien dhe triumfet skenike.
Ishte dhe mbeti e bukur, si në fotografi, në skenë dhe në përditshmërinë e vajzës së dlirë dhe gruas së përkorë, aktores së talentuar dhe bashkëshortes së dinjitetshme të një regjisori të madh. Luftoi, u përpoq, sfidoi dhe arriti, i’a dorëzoi veten një karriere të suksesshme skenike dhe kinematografike.
Ajo është një hir që edhe sot pas 80 vitesh nuk ka mundur mosha ta zbresë nga piedestali, edhe pse ka lejuar që vitet të rishkruajnë në dritat e një skalitjeje fryme, portretin e Rozës artiste.
Për një njohje më të themeltë të aktores kam huajtur sikurse fotot edhe një nga teksti i mikut tim, Xhahid Bushati të botuar në shqiptarja.commë 1 shtator 2019. Roza Xhuxha – Anagnosti ka lindur, më 27.10.1943, në Tiranë. I ati qe oficer karriere, ndërsa e ëma shtëpiake. Pas vitit 1944, familja Xhuxha vjen të jetojë në Shkodër. Në këtë qytet jetonte familja e gjyshit nga nëna.
Në Shkodër, Roza përfundoi shkollën fillore, më pas të mesmen, shënon Bushati.
Që e vogël shquhej si këngëtare dhe balerinë, të cilat do të rrezatonin në vitet që do të vinin. Ajo është mirënjohëse për jetë mësuesve të palodhur, si: Leonard Deda, Hilë Shahini, Tonin Harapi (në Shtëpinë e Pionierit); kompozitorit Prenkë Jakova (në Shtëpinë e Kulturës). Në kujtimet e saj, Roza shkruan: “… më cilësuan si një vajzë me talent në të ardhmen, ndonëse, më pas ëndrrat nuk i pata të lehta”, vijon ai.
Dënimi i të atit, përjashtimi nga Liceu do të ishin tragjike për jetën e Rozës, e cila donte të bëhej artiste dhe kishte plot ëndrra. Mbi të, nënën dhe motrën do të rëndonin varfëria dhe pasojat e luftës së klasave. Roza vazhdoi gjimnazin “29 Nëntori”. Në të njëjtën kohë jepte dhe provimet me korrespondencë në Liceun Artistik (dega e artit dramatik). Në vitin 1965 diplomohet. Një rreze drite e ftoi për të vazhduar rrugën e bukur të artit. Bëhej fjalë për vitin 1958, kur ishte nxënëse në shkollën e mesme. E ftojnë në premierën e parë të teatrit të estradës. Më pas edhe në teatrin dramatik, në pjesën “Kunora e Nurijes” e dramaturgut Kolë Jakova, me regji të Lec Shllakut.
Në vitin 1961 babai i Rozës lirohet nga burgu. Artistja Xhuxha (Anagnosti) përveç skenës teatrore, pushton dhe ekranin. Ajo interpretoi plot role që shkëlqejnë në panteonin e teatrit dhe filmit shqiptar, por rrugëtimin e saj artistik që e nisi në skenën e Teatrit “Migjeni” të Shkodrës, nuk do ta harrojë… Dhe mirënjohjen Roza nuk e harroi. Pas shumë e shumë vitesh ajo erdhi për të lënë “dëshminë” e saj përmes arkivit të pasur e lavdiplotë.
Duke kujtuar filmin, Roza rrëfen përsëri: “Bashkëpunimi im i parë me regjisorin Hysen Hakani është në filmin ‘Toka jonë”. Ai mbetet në kujtesën time shumë i veçantë. Në këtë film Dhimitri ishte operator. Në këtë film ne u njohëm dhe në fund të tij u fejuam me Dhimitrin. Më pas krijuam dhe familjen tonë. Është një film që ka shumë poezi në të gjithë drejtimet. Për mua ai ishte një rol shumë i bukur. Më pëlqente shumë. Regjisori Hysen Hakani kishte shumë humor, ishte kërkues, kishte mënyrën e tij të punës. Në ato vite kishim shumë pak regjisorë. Në fillim kam xhiruar filmin “Detyrë e posaçme” me regjisorin Kristaq Dhamo. Më pas kam xhiruar me regjisorin Hysen Hakani, për të vijuar me xhirime me Viktorin dhe Dhimitrin, e në vijim filma të tjerë. … Po kujtoj një rol tjetër, atë të Files. Roli i Files ishte një karakter shumë i veçantë dhe, unë, pasi bëra kinoprovën, fitova. Në këtë film interpretonte ajka e aktorëve shqiptarë. Përmend këtu aktoren Tinka Kurti që ishte fantastike dhe unë e ëndërroja në atë kohë. Në kohën kur u xhirua filmi isha vetëm 19 vjeçe. … Në atë vit, kur unë kam bashkëpunuar me regjisorin Hysen Hakani isha aktore në teatrin e qytetit të Shkodrës. Ai më kishte parë në teatër dhe më ftoi të bëja një kinoprovë… Filmi “Ndërgjegjja” ishte i këndshëm. Në këtë film isha në rolin e një mësueseje të re. Në film kishte skena dashurie të kohës së atëhershme, kishte romantizëm. Përderisa regjisori Hysen Hakani më mori sërish të interpretoja, besoj se kishte mbetur i kënaqur nga unë në këtë film.”
Rolet…
Roza (Xhuxha) Anagnosti vazhdon të ngjit shkallët e teatrit “Migjeni”. Kalon korridorin dhe i afrohet skenës…, skenës së njohur. Si një imazh, që papritur bëhet real e përmallues, nga arkivi që ka pranë vetes “zgjohen” personazhet që interpretoi… Roza “dorëzohet”… dhe kujton interpretimet në vite, si te: “Dy binjakët Venecianë” (11.01.1959, në rolin e Kolombinës –dublante), “Kunora e Nurijes” (15.03.1959, në rolin e Nurijes, dublante me Tinka Kurtin. Roza këtë rol e ka luajtur 63 herë, kurse Tinka e ka luajtur 19 herë), “Trumpetjerja” (15.07.1959, roli: Zoja Paramanova), “Maskat” (02.07.1960, në rolin e Martës), “Nora” (28.12.1960, në rolin e Norës), “Histori irkutase” (05.04.1961, Zinka), “Gjuetarët e ujqërve” (21.06.1961, Barbulla), “Këneta” (06.11.1961, R. Mushi), “Mësuesja” (07.03.1962, Mësuesja), “Bileta e llotarisë” (09.05.1963, Burbuqja), “Përtej pragut” (27.05.1964, Fata), përfundon Xhahid Bushati.
Ky panoramim njohës është një vlerë trashëguese e thesareve të gjalla të artit tonë skenik dhe i personalitetit interpretues dhe njerëzor të Roza Anagnostit. Kujtesa na ysht në mirënjohje për çfarë kjo aktore dha përmes kontributit të saj interpretues. Ditëlindja na thërret që ne t’i rijetëzojmë ato momente të bukura që ajo na dhuroi përmes roleve dhe karaktereve, personazheve dhe identiteteve që ajo shpirtëro artistikisht. / Albert Vataj /KultPlus.com
Të enjten, në një ambient që kishte bërë bashkë shumë dashamirë të muzikës, u bë promovimi i librit ‘Dy botë në unison’, një monografi nga autorja Elife Podvorica, kushtuar dirigjentin dhe kompozitorit Bai Jashari, shkruan KultPlus.
Ky libër, shpalos krijimtarinë dhe veprimtarinë e maestros Jashari ndër dekada. Të shoqëruara me imazhe, ky libër vjen si një dokumentim i gjithë kontributit të tij në zhvillimin e Filaharmonisë së Kosovës ku ushtroi pozitën e drejtorit për shumë vite, dhe jo vetëm.
Autorja e librit, Elife Podvorica, e cila është edhe bashkëshortja e Baki Jasharit, u shpreh se ky libër nuk e ka për qëllim që ta promovojë maestron, mirëpo që të jetë një dëshmi për brezat e ardhshëm.
“Libri mesazhin kryesor e ka, jo për ta promovuar Bakiun, sepse i dimë të gjithë punët dhe veprimtarinë e secilit, mirëpo do të jetë një lloj dëshmie për brezat e ardhshëm që vijnë, që të kenë ku të referohen dhe ta kenë një material. Nëse kemi vullnet më tutje do t’i bëjmë edhe disa përmirësime që kanë rrëshqitur teknikisht në libër. Është një iniciativë tjetër që libri të ketë përkthim edhe në gjuhën angleze dhe në gjuhën sllovene natyrisht sepse ua kemi borxh, pas gjithë asaj mbështetje që na e kanë dhënë”, theksoi Podvorica
Ndërkaq, vetë protagonisti i këtij libri, Baki Jashari, thotë se pavarësisht se hezitoi që ky libër të shkruhet, pasi e lexoi për herë të parë i erdhi edhe vetë si nostalgji për shumë gjëra që ndonjëherë edhe mund t’i harrojë.
“Unë tash vonë e kam marrë librin, ndonëse Elifja ka qenë vazhdimisht duke punuar në të, unë asnjëherë nuk e kam shikuar se çka ka shkruar, ndonëse kam qenë non stop i intervistuar.”, u shpreh Jashari i cili thotë se ndonëse ka hezituar deri diku që ky libër të shkruhet, thotë se nëpërmjet tij kuptoi se sa shpejt kanë shkuar ato vite të jetës së tij.
E pranishme në këtë panel ishte edhe profesoresha e Fakultetit të Arteve, Besa Luzha, e cila theksoi rëndësinë e këtij libri në aspektin e historikut të zhvillimeve muzikore.
“Ky botim është një kontribut shumë i rëndësishëm për të plotësuar vëllimin e literaturës sonë si në aspektin e muzikologjisë ashtu edhe në aspektin e botimeve që tregojnë zhvillimet muzikore. Autorja ka përdorur metodën e historisë jetësore, që është një metodë shumë e përdorur në kërkimet shkencore cilësore, e cila përmes tregimeve personale të personazheve të ndryshme, siguron një kuptim të thellë të përvojave të një individi duke hulumtuar edhe për informatat dhe kontekstet për periudhën ky personazh ka jetuar dhe ka veruar”, u shpreh Luzha.
Publicisti Samir Piraj, i cili ishte po ashtu i pranishëm në këtë panel, tha se ky libër flet për një reputacion të padiskutueshëm siç është ai i Baki Jasharit.
“Kjo është një monografi për dirigjentin dhe kompozitorin Baki Jashari, i cili tashmë me dekada është në ballë të institucioneve dhe është njeri i cili ka krijuar një bazament të jashtëzakonshëm të vlerave krijuese. Libri “Dy botë në Unison’ nga autorja Elife Podvorica shënjëzon një biografi të vetë kompozitorit Baki Jashari dhe krijon një imazh për një vlerë dhe një reputacion që tashmë është i padiskutueshëm”, u shpreh Piraj në fjalimin e tij./KultPlus.com
Përgjatë muajit tetor që njihet edhe si muaji i letërsisë dhe i arteve në Gjirokastër janë zhvilluar aktivitete për promovimin e librit dhe letërsisë. Në bibliotekën e qytetit por edhe në shkolla janë organizuar promovime librash, çelje ekspozitash me botime të autorëve shqiptarë dhe të huaj.
“Janë organizuar shumë aktivitete dhe ka nisur që në fillim të muajit me një ekspozitë me veprat e shkrimtarëve më të shquar shqiptarë dhe kjo ekspozitë ka qenë e hapur gjatë gjithë muajit, gjithashtu janë bërë edhe ekspozita të tjera ku janë kujtuar dhe nderuar shkrimtarët që kanë lindur gjatë këtij muaji siç është Dritëro Agolli, Migjeni, Naim Frashëri ka vdekur në këtë muaj dhe kemi ekspozitë të hapur me këtë rast gjithashtu dhe Fishta”, Alban Matushi, përgjegjës i bibliotekës.
Mes të tjerash këto organizime synojnë njohjen e fëmijëve dhe të rinjve me dobishmërinë e librave dhe largimin e tyre nga keqpërdorimi i teknologjisë.
“Këtë muaj ka patur një interes shumë të madh sidomos për nxënësit e shkollave 9-vjeçare po jo vetëm, janë zhvilluar aktivitete edhe me nxënësit e shkollave të mesme por në bashkëpunim edhe me bibliotekën ” Tasim Gjokutaj” të fëmijëve kemi shkuar në kopshtet parashkollor ku kemi patur edhe takime me shkrimtarët për fëmijë”,-tha Alban Matushi, përgjegjës i bibliotekës.
“Kemi patur bashkëpunim edhe me prindërit dhe shumë prindër vijnë e sjellin fëmijët vetë për një qëllim që të kenë mundësi që të largohen sadopak nga teknologjia për shkak sepse ata janë të vetëdijshëm për dëmet që sjell teknologjia, telefonat për fëmijët” ,-shtoi ai.
Përgjatë sezonit kulturor të vjeshtës në Gjirokastër po zhvillohen aktivitete artistikë, shfaqje teatri, etj./euronews/ KultPlus.com
Për 2 ditë me radhë në qytetin e Peshkopisë u organizua Oda Dibrane. Këtë vit u mbajt edicioni i 30 i festivalit.
Aktiviteti bëri bashkë grupe artistësh nga vendi dhe trevat shqipfolëse. Ata performuan fillimisht në rrugët e qytetit, ndërsa koncerti vijoi për artdashësit. Organizimi i kthyer në traditë synon promovimin e kulturës dhe traditës.
Më të emocionuar për pjesëmarrjen janë artistët që vijnë nga trevat shqipfolëse. Oda Dibrane nisi në vitin 1994 fillimisht si festival rapsodësh e më pas formati i saj ndryshoi duke u kthyer në një festival mbarëkombëtar./klantv/ KultPlus.com
Gërmimi arkeologjik në Pompei ka nxjerrë në dritë një ndërtesë të dekoruar shumë, por jashtëzakonisht të vogël me piktura murale të ruajtura jashtëzakonisht mirë. Ajo u emërua “Shtëpia e Fedrës”, sipas mbretëreshës mitologjike të Athinës e cila është paraqitur në një afresk.
Siç nënvizohet në një deklaratë nga menaxheri i parkut arkeologjik të Pompeit, ky zbulim hedh dritë edhe mbi ndryshimin e stilit arkitektonik gjatë shekullit të 1 pas Krishtit. Ndryshe nga ndërtesat e tjera në zonën arkeologjike, ajo nuk u ndërtua rreth atriumit tradicional romak – një zonë e hapur me një cisternë për mbledhjen e ujit të shiut.
Archaeologists have uncovered a rare, richly adorned house in Pompeii known as the 'House of Phaedra.' Featuring intricate frescoes of mythological scenes and a unique design, it offers new insights into life in the ancient city. pic.twitter.com/yJjwpMqP5C
Pavarësisht përmasave të vogla, shtëpia e veçantë “bën përshtypje për shkak të nivelit të lartë të afreskeve”, thuhet në njoftim, duke shtuar se ato janë të ngjashme me shtëpitë shumë më të mëdha dhe luksoze që janë gjetur aty pranë.
Qyteti i lulëzuar i Pompeit dhe zona përreth, në pjesën jugore të Italisë, u shkatërruan plotësisht nga shpërthimi i tmerrshëm i Vezuvit në vitin 79 pas Krishtit, i cili mori jetën e mijëra njerëzve që nuk e dinin se ishin nën hijen e një prej vullkanet më të mëdha në Evropë.
Përveç afreskut të Fedrës dhe Hipolitit, i cili refuzoi dashurinë e njerkës së tij, skena të tjera mitologjike të paraqitura në muret e shtëpisë përfshijnë marrëdhënien e një satiri me një nimfë dhe takimin e Afërditës me Adonisin. Ka edhe disa afreske peizazhi më të vogla, por të detajuara./balkanweb/ KultPlus.com
Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778), shkrimtar, filozof, pedagog dhe muzikant zviceran. ‘Fantazimet e në shëtitësi vetmitar’ (në origjinal ‘Les Rêveries du promeneur solitaire’) është vepër e papërfunduar, e shkruar mes viteve 1776-1778.
SHËTITJA E PARË
Jean-Jacques Rousseau
Pra jam fikall vetëm mbi këtë tokë, pa vëllezër, pa të afërm, pa miq, as shoqëri tjetër, përveç vetes sime. Njeriu më i shoqërueshëm dhe më i gatshëm t’i dojë të ngjashmit e vet, është dëbuar me pëlqimin e njëzëshëm. Në finesën e urrejtjes së tyre kanë kërkuar cila mund të ishte tortura më mizore për shpirtin tim të ndjeshëm dhe i kanë këputur në mënyrë të dhunshme të gjitha lidhjet që më mbanin të mbërthyer për tyre. Do t’i doja njerëzit edhe po të mos u pëlqente kjo; nuk kanë mundur t’i bëjnë bisht dashurisë sime përveçse duke reshtur së qeni njerëz. Pra janë të huaj për mua, të panjohur, hiç, dhe e gjithë kjo ngase vetë kanë dashur kështu. Por unë, i ndarë prej tyre dhe prej gjithçkaje, çka jam unë? Këtë duhet ta hulumtoj ende. Për fat të keq, para se të vazhdoj tutje me këtë hulumtim, është e domosdoshme të hedh një shikim mbi gjendjen time; nga këtu më duhet patjetër të kaloj për të arritur nga ata tek unë.
Pas më shumë se pesëmbëdhjetë vjetësh, prej se gjendem në këtë situatë të çuditshme, ajo ende më duket si një ëndërr; e përfytyroj veten përherë të jem i trazuar nga zalisja, ose se bëj një gjumë të keq dhe bëhem të rizgjohem bukur i lehtësuar nga mundimet e mia dhe i rrethuar nga miqtë. Po, pa dyshim, pa i rënë në të duhet t kem bërë një kërcim nga zgjimi në gjumë, ose më mirë, nga jeta në vdekje. I shkoqur, nuk e di se si, nga rendi i gjërave, kam parë veten të fundosem në një kaos të pakuptueshëm, ku nuk shoh më asgjë; dhe sa më shumë që vras mendjen rreth situatës sime aktuale, aq më pak arrij të kuptoj ku jam.
Oh, po si do të kisha mundur ta parashihja destinin që më priste, nëse s’mund ta kuptoj as tash që jam në dorën e tij? A mos vallë mund të supozoja, në buonsensin tim, se një ditë unë, po ai njeri që isha dikur, po ai që jam ende, do të konsiderohesha – pa mëdyshjen më të vogël – përbindësh, helmues, vrasës; se do të bëhesha tmerri i racës njerëzore, joshësi i horrave; se kalimtarët, në vend se të më përshëndesnin, do të më pështynin; se një gjeneratë e tërë, e gjitha e një mendjeje, do të zbavitej duke më varrosur për së gjalli? Kur bëri vaki ky ndryshim i çuditshëm, i zënë në befasi, u trondita. Trazimi, indinjimi më zhytën në një jermi që ende edhe pas dhjetë vjetësh nuk është qetuar; e në këtë periudhë, i rënë nga gabimi në gabim, nga mungesa në mungesë, nga budallallëku në budallallëk, me pakujdesitë e mia i kam pajisur, ata që e dirigjojnë destinin tim, me po aq instrumente të cilat i kanë përdodur për ta fiksuar mizorisht.
Jam përleshur gjatë, dhunshëm, por më kot. Pa drejtim, as mjeshtëri, as skuthëri, as maturi; i çiltër, i hapur, i padurueshëm, me atë përplasje s’kam bërë tjetër veçse jam prangosur gjithnjë e më shumë dhe u kam ofruar atyre pandërprerë raste të reja, të cilat janë kujdesur mirë të mos i lënë pas dore. Në fund, duke i ndier të kota të gjitha sforcimet e mia dhe duke e ngrënë veten së koti, kam gjetur zgjidhjen e fundit që më mbetej, atë të nënshtrmit ndaj destinit pa çuar krye përtej asaj që ishte e domosdoshme. Në këtë dorëzim kam gjetur kompensimin për të gjitha të këqijat, ngase ai më sjell një qetësi e cila nuk mund të më jepej në mundimin e vazhdueshëm të një rezistence sa të rëndë po aq të kotë.
Edhe një gjë tjetër ka kontribuuar në këtë qetësi. Në mesin e të gjitha finesat e urrejtjes së tyre, përndjekësit e mi e nuk e kanë përdodur njërën, që, në dashakeqësinë e tyre, e kanë harruar; duhej të kishin shikuar me më kudjes veprën që të mund t’i zgjasnin dhe ripërtërinin vazhdimisht dhimbjet e mia, duke më dhënë gjithnjë nga një goditje të re: po të kishin pasur zgjuarsinë të më linin një fije shprese, ende do të më kishin pasur në dorën e tyre. Ende do të kishin mundur të më bënin karagjozin e tyre, duke përdorur ndonjë miklim të rremë dhe të ma copëtojnë zemrën pastaj me ndonjë mundim gjithnjë të ri të prishtmërisë së zhgënjyer; por prej kohësh e kanë shterur çdo rezervë: duke mos më lënë mua asgjë, ia kanë hequr vetes çdo gjë. Përgojimi, poshtërimi, përqeshja, turpërimi me të cilat më kanë mbuluar, më nuk mund të shtohen as të zvogëlohen, jemi në pamundësi, ata që t’i rëndojnë, unë që të shpëtoj soje. Aq shumë kanë qenë në merak të çojnë deri në fund mjerimin tim, sa e gjithë fuqia njerëzore, e ndihur nga të gjitha dinakëritë e ferrit, s’do të dinte të shtonte më ndonjë gjë. E njëjta dhimbje fizike, në vend se t’i shtojë vuajtjet e mia, do të më largonte prej tyre; duke m’i nxjerrë britmat, mbase do të m’i kursente ofshamat, dhe sfilitjet e trupit do t’i pezullonin ato të zemrës. Çka mund të tutem prej tyre ende, tash që gjithçka ka marrë fund? Duke mos e pasur më fuqinë ta përkeqësojnë gjendjen time, nuk mund të më fusin më frikën. Parehatia dhe trembja janë të kpqija nga të cilat më kanë çliruar përgjithmonë: e kjo ende është një lehtësim. Të këqijat e vërteta nuk më shtrëngojnë shumë; i mbizotëroj lehtësisht ato që i ndiej, por jo ato të cilave u tutem: imagjinata ime e trembur i kombinon, i rrotullon, i zgjeron, i rrit; prishtmëria më mundon njëqind herë më shumë se sa prania, dhe kërcënimi është për mua më e frikshme se sa goditja. Sapo ia behin, realiteti, duke hequr gjithë atë që kishin imagjinare, i tkurr në vlerën e tyre të vërtetë; atëherë më duken fare më të vogla se sa që i kisha imagjinuar; dhe sado që i përvuajtur, prapëseprapë ndihem i lehtësuar. Kësodore, i çliruar nga çfarëdo frike tjetër dhe pa halle dhe shpresa, do të majftojë thjesht zakoni për të ma bërë çdo ditë më të durueshme një situatë që asgjë s’mund ta përkeqësojë dhe dora-dorës që ndjesia dobësohet në kohë, ata nuk kanë më mundësi ta rikthejnë në jetë. Ja e mira që ma kanë shkaktuar përndjeksit e mi, duke e çuar dashakeqësinë e tyre deri në skaj. E kanë privuar veten nga çdo pushtet mbi mua, e tash unë mund të qesh me ta.
S’kanë kaluar ende dy muaj prej se një qeti e plotë ka zënë vend në zemrën time. Prej një kohe të gjatë nuk tutesha më dhe shpresoja të zgjaste: e kjo shpresë, sa e përkundur sa e zhgënjyer, ishte një pretekst që mijëra pasione të ndryshme të vazhdonin të më mundonin. Një ndodhi sa e trishtë po aq e papritur në fund e ka fshirë nga zemra ime këtë rreze të dobët shprese dhe më ka treguar se destini im është, këtu poshtë, është përcaktuar në mënyrë të pashmangshme përgjithmonë. Prej atëherë jam dorëzuar pa rezerva dhe e kam rigjetur paqen.
Posa kam filluar ta ndërshoh intrigën në gjithë përhapjen e saj, e kam humbur përgjithmonë idenë t’i vë mend publikut, në të gjallë timin, në lidhje me mua; dhe, nga ana tjetër, duke qenë se ajo vë-mendje nuk mund të ishte e ndërsjellë, për mua do të ishte tashmë e kotë: do të kishin një aryse të mirë të ktheheshin kah unë njerëzit; s’do të më gjenin më. Pasi që më kanë dëbuar me përçmim, shoqëria e tyre do të ishte më e shpëlarë, bile rënduese, e unë jam bukur më i lumtur më vetminë time se sa të jetoja me ta. M’i kanë shkoqur nga zemra të gjitha ndjenjat e ëmbla shoqërore; tashmë s’do të mund të mugullonin më në mua në moshën time, është tepër vonë. Qoftë se do të më bënin mirë, qoftë se do të më bënin keq, gjithë ajo që vjen prej tyre është e parëndësishme, e çfarëdo që të bëjnë, bashkëkohanikët e mi s’do të jenë kurrë asgjë për mua.
Po unë llogarisja ende tek e ardhmja dhe shpresoja se një gjeneratë më e mirë, duke e ekzaminuar më mirë gjykimin që kjo bën në llogarinë time dhe sjelljen e saj ndaj meje, lehtësisht do të nxirrte në dritë marifetin e atyre që janë sjellë kështu dhe do të më shihnin përfundimisht ashtu siç jam. Kjo shpresë më ka bërë të shkruaj Dialogët, duke më sugjeruar mijëra tentativa të marra për t’ua kaluar pasardhësve. Kjo shpresë, megjithëse e largët, ma trazonte shpirtin si atëherë kur ende kërkoja një zemër të drejtë në botë dhe shrpesat e mia, sado që mundohesha t’i largoja, më bënin njësoj karagjozin e njerëzve të sotëm. Te Dialogët kam treguar se në çfarë e bazoja këtë pritshmëri. E rreja veten. Për fat të mirë e kam kuptuar sa isha ende në kohë ta gjeja, para orës sime të mbramë, një periudhë të qetisë së plotë dhe të prehjes absolute. Kjo periudhë ka nisur në kohë për të cilën po flas dhe mund të besoj se s’do të ndërpritet më.
Bukur pak ditë bën vaki që reflektime të reja të mos ma konfirmojnë gabimin e madh që kisha llogaritur në një vë-mendje të publikut, qoftë edhe në periudhë më të vonë: ai është i drejtuar, sa më përket mua, nga drejtues që ripërtërihen vazhdimisht në grupe që më kanë zët. Individët vdesin; por nuk vdesin grupet kolektive; përjetësohen të njëjtat pasione dhe urrejtja djegëse, e pavdekshme si demoni që e frymëzon, është përherë në lëvizje. Kur të kenë vdekur të gjithë armiqtë e mi veçantë, do të vazhdojnë të jetojnë ende anëtarët e trupit të Mjekësisë dhe Oratorios; e edhe sikur përndjekësit e mi të ishin vetëm këta, mund të jem i sigurt se s’do ta lënë të qetë kujtimin tim, pas vdekjes, po aq sa nuk po e lënë të qetë personin tim ende të gjallë. Mbase, me kalimin e kohës, mjekët që realisht i kam fyer, do të mund të qetësohen; por oratorianët, që i doja, që i çmoja, tek të cilët ushqeja besim të plotë dhe nuk i kam fyer kurrë, oratorianët, njerëz të kishës dhe gjysmë fretër, do të jenë prore të paqetë; paudhësia e tyre përbën deliktin tim, se sedra e tyre nuk do të mund të më falë kurrë; e publiku, tek i cili do të kujdesen të mbajnë dhe ta rindërsejnë dashakeqësinë në mënyrë të pandërprerë, nuk do të qetësohet më shumë se sa që qetësohen ata.
Për ma gjithçka ka marrë fund mbi faqe të dheut. Askush më s’mund të më bëjë as keq as mirë: S’kam më asgjë as për t’u tutur as për të shrpesuar në këtë botë, dhe ja ku jam i qetë në fund të pusit, vdekatar i shkretë i palumtur, por i pamundshëm baras me Zotin.
Gjithë ajo që është e jashtme tashmë nuk më prek: në këtë botë tashmë nuk kam më as të afmër, aq miq, as vëllezër. Jam në tokë si në ndonjë planet të huaj në të cilin do të kem rënë nga ai ku jetoja. Po njoha diçka rreth vetes, s’janë veçse gjëra të dhimbshme e sflitëse për zemrën time dhe nuk mund ta kthej shikimin kah ajo që më takon dhe që më rrethon pa e gjetur në të ndonjë arsye pezmatimi që më indinjon, ose të dhimbjes që më mërzit. Le ta largojmë pra shpirti çdo objekt rëndues, që do ta pushtonte aq dhimbshëm sa edhe së koti. Veç për shkak të pjesës së mbetur të jetës sime, meqë nuk gjej ngushëllim, shpresë dhe paqe veçse në vete, nuk duhet as nuk dua të merrem me të tjerët përveç se me veten time. Në këtë gjendje shpirtërore e marr provim të rreptë dhe të sinqertë që e kam quajtur Rrëfimet e mia. I flijoj ditët e fundit ta studioj vetveten dhe ta përgatis paraprakisht llogarinë që s’do të vonoj ta jap për veten time. Le t’i përkushtohemi tërësisht ëmbëlsisë së kuvendimit me shpirtin tim, meqë është e vetmja gjë që njerëzit nuk mund të ma heqin. Nëse duke reflektuar mbi disponimet e mia të brendshme arrij të shtroj në rendin më të mirë dhe ta korrigjoj të keqen që mund të gjendet ende aty, meditimet e mia s’do të jenë krejtësisht të kota dhe sado që s’jam më i mirë për asgjë mbi faqe të dheut, s’do t’i kem humbur krejtësisht ditët e mia të fundit. Otiumet e shëtitjeve të mia të përditshme shpesh kanë qenë përplot me kundrime magjepsëse, kujtimin e të cilave më vjen keq ta kem humbur.
Do ta lë të shkruar ato që ende mund të ndiej; saherë që do t’i rilexoj, do ta ripërtërij shijimin e tyre. Do t’i harroj fatkeqësitë e mia, përndjekësit e mi, turpërimin tim, duke ëndërruar çmimin që kjo zemër do të kishte merituar.
Në të vërtetë këto faqe s’do të jenë veçse një ditar i paformë i fantazive të mia. Në të do të flitet shumë për mua, ngase një vetmitar që reflekton, merret, domosdoshmërisht, bukur shumë me veten. Nga ana tjetër, edhe çfarëdo ideje e çuditshme që do të më shkojë nëpër mend duke shëtitur, do të gjejë aty një vend të vetin. Do ta rrëfej atë që e kam menduar pikërisht ashtu siç më ka ardhur dhe me pak ndërlidhje ashtu siç idetë e zgjimit kanë përgjithësisht me ato të ditës së nesërme. Por gjithmonë do të dalë në dritë një njohje e re e natyrës sime, humorit tim, përmes asaj të ndjenjave dhe të mendimeve me të cilat shpirti im ushqehet për çdo ditë në gjendjen e çuditshme në të cilën gjendem. Këto faqe pra mund të konsiderohen si një shtojcë e Rrëfimeve, por s’i quaj më në atë mënyrë, duke ndier se s’kanë agjë që ta meritojnë atë titull. Zemra ime është pastruar në kupën e prapësive; dhe me zor, duke e rrëmuar me kujdes, gjej aty ca mbetje të prirjes së qortueshme. Çfarë paskam ende për të rrëfyer, nga momenti që çdo dashuri tokësore më është marrë me forcë? S’kam më asgjë as për t’u mburrur as për ta qortuar veten; jam, në mesin e njerëzve, një hiç, as nuk mund të jem asgjë tjetër, duke mos pasur me ta më asnjë lidhje, asnjë shoqëri të vërtetë. Duke mos mundur më të bëj një të mirë që të mos shtrembërohet në të keqe, duke mos mundur më të veproj pa i dëmtuar të tjerët a veten, abstenimi është bërë detyra ime e vetme, e unë e kryej ashtu si mundem. Por, në këtë mosveprim të trupit, shpirti është ende vigjil, ende prodhon ndjenja dhe mendime, e jeta ime e brendshme dhe morale duket të jetë rritur me vdekjen e çdo interesi tokësor dhe kohor. Trupi im nuk është më, për mua, veçse një telash, një pengesë, dhe unë lirohem prej tij paraprakisht me aq sa mundem.
Një situatë kaq e veçantë sigurisht meriton një të shqyrtohet dhe të përshkruhet dhe këtij provimi po ia flijoj otiumet e mia të mbrame. Për ta bërë me sukses lypsen rend dhe metodë; por s’jam i zoti për një punë të tillë, që nga ana tjetër do të më largonte nga qëllimi, pra që t’i kuptoj modifikimet e shpirtit dhe trashëgimitë e tyre. Në njëfarë mënyre do të bëj me veten operacionet që fizikantët i bëjnë me ajrin për ta kuptuar gjendjen e tij të përditshme; do ta aplikoj barometrin e shpirtit tim dhe këto operacione, të drejtuara mirë dhe të përsëritura për kohë të gjatë, do të mund të m’i japin rezultate të sigurta si ato të atyre. Po s’dua ta shtyj aq tutje këtë ndërmarrje timen, do të mjaftohem ta mbaj regjistrin e operacioneve të mia, pa u munduar t’i tkurr në sistem. I futem të njëjtës ndërmarrje si Montaigne, por një qëllim të kundërt me atë të tijin, duke qenë se ai i shkruan Esetë veç për të tjerët, ndërsa unë i shkruaj Fantazimet e mia veç për mua.
Nëse pastaj në ditët më të vona, afër vdekjes, do të mbes – siç shpresoj – në të njëjtin disponim si tash, leximi i tyre do të ma kujtojë ëmbëlsinë që ndiej kur i shkruaj; dhe, duke e bërë të rilindë për mua kohën e kaluar, do ta dyfishojë, të themi kështu, ekzistencën time. Për dallim nga njerëzit, do tç di ta shijoj ende gëzimin e shoqërisë dhe do të jetoj i mbetur me veten time në një moshë tjetër thua se jam duke jetuar me një mik më pak në moshë.
I shkrova Rrëfimet e para dhe Dialogët me merakun e pandërprerë që të gjej mjete për t’ua hequr nga duart grabitqare përndjekësve të mi dhe t’ua transmetoj – po të ishte e mundshme – brezave të ardhshëm. Një parehati e tillë s’më mundon më në lidhje me këtë shkrim; e di se do të ishte e kotë dhe duke qenë se më është shuar në zemër dëshira të njihem më mirë nga njerëzit, s’më ka mbetur veçse një indiferencë e thellë për shortin e shkrimeve të mia të vërteta dhe të monumenteve të pafajësisë sime, që mbase, tashmë, janë shkatërruar plotësisht. Se janë duke i përgjuar veprimet e mia, se po i zë ankthi nga këto shkrime, se po i përvetësojnë, se po i zhdukin nga faqja e dheut, se po i falsifikojnë, asgjë nga këto në më intereson tashmë. Unë nuk i fsheh as nuk i tregoj. Nëse, në të gjallë timin, m’i marrin, nuk do t’ia dalin mbanë të ma heqin as kënaqësinë t’i kem shkruar as kujtimin e përmbajtjes së tyre, as meditimet vetmitare fryt i të cilave janë dhe burimi i të cilave nuk mund të shteret veçse së toku me shpirtin tim. Sikur të kisha ditur të mps veproja kundër destinit tim që nga fatkeqësitë e para dhe të ndaja mendjen të ndiqja rrugën që mora tash, të gjitha sforcimet e njerëzve, të gjitha marifetllëqet e tyre të tmerrshme do të kishin qenë të paefektshme ndaj meje, dhe pavarësisht të gjitha intrigave të tyre s’do ta kishin prishur reahtinë time më shumë se sa që mund ta prishin tash me të gjitha sukseset e tyre; le ta shijojnë pra për kënaqësinë e tyre turpërimin tim, nuk do të më pengojnë ta shijoj pafajësinë time dhe t’i mbaroj, pavarësisht tyre, ditët e mia në paqe.
/Marrë nga Jean-Jacques Rousseau, “Le fantasticherie del passeggiatore solitario”, BUR, 2009
/Përkthimi Gazeta Express
Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778), shkrimtar, filozof, pedagog dhe muzikant zviceran. ‘Fantazimet e në shëtitësi vetmitar’ (në origjinal ‘Les Rêveries du promeneur solitaire’) është vepër e papërfunduar, e shkruar mes viteve 1776-1778.
SHËTITJA E PARË
Jean-Jacques Rousseau
Pra jam fikall vetëm mbi këtë tokë, pa vëllezër, pa të afërm, pa miq, as shoqëri tjetër, përveç vetes sime. Njeriu më i shoqërueshëm dhe më i gatshëm t’i dojë të ngjashmit e vet, është dëbuar me pëlqimin e njëzëshëm. Në finesën e urrejtjes së tyre kanë kërkuar cila mund të ishte tortura më mizore për shpirtin tim të ndjeshëm dhe i kanë këputur në mënyrë të dhunshme të gjitha lidhjet që më mbanin të mbërthyer për tyre. Do t’i doja njerëzit edhe po të mos u pëlqente kjo; nuk kanë mundur t’i bëjnë bisht dashurisë sime përveçse duke reshtur së qeni njerëz. Pra janë të huaj për mua, të panjohur, hiç, dhe e gjithë kjo ngase vetë kanë dashur kështu. Por unë, i ndarë prej tyre dhe prej gjithçkaje, çka jam unë? Këtë duhet ta hulumtoj ende. Për fat të keq, para se të vazhdoj tutje me këtë hulumtim, është e domosdoshme të hedh një shikim mbi gjendjen time; nga këtu më duhet patjetër të kaloj për të arritur nga ata tek unë.
Pas më shumë se pesëmbëdhjetë vjetësh, prej se gjendem në këtë situatë të çuditshme, ajo ende më duket si një ëndërr; e përfytyroj veten përherë të jem i trazuar nga zalisja, ose se bëj një gjumë të keq dhe bëhem të rizgjohem bukur i lehtësuar nga mundimet e mia dhe i rrethuar nga miqtë. Po, pa dyshim, pa i rënë në të duhet t kem bërë një kërcim nga zgjimi në gjumë, ose më mirë, nga jeta në vdekje. I shkoqur, nuk e di se si, nga rendi i gjërave, kam parë veten të fundosem në një kaos të pakuptueshëm, ku nuk shoh më asgjë; dhe sa më shumë që vras mendjen rreth situatës sime aktuale, aq më pak arrij të kuptoj ku jam.
Oh, po si do të kisha mundur ta parashihja destinin që më priste, nëse s’mund ta kuptoj as tash që jam në dorën e tij? A mos vallë mund të supozoja, në buonsensin tim, se një ditë unë, po ai njeri që isha dikur, po ai që jam ende, do të konsiderohesha – pa mëdyshjen më të vogël – përbindësh, helmues, vrasës; se do të bëhesha tmerri i racës njerëzore, joshësi i horrave; se kalimtarët, në vend se të më përshëndesnin, do të më pështynin; se një gjeneratë e tërë, e gjitha e një mendjeje, do të zbavitej duke më varrosur për së gjalli? Kur bëri vaki ky ndryshim i çuditshëm, i zënë në befasi, u trondita. Trazimi, indinjimi më zhytën në një jermi që ende edhe pas dhjetë vjetësh nuk është qetuar; e në këtë periudhë, i rënë nga gabimi në gabim, nga mungesa në mungesë, nga budallallëku në budallallëk, me pakujdesitë e mia i kam pajisur, ata që e dirigjojnë destinin tim, me po aq instrumente të cilat i kanë përdodur për ta fiksuar mizorisht.
Jam përleshur gjatë, dhunshëm, por më kot. Pa drejtim, as mjeshtëri, as skuthëri, as maturi; i çiltër, i hapur, i padurueshëm, me atë përplasje s’kam bërë tjetër veçse jam prangosur gjithnjë e më shumë dhe u kam ofruar atyre pandërprerë raste të reja, të cilat janë kujdesur mirë të mos i lënë pas dore. Në fund, duke i ndier të kota të gjitha sforcimet e mia dhe duke e ngrënë veten së koti, kam gjetur zgjidhjen e fundit që më mbetej, atë të nënshtrmit ndaj destinit pa çuar krye përtej asaj që ishte e domosdoshme. Në këtë dorëzim kam gjetur kompensimin për të gjitha të këqijat, ngase ai më sjell një qetësi e cila nuk mund të më jepej në mundimin e vazhdueshëm të një rezistence sa të rëndë po aq të kotë.
Edhe një gjë tjetër ka kontribuuar në këtë qetësi. Në mesin e të gjitha finesat e urrejtjes së tyre, përndjekësit e mi e nuk e kanë përdodur njërën, që, në dashakeqësinë e tyre, e kanë harruar; duhej të kishin shikuar me më kudjes veprën që të mund t’i zgjasnin dhe ripërtërinin vazhdimisht dhimbjet e mia, duke më dhënë gjithnjë nga një goditje të re: po të kishin pasur zgjuarsinë të më linin një fije shprese, ende do të më kishin pasur në dorën e tyre. Ende do të kishin mundur të më bënin karagjozin e tyre, duke përdorur ndonjë miklim të rremë dhe të ma copëtojnë zemrën pastaj me ndonjë mundim gjithnjë të ri të prishtmërisë së zhgënjyer; por prej kohësh e kanë shterur çdo rezervë: duke mos më lënë mua asgjë, ia kanë hequr vetes çdo gjë. Përgojimi, poshtërimi, përqeshja, turpërimi me të cilat më kanë mbuluar, më nuk mund të shtohen as të zvogëlohen, jemi në pamundësi, ata që t’i rëndojnë, unë që të shpëtoj soje. Aq shumë kanë qenë në merak të çojnë deri në fund mjerimin tim, sa e gjithë fuqia njerëzore, e ndihur nga të gjitha dinakëritë e ferrit, s’do të dinte të shtonte më ndonjë gjë. E njëjta dhimbje fizike, në vend se t’i shtojë vuajtjet e mia, do të më largonte prej tyre; duke m’i nxjerrë britmat, mbase do të m’i kursente ofshamat, dhe sfilitjet e trupit do t’i pezullonin ato të zemrës. Çka mund të tutem prej tyre ende, tash që gjithçka ka marrë fund? Duke mos e pasur më fuqinë ta përkeqësojnë gjendjen time, nuk mund të më fusin më frikën. Parehatia dhe trembja janë të kpqija nga të cilat më kanë çliruar përgjithmonë: e kjo ende është një lehtësim. Të këqijat e vërteta nuk më shtrëngojnë shumë; i mbizotëroj lehtësisht ato që i ndiej, por jo ato të cilave u tutem: imagjinata ime e trembur i kombinon, i rrotullon, i zgjeron, i rrit; prishtmëria më mundon njëqind herë më shumë se sa prania, dhe kërcënimi është për mua më e frikshme se sa goditja. Sapo ia behin, realiteti, duke hequr gjithë atë që kishin imagjinare, i tkurr në vlerën e tyre të vërtetë; atëherë më duken fare më të vogla se sa që i kisha imagjinuar; dhe sado që i përvuajtur, prapëseprapë ndihem i lehtësuar. Kësodore, i çliruar nga çfarëdo frike tjetër dhe pa halle dhe shpresa, do të majftojë thjesht zakoni për të ma bërë çdo ditë më të durueshme një situatë që asgjë s’mund ta përkeqësojë dhe dora-dorës që ndjesia dobësohet në kohë, ata nuk kanë më mundësi ta rikthejnë në jetë. Ja e mira që ma kanë shkaktuar përndjeksit e mi, duke e çuar dashakeqësinë e tyre deri në skaj. E kanë privuar veten nga çdo pushtet mbi mua, e tash unë mund të qesh me ta.
S’kanë kaluar ende dy muaj prej se një qeti e plotë ka zënë vend në zemrën time. Prej një kohe të gjatë nuk tutesha më dhe shpresoja të zgjaste: e kjo shpresë, sa e përkundur sa e zhgënjyer, ishte një pretekst që mijëra pasione të ndryshme të vazhdonin të më mundonin. Një ndodhi sa e trishtë po aq e papritur në fund e ka fshirë nga zemra ime këtë rreze të dobët shprese dhe më ka treguar se destini im është, këtu poshtë, është përcaktuar në mënyrë të pashmangshme përgjithmonë. Prej atëherë jam dorëzuar pa rezerva dhe e kam rigjetur paqen.
Posa kam filluar ta ndërshoh intrigën në gjithë përhapjen e saj, e kam humbur përgjithmonë idenë t’i vë mend publikut, në të gjallë timin, në lidhje me mua; dhe, nga ana tjetër, duke qenë se ajo vë-mendje nuk mund të ishte e ndërsjellë, për mua do të ishte tashmë e kotë: do të kishin një aryse të mirë të ktheheshin kah unë njerëzit; s’do të më gjenin më. Pasi që më kanë dëbuar me përçmim, shoqëria e tyre do të ishte më e shpëlarë, bile rënduese, e unë jam bukur më i lumtur më vetminë time se sa të jetoja me ta. M’i kanë shkoqur nga zemra të gjitha ndjenjat e ëmbla shoqërore; tashmë s’do të mund të mugullonin më në mua në moshën time, është tepër vonë. Qoftë se do të më bënin mirë, qoftë se do të më bënin keq, gjithë ajo që vjen prej tyre është e parëndësishme, e çfarëdo që të bëjnë, bashkëkohanikët e mi s’do të jenë kurrë asgjë për mua.
Po unë llogarisja ende tek e ardhmja dhe shpresoja se një gjeneratë më e mirë, duke e ekzaminuar më mirë gjykimin që kjo bën në llogarinë time dhe sjelljen e saj ndaj meje, lehtësisht do të nxirrte në dritë marifetin e atyre që janë sjellë kështu dhe do të më shihnin përfundimisht ashtu siç jam. Kjo shpresë më ka bërë të shkruaj Dialogët, duke më sugjeruar mijëra tentativa të marra për t’ua kaluar pasardhësve. Kjo shpresë, megjithëse e largët, ma trazonte shpirtin si atëherë kur ende kërkoja një zemër të drejtë në botë dhe shrpesat e mia, sado që mundohesha t’i largoja, më bënin njësoj karagjozin e njerëzve të sotëm. Te Dialogët kam treguar se në çfarë e bazoja këtë pritshmëri. E rreja veten. Për fat të mirë e kam kuptuar sa isha ende në kohë ta gjeja, para orës sime të mbramë, një periudhë të qetisë së plotë dhe të prehjes absolute. Kjo periudhë ka nisur në kohë për të cilën po flas dhe mund të besoj se s’do të ndërpritet më.
Bukur pak ditë bën vaki që reflektime të reja të mos ma konfirmojnë gabimin e madh që kisha llogaritur në një vë-mendje të publikut, qoftë edhe në periudhë më të vonë: ai është i drejtuar, sa më përket mua, nga drejtues që ripërtërihen vazhdimisht në grupe që më kanë zët. Individët vdesin; por nuk vdesin grupet kolektive; përjetësohen të njëjtat pasione dhe urrejtja djegëse, e pavdekshme si demoni që e frymëzon, është përherë në lëvizje. Kur të kenë vdekur të gjithë armiqtë e mi veçantë, do të vazhdojnë të jetojnë ende anëtarët e trupit të Mjekësisë dhe Oratorios; e edhe sikur përndjekësit e mi të ishin vetëm këta, mund të jem i sigurt se s’do ta lënë të qetë kujtimin tim, pas vdekjes, po aq sa nuk po e lënë të qetë personin tim ende të gjallë. Mbase, me kalimin e kohës, mjekët që realisht i kam fyer, do të mund të qetësohen; por oratorianët, që i doja, që i çmoja, tek të cilët ushqeja besim të plotë dhe nuk i kam fyer kurrë, oratorianët, njerëz të kishës dhe gjysmë fretër, do të jenë prore të paqetë; paudhësia e tyre përbën deliktin tim, se sedra e tyre nuk do të mund të më falë kurrë; e publiku, tek i cili do të kujdesen të mbajnë dhe ta rindërsejnë dashakeqësinë në mënyrë të pandërprerë, nuk do të qetësohet më shumë se sa që qetësohen ata.
Për ma gjithçka ka marrë fund mbi faqe të dheut. Askush më s’mund të më bëjë as keq as mirë: S’kam më asgjë as për t’u tutur as për të shrpesuar në këtë botë, dhe ja ku jam i qetë në fund të pusit, vdekatar i shkretë i palumtur, por i pamundshëm baras me Zotin.
Gjithë ajo që është e jashtme tashmë nuk më prek: në këtë botë tashmë nuk kam më as të afmër, aq miq, as vëllezër. Jam në tokë si në ndonjë planet të huaj në të cilin do të kem rënë nga ai ku jetoja. Po njoha diçka rreth vetes, s’janë veçse gjëra të dhimbshme e sflitëse për zemrën time dhe nuk mund ta kthej shikimin kah ajo që më takon dhe që më rrethon pa e gjetur në të ndonjë arsye pezmatimi që më indinjon, ose të dhimbjes që më mërzit. Le ta largojmë pra shpirti çdo objekt rëndues, që do ta pushtonte aq dhimbshëm sa edhe së koti. Veç për shkak të pjesës së mbetur të jetës sime, meqë nuk gjej ngushëllim, shpresë dhe paqe veçse në vete, nuk duhet as nuk dua të merrem me të tjerët përveç se me veten time. Në këtë gjendje shpirtërore e marr provim të rreptë dhe të sinqertë që e kam quajtur Rrëfimet e mia. I flijoj ditët e fundit ta studioj vetveten dhe ta përgatis paraprakisht llogarinë që s’do të vonoj ta jap për veten time. Le t’i përkushtohemi tërësisht ëmbëlsisë së kuvendimit me shpirtin tim, meqë është e vetmja gjë që njerëzit nuk mund të ma heqin. Nëse duke reflektuar mbi disponimet e mia të brendshme arrij të shtroj në rendin më të mirë dhe ta korrigjoj të keqen që mund të gjendet ende aty, meditimet e mia s’do të jenë krejtësisht të kota dhe sado që s’jam më i mirë për asgjë mbi faqe të dheut, s’do t’i kem humbur krejtësisht ditët e mia të fundit. Otiumet e shëtitjeve të mia të përditshme shpesh kanë qenë përplot me kundrime magjepsëse, kujtimin e të cilave më vjen keq ta kem humbur.
Do ta lë të shkruar ato që ende mund të ndiej; saherë që do t’i rilexoj, do ta ripërtërij shijimin e tyre. Do t’i harroj fatkeqësitë e mia, përndjekësit e mi, turpërimin tim, duke ëndërruar çmimin që kjo zemër do të kishte merituar.
Në të vërtetë këto faqe s’do të jenë veçse një ditar i paformë i fantazive të mia. Në të do të flitet shumë për mua, ngase një vetmitar që reflekton, merret, domosdoshmërisht, bukur shumë me veten. Nga ana tjetër, edhe çfarëdo ideje e çuditshme që do të më shkojë nëpër mend duke shëtitur, do të gjejë aty një vend të vetin. Do ta rrëfej atë që e kam menduar pikërisht ashtu siç më ka ardhur dhe me pak ndërlidhje ashtu siç idetë e zgjimit kanë përgjithësisht me ato të ditës së nesërme. Por gjithmonë do të dalë në dritë një njohje e re e natyrës sime, humorit tim, përmes asaj të ndjenjave dhe të mendimeve me të cilat shpirti im ushqehet për çdo ditë në gjendjen e çuditshme në të cilën gjendem. Këto faqe pra mund të konsiderohen si një shtojcë e Rrëfimeve, por s’i quaj më në atë mënyrë, duke ndier se s’kanë agjë që ta meritojnë atë titull. Zemra ime është pastruar në kupën e prapësive; dhe me zor, duke e rrëmuar me kujdes, gjej aty ca mbetje të prirjes së qortueshme. Çfarë paskam ende për të rrëfyer, nga momenti që çdo dashuri tokësore më është marrë me forcë? S’kam më asgjë as për t’u mburrur as për ta qortuar veten; jam, në mesin e njerëzve, një hiç, as nuk mund të jem asgjë tjetër, duke mos pasur me ta më asnjë lidhje, asnjë shoqëri të vërtetë. Duke mos mundur më të bëj një të mirë që të mos shtrembërohet në të keqe, duke mos mundur më të veproj pa i dëmtuar të tjerët a veten, abstenimi është bërë detyra ime e vetme, e unë e kryej ashtu si mundem. Por, në këtë mosveprim të trupit, shpirti është ende vigjil, ende prodhon ndjenja dhe mendime, e jeta ime e brendshme dhe morale duket të jetë rritur me vdekjen e çdo interesi tokësor dhe kohor. Trupi im nuk është më, për mua, veçse një telash, një pengesë, dhe unë lirohem prej tij paraprakisht me aq sa mundem.
Një situatë kaq e veçantë sigurisht meriton një të shqyrtohet dhe të përshkruhet dhe këtij provimi po ia flijoj otiumet e mia të mbrame. Për ta bërë me sukses lypsen rend dhe metodë; por s’jam i zoti për një punë të tillë, që nga ana tjetër do të më largonte nga qëllimi, pra që t’i kuptoj modifikimet e shpirtit dhe trashëgimitë e tyre. Në njëfarë mënyre do të bëj me veten operacionet që fizikantët i bëjnë me ajrin për ta kuptuar gjendjen e tij të përditshme; do ta aplikoj barometrin e shpirtit tim dhe këto operacione, të drejtuara mirë dhe të përsëritura për kohë të gjatë, do të mund të m’i japin rezultate të sigurta si ato të atyre. Po s’dua ta shtyj aq tutje këtë ndërmarrje timen, do të mjaftohem ta mbaj regjistrin e operacioneve të mia, pa u munduar t’i tkurr në sistem. I futem të njëjtës ndërmarrje si Montaigne, por një qëllim të kundërt me atë të tijin, duke qenë se ai i shkruan Esetë veç për të tjerët, ndërsa unë i shkruaj Fantazimet e mia veç për mua.
Nëse pastaj në ditët më të vona, afër vdekjes, do të mbes – siç shpresoj – në të njëjtin disponim si tash, leximi i tyre do të ma kujtojë ëmbëlsinë që ndiej kur i shkruaj; dhe, duke e bërë të rilindë për mua kohën e kaluar, do ta dyfishojë, të themi kështu, ekzistencën time. Për dallim nga njerëzit, do tç di ta shijoj ende gëzimin e shoqërisë dhe do të jetoj i mbetur me veten time në një moshë tjetër thua se jam duke jetuar me një mik më pak në moshë.
I shkrova Rrëfimet e para dhe Dialogët me merakun e pandërprerë që të gjej mjete për t’ua hequr nga duart grabitqare përndjekësve të mi dhe t’ua transmetoj – po të ishte e mundshme – brezave të ardhshëm. Një parehati e tillë s’më mundon më në lidhje me këtë shkrim; e di se do të ishte e kotë dhe duke qenë se më është shuar në zemër dëshira të njihem më mirë nga njerëzit, s’më ka mbetur veçse një indiferencë e thellë për shortin e shkrimeve të mia të vërteta dhe të monumenteve të pafajësisë sime, që mbase, tashmë, janë shkatërruar plotësisht. Se janë duke i përgjuar veprimet e mia, se po i zë ankthi nga këto shkrime, se po i përvetësojnë, se po i zhdukin nga faqja e dheut, se po i falsifikojnë, asgjë nga këto në më intereson tashmë. Unë nuk i fsheh as nuk i tregoj. Nëse, në të gjallë timin, m’i marrin, nuk do t’ia dalin mbanë të ma heqin as kënaqësinë t’i kem shkruar as kujtimin e përmbajtjes së tyre, as meditimet vetmitare fryt i të cilave janë dhe burimi i të cilave nuk mund të shteret veçse së toku me shpirtin tim. Sikur të kisha ditur të mps veproja kundër destinit tim që nga fatkeqësitë e para dhe të ndaja mendjen të ndiqja rrugën që mora tash, të gjitha sforcimet e njerëzve, të gjitha marifetllëqet e tyre të tmerrshme do të kishin qenë të paefektshme ndaj meje, dhe pavarësisht të gjitha intrigave të tyre s’do ta kishin prishur reahtinë time më shumë se sa që mund ta prishin tash me të gjitha sukseset e tyre; le ta shijojnë pra për kënaqësinë e tyre turpërimin tim, nuk do të më pengojnë ta shijoj pafajësinë time dhe t’i mbaroj, pavarësisht tyre, ditët e mia në paqe.
/Marrë nga Jean-Jacques Rousseau, “Le fantasticherie del passeggiatore solitario”, BUR, 2009 /Përkthimi Gazeta Express/ KultPlus.com
Shpenzimet e qytetarëve për kozmetikë janë shtuar me 31.5% në vetëm djhjetë vjet, thonë përfaqësuesit e prodhuesve te kujdesit estetik.
Megjithë krizën e inflacionit në vend, në statistikat e sotme grupi vendas i eko-dermatologjisë Skineco tha se italianët shpenzojnë 24 miliardë euro për kujdes trupor, trajtime bukurie, për prerjen e kujdesin e flokëve dhe produkte të tjera të kategorisë së kozmetikës.
“Në vitin 2023, italianët shpenzuan rreth 929 euro për çdo familje për bukurinë e tyre dhe kujdesin trupor. Ndërsa vetëm kategoria e ‘kozmetikës’ ku përfshihen produktet e higjenës, të fytyrës, flokëve etj, shpenzimet në internet arrinin në 12.5 miliardë euros, në një rritje prej 31.5% në 10 vjet.”
Industria tashmë llogarit se për vitin 2024 sektori do të arrijë në 13.5 miliardë euro.
Grupi industrial Skineco shtonte se në 1 miliardë euro ishin shpenzuar në Itali në 2023 për produkte për flokët, dhe 9.8 miliardë në floktoret e grave, burrave e fëmijëve, në një mesatare prej 380 euro për çdo familje.
“Flokët për italianët përfaqësojnë dhimbjet dhe gëzimet e tyre”, tha presidenti i Skineco, Pucci Romano.
Në Itali llogaritet se 80% e burrave dhe 35-40% e grave kanë probleme me flokët e tyre ndërsa alopecia androgjenetike (humbja e flokëve) prek 44% të meshkujve, shkruan rrjeti vendas Ansa.
“Arsyeja e ka arritur atë ç’ka mund të arrinte, për të gjetur një ligj të përshtatshëm e për ta popullarizuar atë, por i takon energjisë së vullnetit dhe zjarrit të ndjenjave të zbatojë këtë ligj.
Nëse e vërteta duhet të ruaj fitoren në konflikt me forcën, atëherë ajo fillimisht duhet të bëhet vetë forcë, dhe të kthejë njërin nga instinktet e njeriut në kampionin e saj, në perandorinë e fenomeneve; sepse instinktet janë të vetmet forca lëvizëse në botën materiale.
E nëse deri më sot e vërteta e ka treguar aq pak forcën e vet ngadhënjyese, ky nuk është faji i gjykimit, që nuk e ka zhvilluar atë, por i zemrës që ka qëndruar e mbyllur ndaj saj dhe instinktit që nuk ka mundur të veprojë bashkë me të.
Artisti është bir i kohës së vet, por është keq për të nëse ai njëkohësisht është dishepull apo i përkëdheluri i saj…”/ KultPlus.com
Një botim i rrallë me karbon i librit “Princi i vogël” nga Antoine de Saint-Exupéry do të dalë në shitje muajin e ardhshëm. Libri është një nga vetëm tre kopjet e njohura dhe shënon herën e parë që një daktilograf i tregimit klasik është ofruar për shitje publike.
Libraria e specializuar në Londër Peter Harrington po shet një shkrim origjinal të shkrimit klasik të Antoine de Saint-Exupéry “Princi i vogël”, të kompletuar me korrigjimet dhe vizatimet e shkruara me dorë të autorit.
Libri i rrallë, përfshin disa pasazhe që u redaktuan më vonë, do të dalë në shitje në Festivalin e Artit të Abu Dhabi në Emiratet e Bashkuara Arabe muajin e ardhshëm, së bashku me pasaportën e Ministrisë Franceze të Kulturës të Saint-Exupéry-t të lëshuar nga Ministria Franceze e Kulturës. Ai do të dalë në shitje për të paktën 1.15 milionë euro.
Kopja e shtypur e tekstit u prodhua në Nju Jork nga Antoine de Saint-Exupéry, ndërsa ishte në mërgim nga Franca e pushtuar nga nazistët në vitet 1940.
Ai paraqet atë që besohet të jetë shfaqja e parë e shkruar e rreshtave të famshëm: “On ne voit bien qu’avec le cœur. L’essentiel est invisible pour les yeux” (“Vetëm me zemër mund të shihet drejt. Ajo që është thelbësore është e padukshme për syrin”).
Sammy Jay, nga Peter Harrington Rare Books, tha se ishte një nga tre versionet e njohura të transkriptit; njëra mbahet nga Bibliothèque Nationale de France (Biblioteka Kombëtare e Francës) dhe tjetra në Qendrën Harry Ransom në Austin, Teksas.
“Ndryshe nga dy të tjerët që iu dhanë njerëzve, ai e mbajti këtë dhe ishte kopja e tij e punës e shkrimit të makinës, kështu që kjo është ajo që e bën atë jashtëzakonisht të veçantë,” tha Jay.
“Le Petit Prince” u botua në SHBA në vitin 1943 në frëngjisht dhe anglisht dhe në Francë në vitin 1946. Përveç teksteve fetare, është libri më i përkthyer në botë.
Saint-Exupéry u zhduk gjatë një misioni fluturues mbi Mesdhe në korrik 1944 dhe nuk arriti kurrë të dëshmojë suksesin mbarëbotëror të librit të tij./euronews/ KultPlus.com
Mbrëmë në Pallatin e Rinisë në Prishtinë, u zhvillua nata e dytë e Festivalit të Këngës në RTK, e cila vazhdoi edhe në këtë mbrëmje të ofronte momente të veçanta për të gjithë të pranishmit dhe shikuesit e ekranit. Në këtë mbrëmje emocionuese u zbuluan edhe emrat e artistëve që do të garojnë në natën finale për çmimin e parë, shkruan KultPlus.
Mbrëmja nisi me performancat e konkurentëve dhe këngëve të tyre garuese. Ndryshe nga nata e parë artistën dukeshin si më të liruar në performancat e tyre, e publiku tashmë kishte mësuar edhe këngët që interpretoheshin.
Pas pjesës së parë, në skenë u ftuan Shkumbin dhe Mjellma Istrefi, të cilët me energjinë që i karakterizon dhuruan për publikun emocione dhe të qeshura me performancën e tyre.
Atmosfera në sallë mori një ngjyrë tjetër me hyrjen në skenë të gazetares Sonila Meço, e cila pasi shpalosi kronologjinë e zhvillimit të muzikës shqiptare ndër vite, prezantoi tetë artistë konkurrues të cilët së bashku risollën në skenë hitet e njohura shqiptare e që lanë gjurmë të pashlyeshme në muzikën shqiptare.
Për të pasuruar akoma më shumë spektaklin, balerinët e Baletit Kombëtar të Kosovës, Murgime Morina dhe Fatmir Smani sollën një moment nostalgjik për publikun me performancën e tyre të ndjeshme në tingujt e këngës “Mesnatë” të Vaçe Zelës. Me lëvizjet dhe komunikimin e tyre gati në perfeksion, ata dhuruan për publikun një moment melankolie, nën kujtimin e perlave shqiptare.
Në vijim, tetë artistë të tjerë konkurrues ngjitën në skenë, duke interpretuar këngë të ndryshme nga epoka të ndryshme të muzikës shqiptare. Këngë të kohërave të ndryshme, por që lanë gjurmë në historinë e muzikës shqiptare, jehuan edhe njëherë përpara publikut, si një dëshmi e pavdekshmërisë së tyre.
Pas këtyrë performancave që u pritën me duartrokitje të shumta në publik, radha u erdhi edhe pjesës tjetër të këngëve garuese. Pjesa e mbetur e artistëve të cilët edhe njëherë provuan më të mirën e tyre që në fund emri i tyre të shkojë drejt finales.
Një tjetër moment kulmor i mbrëmjes ishte paraqitja e grupit të njohur “Lindja,” që këtë vit shënon 40-vjetorin e karrierës së tyre. Hitet e tyre të pavdekshme u interpretuan edhe njëherë për publikun e Prishtinës, duke krijuar një ndjenjë nostalgjie dhe krenarie për arritjet e muzikës shqiptare.
Prezantuesi i këtij festivali, këngëtari Genc Salihu, tha oër KultPlus, u shpreh se për të ka qenë një kënaqësi që të jetë në këtë rol, megjithatë edhe një përgjegjësi e madhe.
“Të jem prezantues në Festivalin e Këngës në RTK ka qenë një eksperiencë e re, po kënaqem shumë. Po punoj në rrethana shumë profesionale, ka njerëz shumë profesionistë të cilët po kujdesen që krejt kjo të ndodhë, është Florent Boshnjaku, është Adi Krasta, kështu që unë jam shumë rehat, e shijoj shumë. Është një përgjegjësi shumë e madhe, sidomos nëse je në qendër, pra je prezantues, duhet ta mbash të gjithë natën, bashkë me partneren, por me ndihmen e madhe të stafit, nuk po e shoh shumë barrë të madhe ashtu siç e kam menduar se mund të jetë”, theksoi Salihu.
E krejt në fund, juria e përbërë nga Minire Fetahu, Jane Sugarman, Ardianë Pajaziti, Valbona Selimllari përzgjodhën këngët finaliste.
Juria përzgjodhën për në finale: Arnita Kastrati me “Blla blla,” Besmir Shishko me “Unë Ajo,” Rei Bezhani me “Zonjë tradhti,” Endrit Krasniqi me “Flas me gjethen,” Ardit Stafaj me “Faji,” Greta Azizi me “Veres,” Dea Strica me këngën “N’Shqipni,” Agim Poshka me “Ndarja erdhi,” dhe Blendi Kaso me “Një të vetme ka në jetë.”
Ndërkaq ju kujtojmë se sonte do të mbahet nata finale e festivalit, ku do të shpallet kënga fituese e edicionit të dytë të Festivalit të Këngës në RTK./KultPlus.com
Kryeministri Edi Rama ka nisur fjalimin e tij para sallës së mbushur me emigrantët shqiptarë në Broadway të New Yorkut në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Rama theksoi se tashmë vota e diasporës është kthyer në një premtim të mbajtur, ndërsa shtoi se kërkonte votën e shqiptarëve të Amerikës me synimin, anëtarësimin e Shqipërisë në BE në vitin 2030.
“Më është dashur të përpiqem gjatë së bashku me kolegët e partisë time dhe të ndihem i sëkëlldisur më shumë se sa njëherë gjatë këtyre viteve në zgjedhjet në Shqipëri. Tashmë vota juaj për zgjedhjet në Shqipëri është një premtim i mbajtur. Jam përpara jush e gjithë shqiptarëve të Amerikës se pranverën e ardhshme dua votën tuaj nga Amerika për ta bërë Shqipërinë 2030 anëtare të Bashkimit Evropian. Për ta ngritur bashkë me ju flamurin e Skënderbeut dhe Ismail Qemalit në oborrin e BE, në Bruskel përkrahë gjithë flamujve të tjerë të familjes së madhe evropiane, të cilët i kemi përkitur historikisht. Sot është dita për të bërë së bashku historinë. Ky është premtimi i premtimeve. Ky është vetë kuptimi i këtyre mandateve dhe mandatit të ardhshëm për Shqipërinë”, u shpreh ai./balkanweb/ KultPlus.com
Këngëtari dhe kantautori i njohur, Alban Skënderaj ngjitet sonte në skenën e Festivalit të Këngës së Radiotelevizionit të Kosovës.
Ai do të performojë në natën finale të edicionit të dytë të ngjarjes muzikore.
Skënderaj është i njohur për krijimet e tij unike dhe përfshirjen e audiencave të ndryshme në muzikën e tij. Supriza do të ketë edhe me figura e personalitete të tjera.
Ndërkohë, sonte juria do të vendosë se cilat nga nëntë këngët finaliste do të kurorëzohet fituese dhe do marrë trofeun Diamanti Blu”.
Në finalen e madhe do të paraqiten Arnite Kastrati me “Blla blla”, Besmir Shishko me “Unë Ajo”, Rei Bezhani me “Zonjë tradhti”, Endrit Krasniqi me “Flasë me gjethen”, Ardit Stafaj “Faji”, Greta Azizi me “Veres”, Dea Strica me këngën “N’Shqipni”, Agim Poshka me “Ndarja erdhi”, Blendi Kaso me “Një të vetme ka në jetë”./rtk/ KultPlus.com
