Një film i ri dramatizon shpëtimin gjatë Luftës së Dytë Botërore të qindra robërve britanikë nga anija Lisbon Maru, një anije mallrash japoneze. Kjo histori nuk është treguar gjerësisht deri tani.
Më 1 tetor 1942, Lisbon Maru po transportonte 1,816 robër britanikë drejt Japonisë. Ajo u ndal pranë bregut të Kinës nga një nëndetëse amerikane, e cila nuk ishte në dijeni që kishte robër aleatë në bord. Sipas të mbijetuarve, trupat japoneze mbyllën me kapakë të rëndë hapjet e brendshme të anijes përpara se të largoheshin prej saj, duke i lënë britanikët brenda të mbyllur.
Ndërsa anija po fundosej, britanikët tentuan të arratiseshin, por u qëlluan nga trupat japoneze. Ndihma erdhi nga peshkatarë kinezë nga ishujt aty pranë, të cilët shpëtuan 384 burra nga deti. Këto ngjarje të vërteta ishin frymëzimi për një dokumentar të realizuar nga kineasti Fang Li, “The Sinking of the Lisbon Maru”, që u publikua në Kinë në vitin 2024, dhe tani për një film madhështor aksioni të quajtur “Dongji Rescue”.
Në një intervistë për Muzeun Imperial të Luftës në Londër, marinari Jack Hughieson përshkruan sesi dëgjoi zërat e burrave që ishin ende të mbyllur në mbajtëset e anijes duke kënduar këngën e famshme “It’s A Long Way to Tipperary”. “E dëgjoj ende edhe sot,” thotë ai. “Mes ulërimave dhe thirrjeve për ndihmë, dëgjohej kënga. Nga deti dëgjoje britmat e burrave që po shkonin drejt vdekjes.”
Fang Li kaloi gati një dekadë duke hulumtuar dhe prodhuar dokumentarin, bazuar në librin e historianit Tony Banham. Ai takoi familjet e robërve britanikë që vdiqën ose mbijetuan nga fundosja, si dhe dy të mbijetuar që ishin ende gjallë: William Beningfield dhe Dennis Morley. Ai gjithashtu takoi edhe shpëtimtarin e fundit të gjallë kinez, Lin Agen, atëherë 94 vjeç (të tre burrat vdiqën para publikimit të filmit).
Të mbijetuarit rrëfejnë se britanikët, të kapur rob pas betejës së Hong Kongut, po mbaheshin në kushte çnjerëzore në fundet e anijes, siç e përshkruan Morley, “duke notuar në jashtëqitje, praktikisht.” Kur anija u torpedua, një rob lufte, kasap me profesion, që ende kishte një thikë, preu pëlhurën dhe ndihmoi për arratisjen. Ata zmbrapsën rojet, vetëm që të qëlloheshin nga ushtria japoneze. “Ata po argëtoheshin,” thotë Morley në film. “Ne ishim objektiv stërvitjeje.”
Shpëtimi i tyre erdhi nga një flotë varkash peshkimi nga arkipelagu i Zhoushan, që kishin parë njerëz në det. Peshkatarët arritën të shpëtojnë 384 ushtarë britanikë, dhe kjo i detyroi japonezët të ndalonin të qëlluarit dhe të fillonin të shpëtonin njerëz gjithashtu, sipas Major Brian Finch, historian ushtarak dhe këshilltar i dokumentarit.
Sipas Finch: “Kur anija po fundosej, uji hyri në dhomën e kaldajës dhe shpërtheu një eksplozion i madh që tërhoqi vëmendjen e peshkatarëve. Ata kishin dalë për të mbledhur copat e rrobave të hedhura nga shpërthimi, por kur panë njerëz në det, nisën t’i shpëtonin. Kjo u kthye në një operacion të vërtetë shpëtimi.” Ai shton: “Dennis Morley u shpëtua nga japonezët, por tha se jetën ia kishte borxh peshkatarëve kinezë.”
828 ushtarë britanikë vdiqën atë ditë, por të tjerët u shpëtuan. Dokumentari u prit shumë mirë në Kinë dhe fitoi mbi 6 milionë dollarë në arkë, diçka e rrallë për një dokumentar. Tani filmi aksion “Dongji Rescue”, përpiqet të shfrytëzojë këtë interes.
Filmi i madh, i xhiruar në IMAX dhe me buxhet prej 80 milionë dollarësh, është bashkëregjisoruar nga Guan Hu dhe Fei Zhen Xiang. Ai ndjek një rrëfim më të trilluar: përqendrohet në dy vëllezër heroikë (të interpretuar nga Wu Lei dhe Zhu Yilong) dhe një grua (aktorja Ni Ni) që udhëheq operacionin e shpëtimit, asgjë nga këto nuk ndodhi në realitet.
Disa familjarë të robërve britanikë janë ndjerë të fyer nga skena ku thuhet se peshkatarët hapën kapakët, duke zbehur trimërinë e robërve që u arratisën vetë. Filmi gjithashtu tregon një hakmarrje të banorëve ndaj japonezëve, diçka që nuk ndodhi kurrë, pasi këto ishuj nuk ishin të pushtuar.
Megjithatë, regjisori Fei thotë se kjo është një mënyrë tjetër për të treguar historinë: “Dokumentari ishte një rrëfim i saktë historik që përqendrohej te ushtarët britanikë. Ne donim të përqendroheshim te peshkatarët kinezë dhe për këtë, duhej të sillnim emocione dhe rrëfime të shtuara.”
Filmi gjithashtu tregon ushtarët britanikë që formojnë rresht dhe përshëndesin shpëtimtarët, diçka që regjisori thotë se u bazua në një kujtim të njërit prej peshkatarëve. “Ata s’kishin si t’i falënderonin në gjuhën kineze, ndaj bënë një përshëndetje ushtarake.”
Shumica e britanikëve të shpëtuar u morën sërish robër dhe u çuan në Japoni (mbi 700 do mbijetonin deri në Ditën e Fitores ndaj Japonisë – VJ Day). Por historia ka edhe një kthesë të fundit: tre burra britanikë që flisnin kinezçe u fshehën në një shpellë deti dhe më pas u ndihmuan nga rezistenca kineze të arratiseshin nëpër Kinë dhe të arrinin lirinë. “Ishte një akt i jashtëzakonshëm guximi,” thotë Finch.
Kapiteni i Lisbon Maru, Kyoda Shigeru, u dënua me 7 vjet burg në vitin 1946, por oficeri japonez përgjegjës për robërit, Wada Yoshio, vdiq para se të dilte në gjyq. Në gjyq, kapiteni Shigeru deklaroi se kishte kërkuar leje për të evakuuar të gjithë, përfshirë robërit britanikë, dhe “ndihej shumë keq për vuajtjen që u shkaktoi atyre.” Dokumentari takon fëmijët e tij, që përshkruajnë një burrë për të cilin “jeta ishte e dhimbshme”.
Lisbon Maru nuk është nxjerrë kurrë nga deti, por një memorial për fundosjen e saj u zbulua në maj të vitit 2025. Finch thotë se kjo histori mund të mos jetë bërë e njohur për shkak të përulësisë së atyre që e përjetuan. “Kur robërit britanikë u kthyen nga Lindja e Largët, ndoshta ishte një vit pas mbarimit të luftës. Ata nuk u trajtuan si heronj. Ndoshta s’donin të flisnin për atë që përjetuan, thjesht donin të vazhdonin jetën.”
“Edhe pse veprimet e peshkatarëve kinezë ishin heroike, ata bënë atë që çdo komunitet detar do të bënte: nëse sheh dikë në ujë, mendimi i parë është t’i shpëtosh.”
“Dongji Rescue” publikohet në SHBA dhe Britani më 22 gusht.
“The Sinking of the Lisbon Maru” mund të shikohet në Britani në Odyssey Chinese Cinema për të shënuar 80-vjetorin e Ditës së Fitores ndaj Japonisë (VJ Day)./BBC/KultPlus.com