“Ukraina në 10 orë” sjell Ben Blushin në Prishtinë, me bardh e zi portretizon gjendjen e popullit ukrainas

Era Berisha

Një udhëtim dymbëdhjetë orësh me një tren sovjetik që nisi nga kufiri polak dhe arriti deri në Kiev, ku dritaret ishin të ngulitura deri në errësirë dhe karriget ishin të ngushta, ka qenë përjetimi personal i shkrimtarit Ben Blushi i cili sonte në Prishtinë nëpërmjet hapjes së ekspozitës së tij me fotografi nga lufta në Ukrainë, nën emërtimin “Ukraina në 10 orë”, ka rrëfyer një histori që vjen sa në një ndjesi rrëqethëse aq edhe reale, shkruan KultPlus.

Kur ora shënoi fiks 19:00 dyert e hapura në Lapidariumin e Muzeut Kombëtar të Kosovës kanë mirëpritur një numër të lartë të artdashësve që kanë mbushur hapësirën nga cepi në cep. Zonat e bombarduara të Irpinit dhe Borodyankës (regjioni Bucha) qenë ato që së pari në këndin e majtë kanë kapur vëmendjen e gjithsecilit. Të vendosura njëra pas tjetrës dhe në ngjyrë bardh e zi, fotografitë përçonin një ndjenjë të akullt, që padyshim hynte deri në kocka të shpirtit të pranishëm.

Avionë luftarak, ndërtesa të shkatërruara, banera të vendosura me titullin “Free Mariupol Defenders”, tanke të braktisura në mes të rrugës, vetura të goditura me plumba të shumtë, këpucët e të vrarëve në Muzeun e Luftës, e deri tek veçantia e pakrahasueshme e bustit së poetit të pushkatuar ukrainas, Taras Shevçenko si dhe fotografisë së fytyrës së Presidentit ukrainas Volodymir Zelensky, përshkuan gjithë këtë ekspozitë që ka sjell emocione të shumta.

Ekspozita “Ukraina në 10 orë” qëndroi e hapur në COD në Tiranë gjatë gjithë muajit shtator dhe tani e vendosur në Prishtinë, po merr edhe një vëmendje tjetër. Përveç pjesës së dhimbshme që nuk do as fjalë për t’u përshkruar, ngaqë më së miri vjen në formën e artit pamor, është edhe pjesa e qetë që shfaqet nëpërmjet fotografive ku shihet qartazi lumturia e popullit ukrainas në qytetin e Kievit. Shihen njerëz duke pirë cigare, çifte duke u puthur, fëmijë duke shëtitur, njerëz duke buzëqeshur e duke dalë në shëtitje me qenë, dhe kësisoj të jepet imazhi se është një qytet normal por në fakt, është ajo frika dhe paniku, që dukshëm vendoset automatikisht në brendësinë e tyre sepse në çdo sekondë, ata janë në rrezik nga ushtria ruse.

Fotografitë bardh e zi gjithmonë në thelb kanë një magji në vetvete që kapin syrin e çdokujt dhe këtu dallohen edhe detajet më të imëta që vinë nga aparati i shkrimtarit Blushi. Në këtë rast, ekspozita “10 orë në Ukrainë” na shfaqet e ndarë në dy pjesë. “Pjesa e bardhë” janë ato fotografitë që portretizojnë harmoni, paqe e dashuri në Kiev ndërsa “pjesa e zezë” janë zonat e bombarduara të luftës që me vrazhdësinë e tyre diktojnë vuajtjet e popullit ukrainas.

Ekspozita u hap nga fjalimi i ambasadorit të Shqipërisë në Kosovë, Qemal Minxhozi, i cili thotë se Kosova dhe Ukraina kanë shumë të përbashkëta, në këto momente.

“Në kohën e luftës, populli i Ukrainës ka shprehur ato vuajtje e rezistencën e pakohshme. Ukraina është një qytet i cili vuan por përqendron për të arritur një fitore të madhe. Kosova është një popull liridashës i cili e njeh mirë se çdo të thotë shtypja, represioni, dhunimi, andaj ka shumë gjëra të përbashkëta që Kosova dhe Ukraina ndajnë në këto momente. Unë ju falënderoj shumë sepse populli i Ukrainës ka kaluar disa kohë shumë të vështira por ka bërë një dhuratë shumë të mirë. Ata kanë sjell një pjesë të së tashmes që gjithë njerëzit e ndjekin nëpërmjet lajmeve e ekraneve, të një populli që gjendet në kohë të vështirë”, thotë Minxhozi.

Po ashtu, kuratorja e kësaj ekspozite Eridana Çano është shprehur se ekspozita shpalos një foto-reportazh të përjetimeve të Blushit, përjetime këto tejet të thella që do të duhet të ndaheshin me Kosovën.

“Jam shumë e kënaqur që së bashku me Blushin vijmë në stacionin e parë të kësaj ekspozite shëtitëse. Është një ekspozitë e cila të jep shumë mbresa dhe jam shumë e bindur që juve do të ju kujtojë momente të vështira që keni kaluar vite më parë, por që normalisht sjell edhe mesazhe të jashtëzakonshme të këtij populli liridashës i cili nuk ndalon së luftuari dhe kërkuari pavarësinë nga okupatori. Në fakt, kur Blushi erdhi dhe na propozoi këtë ekspozitë, ishim pak hezitant në fillim sepse është një ekspozitë me shumë mbresa, emocione dhe përcjell shumë mesazhe. Vendosëm që t’i jepnim një hapësirë në kalendarin tonë të tej mbushur dhe ekspozita u realizua në shtator. Këtu kemi sjell vetëm gjysmën e punës së Blushit dhe është një përjetim i jashtëzakonshëm. Ukraina e kërkon paqen çdo ditë dhe njerëzit luftojnë për të, andaj Blushi e ka sjell këtë në mënyrën më të mirë të mundshme. Është një foto-reportazh e përjetimeve të tij të thella që donim ta ndanim edhe me publikun e Kosovës”, ka thënë Çano.

Ndërsa, vetë autori i ekspozitës, Ben Blushi e ka treguar historinë se si ai e gjeti veten në Ukrainë, në mesin e zonave të bombarduara.

“Lufta ndoshta mund të mbarojë pas katër muajsh dhe kjo ekspozitë nuk do të kishte kuptim më. Isha unë në Ukrainë muajin qershor, atëherë kur konflikti dukej shumë ndryshe. Ne shkuam nga Polonia me tren të kohës sovjetike në Kiev dhe pati shumë njerëz malazez e shqiptarë. Gjëja e parë që na u tha është që dritaret të mbylleshin sepse çdo sekondë jeta jonë mund të rrezikohej nga avionët rusë. Shkuam në dy qytete të bombarduara, të cilat unë i kam sjell nëpërmjet fotografive. Ne lundruam në ato zona për dhjetë orë, pra nga ora tetë e mëngjesit deri në tetë të darkës. Këto pamje janë të krijuara tri javë pasi rusët ishin tërhequr nga këto zona. Shpresoj që të shihni se çfarë dhune është ushtruar në një qytet civil ku janë vrarë qindra persona. Impakti i luftës në Ukrainë mund të ketë efekt edhe në Kosovë”, thotë Blushi.

Për KultPlus, ai ka potencuar se konflikti ishte shumë aktiv, shumë më i rrezikshëm se sot.

“Kam qenë aty disa javë pas dy masakrave që rusët bënë në dy qytetet shumë afër Kievit. Një pjesë e madhe e këtyre fotografive janë në këto dy qytete, aty ku u vranë shumë civil dhe u bombardua zona. Aty pata mundësi të shoh gjurmët që kishte lënë ushtria ruse dhe më mirë se kudo, kjo mund të kuptohet në Kosovë. Kosova është vendi i fundit në Evropë që para Ukrainës ka pësuar një terror nga një ushtri e huaj pushtuese, andaj doja të vija në Kosovë që ky mesazh të kuptohet më lehtë. Një pjesë tjetër e fotografive është në Kiev, ku shihet si një qytet i qetë ku ka njerëz duke pirë cigare, çifte duke u puthur, fëmijë duke shëtitur. Duket si qytet normal por është qytet që jetonte në panikun e luftës sepse në çdo sekondë gjatë qershorit, kuptohej se ushtria mund të afrohej. Doja ta sillja këtë emocion nëpërmjet aparatit fotografik sepse fotografitë flasin më shumë se tekstet”, thotë ai.

Sipas tij, ai ka më pak se një vit që merret me fotografi, por kjo është ekspozita e tij e parë për Ukrainën dhe ai ndjehet me fat që e bëri në një kontekst lufte. Fotografitë bardh e zi, ai i konsideron që komunikojnë më mirë sesa ato me ngjyra.

Ndërsa, Eliza Hoxha e cila po ashtu pati hapur ekspozitën e saj personale që ka ardhur si një rrugëtim personal i të ’90-tave dhe një reflektim e interpretim i pasojave të luftës në Kosovë, për KultPlus ka thënë se fotografia shpesh nuk vlerësohet sa duhet.

“Së pari kur e dokumenton luftën, së pari e kupton që fotografia shumë shpesh nuk vlerësohet sa duhet e sidomos në kohën e sodit, kur të gjithë jemi njëfarë lloj fotografë, që e kanë në dorë telefonin e mençur që realizojnë fotografi fantastike. Në fakt, kur e kthen prapa kohën, rrethanat e momentin, e sheh që fotografia është ajo që e përjetëson atë, e dokumenton dhe e krijon shtresimin jetësor të cilitdo komunitet kudo në botë. Andaj, në këtë rast kur i shohim fotografitë e Benit, e kuptojmë se sa e rëndësishme ka qenë çdo luftë. Kjo është vetëm një ekspozitë që shpërfaq një ndjesi e asaj se çfarë po ndodh atje, dhe si duket vendi”, ka thënë Hoxha.

Ekspozita “Ukraina në 10 orë” do të qëndrojë e hapur deri më 28 nëntor në Lapidariumin e Muzeut Kombëtar të Kosovës. / KultPlus.com

Bekim Lumi dhe veprat e tij mjeshtërore teatrale, të cilat e bënë të pavdekshëm

Uranik Emini

Të gjithë, përfshirë këtu edhe njerëzit, përfundimisht një ditë duhet të vdesin. Të gjitha gjallesat largohen nga ky planet dhe pranojnë vdekjen, por ata që krijojnë art lënë një trashëgimi që ruhet dhe kujtohet nga brezat e ardhshëm, duke i bërë ata të pavdekshëm. Vetëm arti dhe veprat njerëzore që i veçojnë individët si të lartë apo të ulët në jetën e tyre janë të përjetshme në këtë vend. I tillë është edhe rasti i regjisorit, profesorit dhe artistit, Bekim Lumi, i cili u përkujtua në katër vjetorin e vdekjes së tij me ekspozitën “U artësofshi”, e cila në koncept ka artin unik teatror të Lumit. Ekspozita u hap mbrëmë në Lapidariumin e Muzeut Kombëtar të Kosovës, ku miq, familjarë e artdashës u bënë bashkë që të kujtojnë, siç e bëjnë tradicionalisht, edhe një herë tjetër Lumin, shkruan KultPlus.

Përgatitjet për hapjen e ekspozitës kishin nisur prej kohësh, por planet nuk po shkonin ashtu siç duhej, për shkak të motit, i cili në bipolaritet ekstrem ndryshonte nga minuta në minutë. Në momentin që njerëzit po përgatiteshin të uleshin jashtë në amfiteatrin e Lapidariumit, filloi të bjerë shi. Mirëpo, shiu i verës, i cili mbi të gjitha na freskon të gjithëve, u ndal dhe ekspozita nisi siç ishte planifikuar që në fillim.

Ndihmës-kuratori dhe aktori i njohur, Afrim Muçaj, bëri hapjen e kësaj ekspozite, me ç’rast edhe pati një fjalë hyrëse.

“U Artësofshi, ishte shprehja më e dashur e Lumit, prandaj me këtë titull në shënimin e përvjetorit të vdekjes së tij po e hapim edhe këtë ekspozitë të kuruar nga artisti Mentor Berisha”, thotë Muçaj, i cili ftoi dramaturgun dhe kritikun e artit, Arian Krasniqi për një fjalë rasti.

“Vdekja e hershme e regjisorit të teatrit, profesorit dhe artistit, Bekim Lumi (1966-2018), para katër vjetësh, nuk ishte fundi i lojës me jetën dhe teatrin e tij. Siç do ta thoshte shumëkush, vdekja fizike e një artisti është përjetësi dhe shenjtëri, njëkohësisht. Prandaj, që nga ndarja fizike e tij nga kjo botë, kujtimi dhe malli për të nuk zvetënohen. Përkundrazi! Çdo përvjetor i vdekjes së tij është më i veçantë se tjetri, sepse, testamenti krijues artistik i Bekim Lumit është i disallojshëm: shfaqje të jashtëzakonshme teatrore, poezi, shkrime e botime diskursive, e deri te këngët e tij. Për këtë dhe shumë arsye të tjera, jeta dhe vepra e këtij artisti nuk mund të përthekohet me vetëm një ngjarje përkujtimore. Kujtesa për të dhe veprën e tij meriton të jetë e vazhdueshme, sepse ai me artin e tij foli gjithëkohshëm, edhe për brezat, që do të vijnë pas nesh”, thotë Krasniqi.

Ai tregon se në vargun e përkujtimeve për Lumin, ky vit shënon një veçanti të theksueshme.

“Kjo ekspozitë përmban fotografi të përzgjedhura me kujdes dhe kreativitet nga ana e kuratorit. Në thelb të ekspozitës qëndron koncepti për artin unik teatror të Lumit. Fotografitë nuk janë kronologji e jetës dhe veprës së Bekimit, përkundrazi, konceptualisht qëndrojnë mbi idenë e përshfaqjes vizuale, jo vetëm të shfaqjeve teatrore, por edhe të procesit krijues laboratorik, që Lumi e kultivoi, ndër vite, me aq pasion”.

Krasniqi shton se imazhet e sjella këtu reflektojnë një pasqyrim më besnik të krijmatrisë unike dhe të botës artistike të Bekim Lumit.

“Fotografitë e shfaqjeve kapin momentet më të veçanta dhe më kulmore të situatave dramatike, të ekspresivitetit aktorial dhe gjetjeve kreative regjisoriale. Po ashtu, fotografitë e procesit krijues përjetohen si gërmim në thellësinë laboratorike të krijimtarisë së Lumit. Ngjajshëm si në hulumtimet arkeologjike, sa më thellë të gërmohet aq më shumë do të mahnitemi me thesarin artistik e krijues të tij. Këto fotografi dhe shumë të tjera, të pa ekspozuara, e përafrojnë imazhin për profilin krijues të Bekim Lumit si regjisor teatri”.

“U artësofshi!”, është thirrja e kumbueshme e Lumit artist. Këtë thirrje, në formë klithjeje e urate, njëkohësisht, e ndjejmë edhe ne sot! Po, sepse është testamenti i Lumit qiellor”, përfundon dramaturgu.

Liburn Jupolli në kuadër të Ministrisë së Kulturës, adresoi disa fjalë rreth krijmtarisë dhe punës së Bekim Lumit ndër vite.

“Nuk mund të flas vetëm në cilësinë e këshilltarit për të ndjerin Bekim Lumi, për arsye se edhe vetë kam pasur rastin që të jem bashkëpuntor i tij i afërt dhe të ndjej atë energjinë “solare” që e ka pasur për gjithë artin. Fillimisht do të doja që të adresoja si fakt veprimtarinë e tij që është shumë me rëndësi edhe në nivel shtetëror por edhe gjithë trashëgimisë tonë kulturore. Veprimtaria e tij jo vetëm shfaqet, por edhe gjithë procesi i tij, ku kemi rastin ta shohim në këtë ekspozitë, është një shembull vetë figura e Bekim Lumit se si dokumentohet edhe procesi i punës. Në njërën prej shfaqjeve më shumë se gjashtë muaj më ka rastësis që të jem si bashkëpunëtor në kompozim dhe e kam parë se sa shumë i ndjeri e ka dashtë procesin. Ministria e Kulturës do të vazhdojë që të mbështesë të gjitha organizimet e tilla që e shtyjnë përpara dokumentimin e figurave tona artistike, specifikisht Bekim Lumin me tërë pasionin e tij për artin dhe për trashëgiminë tonë shpirtërore”, përfundon ai.

Ndërkaq, kuratori Mentor Berisha, me emocione në fytyrë falënderoi të gjithë të pranishmit për prezencën e tyre.

“Faleminderit që jeni të pranishëm në hapjen e kësaj ekspozite në nderim të Bekim Lumit. Unë vërtet jam shumë i gëzuar që jam kurator i kësaj ekspozite. Kemi përzgjedhur 10 shfaqje të tij e materiale të tjera të veçanta. Kur ke parasysh edhe kur ke pranë vetes një art shumë dimensional si të Bekim Lumit, vërtetë është vështirë që të bësh përzgjedhjen e tyre, sepse secila shfaqje meriton që të ketë një ekspozim në vete. Por në anën tjetër, të gjitha këto që ne i kemi përzgjedhur për shkak të një arti kaq unik të Lumit, funksionojnë si tërësi. Puna ime duhet të prezantohet në ekspozitë”, thotë ai mes tjerash, duke kujtuar edhe një herë krijmtarinë e jashtëzakonshme të Lumit.

Në një prononcim për KultPlus, e mbushur me emocione dhe me lot në sy, Drita Lumi, kujton kohën e momente të ndryshme që ka kaluar së bashku me Bekimin nëpër vite, përfshirë këtu edhe shfaqjen e saj më të preferuar.

Dashuria për teatrin, e pranishme çdo herë

“Bekimi qysh në fëmijërine e hershme ka tregu shumë talent për teatrin. Ai edhe në jetën e përditshme ka qenë gjithmonë artist. Bekimi ka qenë një djalë i saktë, i zellshëm e punëtor qysh si fëmijë, ka qenë shumë preciz. Nuk mendoj që ai ka qenë ndryshe në jetën artistike dhe ndryshe në familje. Mund të them padyshim që Bekimi ndoshta edhe ka lindur artist”.

Shfaqja e preferuar e Dritës sipërfaq talentin e madh të artistit

“Shfaqja më e preferuar. Kur unë e kom vetë se cila shfaqje është e preferuar, ai ka thënë sikur gishtat e dorës. Por për mua më së shumti më pëlqen shfaqja “Nëna dhe fëmija”, kur e kam parë atë shfaqje kam mbetur shumë e impresionume, e prekur, pasi në thelb ka qenë një shfaqje që prek abortin, fëmijët jetim dhe në përgjithësi i ka dhënë kuptim asaj që artistët klithin dhe çojn procese sociale e politike, gjë që Bekimi e ka bërë në çdo shfaqje të tij”.

Msheftësia e “poemës” së Lumit

“Bekimi ka shkruar poezi si i vogël. Ndoshta ka qenë 10-12 vjeç kur vendosëm që të shkruajmë një poemë, ne po prisnim që ai ta shkruante dhe në atë kohë ne lexonim gjëra të ndryshme sikurse milingonat, shpezët e ndryshëm e gjëra të tjera. Unë i thash atij, Bekë boll e zgjate”, ai mu përgjigj “Jo jo, deri sa ta mbyti milingonën, nuk e përfundoj këtë poemë”. Bekimi ka qenë krijues, ka shkruar si fëmijë, ka bërë regji të ndryshme në klasë. Ai çdo gjë që gjente në shtëpi, mbulesë, kapare ose kapela të ndryshme, ato i ka bërë rekuizita dhe ia ka dhënë shokëve e shoqeve për të bërë shfaqje. Ka bërë shfaqje në klasë, prandaj Bekimi jo rastësisht ky që është, me të vërtet ai ka treguar talent gjithnjë, kjo është e vërteta për Bekimin”.

Shumë artistë kërkojnë të krijojnë diçka që i lëviz emocionalisht njerëzit e tjerë, dhe kështu arti është (për ta) një formë bisede në të cilën ata bëjnë një propozim ose bëjnë një pyetje dhe i takon shikuesit të përgjigjet.

Të punosh me “Lumin”

Në një prononcim të shkurtër për KultPlus, Muçaj shpjegoi se si është eksperienca e punës me Lumin.

“Unë kam punuar dy shfaqje me Bekën, “Këmishën e Gjakut” në 2010 dhe shfaqjen e fundit të tij, “arturo ui” në vitin 2018-të. Padyshim që për mua është kënaqësi e madhe dhe jam i lumtur që sot i kemi ekspozuar, fotografitë e rekuizitat që unë personalisht i kam pasur në dorë në vitin 2010. Janë emocionuese kur i shoh e kur i preki këto rekuizita. Më rikthen në kohë dhe më kujton gjithçka, mënyrën se si i kemi përdor e shumë të tjera”.

Ikja e Lumit, varfëroi gjithë Ballkanin

“Në përvjetorin e tij të vdekjes po shoh shumë zbrazëti dhe jam i mërzitur që nuk e kemi në mesin tonë dhe nuk i kemi këto lloj shfaqjes që i shohim në fotografi sonte. Jam i mërzitur që nuk i kemi aktive nëpër teatrot e Kosovës. Unë mendoj që Ballkani në përgjithësi është shumë i varfër prej artistëve, sidomos prej nivelit të Bekimit, e ka varfëru shumë skenën kulturore e teatrore ikja e tij. Ai ka punuar në Kosovë kryesisht, por edhe në Gjermani një kohë. Shfaqjet e tij kanë udhëtuar në Ballkan e në Evropë. Unë personalisht mendoj që jemi të varfur edhe si shtet kulturalisht me mos-prezencën e shfaqjeve të Lumit në arenën ndërkombëtare”.

Bekim Lumi, i njohur zakonisht si “Lumi”, la një numër të madh shfaqjesh pas tij, por më së shumti do të mbahet mend për punën e tij mjeshtërore teatrale, e cila e ngriti në pavdekësi. Artistët dhe puna e tyre janë pjesë e përhershme e njerëzimit. /KultPlus.com