Libri “Kësulëkuqja, përrallë për të rritur”, i autorit Ag Apolloni është shpallur botimi më i mirë i vitit 2022, shkruan KultPlus.
Libri “Kësulëkuqja” i botuar nga shtëpia botuese “Albas” është shpallur nga Bukinist.al, libri më i mirë i vitit 2022, në kategorinë “Romani shqip”.
Ky çmim i është dhënë autorit Apolloni nën vlerësimin si rrëfimtar tipik postmodernist, për lojën intertekstuale të përrallës dhe për regjistrat tragji-komik të dramës shqiptare që risendërtohet ndryshe në këtë roman./KultPlus.com
Shtëpia Botuese Logos – A e Shkupit në bashkëpunim me Botimet Alsar të Tiranës, do të organizojnë promovimin e kompletit të veprave të prof. dr. Ismail Ahmedit, përcjell KultPlus.
Ceremoninë e promovimit do ta nderojnë me fjalët e tyre përshëndetëse: Ali Ahmeti, kryetar i Bashkimit Demokratik për Integrim, Hysni Ismaili, nënkryetar i Kuvendit të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe Jeton Shaqiri, ministër i Arsimit dhe Shkencës i Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Për veprën e autorit kumtesat e tyre do t’i paraqesin: prof. dr. Xhevat Lloshi, prof. dr. Milazim Krasniqi, prof. dr. Sali Bashota, prof. dr. Adnan Ismaili dhe publicisti Agim Baçi, ndërsa promovimi do të moderohet nga Mehdi Gurra, kryetar i Fondacionit Alsar në Tiranë.
Ceremonia mbahet ditën e enjten, më 25 maj 2023, në orën 12, në Hotel Tirana International, në sallën “Balsha”,
Ismail Ahmedi ishte profesor i gjuhës dhe letërsisë arabe në Degën e Orientalistikës në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës, që nga viti 1974 e deri në pensionim. Është i njohur kontributi i tij në fushën e edukimit, në detyrën e prorektorin për arsim në Universitetin e Tetovës, pastaj në bashkëthemelimin e disa institucioneve në Prishtinë, Shkup, Tetovë. Po kështu, me botimin e librave të veçantë, ka kontribuar edhe në fushën e përkthimeve letrare nga gjuha arabe në gjuhën shqipe dhe anasjelltas. Libri monografik për jetën dhe veprën e Hafiz Ali Korçës, konsiderohet një ndër studimet me vlera të rëndësishme shkencore të profesor Ahmedit.
Shtëpia Botuese Logos-A, që konsiderohet ndër botuesit më të njohur në rajon e më gjerë, e ka botuar kompletin e veprave të Ismail Ahmedit në tetë vëllime që tashmë është para lexuesve në Shkup, Prishtinë dhe Tiranë. / KultPlus.com
Autorja Xhevrije Kurteshi Nimani, ka publikuar librin ‘Pika ime e Dobët‘, libër i cili është përmbledhje poezish me tematika të ndryshme, shkruan KultPlus.
Natyra, vendi, dashuria ndaj prindërve janë disa nga vargjet të përfshira në këtë libër, vargje këto fuqishëm ruajnë idenë e rilindasve të kombit.
Redaktori i librit, Hysen Ibrahimi, thotë se autorja me poezinë e saj del fare qartë, duke bërë një paraqitje të re poetike në letërsinë bashkëkohore, kurse në anën tjetër di ta realizojë një paraqitje të situatave nga më të ndryshmet, që janë aktuale në historinë poetike dhe në jetën letrare, ku në disa raste përfshin dashurinë ndaj prindit, vendit, natyrës dhe gjithçkaje që është shqiptare. Vargu i saj ruan fuqishëm idenë e rilindasve tanë, është një kala mbrojtëse nga ngarkesat e jashtme dhe të brendshme, që i vinë kombit tonë.
“Në vlerësimin tim, poetja Xhevrije bën mjaftueshëm përpjekje serioze në krijimin e poezisë së saj në planin lirik, të cilat janë mjaft të ngjashme me ato poezi që japin nyjet e dashurisë atdhetare. Madje, me të drejtë nxjerr vargje me formulim interesant, që i gjejmë edhe te poetët e mëdhenj, me çka mund ta emërtonim letërsinë bashkëkohore në poetikë. Pse? Sepse poetja Xhevrije Kurteshi Nimani ka shkruar nën ndikimin e ngjarjeve historike të vendit të saj të lindjes, por edhe për vetë ngjarjet e ndodhura e përjetuara personalisht. Pra, ky formulim i vargjeve të poetes me të drejtë duhet vlerësuar, botuar dhe promovuar përmes këtij botimi”, ka thënë Ibrarimi./KultPlus.com
Zyra Ndërlidhëse Helenike në Prishtinë në bashkëpunim me Institutin e Albanologjisë do të prezantojë përkthimin e librit “Zorba” të shkruar nga Nikos Kazantzakis, i cili konsiderohet si një nga shkrimtarët më të mëdhenj dhe më të shquar grekë në mbarë botën, përcjell KultPlus.
Prezantimi i “Zorba” është bërë nga Stavros Dagios / Stavro Dajo i cili bëri përkthimin e kësaj vepre nga greqishtja në shqip.
Ngjarja do të mbahet të enjten, më 25 maj 2023, në Institutin Albanologjik në Prishtinë, me fillim nga ora 11:00. / KultPlus.com
KultPlus ua sjell sot një fragment nga libri i Ernesto Sabatos, ‘Tuneli’.
Kur e pashë të ecte në anën tjetër të trotuarit, të gjitha variantet në kokën time u bënë troç dhe u rrotulluan. Mjegulltazi, ndjeva në ndërgjegjen time dallgën e atyre frazave të komplikuara, të përpunuara e të mbajtura mend, përgjatë procesit përgatitor që kisha kaluar: A jeni e interesuar në art? Pse e shikuat vetëm dritaren e vogël?, e kështu me radhë. Dhe, më ngulmuese se secila, më vinte në gojë një frazë që e kisha hedhur poshtë për të vrazhdë, e që, në atë moment, më mbushte turp e më bënte të ndihesha edhe më qesharak: Ju pëlqen Kasteli?
Frazat, të shfrenuara dhe konfuze, formësonin një enigmë fjalëkryqi misterioz, derisa e kuptova se qe e kotë të brengosesha në atë mënyrë: më pas, më ra në mend se ishte ajo e cila do të duhej ta merrte nismën për çfarëdo bisede. Dhe, që nga ai moment, u ndjeva marrëzisht i qetë dhe, madje, munda të mendoja, gjithashtu, marrëzisht: Tani kemi për të parë se si do t’i shkojë kësaj.
Në ndërkohë, pavarësisht këtij gjykimi, aq ndihesha nervoz dhe i emocionuar sa s’isha në gjendje të bëja gjë tjetër përveç ta përcillja marshin e saj anës tjetër të trotuarit, pa menduar se nëse do të doja t’i jepja, të paktën, mundësinë hipotetike të më pyeste ndonjë adresë, më duhej të kaloja në anën tjetër të rrugës dhe të afrohesha. Vërtet, s’kishte gjë më absurde sesa të supozosh se ajo do të bërtiste prej atje për të më kërkuar ndonjë adresë.
Ç’të bëja? Sa do të zgjaste kjo situatë? U ndjeva krejtësisht i mjerë. Ecëm disa blloqe. Ajo vazhdoi të ecte vendosmërisht.
lsha shumë i trishtuar, por më duhej t’i shkoja gjer në fund kësaj pune: ishte e pamundur që, pasi e kisha pritur muaj të tërë këtë moment, ta lija këtë mundësi të më shkiste nga duart. Dhe, të ecurit e shpejtë, derisa shpirti më lëkundej aq shumë, më shkaktonte një ndjesi të pazakontë: mendja ime ishte si një krimb qorr e i ngathët, brenda një automobili me shpejtësi të madhe.
U kthye në qoshen e San Martinit, bëri ca hapa dhe hyri në ndërtesën e Kompanisë T. E kuptova se më duhej të veproja shpejt dhe e ndjeka pas, edhe pse, në ato momente, ndjeva se po bëja diç të tepruar e monstruoze.
E priste ashensorin. S’kishte tjerë njerëz. Njëri brenda meje, më guximtar se unë, shqiptoi këtë pyetje tmerrësisht të marrë: Kjo është ndërtesa e Kompanisë T?
Një tabelë, e madhe ca metra, që mbulonte gjithë pjesën e përparme të ndërtesës, shënjonte se kjo ishte ndërtesa e Kompanisë T.
Sidoqoftë, ajo u kthye me thjeshtësi dhe m’u përgjigj duke pohuar. (Më vonë, duke reflektuar mbi pyetjen time dhe thjeshtësinë e qetësinë me të cilën ajo m’u përgjigj, konkludovase, në fund të fundit, ngjan që shumë herë njerëzit nuk i shohin këto tabela tepër të mëdha se, kësisoj, pyetja s’ishte aq e marrë, siç e mendova në momentet e para.)
Por, menjëherë, kur më shikoi, u skuq aq fort, sa e kuptova se më njohju. Të tillë variant s’kisha paramenduar kurrë. Sidoqoftë, ishte mjaft logjik, sepse fotografia ime ishte shfaqur shumë shpesh nëpër revista e gazeta.
U emocionova aq shumë, sa qeshë në gjendje t’i drejtoja vetëm edhe një tjetër pyetje bajate. E pyeta befas:
Pse u skuqët?
Ajo u skuq edhe më dhe ndoshta deshi të më përgjigjej kur unë, i dalë krejtësisht nga vetja, shtova vrik
U skuqët ngaqë më njohët. Me gjasë mendoni se kjo ështe një rastësi, por nuk është e tillë, nuk ka rastësi kurrë. Kam menduar rreth jush me muaj të tërë. Sot ju pashë tek ecnit në rrugë dhe ju përcolla. Më duhet t’ju pyes diçka, diçka në lidhje me dritaren e vogël, kuptoni?
Dukej e frikësuar:
– Dritarja e vogël? – belbëzoi. – Ç’dritare e vogël?
Ndjeva këmbët të më dridheshin. Ishte e mundur mOS kujtohej? Pra, s’çonte peshë për të dhe e kishte shikuar veç për kureshtje. U ndjeva qesharak dhe mendova, marramendthi, se gjithë ç’kisha bërë e menduar tërë këta muaj (përfshirë edhe këtë skenë) ishte maja e marrëzisë dhe budallallëkut, një nga ato trillet e mia imagjinare, mendjemadhe aq sa ato rindërtimet e një dionsauri nga një gjetje vertebre të thyer.
Vajza sa s’ia nisi vajit. Mendova se bota do të më shembej mbi kokë, pa më dhënë afat të ndërmirrja gjë efikase. E zura veten duke thënë diçka që tani më vjen turp ta shkruaj:
Shoh se paskam gabuar. Ditën e mirë.
Dola rrëmbimthi dhe eca, pothuajse duke vrapuar, pa cak e adresë. Kisha ecur një bllok të tërë kur dëgjova një zë prapa të thoshte:
Zotëri, zotëri!
Ishte ajo; më kishte ndjekur, pa marrë guximin të më ndalte. Ishte aty dhe s’dinte si ta shpjegonte atë që kishte ndodhur. Me një zë të ulët më tha:
Më falni, zotëri… Faleni marrëzinë time… Isha aq e frikësuar…
Ca momente më parë, bota më ishte një kaos gjërash dhe njerëzisht të padobishëm. Ndjeva sikur tani po formësohej përsëri dhe po rimerrte frerët në duar. E dëgjova i heshtur.
S’e kuptova se po më pyesnit rreth skenës së pikturës – tha, me angështi.
Pa menduar fare, e kapa për krahu.
Atëherë, ju kujtohet?
Ndenji një moment pa e hapur gojën, me sytë mbërthyer në tokë. Pastaj, tha ngadalë:
– Më kujtohet vazhdimisht .
Më pas, diçka e çuditshme ngjau: u duk se u pendua për ato që kishte thënë sepse, papritur,ma ktheu shpinën dhe gati nisi të vrapojë. Pas një çasti habie, vrapova pas saj, derisa ma kapi truri se sa qesharake ishte kjo skenë; shikova majtas e djathas dhe vazhdova të ecja me hapa të shpejtë, por normal. Vendosa kështu për dy arsye: e para, sepse ishte qesharake që një njeri i famshëm të vraponte rrugës pas nje vajze dhe, e dyta, sepse s’ishte e nevojshme. Kjo e fundit ishte më esencialja, mund ta shihja sa herë të doja, kur ajo të hynte apo dilte nga zyrja e saj. Pra, pse të vrapoja si i çmendur? E rëndësishmja këtu, më e rëndësishmja ishte se asaj i kujtohej skena e dritares: I kujtohej vazhdimisht. Isha i kënaqur, ndihesha i gatshëm për gjëra të mëdha, vetëm se e qortoja veten pse kisha humbur kontrollin atje te ashensori dhe tani, përsëri, që vrapova pas asaj sikur buda;;a. kur ishte më se e qartë se mund ta takoja në çfarëdo kohe, në zyrë./KultPlus.com
Në hapje të “Panairit të librit akademik dhe shkencor” të organizuar nga akademitë e Kosovës dhe Shqipërisë, librit “Stilografia” të Sabri Hamitit i është akorduar Çmimi “Jakov Xoxa”, të cilin e ka themeluar Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit, përcjell KultPlus.
Drejtoresha e QKLL-së, Alda Bardhyli, e ka lexuar vendimin, ndërsa Çmimin ia ka dorëzuar Sabri Hamitit, kryetari i ASHSH-së, Skënder Gjinushi.
Të pranishmit i ka përshëndetur edhe Agron Xoxa, i biri i shkrimtarit shqiptar, Jakov Xoxa.
Në fjalën e tij, pas pranimit të Çmimit, Sabri Hamiti ka folur për Xoxën dhe krijimtarinë e tij letrare, duke shprehur nderim për vlerësimin që i është bërë librit të tij.
“Qendra e Librit dhe e Leximit ka bërë një gjetje të pazakontë duke i dhënë emrin e novelistit e romansierit Jakov Xoxa një çmimi për vepër kritike. Kjo edhe duket si një pohim që shkrimi i leximit letrar bëhet letërsi.
Në librin tim Stilografia, tashmë të shënjuar me emrin Jakov Xoxa, kryevepra e Xoxës “Lumi i vdekur”, renditet midis kryeveprave të letërsisë shqipe.
Romani “Lumi i vdekur”, në vitet gjashtëdhjetë të shekullit të kaluar ishte bërë një libër kult për brezin e ri të lexuesve në Kosovë: për përmasat e thurjes së romanit epik në shqip; për marrëdhëniet njerëzore e shoqërore të kosovarëve të shpërngulur me vendasit në Shqipëri; e sidomos i pëlqyer në tregimin e dashurisë të Vitës e Adilit.
Romani adhurohet sidomos për stilin e tij që i ngjet prozës së Mitrush Kutelit pararendës dhe që gjen vazhdimin në prozën e Vath Koreshit.
Romani “Lumi i vdekur” tematizon në mënyrë origjinale fenomenin e Natyrës dhe Kulturës, duke i sprovuar me Humanen, për të përapëlqyer natyralen si kundërpeshë të arrogancës së njeriut.
Këtë zbulim do ta ketë bërë cilido shkrimtar, që e ka takuar Jakov Xoxën në Apolloni, në fillim të viteve 70-të, kur ai vetmitar, i paqtuar me natyrën po thurte prozën e vet epike, larg kryeqytetit dhe klubit të thashethemeve”, shprehet Hamiti. / KultPlus.com
Libraritë e vjetra i ngjajnë atyre thesareve të groposura thellë në kohë, zbulimi i të cilave mbetet ngjarje, jo dhe aq për çmimin se sa për vlerën që bart në shpërfaqjen e potershme të dritës. Ata struken atje në kthinat e rrugëve të qyteteve të mëdha, porsi ajo pafajësia që i druhet çdo hapi kuturu e ndihet përplot me jetë aty ku ka gjithnjë pak dritë dhe pak ajër që përzihet me aromën e letrës, bojës, e parfumeve të adhurimit ku u zhytën në pritjen që është e pambarimtë dhe padurimin e mbetur diku nëpër adresa të gabuara e jetëve të këputura beftas.
Në fotot e Timothée Damas (https://www.instagram.com/timdamas/?hl=fr) shohim një zotëri që mban mbi kurriz 95 vite të jetës në “Umberto Arte Bookstore in Paris”. Nën atë peshë ku ai përkulet, rri ai si një misionar në kryq, rri shenjtëria e asaj që ai besoi vite e vitet, ndërsa drejtonte një librari që u hap shumë dekada më parë në Paris, për të mbetur një thesar. Me gjithë moshën, taksat e larta dhe vështirësitë e ndryshme, ky zotëri hap librarinë e tij të vogël gjashtë ditë në javë. Pret e përcjell kureshtarë, blerës dhe porositës, me një pasion që ka mbushur shpirtin e tij përgjatë gjithë atij kalvari. Në ato pak metra katrorë, rafte që rëndojnë nga pesha dhe mosha, duart e tij delikate gjarpërojnë dhe sytë e ujtisur kullotin si në një lëndinë yjesh në pikasjen e një shkreptime të beftë shkëlqimtare.
Libraritë e vjetra janë ato pak tempuj të mbetur, ku ende kundërmon temjan shenjtërimi, ku zërat e kakohshëm e shpirtrat e përjetësisë rrinë të strukur në fletët e vërdhemta e kopertinat hijerënda si porta katedralesh.
Ata janë të magjishëm në atë vend ku libri erdhi për të mbetur magjepse dhe adhurim. Në zhguallin e këtij përjetimi të beftë e mistik, ka diçka që rrekesh ta formësosh në fjalë e kumtosh në përjetim. Është një gjendje prej fryme që të mban pezull. Është një valë mendimesh e trandje përfytyrimesh, që të ngërthen si një përqafim që të zë hutuar dhe të lë pa frymë.
“Unë marr frymë, duke u kënaqur në atë aromën e veçantë të librit. Ka vetëm një gjë që më pëlqen më shumë se aroma e bukës së freskët dhe kjo është aroma e librave. Dyqani i … është një kombinim i librave të përdorur dhe të rinj, dhe aroma më duket dehëse. Ka diçka për parfumin e letrës në çdo fazë të mundshme për një libër: krejt i ri, i nxehtë jashtë shtypshkronjës, i vjetër prej dekadash, i mbuluar me pluhur dhe lagështi. Po, ndoshta është pak e çuditshme. Por nuk më intereson. Për mua është hyjnore’ mëton Sarah Echavarre Smith. Dhe vërtetë ashtu ngjan për çdo dashnor të librit kur mban në duar një libër dhe i merr erë, si një luleje apo qafës prej mjelme të të dashurës. Ai mbushet me këtë aromë dhe dehet me këtë ndjesi. Përjeton këtë çast si çdo sublimitet dhe harrohet në hutim e lexim, puthje e përqafim. Ndoshta prej të gjitha dashurive që ngopen me kundërmim, afshe e polen, ky ambrozi që dalldisi perënditë antike në Parthenonin legjendar, është frymëmarrja që ndjej në çdo nevojë për t’u ngopur me plotëninë që më shndërron në ajër. / Albert Vataj / KultPlus.com
Sot, në botë shënohet Dita Botërore e Librit, shkruan KultPlus.
23 prilli është shpallur si Dita Botërore e Librit më 15 nëntorë të 1995, me një rezolutë të UNESCO-s, pasi u morën në konsideratë faktet se libri ka qenë, historikisht, instrumenti më i fuqishëm i shpërndarjes së njohurive dhe mjeti më efikas për të siguruar ruajtjen e këtyre njohurive, se çdo nismë për promovimin e librave të rinj është një faktor i pasurimit kulturor etj.
Këto janë disa nga shprehjet më të veqanta për librin:
1. Shoku më besnik kur mbetem vetëm është libri, tek ai gjejë ngushëllimin kur të tjerët më tradhtojnë. 2. Prindërit, që t’i edukojnë mirë fëmijët, duhet t’i rrethojnë me libra. 3. Librat janë thesari i deponuar i botës dhe trashëgimia më me vlerë e gjeneratave dhe popujve. 4. Koleksionimi i librave është në fakt koleksionim i lumturisë. 5. Libri është dritare prej nga ne e shohim botën. 6. Leximi pa meditim është thjesht sikur ngrënia e ushqimit pa marrë frymë (pandërprerë). 7. Lexoje një libër të mirë tre herë sepse është më e dobishme për ty se të lexosh tre libra të mirë. Abbas Akkad 8. Më i rrallë se libri i mirë është lexuesi i mirë. 9. Kush shkruan, lexon dy herë. 10. Gjurmët e një kulture a qytetërimi që më së shumti i rezistojnë kohës janë librat. 11. Më thuaj çfarë lexon të të them se kush je. 12. Krenaria e një tregtari është në mallin që posedon, krenaria e një dijetari në librat që posedon. 13. Libri është shok që nuk të bën hipokrizi, nuk mërzitet duke qëndruar me ty, nuk të qorton nëse e anashkalon dhe nuk të përhap sekretet kurrë. 14. Prapa çdo libri ka një ide e parapa çdo ideje ka një hap përpara. 15. Në përfundim të leximit të një libri të mirë ndihemi sikur po i japim lamtumirën një shoku të çmuar. 16. I urituri nuk ia di vlerën ushqimi pa mos u ngopur më parë. Kështu është puna edhe me lexuesin që lexon librin e parë që i ka rënë në dorë. 17. Proverbat popullor janë libër enciklopedik në të cilin lexon me lehtësi moralin dhe kulturën e një populli. 18. Të mbushësh raftet me libra është më e dobishme se të mbushësh portofolin me para. 19. Edukatorët të thonë: “Lexoje librin që të bën dobi!”, ndërsa unë të them: përfito nga ajo që lexon! 20. Dija është ndër shkaqet më të rëndësishme të lumturisë, andaj bëje librin, mjetin e dijes, shoqërues tëndin të përhershëm. 21. Trupi nuk zhvillohet pa ushqim, po kështu as mendja pa lexim dhe meditim. 22. Dashuria për leximin është mirësi e përshpejtuar për besimtarin në këtë botë. 23. Nuk ka anije si libri që na bartë sa në një vend sa në tjetrin! 24. Dashuria për leximin nënkupton shndërrimin e monotonisë në dëfrim. 35. Libri është drita që na udhëheq drejt qytetërimit.
Ideja e përkujtimit të Ditës Botërore të Librit e ka origjinën e vet në Spanjë, në zonën e Katalonjës, ku atij që blinte një libër i dhurohej edhe një trëndafil.
23 prilli është shpallur si Dita Botërore e Librit më 15 nëntorë të 1995, me një rezolutë të UNESCO-s, pasi u morën në konsideratë faktet se libri ka qenë, historikisht, instrumenti më i fuqishëm i shpërndarjes së njohurive dhe mjeti më efikas për të siguruar ruajtjen e këtyre njohurive, se çdo nismë për promovimin e librave të rinj është një faktor i pasurimit kulturor etj.
Më 23 prill të vitit 1616 u nda nga kjo botë autorë të mëdhenjë botërorë si: Servantesi, Shekspiri dhe Garcilaso de la Vega, i mbiquajtur Inca. 23 prilli shënon edhe lindjen ose vdekjen e shkrimtarëve të tjerë, si Maurice Druon, K.Laxness, Vladimir Nabokov, Joseph Pla dhe Manuel Mejia Vallejo. Kjo është arsyeja, për të cilën kjo datë domethënëse për letërsinë universale është caktuar nga Konferenca e Përgjithshme e UNESCO-s për t’i bërë homazh botëror librit dhe autorëve të tij dhe për të inkurajuar të rinjtë, që të zbulojnë kënaqësinë e të lexuarit, si edhe për të respektuar kontributin e pazëvendësueshëm, që kanë dhënë krijuesit për progresin social dhe atë kulturor./KultPlus.com
Ana Politkovskaya, e lindur në vitin 1958 dhe e vrarë në Moskë më 7 tetor 2006, është një ndër gazetaret e rralla gë ka informuar publikun në mënyrë të pavarur, për krimet gë ka bërë ushtria ruse gjatë luftës në Çeçeni. Gazetare e ” Gazeta o Re”, ajo është arrestuar e kërcënuar se do ta dënonin me vdekje, për qëndrimin e saj opozitar ndaj makinës represive shtetërore, pasi ka denoncuar shkeljen e të drejtave të njeriut në Çeçeni, përcjell KultPlus.
Në shtator të vitit 2004, ndërsa tentonte të shkonte në Osetinë e Veriut për të ndjekur rrëmbimin tragjik të fëmijëve në shkollën e Beslanit, ishte pre e një helmimi, për të cilin ajo e akuzoi shërbimet sekrete ruse.
Për veprimtarinë e saj fisnike ajo është vlerësuar nga shumë institucione prestigjioze, ndër të cilat: Çmimi Penda e Artë, për vitin 2004 nga Bashkimi i Gazetarëve të Rusise, Çmimi i Madh për Gazetarinë, i akorduar në vitin 2001 nga Global Aëard for Human Rights, seksioni anglez i Amnesty International për Çmimin për Gazetarinë e Demokracisë, i akorduar në vitin 2003 nga OSBE, e të tjera.
(Fragment i shkëputur nga libri ‘Çeçenia, turpi i Rusisë’, i gazetares ruse, Ana Politkovskaia)
“Pse e vrave?” “Nuk e di”. “Pse i preve veshët? “Nuk e di”. “Pse i more skalpin?” “Është çeçen!” ” E Kuptova”.
(marrë nga pyetja e një ushtari 19 vjeçar i brigatës 22 te Ministrisë së Brendshme ruse, e dislokuar në çeçeni gjatë verës së vitit 2001, nga një hetues i gjykatës së Groznit. Emrat e tyre? Humbshin ne harrim)
Kundër gjithë asaj që pohojnë mjekët, neurologët dhe psikiatrët mbi mundesite tona të pafundme, çdo njeri zotëron një rezistencë morale të kufizuar, pertej së ciles hapet honi personal i çdokujt. Vdekja nuk është domosdoshmëri. Mund të jenë situata më të këqija, për shembull humbja e plotë e gjithçkaje njerëzore, si përgjigje e vetme e të këqijave të panumërta të jetës. Askush nuk do të dinte se çfarë do të ishte i aftë të bënte në luftë.
Ana Politkovskaya, e lindur në vitin 1958 dhe e vrarë në Moskë më 7 tetor 2006, është një ndër gazetaret e rralla gë ka informuar publikun në mënyrë të pavarur, për krimet gë ka bërë ushtria ruse gjatë luftës në Çeçeni. Gazetare e ” Gazeta o Re”, ajo është arrestuar e kërcënuar se do ta dënonin me vdekje, për qëndrimin e saj opozitar ndaj makinës represive shtetërore, pasi ka denoncuar shkeljen e të drejtave të njeriut në Çeçeni.
Grozni i sotëm i jep njeriut të gjitha arsyet për të rënë në këtë greminë. Këtu është krijuar një botë qe ka në themel papërgjegjshmërinë e plotë ushtarake dhe edhe nëse lufta mbaron nesër, ajo do to vazhdonte edhe më gjatë, prej inercisë. Jam mëse e sigurtë.
Në çfarë konsiston papërgjegjshmëria çeçene?
Një njeri me mend, i mësuar që prej fëmijërisë me shqetësimet e jetes normale, nuk mundet te kuptojs origjinsn e ngjarjeve qe torturojns Çeçeninë. Nuk ka rëndësi, nëse ky njeri është çeçen apo rus. Qoftë ushtar, militant i rezistencës apo një qytetar i thjeshtë, që përpiqet rë mbetet jashtë makinacioneve që shërbejnë për të shpëtuar lëkurën. Pas njëfarë kohe, në mungesë të përgjigjeve të arsyeshme, ndergjegjja e tij fillon të shpërbëhet si një kërpudhë e prishur dhe mendja e tij përfundon në një qorrsokak.
Megjithatë nuk është çmenduri, është një fenomen tjetër.
Duket sikur të gjitha shtyllat, që kanë mbajtur jetën tënde deri në atë çast, janë shembur. Fillon të ndjesh se edhe ti mund t’i lejosh vetes diçka më shumë se më parë, se morali nuk është gjë tjetër, veçse një budallallëk i sajuar për të të injoruar ndërsa ti, tashmë, je bartës i një ndërgjegjeje të veçantë…
Në fillim, mendon ende për “diçka më shumë”. Pastaj, pak e nga pak, mekanizmi që të mban zvogëlohet dhe zhytesh gjithmonë e më thellë… sa nuk mund rezistojë ndokush.
Nuk janë fjalë. Edhe unë jam ndjerë kështu. Edhe pse e njoh realitetin, mësohem me iracionalitetin që më rrethon, megjithëse, ndryshe nga çeçenët, kam mundësinë për të marrë herë pas herë ajrin e Moskës pas atij Groznit, megjithatë….
Ndonjëherë shëtis ndërmjet gërmadhave të kryeqytefit çeçen. Flas me banorët e tij, i shoh në sy, mendoj për historitë e tyre dhe e kuptoj se mendja ime refuzon t’i besojë, kurndërshton, largon tutje rrëfimet e tyre që mund të shërbejnë për t’u mbrojtur. Besoj a nuk besoj, nuk dëshiroj të infektohem. Gjendem vërtet atje, por njëherësh më duket sikur të jem e pranishme në xhirimet e ndonjë filmi…
Nuk ka mundësi, ulëret ndërgjegjja ime, që autoritetet tona të këmbëngulin në një mënyrë kaq të marrë për të shtypur ata që jetojnë këtu! Pse duhet vazhduar të persekutohen këta banorë, që kanë duruar deri tani ngarkesa çnjerëzore, për faktin e vetëm, se kanë mbetur në atë qytet të tmerrshëm? Pse u duhet të ndjejnë për çdo ditë —jo, madje çdo minutë — që nuk janë gjë tjetër, veçse jashtëqitje, jo!, as jashtëqitje njerëzore, por jashtëqitje kafshësh? Po ushtarët? Dërgojnë këtu djelmosha tetëmbëdhjetë ose nëntëmbëdhjetëvjeçarë tërësisht injorantë, falë përmbysjes totale të sistemit shkollor te viteve nëntëdhjetë. Për çfarë u shërbejnë këto mësime, që nisin në pranverën e jetës së tyre? Po zyrtarët? Si do të munden më pas të kthehen në familje dhe të rrisin fëmijët e tyre?
Nuk ka përgjigje. Si mund ta gjej? Cila është origjina “racionale” e kaosit në skenën e Çeçenisë, që është duke shkatërruar rnbarë vendin?./ KultPlus.com
Dihet se asnjëherë nuk kam për t’ia shpërblyer time mëje atë që bëri për mua, ashtu siç nuk do të jem kurrë në gjendje të shkruaj diçka të ngjashme në Letër si ajo që Miguel Torga shkroi në Coimbra, më 3 shtator të 1941.
– “Bir“…
dhe kjo që paskëtaj lexohet
është kaq e pastër dhe kaq e ndritshme
sa hyn thellë në errësirën time.”
Nëna ime ishte mjelëse. Ajo e bartte qumështin me një karrocëz në dy gjyma të mëdhenj prej zinku. Qumështi që shpërndahej ishte ai i lopëve të gjysh Manuelit nga Corpo Santo, nja njëzet kilometra larg qytetit. Ky gjyshi im, kur ishte i ri, mori një ditë në dorë pendëpuplën e shkrimit të famulltarit dhe tha: “sa e bukur do të më dukej letra po të dija shkrim!”. Dhe e mësoi me një shkronjë të hijshme si përdredhka bimësh. Për nevojat e familjes, shkroi qindra letra për emigrantët. Në shkrimoren e tij erdhi për herë të parë, me postë, Statuja e Lirisë, Kataraktet e Iguazus dhe një kalorës guanç i Pampës. Ne jetonim në lagjen Monte Alto të Corunjës në një përdheckë të rrugës Santo Tomas, aq e ulët ishte sa përshkohej nga furrtaret që iknin përmes rrasave të lëvizshme. Nganjëherë luaja me to, duke i përngjarë me ushtri armike. Unë e njihja frikën, por jo tmerrin. Tani po ju rrëfej se si u njoha me të. Nëna ime mjelëse u nis me karrocën dhe gjymat prej zinku. Jam duke luajtur me motrën time, Marie. Befas, dëgjuam shpërthime dhe një poterë të madhe në rrugë. Nxorëm kokën në dritaren e poshtme për të parë ç’po ndodhte. Ngjeshur pas qelqit, zbuluam tmerrin. Tmerri vinte drejt nesh. Nëna na gjeti të përqafuar e duke qarë në banjo. Tmerri ishte Mbreti Kabezudo.
Më 1960 jam 3 vjeç. Pasdite, dëgjoj këngën e të burgosurve në oborrin e burgut. Natën, shkëndijat nga Kulla e Herkulit rrotullohen si qerthuj kozmikë mbi kokën e shtratit. Drita e farit është një detaj i rëndësishëm për mua: im atë është në anën tjetër të detit, në një vend që quhet La Guaira.
Jam tre vjeç. Gjithçka më kujtohet shumë mirë. Më mirë se kjo që ka ndodhur sot para se të filloja këtë rrëfim. Për më tepër, kujtoj atë që të tjerët sigurojnë se nuk ka ngjarë. Për shembull: njerku im, nuk e di se si, ka arritur të sjellë një gjel deti për festën e krishtlindjeve. Mbrëmja e festës, kafsha iku deri te maja e Kullës së Herkulit. Gjithë komshinjtë e ndoqën. Kur, sapo po e kapnin, gjeli nis të fluturojë në një mënyrë të habitshme dhe humbet në det si një patok i egër. Kjo ishte njëra nga gjërat që pashë dhe nuk ndodhën.
Më 1992 isha në Amsterdam për herë të parë. Ai udhëtim aq i dëshiruar ishte për mua një lloj pelegrinazhi. Mezi prisja të shihja Ngrënësit e patateve. Përpara asaj tabloje të një zjarri misterioz – thellësisht më fetarja nga ato që kam parë, shembulli i vërtetë i “La Sagrada Familia” të Gaudit – ndrydhja shtytjen e gjunjëzimit. Pata frikë të tërhiqja vëmendjen si ndonjë turist eksentrik, nga ata që baresin përmes katedrales me syze dielli e pantallona të shkurtra. Në kastijane ka dy fjalë “hervor” e “fervor”. Në gajego kemi vetëm një “fervor” (zjarr, afsh). Drita e zjarrit të burimit të patateve zbret përtej rrezatimit të hollë e përndrit fytyrat e familjes fshatare që vështron me afsh ushqimin e shenjtë, frutin e përunjur të tokës. Po kështu isha në Rijksmuzeum dhe aty u përballa me Mjelësen e Vermerit.
Magjia e mjelëses, pikturuar më 1660, rrezëllin në dritë. Ekspertë e kritikë kanë shkruar tekste shume shpjegues mbi natyrshmërinë e këtij ndriçimi, megjithëse e fundit mbetet gjithmonë një pikëpyetje. Është ajo që e quajnë ‘misteri i Vermeerit’. Para se të përfundonte në Rijksmuzeum, pati pronarë të ndryshëm. Më 1798 një farë Jan Jakobi ia pat shitur një farë J. Spoon me një çmim prej 1500 fjorintash. Në inventar ka informacionin që vijon: “Drita, duke hyrë nga dritarja në anë, jep një përshtypje mrekullisht të natyrshme”
Para kësaj pikture, unë jam tre vjeç. E njoh atë grua. E di përgjigjen për enigmën e dritës.
Ka shekuj, nënë, në Delft, të kujtohet?
Ti dërgoje gjyma zinku në shtëpinë e Johannes
Vermeer, piktorit, burrit të Katherina Balnes,
Bija e zonjës Maria Thins, ajo e shtrira,
Që kishte një bir tjetër gjysëm të marrë,
Vilhemin, në mos u gabofsha,
Ai që shnderoi të shkretën Meri Gerrits,
Shërbëtorja që tani e hap portën
Me qëllim që të hysh ti, nënë
E të ofron për te tryeza në qoshk
Dhe me kanë derdh flutura lulesh
Nga bagëtia e kullotave të tua
Në tapetet e gjelbër e të errët të Delftit.
E njëjta që unë ëndërrova në Rijksmuzeum,
Johannes Vermeer i zbardhi me qumësht
Ato mure, tunxhin, koshin, bukën, krahët tuaj
Kudo në trillin e tablosë.
Burimi ndriçues është dritarja
Drita e Vermeerit, kjo enigmë e shekujve,
Kjo qartësi e pashprehshme, prekur nga duart e Zotit,
Qumësht për ty, porositur në stallën e errët,
Në kohën e lakuriqëve.
Kur ia dhashë ta lexonte poemën nënës sime, as iu drodh qerpiku. U ndjeva i pasigurt. Sado që fliste për dritë, kushedi, ishte fort e errët. Shkova të merrja një libër që fliste për Vermeerin, atë të John Michael Montias, në të cilin vinte edhe një riprodhim i Mjelëses. Këtë herë ime më m’u duk e prekur. Vështroi figurën gjatë pa folur. Pastaj, edhe poemën, e iku.
Ditë më vonë, ime më erdhi për vizitë në shtëpinë tonë. Sillte, siç ishte mësuar, vezë nga pulat e saj dhe patate, qepë e sallata nga kopshti i saj. Ajo gjithmonë thotë: “kudo që të shkosh, ço diçka ”. Para se të përshëndetej, tha: “kam sjellë edhe diçka për ty”. Hapi çantën dhe nxori një letër të bardhë, palosur si një shami me dantella. Letra mbështillte një fotografi. Ime më më shpjegoi se kishte shkuar derë më derë në motra për ta rigjetur.
Ishte një fotografi e beqarisë. Përpara 1960-ës, megjithatë, natyrisht, shumë më vonë se 1660. Ime më nuk kujton kush qe fotografi. I kujtohet shtëpia, zonja zemërshtrigë, biri gjysmë i marrë dhe shërbëtorja që hap portën.
Ishte një vajzë shumë e bukur nga Kujedo (Culledo)
“Një ditë shkova dhe ma hapi tjetra. Atë e kishin pushuar nga puna, veç asnjëherë s’e mora vesh psenë” Në vështrimin e saj lexoja një pyetje: “…dhe ti, si e dije për të shkretën Mari?” Aty për aty shtoi: “…drapri gjithmonë bie mbi të varfrin”
Përkundrazi, ime më nuk i jepte asnjë rëndësi asaj që gruaja e tablosë dhe ajo e fotos ngjanin si dy gota qumështi.
Përktheu nga spanjishtja: Brikena Smajli
Manuel Rivas (1957)
Gazetar, romancier, eseist dhe poet galician, i lindur në La Coruña, kryeqytet i Galicias, më 1957, Rivas është vetëm 15 vjeç kur fillon të merret me gazetari, por do të jetë diplomimi i tij në Shkencat e komunikimit dhe informimit në Madrid që do ta lidhë përfundimisht me gazetat dhe revistat gajege dhe spanjolle: “El País”, “El Ideal Gallego”, “Diario de Galicia” dhe “La Voz de Galicia”. Shkrimet e tij dallojnë për përkushtimin ndaj problemeve sociale dhe ekologjike, prandaj jo rastësisht do të jetë bashkëthemelues i Greenpeace, ku do të ketë rëndësi të madhe aktiviteti i tij gjatë katastrofës ekologjike të shkaktuar nga fundosja e Prestige-s.
Si shkrimtar Rivas konsiderohet sot një nga prozatorët më në zë bashkëkohorë spanjollë, dhe jo vetëm për çmimet e vlerësimet kombëtare dhe ndërkombëtare. Ai ka revolucionarizuar letërsinë gajege dhe ka bërë emër jo vetëm në Galicia e Spanjë, por edhe më gjerë në Europë e Amerikë. Manuel Rivas përbën një përjashtim të rrallë në panoramën e letërsisë botërore, ai nuk është vetëm i rrënjosur në gjuhën e vendit, atë gajege, por në vërtetësinë e thellë të kësaj gjuhe, ku dallohet gjuha bisedore e përditshme, e rrugës, e shtëpisë së tij në Galicia, një prozë kjo sa e përimtuar në lokalen, aq edhe universale dhe nga ana tjetër edhe ndërkufitare mes gjinive, ku përzihet eseja, rrëfimi dhe poezia, loja mjeshtërore me këndvështrimet dhe kohët. Për Rivas-in, letërsia i jep zë kujtesës së plagëve të pësuara nga trupi, toka dhe gjuha.
Disa nga veprat e Rivasit janë përshtatur me shumë sukses në kinematografi, si e mirënjohura Gjuha e fluturave, ekranizim i një tregimi të përfshirë në librin Çfarë më kërkon, dashuri?, nga José Luis Cuerda apo Lapsi i marangozit, me regjisor Antón Reixa, që u përzgjodh në çmimet Goya të Akademisë spanjolle të filmit.
Edhe ekranizimi i Gjithçka heshtje është (Todo é silencio) më 2010, e gjen finalist për çmimin Hammett. Në vitin 2012 boton Voices Baixas (Zërat e Ulët), ku zhytet në fëmijërinë e tij dhe të motrës, Marías, që bëhen dëshmitarë të mbijetesës familjare gjatë regjimit të Frankos dhe të “zërave të ndërhistorisë”.
Ndër veprat mund të përmendim: Balada e lutjes së perëndimit (1985) Mohikania (1987) Asnjë mjellmë (1989); Zhdukja e dëborës (2009), Guindillasomiedo (2013); Gjithçka mirë (1985), Një milion lopë (1989), ( çmimi i kritikës); Ngrënësit e patateve (1991), Çfarë më kërkon, dashuri?(1996), çmimi kombëtar i prozës; Fshati i natës (1997), Lapësi i marangozit(1998), Ajo, shpirt i mallkuar (1999) dhe Në dorë dy petritë (2000), Librat digjen keq (2006), Përrallat e një dimri (2006), Gjithçka heshtjeështë (2010), Gjëja më e çuditshme (2011)
Tregimi është shkëputur nga përmbledhja “Çfarë më kërkon, dashuri?” (1996)/palimpsest/KultPlus.com
Biljana Miranoviq, redaktore në Entin e Teksteve dhe Mjeteve Mësimore, në Podgoricë, ka dhënë një intervistë për “Prosvjetni rad”, lidhur me romanin e Ag Apollonit, “Ulurima e Ujkut”, të cilin e kanë përfshirë brenda kolanës së autorëve të famshëm botërorë, si: Umberto Eco, Ewa Lipska, Adam Zagajeaski etj.
Së fundi, në botimin e Entit të Teksteve dhe Mjeteve Mësimore – Podgoricë, brenda bibliotekës “Mostovi”, u botua romani “Ulurima e Ujkut”, i një autori shumë të çmuar kosovar – Ag Apolloni. Me këtë rast bëmë bisedë me redaktoren e këtij botimi, Bilana Miranoviq.
Si erdhi deri te bashkëpunimi me Ag Apollonin?
Ag Apolloni është një shkrimtar bashkëkohor kosovar, i cili ia arriti ta kapë atmosferën e kohës në të cilën jeton, ta shpjegojë prej së afërti dhe të shtrojë pyetje të rëndësishme për dekadat gjatë të cilave ai vepron. Krijimtaria e tij letrare është e njohur në rajon, po ashtu edhe në Evropë, dëshmi janë përkthimet e veprave të tij në anglisht, italisht, çekisht, maqedonisht dhe serbisht. Romani “Ulurima e ujkut” është botuar në vitin 2013, në Prishtinë, kurse në gjuhën malazeze është përkthyer në vitin 2022. Me opusin letrar të Apollonit jemi njoftuar më thellësisht gjatë Panairit të librit në Tuz, në vitin 2021, kurse bashkëpunimi ynë është konfirmuar në edicionin e 24 të Panairit te Librit në Tiranë, po në të njëjtin vit. Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore – Podgoricë, si promovoues i librave, në panairet e librave në Tuz dhe Tiranë, vizitorëve u prezanton tekste të pasura shkollore dhe jashtëshkollore, në gjuhën shqipe, e cila ështe një segment shumë domethënës i shtëpisë sonë botuese.
Na tregoni diçka për romanin, çfarë tematike ka në fokus, dhe çfarë e rekomandoi për përkthim dhe botim në Ent?
“Ulurima e ujkut” është një roman ekzistencial, në të cilin narratori, tridhjetëvjeçar, përmes një udhëtimi simbolik përgjatë Ferrit të Dantes, haptas flet për kohën dhe mjedisin në të cilin jeton. Shpreh revoltë kundër gjithçkaje shqiptare: historisë shqiptare, letërsisë, politikës, institucioneve, dhe mentalitetit shqiptar. Është kritik ndaj tërë botës, sidomos ndaj rajonit të Ballkanit. Shtjellon tema të llojllojshme prej disa perspektivave. Aludon për paaftësinë politike në Kosovën dhe Ballkanin e sotëm, aludon për problemet e sistemit arsimor dhe sistemit të shëndetësisë, për ekstremizmin fetar që vjen duke u rritur, dhe aludon për varfërinë. Romani flet për vuajtjet e njerëzve gjatë luftës, për të vdekurit, për të humburit, për fatin e tmerrshëm të njerëzve të cilët krimet e përjetuara nuk mundën t’i ballafaqojnë, e as të jetojnë me to, por përfunduan në spitale, apo bënë vetëvrasje për shkak të tyre.
Njëkohësisht dhe shumë haptas, në stil të Bukowskit, përshkruan marrëdhëniet e dashurisë dhe marrëdhëniet seksuale në nivele të ndryshme të kotësisë së tyre. Vepra është e mbushur me melankoli, me zemërim të përcjellë me ironi. Në aspektin e zhanrit, teksti përmban segmente të brikolazhit, përmes poezisë, intervistave skenike e përfundon deri te drama.
Në roman shpesh hasim në aludime dhe citate, në një numër të madh të referencave në vepra të tjera letrare, në pop-muzikë, film, teatër dhe pikturë. Autori është në gjendje të përziejë kalimtaren me atë të pavdekshmen, dhe jo rastësisht “Ulurima e ujkut” ka trembëdhjetë kapituj. Ngjarjet janë të bazuara në Kosovë, Maqedoni, Shqipëri, Mal të Zi, Itali, dhe në Vjenë, aty ku përfundon romani. Romani është i shkruar në mënyrë të thjeshtë, të kuptueshme, merret me tematika të cilat i njohim mirë të gjithë. Duke i përdorur veçantitë lokale, autori vë gisht në probleme universale. Pra, krejt të lartpërmendurat e rekomanduan këtë roman për përkthim dhe botim në Ent.
Si do ta karakterizoni gjuhën dhe stilin në të cilin është shkruar romani? Si është dukur transpozimi i kësaj vepre në një gjuhë tjetër nga këndi i përkthyesit?
Regjistri stilistik në romanin “Ulurima e ujkut” është i gjerë, rrjedh prej dialekteve më të rënda e deri në fjalorin e një profesori të universitetit. Romanin në gjuhën malazeze e përktheu Danilo Brajoviq. Transpozimi i një regjistri kaq të gjerë stilistik është gjithsesi kërkues dhe sfidues, por në këtë rast, sipas mendimeve të shumë personave, Danilo Brajoviq, ia doli me sukses.
Që të kemi një njohuri më të madhe për punën e përkthyesit e gjithashtu për sfidën që ia paraqiti ky roman, do të doja ta citoja vetë Danil Brajoviqin: “Romani ‘Ulurima e Ujkut’ është një mozaik esesh, këngësh, tekstesh, tregimesh, ditarësh, dialogësh, me një gjuhë të stuhishme, të dhunshme, emocionale, e cila ngrin dhe ngroh njëkohësisht, gjuhë krenare, gjuhë e trazuar, e cila lë përshtypje të fortë të spontanitetit dhe sinqeritetit. Është një prozë e cila mbështetet dhe ndërtohet në themelet e poezisë dhe dramës. Është një lirikë me elemente të pasura të mitologjisë, filozofisë, muzikales, dhe shpirtërores. Jehona e egërsisë brenda nesh shfaqet në konfrontimet alegorike brenda kësaj vepre. Gërshetimi i të gjitha këtyre elementeve është padyshim i ndërlikuar, por efekti është mbresëlënës. Autori është në gjendje të përziejë kalimtaren me të pavdekshmen, me këtë gjë tregon sasinë e dijes dhe lehtësinë të cilën mund t’ia mundësojnë vetes vetëm ata shkrimtarë me aftësi të mëdha, që janë profesionistë në këto lloje të proceseve letrare. Është karakteristik numri i madh i citateve që nuk e kanë për funksion të tregojnë horizontet e autorit, apo që ta bëjnë lexuesin që të ndihet inferior në çdo faqe të librit që shpalos një kontekst të pasur, sepse Ag Apolloni nuk bën dallime mes citateve të Gëtes dhe teksteve të këngëve të Justin Timberlake. Duke i pasur të gjitha këto parasysh, vetë procesi i përkthimit ka qenë kërkues dhe sfidues, si nga aspekti leksik, ashtu edhe nga aspekti i sintaksës, por edhe nga aspekti që të njihet dhe të përçohet çdo emocion, notë, erë, ritëm, ngjyrë etj., të cilat ishin prezente me bollëk. Vetë përkthimi paraqet transformimin e një vepre letrare në një gjuhë tjetër, por duke mos e ndryshuar përmbajtjen e saj, në aspekt artistik, figurativ, diskurs poetik, që të mund të përçohen eksperiencat e njëjta, emocionet e njëjta si në origjinal (as më pak, e as më shumë). Dhe, për fund, procesi i këtij përkthimi është shoqëruar me ndjenja të përgjegjësisë profesionale dhe një vemendje të posaçme, por përveç këtyre ndjenjave, edhe me ndjenjën e kënaqësisë që lexuesve të Malit të Zi do të mund t’ua përçoj në gjuhën malazeze, çdo gjë që e bën këtë libër kaq të jashtëzakonshëm.”
Pse mendoni që ky roman do të mund t’u interesonte shumë lexuesve në Mal të Zi?
“Ulurima e ujkut” është një roman bashkëkohor, i shkruar në mënyrë të thjeshtë dhe të kuptueshme. Haptas flet për mentalitetin e Ballkanit, dhe për problemet të cilat i kemi të përbashkëta të gjithë, e jo vetëm në Ballkan. Autori ia ka arritur që me specifika lokale të tregojë problemet universale, të cilat janë motivi themelor i këtij romani. Narratori i romanit është një ballkanik kontinental, pa sharm mesdhetar, i shkolluar, i suksesshëm, mizogjen, i dhunshëm, konsumon drogë me kontroll, kurse alkoolizohet pa kontroll. Është një tridhjetëvjeçar. E ka një katalog të mbushur me femra të bukura, shumicën e rasteve femra të huaja, arsye kjo pse s’mund të jetë me femrën që don; beson në dashurinë e vetëm një gruaje – në dashurinë e nënës. Ulërin si ujk gati në çdo anë të këtij romani. Janë ulërima të tmerrshme të pashpresës, dhimbjes, zemërimit, por edhe ulurima të epshit. Mes të tjerave, më lehtë është t’i shohësh dobësitë e tjetrit, se ato të tuat.
Libri është i botuar brenda bibliotekës “Mostovi” (“Urat”). Mbi cilat ide është themeluar ajo?
“Ulurima e ujkut” është libri i tetë në produksionin e bibliotekës “Mostovi”. Siç thotë vetë emri, edhe sipas fjalëve të Nagja Durkoviqit, këshilltares për botim në Entin e Teksteve dhe Mjeteve Mësimore – Podgoricë, kjo bibliotekë përpiqet për të lidhur vizionet e ndryshme të botës së krijimtarisë dhe njeriut brenda saj, format e letërsisë, stilet letrare, gjuhën, si dhe reagimin e lexuesve, gatishmërinë e tyre që të lexojnë krijimtaritë më të vlefshme letrare. Brenda këtij edicioni, do të botojmë veprat e famshme të autorëve letrarë botërorë, të shkruar për fëmijë, të rinj dhe të rritur, mes ndërmjetësimit të përkthyesve më të mirë nga Mali i Zi, si dhe nga rajoni. Duam që kjo bibliotekë të inkurajojë përkthimin e veprave letrare në Mal të Zi, dhe në këtë mënyrë të kontribuojmë në atë segment që i mungon më së shumti kulturës sonë.
(Shkrimi u botua në revistën pedagogjike malazeze, “Prosvjetni rad”, nr. 63, f. 20)
Përktheu nga gjuha malazeze: Donika Berishaj. / KultPlus.com
Sot, në Herzogenrath-Achen të Gjermanisë do të promovohet libri monografik, ‘Atdhetari i shtigjeve të lirisë – Xhavit Haziri’, i autorit Mustafë Krasniqi.
Në përurimin e këtij libri monografik, të pranishëm do të jenë: recensenti i librit profesor dr. Vaxhid Sejdiu, redaktori i librit prof. Isuf Ismaili, ish-konsulli i Republikës së Kosovës në Berlin, Binak Berisha, nxënësit e shkollës shqipe në Aache, të cilët kanë marrë si detyrë të recitojnë poezitë e heroit Xhavit Haziri, por edhe poezi të krijuara për të, si dhe do të ketë mundësi të mësojnë një pjesë të veprimtarisë së heroit Xhavit Haziri.
Në këtë promovim libri, i cili do të mbahet në ora 18:00 pritet të marrin pjesë bashkwatdhetarw nga Zvicra, Austria, dhe Franca.
“Të pranishëm do të kemi mysafirë nga Zvicra, Austria dhe Franca. Përurimi i librit monografik mbahet më 19 mars 2023, në ora 18:00 në adresën: Kaiserstraße 96, 2134 Herzogenrath-Achen të Gjermanisë”, është bërë e ditur në njoftim./KultPlus.com
“- Po përpiqem të gjej arsyen, përse njerëzit nuk kanë guxim të vrasin veten. Kjo është. – Si kështu, nuk kanë guxim! Po pse pak vetëvrasje bëhen? – Shumë pak. – Këtë mendim keni?
Nuk mu përgjigj. Qëndroi i menduar dhe pastaj ecejaku nëpër dhomë. – Po ç’i përmbaka njerëzit të vrasin veten, sipas jush? – e pyeta. Më pa i hutuar, si të donte të sillte ndër mend se për çfarë po flasim. – Po ja, dy paragjykime i përmbajnë: një i vogël dhe një shumë i madh. – Cili është i vogli? – Dhembja! – Dhembja? Pse kaq e pamposhtme qenka dhembja në një rast të tillë? – Dhembja është e para. I gjejmë të shfaqur dy llojëshe: janë ata që e vrasin veten o nga pikëllimi i pangushllueshëm, o nga ligësia, o nga çakërdisja, o nga ku di unë se çfarë. Këta pak mendojnë për dhembjen! Janë dhe ata që e bëjnë me mendje të ftohtë, këta mendojnë shumë. – Pse ka që e bëjnë me mendje të ftohtë? – Ka shumë. Po të mos ekzistonin paragjykimet, do të kishte më shumë: do të qenë të gjithë. – A thua të gjithë?
Ai heshti. – Po pse a nuk njihen mënyra të vdesësh pa ndier dhembje? – Përfytyroni, – më tha dhe qëndroi para meje – përfytyroni një gur të kësaj madhësia, sa një shtëpi, ai varet poshtë. Ju jeni nën të: në rëntë, a do ndienit dhembje? – Nga një gur sa një shtëpi? E tmerrshme! – S’e kam fjalën te tmerri, dhembje a do ndienit? – I përmasave të tilla? Kuptohet, asnjë dhembje s’do ndjehej. – Sikur ju vetë të gjendeshit nën të, me siguri, që s’do mbeteshit pa e përfytyruar ç’dhimbje të padurueshme do të ndienit në atë rast. Edhe shkencëtar po të ishit, edhe mjek po të ishit, frikë do kishit. – Po arsyeja e dytë, ajo e madhja? – Bota e matanvarrit. – Domethënë, ndëshkimi? – Bota e matanvarrit, si e tillë. – Po pse nuk ka ateistë të regjur që s’besojnë në botën e matanvarrit?
Përsëri heshti. – Ndoshta niseni nga vetja që flisni kështu? – Jo gjithkush mund të gjykojë nisur nga vetja. – mërmëriti dhe u skuq e u bë flakë. – Liria ka për të qenë e kulluar, kur të jemi shpërfillës ndaj asaj: të rrojmë apo të mos rrojmë. Drejt kësaj duhet synuar. – Duhet synuar? – Po atëherë askush nuk ka për të dashur të jetojë? – Po, askush. – Tha me zë të fortë. – Njeriu ka frikë nga vdekja, sepse e do jetën, ky është mendimi im. – i thashë. – Është ligj i natyrës.
– Poshtërësi është, gënjeshtër është! – sytë i shkrepëtinë dhe i nxorën xixa. – Jeta është dhimbje, jeta është tmerr, njeriu është fatkeq. Njeriu tani jetën e do, sepse e do dhimbjen dhe tmerrin. Këtu dhe fshihet mashtrimi. Njeriu i tanishëm nuk është njeriu që duhet të jetë. Do ketë të rinjë: të lumtur dhe krenarë. Për ta do jetë njëlloj: të rrojn apo të mos rrojnë: ky do të jetë një njeri i ri. Kush del fitimtar mbi dhembjen dhe frikën, ai do të jetë vet perëndi. Kurse të tjerët, s’kanë për të qënë.
– Pra perëndia qenka, sipas jush? – Ai mungon, por për të qenë është. Nën shkëmb s’ka dhimbje, por në frikë nga shkëmbi ka dhimbje. Perëndia është dhimbje, frikë nga vdekja. Kush do ta mposht dhimbjen dhe vdekjen, ai do të bëhet perëndi. Do të jetë një jetë e re ajo, do të jetë njeri i ri, çdo gjë do të jetë e re … Atëherë historinë do ta ndajnë në dy gjysma: nga gorilla deri në zhdukjen e perëndisë dhe nga zhdukja e perëndisë…
– Deri të gorilla? – Deri te këmbimi i tokë dhe i njeriut fizikisht. Njeriu do bëhet perëndi dhe do ndryshojë fizikisht. Edhe bota do ndryshojë, edhe mendimet për të gjitha ndjenjat. Ju si mendoni: a ka për të ndryshuar njeriu fizikisht? – Në qoftë se do të jetë shpërfillës ndaj të jetuarit apo mos të jetuarit, atëherë të gjithë do ta vrasin veten: kështu dhe ka për t’u shfaqur ndryshimi.
– Sidoqoftë, gënjeshtrën do ta vrasin. Kush e do lirinë, si gjënë më kryesore, ai duhet të guxojë ta vrasë veten. Kush guxon ta vrasë veten, ai është perëndi. Është në dorën e secilit që të mos ketë dhe asgjë të mos ketë. Por askush këtë s’e ka bërë. – Vetvrasës ka me miliona. – Veç e kanë bërë me frikë, jo si duhet. E kanë bërë jo për ta vrarë frikën. Kush e vret veten për ta vrarë frikën, ai menjëherë bëhet perëndi.”/filozofia.al/Kultplus.com
Albanologu i njohur kanadez dr. Robert Elsie (1950-2017) në librin e tij “Fiset shqiptare – historia, shoqëria dhe kultura”, ka ofruar një lëndë gjithëpërfshirëse për 69 fise të ndryshme shqiptare, duke përfshirë edhe të dhëna për pozicionet, përkatësinë fetare, strukturat fisnore dhe relacionet ndërmjet tyre, statistikat e popullatës, folklorin e fisit, legjendat, doket dhe historinë e fisit. Përndryshe, historiani i shquar britanik Noel Malcolm për këtë vepër ka thënë: “Ka fare pak njerëz në botë që do të mund të shkruanin një libër të këtillë, absolutisht, asnjëri nuk do të mund ta bënte këtë më mirë se Robert Elsie, i cili është i pashoq në njohjen e kësaj lënde”. Për lexuesit nga ky libër kemi shkëputur 12 fiset më njohura shqiptare që jetojnë edhe në trevën tonë:
Fisi i Hotit
Rajoni i fisit të Hotit ndodhet në qarkun e Malësisë së Madhe, në veri të Shqipërisë. Ai shtrihet në verilindje përpjetë luginës që fillon në fund të pjesës lindore të liqenit të Shkodrës, afër kalimit të kufirit shqiptaro-malazez të Hanit të Hotit dhe vazhdon të shtrihet përpjetë maleve që kalojnë pranë Brigjës deri te maja e fshatit Rapshë-Starje. Rruga nga bregu kah territori i Kelmendit dhe i Vërmoshit, në fillim shpie në këtë luginë, që shkon paralel me kufirin shqiptaro-malazez. Territori i Hotit shtrihet edhe përgjatë liqenit, në Malin e Zi, dhe vazhdon nëpër gjirin e Humit, duke u ngjitur deri në luginën e parë të Helmes dhe Traboinit, në anën veriore të Malit Bukoviq. Hoti kufizohet me rajonet tradicionale të fisit të Grudës në veri të Malit të Zi, në verilindje me Kelmendin dhe me Kastratin në jug(Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 84).
Fisi i Kelmendit
Rajoni i fisit të Kelmendit gjendet në rrethin e sotëm të Malsisë së Madhe, në pjesën më veriore dhe më të izoluar, të Shqipërisë. Zemra e këtij rajoni është lugina eepërme e lumit Cem. Kelmendi kufizohet me rajonet tradicionale të fiseve të Grudës dhe Triepshit në perëndim, me Hotin në jugperëndim, me Bogën në jug, me Shalënnë lindje dhe me fiset sllavishtfolëse në veri. Qendra Administrative e këtij rajoni, që përbëhet kryesisht prej grykave dhe luginave të thella, tani është fshati Vermosh. Ngulimet kryesore të Kelmendit janë: Vermoshi, Tamara, Selca, Lepusha, Vukli dhe Nikçi. Emri Kelmendi është shënuar së pari në një regjistër Osman të tatimeve, në vitin 1497, si Kelmente dhe si Nahiye Kelmenta (rrethi iKelmendit). Udhëtari turk Evlia Çelebi (1611-1685), i cili udhëtoi nëpër Shqipërinë e veriut, më 1662, në disa raste, e përmendi fisin e pa fe Klemente ose Kelmendi (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq.).
Fisi i Kastratit
Rajoni i fisit të Kastratit ndodhet në qarkun e Malsisë së Madhe të Shqipërisë së Veriut, në veri dhe në verilindje të qytetit të Bajzës, deri në luginën lindore të liqenit të Shkodrës. Shtrihet nga Bajza dhe arrin deri në malin Veleçik (1725 m) në lindje. Në veri, territori i Kastratit kufizohet me luginën e Hotit, kurse në jug kufizohet me Pronin e thatë në luginën e territorit të Shkrelit. Kështu, në veri ai kufizohet me rajonet tradicionale të fisit të Hotit, të Kelmendit në verilindje dhe të Shkrelit e rajonit të Koplikut në jug. Kastrati tradicionalisht ka dalje në liqenin e Shkodrës, ku e ka edhe kufirin perëndimor.
Ngulimet kryesore të Kastratit janë: Aliaj, Ivanaj,Vukpalaj-Bajza, Jarani dhe Gradeci. Qendra administrative e rajonit është Bajza (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 113-115).
Fisi i Shkrelit
Rajoni i fisit Shkrel ndodhet në luginën e epërme të Pronit të Thatë, në qarkun e Malsisë së Madhe në Shqipërinë e veriut. Lugina e Pronit të Thatë zbret nga malet në verilindje dhe jugperëndim dhe zgjerohet në rrafshin në veri të Shkodrës, afër Koplikut. Shkreli kufizohet me rajonin tradicional të fisit të Kastratit në veriperëndim, me Bogën dhe Planin në lindje. Në jug kufizohet me luginën e Lohjes. Ngulimet kryesore të Shkrelit janë: Bërzheta, Dedaj, Vrithi dhe Zagora. Verthi merrej si qendra tradicionale e fisit (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 133).
Fisi i Shalës
Rajoni i fisit të Shalës ndodhet në trevën e Dukagjinit, në veri të lumit Drin, në qarkun e tanishëm të Shkodrës, në Shqipërinë e veriut. Shala jeton në pjesën më të epëme të luginës së lumit Shalë, afër fshatit Theth, ku përfundon lugina, që rrethohet me malet e larta nga të gjitha anët. Shala kufizohet, sipas rajonit tradicional të fisit, në perëndim me Bogën, Shkrelin dhe Planin përtej maleve, në veri me Kelmendin matanë maleve, në lindje me Krasniqen dhe Nikajn përtej maleve dhe në jug me Shoshin. Ngulimet kryesore të Shalës janë: Abati, Bregluma, Gimaj, Lekaj, Lotaj, Ndërlysa, Nënmavriqi, Pecaj, Thethi dhe Vuksanaj (Robert Elsie “Fiset shqiptare”,fq.).
Fisi i Krasniqes
Rajoni i fisit të Krasniqes ndodhet në qarkun e Tropojës, në verilindje të Shqipërisë, në veri të lumit Drin. Rajoni iKrasniqes shtrihet prej Fierzës në lindje deri te qarku iHasit, si dhe në skajet veriore të Shqipërisë, në kufirin me Malin e Zi, duke përfshirë edhe pjesën më të madhe të luginës së Valbonës së Epërme. Kufizohet me rajonet tradicionale të fiseve Nikajt dhe Mërturi në perëndim, Thaçi dhe Bugjoni në jug, Bytyçi në lindje dhe Gashi në verilindje. Vendbanimet dhe ngulimet kryesore të Krasniqes janë: Bajram Curri (Kolgecaj), që është qendër administrative, Selimaj (Gegëhyseni), Bujani, Llugaj, Margegaj dhe Dragobia. (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 241-242).
Fisi i Gashit
Rajoni i fisit të Gashit ndodhet në qarkun e Tropojës në Shqipërinë verilindore, që nga lindja e qytetit të Bajram Currit deri te komuna e Gjakovës në Kosovë. Një pjesë e madhe e Gashit banon në luginën e Llugajt dhe në atë të lumit Bushtrica. Gashi kufizohet me rajonet tradicionale të fisit të Krasniqes në perëndim, me Bytyçin dhe me Qafën e Luzhës (815 metra lartësi mbi nivelin e detit) në jug. Fisi i Gashit, po ashtu kishte kullosa verore në veri të malit që gjendet në lindje të Vuthajt (tani në Mal të Zi). Ngulimet dhe vendbanimet kryesore të Gashit janë: Tropoja, Ahmataj (Shushicë-Ahmataj), Mejdani dhe Luzha (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 251).
Fisi i Bytyçit
Rajoni tradicional i fisit të Bytyçit, i shqiptuar edhe si Bityçi, Bitiçi dhe Bytyqi, ndodhet në pjesën juglindore të qarkut të Tropojës në Shqipërinë verilindore, në veri të lumit Drin. Kufizohet me rajonet tradicionale të fisit të Gashit në veriperëndim (815 metra lartësi mbi nivelin e detit), me Qafën e Luzhës dhe Krasniqen në veri dhe me Hasin në jug. Në lindje të Bytyçit, mbi 651 metra mbi nivelin e detit, është Qafa e Prushit dhe Gjakova në Kosovë. Ngulimet kryesore të Bytyçit, që shtrihen në një rrafsh të rrethuar me kodra të ulëta, janë: Kami, që është qendra administrative, Çorraj, Viliqi (Çorr-Velaj), Kepeneku, Leniqi, Mashi, Paci, Prushi, Visoçaj, Vladi, Zogaj dhe Zherka. Territori tradicional i Bytyçit përfshin edhe kullotat në majat e larta të Sylbicës (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 255-256).
Fisi i Berishës
Rajoni i fisit të Berishës ndodhet në jug të lumit Drin, në qarkun e sotshëm të Pukës në Shqipërinë e veriut dhe në perëndim të vendbanimit të Fierzës. Berisha i cili konsiderohet një ndër shtatë bajraqet e Pukës, kufizohet me rajonet tradicionale të fiseve të Dushmanit dhe të Toplanës në perëndim, të Buxhonit në veri, të Iballës në lindje dhe të Kabashit në jug. Territori i tij qendërzohet mbi pellgun e ujit të lumit të Spaçit që derdhet në lumin Drin. Sipas Baron Nopçës, kufijtë e hershëm, tradicional të Berishës ishin Maja e Kunorës dhe Balçi, Qafa e Balçit dhe prej aty deri në Korab dhe në kullën nga guri afër Papit. Ngulimet e Berishës janë të gjithë fshatra të vegjël: Berisha e Vogël, Shopëli, dhe Berisha e Epërme (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 273).
Fisi i Thaçit
Rajoni i fisit të Thaçit ndodhet në qarkun e Pukës, në anën e majtë (jugore) të lumit Drin në Shqipërinë e veriut. Në të vërtetë, është rajoni i lindjes dhe i juglindjes së Fierzës. Kufizohet me rajonet tradicionale të fisit të Krasniqes në veri matanë lumit Drin, me Mërturin dhe Berishën në perëndim. Thaçi përbën një pjesë të shtatë bajraqeve të Pukës dhe kohë pas kohe, përfshin edhe rajonet e Bugjonit dhe të Iballës, që janë dy bajraqe të tij. Ngulimet dhe vendbanimet kryesore të Thaçit janë: Bugjoni, Poravi, Apripa e keqe, Miliska, Arsti, Mëzi dhe Iballa, që tani është qendër administrative (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 277).
Fisi i Kryezinjve
Rajoni i fisit të Kryezinjve ndodhet në qarkun e Mirdites, në veri të Shqipërisë. Gjendet në anën e djathtë, veriore të lumit Fan, nga pika afër Rubikut, ku Fani i Madh dhe Fani iVogël bashkohen. Kjo familje kufizohet me rajonin tradicional të fiseve të Velës në veri, me Manatian në perëndim, me Bulgërin në jug dhe me Dibrin e Mirditën në lindje. Vendbanimet kryesore të Kryezinjve, janë: Rubiku, Munazi, Vau i Shkjezës dhe tani Kryezeza e braktisur(Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 296).
Fisi i Morinës
Morina ishte një fis i vogël, i vendosur në Malësinë e Gjakovës përgjatë kufirit të tanishëm Shqipëri-Kosovë. Morina kufizohet me trojet tradicionale të fisit të Gashit në perëndim, të Bytyçit në jugperëndim dhe të Hasit në jug. Vendkalimi kufitar i tanishëm midis Shqipërisë dhe Kosovës, i njohur si Qafa e Morinës, gjendet në territorin e Morinës, por pjesëtarët e fisit Morina janë shpërndarë në pjesë të ndryshme të Kosovës, veçanërisht në Gjakovë, në Kamenicë dhe në Gjilan. Si duket, morinasit besojnë se zanafillën e kanë nga Mirdita. Morina ishte një fis ose një bashkësi që kishte lidhje të përbashkët gjaku, histori të përbashkët dhe stërgjyshi të përbashkët (Robert Elsie “Fiset shqiptare”, fq. 463)/KultPlus.com
Gëzim Gashi është një autor dhe folës i shquar nga Kosova, i cili së fundmi prezantoi librin e tij të fundit “Unlocked: the power of you” para studentëve në universitetin prestigjioz Yale. Ngjarja u organizua nga Shoqata Postdoktorale e universitetit dhe tërhoqi një audiencë të madhe studentësh, pedagogësh dhe anëtarësh të komunitetit më të gjerë, shkruan KultPlus.
Libri i Gashit, i titulluar “Unlocked: the power of you”, është një udhëzues i fuqishëm dhe frymëzues për rritjen personale dhe vetë-përmirësimin. Duke u mbështetur në përvojat e tij si i mbijetuar i luftës dhe përvojës prej refugjati, Gashi ofron këshilla praktike dhe njohuri shpirtërore për t’i ndihmuar lexuesit të kapërcejnë pengesat dhe të arrijnë qëllimet e tyre.
Gjatë prezantimit të tij, Gashi foli me pasion për temat e librit të tij dhe u angazhua me publikun në një diskutim të gjallë dhe interaktiv. Ai ndau shumë përvoja nga jeta e tij, duke përfshirë përvojat e tij si refugjat në Shtetet e Bashkuara dhe inkurajoi studentët të jenë të ndërgjegjshëm dhe elastikë përballë vështirësive.
Prezantimi i Gashit u vlerësua gjerësisht nga të pranishmit, të cilët e cilësuan atë si informues dhe thellësisht emocionues. Shumë studentë shprehën vlerësimin e tyre për këtë mundësi për të dëgjuar rrëfime dhe këshilla nga autori Gëzim Gashi dhe thanë se ishin të frymëzuar për të përfshirë mësimet e tij në jetën e tyre.
Në përgjithësi, vizita e Gëzim Gashit në Universitetin Yale ishte një sukses i jashtëzakonshëm dhe shërben si një dëshmi e fuqisë së qëndrueshme të letërsisë dhe tregimit për të frymëzuar dhe transformuar jetët.
Ndërkohë, Gashi poashtu është shprehur jashtëzakonisht i lumtur për këtë mundësi.
“Ishte një nder të flisja në Universitetin Yale për librin dhe udhëtimin tim nga Kosova dhe Suedia në Shtetet e Bashkuara. Faleminderit Shoqatës Postdoktorale të Yale për organizimin e një ngjarjeje të jashtëzakonshme. Më pëlqeu shumë takimi me secilin prej jush. Ju uroj gjithë të mirat në të ardhmen tuaj”, shprehet Gëzimi.
Që nga themelimi i tij në 1701, Universiteti Yale i është përkushtuar në zgjerimin dhe ndarjen e njohurive, frymëzimit të inovacionit dhe ruajtjes së informacionit kulturor dhe shkencor për brezat e ardhshëm.
Universiteti Yale është një nga universitetet më të vjetra dhe më prestigjioze në botë.
Yale ka një histori dhe tradita të pasura, duke përfshirë shoqërinë e famshme sekrete, Skull and Bones, dhe rivalitetin e tij të gjatë me Universitetin e Harvardit. Universiteti ka prodhuar shumë studentë të shquar, duke përfshirë pesë presidentë të SHBA-së, krerë të shumtë shtetesh të huaja dhe shumë udhëheqës të shquar në biznes, drejtësi dhe arte.
Universiteti ka një komunitet të larmishëm dhe gjithëpërfshirës të studentëve, pedagogëve dhe stafit, dhe ai është i përkushtuar për të promovuar drejtësinë sociale dhe adresimin e çështjeve urgjente globale. Yale është gjithashtu i njohur për kampusin e tij të bukur, i cili përfshin ndërtesa historike dhe muze e biblioteka me famë botërore.
Prezantimi i një autori kosovar në një universitet kaq prestigjioz, është nderë jo vetëm për Gëzimin por për të gjithë shqiptarët. / KultPlus.com
Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit mirëpriti sot, në mjediset e saj, fituesit e çmimeve shkencore për veprat më të mira të vitit 2022, dhënë nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë, akad. Anastas Angjeli, prof. asoc. Adrian Civici, prof. dr. Gjovalin Gruda dhe prof. asoc. dr. Teuta Toska.
Në këtë takim, me temë “Libri studimor, tregu, lexuesi”, drejtoresha e QKLL-së, Alda Bardhyli, diskutoi mbi rëndësinë e librit studimor dhe problematikat që ai has në tregun libror, duke nisur që me rrjetin e promovimit në librari, si hallka e parë e prezantimit të tij, deri për interesin promovues në hapësira të tjera.
Për të theksuar më shumë vëmendjen ndaj librit shkencor dhe për ta bërë atë pjesë të diskursit publik, Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit ka vendosur të shpallë muajin prill të këtij viti si “Muajin e librit akademik dhe universitar”, me organizimin e një sërë aktivitetesh dhe tryezash diskutimi. /atsh /KultPlus.com
Rijetëzimi i bibliotekave apo dhe përmirësimi i ligjit të librit ishin disa çështjet, që u shqyrtuan në Qendrën Kombëtare të Librit të Leximit në një takim me botues dhe librarë.
Duke prekur vështirësitë e biznesit të librit botuesit ngritën shqetësimin e mungesës së bibliotekave. Pasurimit të atyre vendore dhe bibliotekave të rretheve.
Nga ana tjetër u diskutuan dhe zgjidhet e ngërçeve të tjera si mbështetje e letrave shqipe në tregun evropiann dhe ato botërore. Përkthimi në gjuhët evropiane etj. /TopChannel /KultPlus.com
Përmbledhja me poezi “Evokimet”, e autorit Fahredin Shehu këto ditë u botua nga PEN Qendra e Kosovës.
Poezitë në librin “Evokimet”, janë të ndara në cikle, bazuar në frekuencat e Solfeggios, të cilat ndikojnë në gjendjen psikosomatike të njeriut dhe secili kapitull, korrespondon me frekuencën e caktuar me qëllim që të gjej rezonancën në gjendjen shpirtërore të lexuesit.
Shehu është autor i më se njëzetë librave, i cili për më se tridhjetë vite, shkruan ese, romane, tregim të shkurtër dhe në veçanti shquhet për poezinë me tone filozofiko-mistike dhe lëron një poezi, e cila është shumë intime dhe e cila kërkon përsiatje të thellë si dhe njohuri shumëdimensionale.
Poezitë e tij janë përkthyer në rreth 30 gjuhë dhe i sollën çmime ndërkombëtare. Vlen te ceket se në vitin 2022, Lidhja e Shkrimtarëve Kinez, e shpërbleu me çmimin e parë, ku për dy orë program artistik, me operë klasike kineze, të Dinastisë Tang, është begatuar i tërë manifestimi kulturor, me muzikë dhe recitale me poezi edhe të laureatëve tjerë.
Poetja e njohur nga Izraeli, Gili Haimovich, ditën e pavarësisë së Kosovës 2022, Shehut ia uron me përkthim në Hebraisht, të poezisë, “Guaska bojëylber”, të botuar në Jerusalem. Po ashtu Shehu ishte pjesë e projektit të skulptorit të njohur Italian, Italo Lanfredini, i cili në shtëpinë e familjes Medici në Cremona, Itali, për një muaj janë ekspozuar poezitë të punuara në barkën prej drurit të shelgut. Dy botime tjera, të cilat vet Shehu i veçon janë: Antologjia për Janko Glezer, botuar ne Slloveni dhe nga Shoqata DEA, nën editimin dhe udhëheqjen nga Lili Koci, në Zagreb, antologjia në tre vëllime me titul “Nga DEA, me dashuri”. Kuptuam nga autori se poashtu është botuar edhe në revistën “Totem”, në Iran, gjë që e bën Shehun ndër poetët e rrallë kosovar, të përkthyer në Persisht. Në një të ardhme shumë të afërt, në Budapest do të botohet Antologjia në gjuhën hungareze, me rastin e 200 vjetorit të vdekjes së poetit kombëtar hungarez, Sandor Petöfi. / KultPlus.com
Libraritë në të gjithë Londrën u hapën në mesnatë për të përmbushur kërkesat e shumta për librin me kujtime të Princit Harry, i cili sot ka dalë zyrtarisht në shitje.
Shumë fansa po qendrojnë në radhë për të blerë një kopje të librit, i cili ka trazuar shumë “ujërat” e familjes mbretërore.
Librashitësit hapën degën e tyre kryesore Piçadilly herët në mëngjesin e sotëm në pritje të kërkesës së lartë të klientëve, pasi libri u botua në mbarë botën në 16 gjuhë.
Prej disa ditësh, në media po përflitet për librin dhe ka një kuriozitet të madh, pasi Harry ka zbuluar aty gjithçka, nga mënyra se si humbi virgjërinë e tij deri tek pretendimet se u sulmua nga vëllai i tij, Princi William.
Kujtimet prej 410 faqesh, që zbulojnë konfliktin dhe tensionet personale brenda pallateve mbretërore, tregojnë versionin e Princit Harry të rritur dhe përplasjet e tij me familjen mbretërore. Deri më tani Buckingham Palace dhe Kensington Palace nuk janë përgjigjur.
Por pretendimet në libër përfshijnë se Princi Harry iu lut babait të tij të mos martohej përsëri, se ai vrau 25 luftëtarë talebanë ndërsa shërbente në Afganistan, se ai mori droga psikodelike, pjesërisht si përgjigje ndaj sulmeve të panikut dhe se Meghan dhe Catherine kishin një vështirësi të madhe marrëdhënie./abcnews.al / KultPlus.com
Pse lexojmë? Për Franz Kafkën, libri është “sëpata për liqenin e ngrirë brenda nesh”.
“Ne mendojmë se duhet të lexojmë vetëm librat që na lëndojnë. Zot i madh, librat që na bëjnë të lumtur janë ata që mund t’i shkruajmë vetë nëse është e nevojshme. Por ne kemi nevojë për libra që na hidhërojnë thellë, që na godasin si fatkeqësi, si vdekja e dikujt që e kemi dashur më shumë se veten. Libri është sëpata për liqenin e grirë brenda nesh. Ky është mendimi im”.
Për Carl Sagan, libri është prova se njerëzit janë të aftë për gjëra të magjishme, pasi libri na lejon të udhëtojmë në kohë e vende të ndryshme.
Por gati një gjysmë mijëvjeçari më parë, Galileo Galilei (shkurt 1564–janar 1642), një nga iluminuesit më të mëdhenj në histori, bëri një vëzhgim të ngjashëm mbi fuqinë e leximit, mbi aftësinë e leximit për të mbushur mendjen dhe shpirtin e njerëzve me idenë e fuqive të mbinatyrshme, si udhëtimi në kohë dhe telepatia.
“Çfarë mendjeje sublime pati ai që gjeti mënyrën për të komunikuar mendimet e tij më të thella; për të folur me njerëz në kohë e vende të ndryshme; për të folur me ata që nuk kanë lindur ende e që mbase nuk do të lindin edhe për mijëra vite të tjera. Dhe me çfarë thjeshtësie! Të marrim një moment dhe të admirojmë këtë shpikje të madhe të njerëzimit”. / KultPlus.com
Pas më shumë se tri dekada punë si gazetar, vetëm para gjashtë viteve, me botimin e librit të tij të parë, më në fund ai vendosi t’i lë të tjerët të gjykojnë “shkarravitjet” e tij.
Teksa ia dorëzoi dorëshkrimin përfundimtar redaktores së tij, krejt papritur, në mënyrë magjike e gjen veten duke menduar seriozisht për librin tjetër. Kjo ndoshta e bëri të mendojë se sa shumë kishte dashur të botojë dhe njëkohësisht të ndihej keq për faktin që e kishte shtyrë kaq gjatë ëndrrën e fëmijërisë, shkruan KultPlus.
Shpesh, për të ardhur deri të procesi i shkrimit, duhet të shtrydhësh vetën deri në momentin ku shpërthen mendja, edhe për autorin tonë, ky proces nuk është aspak i lehtë.
Ka shumë mite të tilla, që procesin e të shkruarit e konsiderojnë edhe mjaft stresues. Andaj, të thuash se kushdo mund të jetë shkrimtar është njësoj si të thuash se kushdo mund të kompozojë një sonatë. Në çdo art, ekziston një dhuratë fillestare që duhej të ishte aty.
Tek shkrimtari ynë, materiali qëndronte në trupin dhe mendjen e tij për një kohë të gjatë para se të fillojë të punojë në idenë e sjelljes së librit në jetë.
Ne, kësaj radhe folëm me një prej autorëve më në zë të Shqipërisë për momentin, Enkel Demin, i njohur nën emrin e stilolapsit Tom Kuka. Krijuesin e “Flama”, “Ora e Ligё”, “Gurёt e vetmisё”, “Hide mbi kalldrёm” dhe së fundmi „Rrethimi“ dhe fituesin e shumë çmimeve brenda dhe jashtë Shqipërisë, ndër ta edhe Çmimin Kombëtar të Letërsisë për vitin 2018, Çmimin Evropian të Letërsisë për vitin 2021 për Shqipërinë, Çmimin “Libri artistik i vitit” nga akademia Kult, dhe së fundmi “Çmimi i karrierës” nga universiteti ku ai studioi.
Libri i tij është plotë me njerëz që ka takuar, vende që ka vizituar, kthim te rrënjët, rrëfime familjare, ngjarje dhe peizazhe historike, përmbysje të legjendave e histori dashurie. Qasjen që ai i bën historisë përmes gjuhës dhe vokacioni i thellë i karaktereve të tij është një rreth që fuqishëm e mbizotëron. Por, gjatë rrugës ne zbuluam pak më shumë edhe për procesin e tij krijues. Ne kuptuam se gjatë kësaj kohe, autori është gati gati në një gjendje bipolare, kaq i zhveshur nga gjithçka sa nuk mund të gënjejë dot edhe vetën.
Për shkrimtarin që qëndron nën petkun e Tom Kukës, është mjaft e rëndësishme edhe dalja jashtë kufijve shqiptarë përmes përkthimit, në veçanti atë italian të cilin e ka shijuar së pari dhe duke qenë njohës i shkëlqyer i kësaj gjuhe, komunikimi me këtë lexues ishte i veçantë, por kjo nuk e bën aspak më të parëndësishëm përkthimin në gjermanisht, bullgarisht, serbisht, greqisht e gjuhë të tjera që librat presin të marrin zë.
Lexuesit e kësaj interviste dhënë ekskluzivisht për KultPlus, do kuptojnë më shumë edhe rreth librit të tij, personazheve dhe historive, suksesit dhe letërsisë së tij të preferuar. Po ashtu, periudhës së përjetimit të ndjenjës së të qenurit shkrimtar i botuar, pëlqyer dhe përkthyer në shumë gjuhë evropiane. Mbi të gjitha për shqetësimin e tij të madh, për kufirin mes librave të dyja vendeve tona, Kosovë-Shqipëri dhe dëshirës së tij të madhe duke lejuar njohjen e letërsisë, pa vendosur asnjë kufi.
KultPlus: Këto ditë ka dal në qarkullim romani “Rrethimi”, pa dashur të shuaj kureshtjen e lexuesit që akoma nuk e kanë shfletuar, me pak fjalë më thuaj pse duhet lexuar “Rrethimi”?
Tom Kuka: Kjo është pyetja më e vështirë që mund t’i bëhet një shkrimtari. Unë e di pse shkruaj, por nuk e di pse duhet lexuar. Një shkrimtar në momentin që fillon dhe shkruan qoftë edhe një rrëfenjë të shkurtër, e shkruan në radhë të parë për veten e vetë, jo pse dikush që është përballë tij, që mund të jetë lexues, e ka të nevojshme ta lexoj patjetër këtë rrëfejë.
Mendoj që “Rrethimi” është një libër që duhet lexuar për një mijë e një arsye, përveç pjesës së historisë që ne e njohim pas ose aspak, që ka të bëjë me rrethimin e Shkodrës nga trupat malazeze gjatë Luftës së Parë Ballkanike, ka disa përmbysje të rëndësishme për sa i përket besës, fjalës së dhënë, parë në një këndvështrim tjetër, jo më në këndvështrimin patetik që e kemi pasur deri në ditët e sotme, është një histori dashurie.
Në qoftëse do të më binte “Rrethimi” në dorë dhe do të isha thjeshtë lexuesi dhe jo shkrimtari, do i kisha lexuar të paktën dy-tre paragrafët e parë, nëse do të më pëlqente do ta vazhdoja, përndryshe do ta lija rrugës, ashtu siç bëjë vetë zakonisht me librat që lexoj.
KultPlus: U takuat edhe me lexues në panaire sikurse edhe në takime të ngjashme, sa ishte i lartë interesimi dhe na thuaj pak ndjesinë e këtyre takimeve me lexuesit?
Tom Kuka: Kam marr shpesh pjesë në panairet e librave, jo vetëm në Shqipëri por edhe jashtë Shqipërisë, me të thënë të drejtën isha pak i shqetësuar për panairin e librit që do të zhvillohej në Tiranë sepse herën e fundit isha në panairin e librit që u zhvillua në Prishtinë dhe aty vura re se interesi nuk ishte i madh.
Këtë vit nuk po them që interesi ka qenë i jashtëzakonshëm, por po them që të paktën ka qenë si çdo vit tjetër në Panairin e Librit të Tiranës. Pata shumë takime, pata një interes të madh me lexues nga e gjithë shqiptaria dhe jam i lumtur që shkoi aq mirë. Panairi i librit është një shtysë që ti ta qosh lexuesin drejt librarive apo drejtë bibliotekave.
KultPlus: Veprat tuaja kanë filluar të flasin edhe në gjuhë të tjera, si: italisht, serbisht, bullgarisht, ka ndonjë përpjekje tjetër që librat tu të flasin edhe në gjuhë të tjera?
Tom Kuka: Është shumë i rëndësishëm përkthimi në gjuhë të tjera, të cilat i përkasin familjeve të gjuhëve më të mëdha sesa gjuha shqipe, flas për gjuhët latine, qoftë edhe për gjuhët sllave, për arsyen sepse kështu vendosi komunikim më të gjerë, më përtej kufijve shtetërorë. Padyshim që jam shumë i interesuar, jo vetëm për botimin në italisht apo së fundmi në gjuhën gjermane apo gjuhët e tjera që pres të dalin botimet, siç është gjuha bullgare e kështu me radhë, por jam i interesuar për çdo lloj gjuhe.
Tani jam duke punuar për botimin e “Gurëve të vetmisë” në greqisht, pra në shumë gjuhë, por për të komunikuar, jo për tu shfaqur. Për të arritur të komunikoj nëpërmjet librave të mijë me një lexues i cili nuk është shqiptarë. Eksperienca e deri më tashme, më bënë shumë të kënaqur, sidomos me lexuesin italian dhe gjerman, të shohim pastaj si do të vazhdoj rrugës.
Por problemi ynë më i madh nuk janë përkthimet, problemi ynë më i madh është komunikimi mes nesh, mua më vjen shumë keq që shpërndarja e librave, apo qasja ime në Kosovë është e vobektë, për arsyen e vetme se mes shteteve tona ka kufij dhe e tmerrshmja është se kufiri është edhe mes librave të dy vendeve tona. Në Tiranë vazhdojmë ta konceptojnë një shkrimtar Dardan si të huaj dhe në Kosovë vazhdojnë të konceptohet një shkrimtar i Shqipërisë si jo i natyrshëm. Unë nuk mund të pranojë që librat e mi të botohen dy herë, ndryshe në Tiranë, ndryshe në Prishtinë. Duhet gjetur një zgjidhje, nuk e di se si por nganjëherë kur e mendoj, kjo është shumë më tepër e rëndësishme për mua se sa përkthimi në gjuhë të huaja, sepse kryesorja është që të komunikojmë njëherë me atë gjuhë që na ka falur Zoti të gjithëve.
KultPlus: Dëshironi që çdo libër i juaji të qëndrojë më vete, apo përpiqeni të ndërtoni një pjesë të punës me lidhjet midis secilit libër?
Tom Kuka: Nuk ka qenë qëllimi im që t’i lidhë librat me njëri tjetrin. Deri tani kam botuar pesë romane ku janë krijuar dy çifte. ““Hide mbi kalldrёm”,” dhe “Flama” janë sekuel i njëra-tjetrës, ndërsa “Ora e ligë” dhe “Gurët e vetmisë” kanë një lidhje shumë të zbehtë për sa i përket subjektit. Aty ku mbaron “Ora e ligë”, fillon “Gurët e vetmisë”. Paradoksi është që “Gurët e vetmisë” është shkruar para “Orës së ligë”. Gjithsesi me librin “Rrethimi” besoj se e kam thyer edhe këtë rregull, pastaj se si do të vazhdoj, nëse do të ketë edhe një sekuel tjetër “Flama”, këtë nuk e di, por jam duke e menduar.
KultPlus: Si i zgjidhni tematikat dhe emrat e personazheve tuaj, na fol pak rreth asaj se si lind ideja dhe si vazhdoni t’i jepni formë tutje?
Tom Kuka: Të them të drejtën, edhe kjo është një pyetje shumë e vështirë. Unë e kam syrin e vëzhgimit shumë të mprehtë edhe në momentin kur bëjë një shëtitje, udhëtoj, apo jam duke lexuar, jo se bëj përpjekje, por më vjen natyrshëm të shoh dhe zbuloj subjekte, qoftë edhe nga vëzhgime fare fare të vogla.
Për shembull, personazhi im i parë te “Hide mbi kalldrёm”, më ka vajtur mendja teksa rrija në një nga sheshet kryesore të Lisbonës, Dihima. Është një moment që dukej si një goditje rrufeje. Ka raste të tjera që kanë qenë rastësi, siç është te libri “Rrethimi”, teksa po lundroja në internet, gjeta një fotografi të Luftës së Parë Ballkanike të bërë nga Kol Maca dhe aty nisi e gjithë historia e këtij libri. Prej asaj fotografie, pastaj fillova të kërkoj, të lexoj kronikat dhe të thur një subjekt.
Në rastin e “Gurëve të vetmisë” shkak janë historitë e familjes të cilat unë i kisha brenda meje, i kisha dëgjuar, mi kishin thënë po qoftë edhe lexime apo eksperienca të shqiptarëve të tjerë të asaj krahine që kanë kaluar atë mynxyrë që quhet gjenocid në Çamëri. Pra janë një mijë e një arsye pse dikush gjenë një subjekt dhe fillon e ndërton. Zakonisht nuk improvizoj me subjektet, në përgjithësi i kam të ndërtuara në kokën time dhe pastaj filloj e i zhvilloj gjatë procesit të shkrimit.
KultPlus: Çfarë lloj kërkimi bëni dhe sa kohë kaloni duke hulumtuar përpara se të filloni një libër?
Tom Kuka: Nuk mund të jem shumë preciz se sa kohë më ha puna e kërkimit, sepse fjala vjen, tek libri “Rrethimi” kërkimet e mija kanë filluar qysh para 4-5 vjetëve, por gjatë kësaj kohe që unë e kisha librin në kokë, lexoja, kërkoja, shikoja, d.m.th. që më shqetësonte brenda vetës sime, unë kam vazhduar të shkruaj libra të tjerë, gjë që do të thotë se procesi i kërkimit mund të jetë edhe shumë i gjatë, por mund të jetë edhe fare i shkurtër.
E rëndësishme është se si ti i qasesh një procesi të tillë, pastaj kërkimi është klasik, unë jam me profesion gazetarë, shfrytëzimi i burimeve nga më të ndryshme, qofshin ato elektronike, apo njerëzore është pjesë e profesionit tim, unë kam 30 vjet që bëjë këtë zanat, prandaj them që nuk është ndonjë proces magjik, përkundrazi, është një proces i lodhshëm, por në qoftëse duhet të punosh me sfonde historike, siç më ka qëlluar mua disa herë, duhet të jesh patjetër i përgatitur që të njohësh në radhë të parë se çfarë ka ndodhur, mundësisht ta shohësh nga të gjitha këndvështrimet, jo vetëm nga një shqiptar por edhe nga një i kundërt, pastaj pasi të ftohesh, të fillosh të krijosh personazhet e tua, linjat, dialogjet dhe historinë tënde deri në fund.
KultPlus: Pesë romane brenda një periudhe 6 vjeçare, si do e përshkruaje këtë periudhë të jetës suaj?
Tom Kuka: Është e vërtetë që në një periudhë të shkurtër kohore kam arritur të publikoj pesë romane dhe padyshim kjo është një nga periudhat më të lumtura të jetës sime por edhe në jetën time private jam mirë, në këtë lloj pikëpamje. Por, dua të them pse është e lumtur, jo vetëm pse po shkruaj, por mbi të gjitha pse po kanë mundësi edhe të botohen. Nuk është që e kam ndaluar ndonjëherë procesin e shkrimit, në rutinën time ka qenë gjithmonë i pranishëm, ndërsa botimi ka qenë një lloj vendimi im që të bëhej pak më vonë.
Që nga viti 1995 nuk kam botuar më në shtypin periodik letrar, pastaj vendosa para gjashtë viteve që të botoj romanin tim të parë. Mendoj se gjëja më e rëndësishme gjatë kësaj periudhe është fakti që kam arritur të komunikoj me lexuesin shqiptar dhe të huaj dhe kjo është një nga kënaqësitë më të mëdha që mund t’i japësh një njeriu që shkruan.
KultPlus: A e shihni shkrimin si një lloj praktike shpirtërore?
Tom Kuka: Procesi i shkrimit është një proces çlirimi. Është diçka e brendshme e gjithkujt. Unë kam diçka për të thënë, në radhë të parë ja them vetës sime dhe dua ta heq nga vetja ime. Pastaj, nëse ky është një proces shpirtëror, po, është një proces shpirtëror dhe e pranoj, por nëse nuk është, unë nuk mund t’i vë dot një emër. Prandaj kam thënë që është një proces çlirimi. Nuk është kaq metafizike çështja e procesit të krijimit apo arteve tjera.
KultPlus: A mendoni se dikush mund të jetë shkrimtar nëse nuk ndjen emocione të forta?
Tom Kuka: Njeriu nuk është një qenie mekanike apo elektronike, ku varet nga fuqia e motorëve të tij apo nga diagramet që ngrihen e ulen. Shkrimtari është njeri si gjithë të tjerët. Bie në dashuri, ka uri, sëmuret, do fëmijët e vet, urren botën, do botës, është besimtar, apo ateist, kjo ka pak rëndësi. E rëndësishme është që asnjëri nuk e di pse shkruan, nuk e di nga të vjen kjo lloj dhuntie.
Unë as vetë nuk e di nëse jam njeri i emocioneve të forta apo jo, ka momente që thonë që jam njeriu më i qetë në botë, ka të tjerë që thonë se kur bëhet nervoz reagon në mënyrë tejet singuine, prandaj nuk di ta shpjegoj. Unë di vetëm një gjë, që një shkrimtar është gjithë jetën e vet, i turbulluar.
KultPlus: Procesi i të shkruarit nuk konsiderohet i lehtë, juve personalisht, a ju jep energji apo lodhje shkrimi?
Tom Kuka: Procesi i shkrimit është një nga proceset më sfilitëse sepse përveç kohës, lodhjes fizike, ka edhe një lodhje mendore të jashtëzakonshme. Ti duhet të mendosh në një orë të caktuar të ditës, në momentin që ulesh përpara makinës së shkrimit apo kompjuterit dhe duhet të shkëputesh nga gjithë realiteti që ke afër, nga përditshmëria dhe pastaj duhet të rihysh në realitetin që ke afër që të vijë dita e nesërme dhe të bësh të njëjtin proces.
Pra, është një hapje dhe mbyllje dere e përditshme në të cilën ti jeton gati gati në mënyrë bipolare. Njëherë e bën jetën e zakonshme, njëherë tjetër e bën jetën letrare. Në njëfarë mënyrë mua kjo më lodhë, më streson shumë dhe mbi të gjitha më krijon një stres të veçantë edhe psikik. Por gjithsesi nuk është një proces katarze, nuk është një gjë që ti sheh yjet ndryshe nga të tjerët, apo komunikon me një botë ndryshe nga të tjerët. Është një proces i yti, vetmitar, në të cilin ti ke vetëm një gjë të cilën nuk e manipulon dot, je kaq i zhveshur nga gjithçka sa nuk mund të gënjesh dot edhe vetën tënde.
KultPlus: A i ndihmon apo i lëndon shkrimtarët një ego e madhe?
Tom Kuka: Nuk di çfarë të them për shkrimtarët, por unë di të them se vetë mundohem të qëndrojë brenda kufijve të mijë, mundohem të mos dal përtej, të mos i mërzis njerëzit duke thënë unë, unë. Shkrimtarët janë si gjithë të tjerët, ka pasur njerëz shumë të këqij, njerëz shumë të mirë, ka pasur luftëtarë e frikacak, ka pasur njerëz që kanë bërë pakt me djallin e njerëz drejt hyjnores. Unë një shkrimtar e vlerësoj nga ëndja që më shkakton në lexim, jo se çfarë njerëz janë. Nuk e di nëse të prish punë apo të rregullon punë egoja, në jetën e përditshme në qoftëse dikush thotë unë jam më i mirë, nganjëherë ju mbush mendjen të tjerëve edhe pa bërë asgjë.
KultPlus: Cila do të ishte një kritikë që do të ja thonit vetes me zë të vogël?
Tom Kuka: Është gjithë procesi i redaktimit që është kritikë ndaj vetes, ai është momenti ku nganjëherë i marr edhe inati vetës, shembull pse lash një linjë hapur, apo pse nuk e bëra pak më mirë një personazh, prandaj ky procesi i redaktimit kalon nëpër pesë duar deri sa merr formën që libri të botohet.
KultPlus: Si ju duket suksesi letrar, na përshkruani pak ndjesinë e këtij suksesi që veç po e përjetoni?
Tom Kuka: Po e thoni ju që është një sukses letrar, unë nuk jetoj brenda një suksesi letrar. Mundohem të ulë kokën dhe të vazhdoj punën. E kam të pamundur që të lëvdohem me librat që bëj. Shumë shpesh edhe kur më thërrasin nëpër takime mundohem të mos jem unë personazhi kryesor i takimit, por të jenë lexuesit sepse çdo lexues në momentin që lexon një libër timin apo të dikujt tjetër, këtë e ka proces krijimi, ai mund të shoh edhe gjëra që shkrimtari i ka shkruar por nuk i ka vënë re.
Janë detaje që lexuesit i dallojnë vetëm nëpërmjet një procesi krijimi që është leximi. Ky suksesi letrar që thoni ju është një fjalë që mua ma përkëdhel setrën, por unë mundohem ti qëndroj larg. Unë nuk mundohem të shkruaj që të jem i suksesshëm, unë shkruaj për vetën time, qoftë edhe për një lexues që do ta kem nesër, pasnesër përballë.
KultPlus: A i lexoni komentet e librave tuaj? Si i trajtoni të këqijat apo të mirat?
Tom Kuka: Padyshim që i lexoj pothuajse gjithë ato që botohen, kritika, komente apo vërejte. Kur janë pozitive jam gjithmonë falënderues edhe publikisht, ndërsa kritikave negative të cilat nuk janë të shumta, por janë, nuk i kthej përgjigje për arsyen që një shkrimtar, sipas konceptit tim, nuk e ka për detyrë të polemizojë me një kritikë apo me një lexues. Ai e ka kryer punën e vet në momentin që e ka botuar librin, pastaj libri nuk i përket më atij, i përket të tjerëve.
Ka plot që të kritikojnë sepse mendojnë se kanë të drejtë, ka plot që të kritikojnë për profesion, ka plot që të kritikojnë nga smira, ka plot që të kritikojnë se të duan fortë. Pra, kritika është ajo që është dhe unë e pranoj ashtu siç vjen, por nuk e kam ndërmend të mbroj vetën duke shkruar edhe dy faqe të tjera për një libër që mund të ketë 300 faqe. Në momentin që nxjerr librin, duhet të jesh i përgatitur edhe të të bëjnë vërejtje, qoftë edhe të hidhura, përveç lëvdatave që nganjëherë mund të jenë edhe konjekturale. Mundohem të mbaj një largësi me kritikën për arsye që të mos humb qetësinë time personale.
KultPlus: Gazetar apo shkrimtar, nëse do të duhej të zgjidhje mes të dyjave?
Tom Kuka: Nuk është një zgjedhje e vështirë. Unë dua të bëj shkrimtarin, jo më gazetarin. Ndoshta jam në vitet e mia të fundit si gazetar dhe pastaj, shumë shpejtë do i kushtohem me kokë plot vetëm shkrimtarisë. Kjo ka qenë ëndrra ime që i vogël dhe më vjen keq që nuk e realizova pak më përpara, por ju e dini që askush nuk jeton dot vetëm me libra, të paktën në Shqipëri.
KultPlus: Cilin nga romanet tuaja mendon se do të qëndronte mirë edhe në film?
Tom Kuka: Ka shumë vërejtje dhe njerëz që më thonë, ti shkruan në mënyrë filmike, ka pasur edhe regjisorë e producentë të cilët janë entuziazmuar. Ka pasur një tentativë ta pasuksesshme për të realizuar një film me subjektet e romaneve të mija, madje unë morra pjesë edhe në shkrimin e skenarit, por Qendra e Filmit nuk e pa të arsyeshme ta financojë.
Pra ka disa tentativa, pastaj kjo është një fushë tjetër që mua nuk më përket, është një art krejt tjetër. Mund të marrin subjekt nga librat e mi, mund të marrin këshillën time, por mund edhe të mos e marrin fare, vetëm të blejnë të drejtat dhe të realizojnë filmin.
Unë nuk jetojë me kinema, librat që unë i kam lexuar dhe e di që janë bërë filma, kam gjithmonë tendencë që t’i lexoj fillimisht dhe pastaj të shoh filmin dhe jo gjithmonë jam i kënaqur me realizimin e filmit me atë që lexoj. Prandaj kjo nuk do të thotë që do të ndaloj prodhimin kinematografik në qoftëse do të ketë për librat e mi, por unë kështu jetoj.
KultPlus: Viteve të fundit, jo vetëm te ne por edhe në botë, librat komercialë janë librat më bestseller, si ndiheni karshi këtyre librave?
Tom Kuka: Nuk kam unë probleme me letërsinë e ashtuquajtur komerciale ose letërsisë rozë që e quajnë shpesh. Ky është një diskutim i vjetër sa letërsia. Për shembull, mua më ka pëlqyer gjithmonë të lexoj letërsi të verdhë e cila një periudhë, sidomos në fillim të shek. 20-të konsiderohej një letërsi komerciale, por aty ka shumë mjeshtër të mëdhenj të shkrimit.
Sot mund të jetë letërsia triler që në pikëpamjen teknike është shumë tërheqëse. Nuk jam nga këta njerëzit që bëjë beteja dhe harxhoj kohën me llojet e letërsisë, apo arteve të tjera, sepse njerëzit janë të lirë të zgjedhin çfarë të duan.
Unë do të isha i lumtur që njerëzit të lexojnë një libër, nuk ka rëndësi çfarë, ditë e trishtueshme është kur njerëzit nuk lexojnë fare. Dhe për fat të keq në shqiptari kjo gjë po ndodhë çdo ditë e më shumë dhe lexuesit tanë po bëhen tejet të pakët, qoftë edhe të letërsisë komerciale që e quajmë. Në radhë të parë njeriu duhet të lexojë, pastaj përzgjedhja është një fazë e dytë që nuk vjen me receta.
KultPlus: Kur flasim për letërsinë shqiptare, ne kemi parasysh një mori librash, që përmbajnë tekste nga më të shumëllojshmet, të shkruara në mënyra të ndryshme, ku qëndron shija jote sa i përket autorëve shqiptarë?
Tom Kuka: E kam shumë të vështirë të bëjë një listë të autorëve shqiptarë që mua mi ka ënda, unë e njoh shumë mirë letërsinë shqipe që nga fillimet e saj e deri më sot, jam nga ata që lexoj shumë edhe letërsinë e re shqiptare, letërsinë bashkëkohore.
Nuk bëjë dallime në mes të letërsisë që bëhet në Shqipëri dhe asaj në Kosovë. Shkrimtari që shkruan shqip për mua mbetet i njëjtë. Madje edhe shkrimtarët shqiptarë të cilët shkruajnë shpesh në gjuhë të huaj i konsideroj më të afërt se sa ata që mund të vijnë nga letërsia e huaj. Prandaj kam një listë të gjatë në të cilën po e bëra do të bie në kurthin që e harrova këtë emër apo atë. Por padyshim janë klasikët e letërsisë shqipe ata të cilët kanë bërë poemat, poezitë, rrëfenjat e mëdha, janë modernët e letërsisë shqipe ata që e konceptuan hermetizmin apo natyralizmin në letërsi dhe padyshim janë romancierët shumë të rëndësishëm të letërsisë shqipe dhe dramaturgët po kaq të rëndësishëm të letërsisë sonë.
Një gjë më bënë çudi, shumëllojshmëria që kemi ne të zhanreve letrare dhe shkrimtarëve, në një vend kaq të vogël. Më duket nganjëherë që ky vend prodhon vetëm shkrimtarë dhe banditë.
KultPlus: Në botën e letrave u shfaqët nën pseudonimin Tom Kuka, a mendoni se të qenurit anonim nxiti më shumë kureshtje te njerëzit dhe vlerësimi ndaj librit ishte më real?
Tom Kuka: Çështja e pseudonimit të emrit, nuk besoj që kjo ka qenë një lëvizje marketingu, kam gjetur një emër tjetër sepse nuk doja që personazhi televiziv apo radiofonik të cilin unë përfaqësoj të përzihej me letërsinë të cilën unë shkruaj sepse mendoj që puna më e rëndësishme që kam bërë ndonjëherë në jetë dhe profesioni më i rëndësishëm, është të shkruarit.
“Hide mbi kalldrёm” ka qenë ngulmimi i botueses sime dhe pasi vendosa që romanin ta botoj, atëherë duhej edhe një pseudonim dhe zgjodha emrin Tom Kuka që ishte edhe personazh i romanit, por që ishte i pranishëm edhe në shumë gjëra të mijat që nga mbas viteve ’90-ta, më pëlqente shumë si alterego, kështu që ja ku jam me emrin Tom Kuka.
KultPlus: Kur ndodhi ai momenti që vendosët të zbuloni identitetin tuaj për lexuesit dhe pse?
Tom Kuka: Në momentin që kam shkruar “Gurët e vetmisë”, një libër që i përket historisë së Çamërisë, rrënjëve të familjes sime, një libër koral ku përshkruhen 200-300 vjet histori, andaj mendoja që ishte e pakuptimtë që unë të fshihesha pas emrit të Tom Kukës edhe për faktin se në parathënien që i kam bërë librit “Hide mbi kalldrёm” e kam thënë se në qoftëse do të më pyesnin a je ti Tom Kuka, do ta pranoja, sepse nuk ka qenë një zgjedhje marketingu.
Në Tiranë veçse kishin filluar ta merrnin vesh rrethi i lexuesve dhe kritikëve, kështu që vendosa të zbulohem meqë libri “Gurët e vetmisë”, i cili më vonë fitoi edhe Çmimin Kombëtar të Letërsisë përfaqësonte identitetin tim familjar, fisnor e kombëtar dhe zgjodha të jap një intervistë për Blendi Fevziun dhe u shfaqa që jam unë, Tom Kuka. / KultPlus.com
Këto ditë Shtëpia Botuese Kosova PEN Center e botoi veprën “Shtatë legjenda”, të shkrimtarit zviceran Gottfrid Keler, përkthyer nga Naim Kryeziu dhe përkrahur financiarisht nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit.
Shkrimtari zviceran Gotfrid Keleri (1819 – 1890) ka shkruar një numër të madh poezish, dramash, tregimesh dhe romanesh. Gotfrid Keleri si përfaqësues i epokës së realizmit u bë i njohur në letërsinë gjermane dhe botërore, sidomos me tri novelat e tij tani të përthyera edhe në gjuhën shqipe ”Veshja të bën njeri” ,”Mashtrim me letra dashurie”, ”Romeo dhe Zhuljeta në fshat” dhe me prozën e tij të famshme ”Shtatë legjenda”.
Gotfrid Keleri u frymëzua për të shkruar këto novela nga koleksioni me dy vëllime i legjendave nga Ludvig Gothard Kosegarten. Në veprën e Kelerit ”Shtatë legjenda” bota fetare bëhet më e qartë, më e rreptë, por edhe më e ndezur, si edhe më sensuale. Në veprën e tij Keleri u përpoq ta hiqte poezinë nga tutela e fesë. Prandaj, nuk është pa arsye që “Shtatë legjendat” përmendet si një vepër kryesore e artit të tregimtarisë së Kelerit. Interpretuesit me përvojë psikoanalitike i kuptojnë ato legjenda si shembuj të një poezie në përmbushjen e dëshirave, duke vënë në dukje faktin se poeti që ndiqej gjithmonë nga fatkeqësitë në dashuri dhe çështjet e martesës, krijon martesë pas martese në legjendat e tij.
Lexuesit shqiptarë sigurisht që e njohin Gotfrid Kelerin prej kohësh, por ka ende shumë për të zbuluar nga ky shkrimtar realist zviceran. Novela ”Shtatë legjenda” që nga kritika letrare vlerësohet si novelë e shekullit, ngërthen në strukturën e saj poetike kritikë të mprehtë shoqërore dhe fetare, plot satirë dhe ironi. Keleri në thelbin e këtyre legjendave përshkruan të vërteta që mbulohen dhe pastaj dalëngadalë dalin në dritë përmes rrugëve të tërthorta.
Në këtë kuptim, legjendat janë përmbledhje e hijshme dhe ekstreme e psikologjisë keleriane. Legjendat e Kelerit plotësojnë dëshirat, pikturojnë personazhet që lëjnë të kuptohen vetëm në trillime dhe me pak naivitet, sepse kërcënohen me zbulim.
Përkthimi i veprës “Shatë legjenda” nga Naim Kryeziu është pasurim për letërsinë shqiptare, ku lexuesi do të ketë mundësinë të njihet me kulturën, me traditën dhe me krijimtarinë poetike zvicerane.
Disa të dhëna për përkthyesin:
Naim Kryeziu ka botuar artikuj kritikë në gazeta e në revista të Kosovës, të Shqipërisë e të Gjermanisë për Shilerin, Hajnen, Cvajgun, Kanetin, etj. Është fitues i bursës së “Kolegjit Letrar të Berlinit”, si edhe i bursës së “Kolegjit të përkthyesve Loren” në Zvicër. I është dhënë gjithashtu Çmimi i dytë (ndër pesë çmime) nga Kancelaria Federale e Austrisë për përkthimin e
veprës “Vetëdija e fjalëve”, përmbledhje esesh sociologjiko-letrare të nobelistit Elias Kaneti, nga i cili ka përkthyer edhe esenë e gjatë të tij për Franc Kafkën me titull “Histori e një dashurie”. Nga gjermanishtja në shqip ka përkthyer gjithashtu librin e autores zvicerane Ivon Deniz Këhli me titull “Gra, edhe sa vjet doni të prisni?”, më pas romanin “Dyshimi” të shkrimtarit dhe dramaturgut të shquar zviceran Fridrih Dyrrenmat, një vëllim me aforizma e citate gjermanisht-shqip nga autorë të njohur gjermanë, austriakë e zviceranë.
Nga gjuha shqipe në gjuhën gjermane ka përkthyer vëllimet me poezi “Ndiz dritën magjike” të poetit Sali Bashota dhe “Zogj të plagosur” të poetit Agim Vinca, si edhe antologjinë me titullin “Atëherë poeti tha”, ku përfshihen pjesë nga krijimtaria poetike e Ali Podrimjes, Basri Çapriqit, Sali Bashotës dhe Ibrahim Berishës. /KultPlus.com
