Vjollca Duraku
Foto: Kushtrim Haxha

Mbrëmë, në Ditën Ndërkombëtare të Personave të Zhdukur me Dhunë janë zhvilluar një sërë aktivitetesh kulturore në ambientet e Burgut të Idealit, si shenjë nderimi për 1584 qytetarët që i mungojnë vendit nga lufta e vitit 1999. “Çka po sheh” ka qenë motoja simbolike e këtij organizimi, që vjen si antipod i asaj që ka kohë që nuk është parë.

Ky organizim, i mbajtur në hapësirat e Burgut të Prishtinës- “Muzeut të Idealit”, merrte kuptim edhe më prekës kur ninullat e kënduara për fëmijët e vrarë dhe të zhdukur në luftë “Trup i mbyllur- Trup i zhdukur” nga artistja Besa Berberi ndërlidheshin me aromën dhe energjinë e rëndë që përcjellte ish-burgu, si lokacion i vuajtjeve dhe sakrificave.

“Malli i yjeve” nga Nderim Arifi përmes tingujve të ndjerë dhe performancave prekëse solli një dialog të heshtur me trupat e munguar. Çdo notë vinte si homazh, mall e kujtim për të gjithë ata që ende i mungojnë Kosovës. “Ideja ishte që të gjeja muzikë që lidhej më shumë me emocionet e nostalgjisë, të mallit dhe përkujtimit” ka thënë Arifi, i cili ka interpretuar vepra nga Silvius Leopold Weiss, Miguel Llobet dhe Agustin Barrios Mangore. Kjo performancë plotësohej në prapavijë me instalacionin e artistit Mentor Berisha, që në pikturë ndriçonte portretet e personave të zhdukur.

Pjesë e këtij organizimi ishte edhe një instalacion tjetër artistik i Mentor Berishës ku përmes portreteve të vendosura në letra fosforoshente shpërfaqej dhimbja kolektive dhe mungesa e formës.

“Instalacioni i dytë ka të bëj me portretet e mbi 100 fëmijëve zhdukur gjatë luftës së fundit në Kosovë. Këto portrete janë realizuar në një formë më të veçantë. Vizatimi është bërë me një ngjyrë fosforoshente, dhe në momentin që drita është natyrale, ato thjeshtë shihen si fletë të bardha, pa asnjë ngjyrë. Në momentin që përdoret drita e veçantë ne mundemi t’i dallojmë gjurmët e portreteve të tyre. Në një moment mund t’i shohësh portretet dhe në momentin tjetër kthehesh në realitet dhe e sheh që ato janë vetëm një pjesë e bardhë, letra të bardha dhe asgjë më shumë. Fatkeqësisht, kjo është gjendja momentale e të zhdukurve në Kosovë”, ka thënë artisti Mentor Berisha i cili është edhe organizator i ngjarjes.

Ky organizim, në këtë ditë të shënuar është përmbyllur me shfaqjen e filmit dokumentar “Mjegull” nga Ujkan Hysaj, duke sjellë historinë e Arife Gashit, Mihrije Ujkanit dhe Velibor Adzancic fëmijët e të cilëve janë zhdukur gjatë luftës së vitit 1999. Filmi solli rrëfimin e secilit familjar në ambientet shtëpiake, duke u zhvendosur kujtesën në vendet ku ata janë parë për herë të fundit me ta. Rrëfimet më të dhimbshme u sollën nga interpretimi i aktores Sheqerie Buqaj.

“Ideja e këtij dokumentari ka qenë që momentet tmerrësisht të rënda të nënave tona, të njerëzve që i kanë të zhdukur familjarët t’i lehtësojmë në kuptimin artistik, duke interpretuar unë, pra duke e vazhduar storien e tyre. Si aktore dhe artiste kam bërë një punë pa asnjë ambicie dhe pretendim artistik, thjesht ka qenë një vazhdim i emocionit, ndjenjës dhe aty ku e lë nëna ta vazhdoj unë”, ka thënë artistja e cila e njeh mirë dhimbjen që sjell një familjari të zhdukur.

“Familjarët nuk e pranojnë që ata nuk janë më. Mund t’i realizosh qindra vepra artitike për ta, por atyre duhet t’iu gjendet një shenjë ku ata kanë mundësi të shkojnë, të vajtojnë për më të dashurit e tyre, një shenjë ku mund të dërgojnë një lule. Ne duhet të bëjmë më shumë për t’i gjetur të pagjeturit. Ata absolutisht kurr në jetë nuk e pranojnë që ata nuk janë. Nuk duan ta pranojnë. Ndoshta, as unë nuk do e kisha pranuar. Unë për një kohë e kam pasur të zhdukur vllaun tim dëshmorë, dhe ne nuk e kemi pranuar që ai nuk është. Në momentin që është gjetur trupi i tij dhe tash kur prehet në mesin e dëshmorëve, është tjetër gjë. Prandaj unë i kuptoj plotësisht se pse ata nuk i pranojnë” ka thënë artistja Buqaj duke apeluar te institucionet përgjegjëse për zhbardhjen e fatit të të pagjeturve.

Ndërsa, regjisori Fadil Hysaj ka thënë se harresa e popullit të Kosovës kundrejt fëmijëve të zhdukur në luftë përbën sipas tij varrezën më e madhe, në të cilën janë zhdukur hijet e këtyre fëmijëve.

“Varreza më e madhe në të cilën janë zhdukur këto hije të fëmijëve është varreza e kujtesës, e cila ka 100 e ca vite me mijëra tregime, ku raste shumë të rënda janë zhdukur sepse ne kemi refuzuar t’i kujtojmë. Jo për shkak që na ka munguar dëshira ose dashuria, por kanë qenë aq të rënda sa populli jonë ka zgjedhur harresën për të mbijetuar dhe për të filluar nga fillimi. Për këtë është dashur të bëhet një temë e veçantë. Sa ka tregu harresa, mbijetesa e popullit shqiptarë, sa është harresa një kob dhe një varrezë e madhe në të cilën janë zhdukur me mijëra tregime të patreguara asnjëherë. Dhe me këtë artistët, historianët, muziktarët dhe piktorët tanë të evidentojnë diçka nga kjo dhimbje e madhe, në mënyrë që ta shohim sa do të kemi fuqi ta bartim te brezi tjetër këto hisori, që të mos na përsëriten”, ka thënë regjisori Hysaj.

Tutje, regjisori Hysaj ka thënë se harresa kolektive ndaj këtyre fëmijëve, e përcjellë si një lloj mallkimi shoqërinë edhe 26-vite pas luftës.

“Hebrenjtë çdo vit e bëjnë nga një film për Holokaustin, sepse nëse një vit nuk kujtohen, viti tjetër shlyen ato fotografi. Mendoj që kujtimi është e vetmja gjë që mund të bëjmë për kthimin e tyre në mes nesh përmes veprës së artit, kthimit të tyre përmes kujtimeve, përmes historive të pa treguara. Gjetja e një mënyre tjetër artistikisht të dizajnuar duke i dhënë formë është diçka që nuk ka pasur ky brez si duhet, dhe mendoj që kjo është ajo që na përcjell si një lloj mallkimi”, ka thënë regjisori Hysaj.

Ndërsa, moderusi i mbrëmjes, Afrim Demiri ka thënë se vendosja e aktivieteteve në “Burgun e Idealit” është një përpjekje për të funkisonalizuar ish-burgun nëpërmjet artit për të mos harruar të gjitha ato që njeriu i ka kaluar pikërisht nëpërmjet atyre dyerve.

“I pamë instalacionet të cilat na dërgojnë në një botë, të cilën mbase kemi tentuar ta përmbledhim me një pyetje, Çka po sheh? Mbase është një antipod nga ajo qe sa koh nuk e kemi parë. Pikërisht kjo pyetje mund të bëhet edhe ndryshe, Ku janë?  Pse nuk janë me ne? Janë pyetje ekzistenciale për njerëzit tanë të cilët që sa vite janë zhdukur pa shenjë e pa gjurmë, përkundër faktit se ne e dijmë kush i a zhdukur. Por kjo vetvetiu nuk mjafton derisa ata nuk janë dhe të na kthehen qoftë si një e vërtetë pikëlluese dhe e brishtë, duke u varrosur në vendin e vet”, ka thënë moderuesi Demiri.

Kurse, organizatori Mentor Berisha ka thënë se aktivitetet e 29 dhe 30 gushtit le të jenë si homazh dhe thirrje për të zbardhur fatin e personave të zhdukur.

“Ne jemi të vetëdijshëm që datat historike përkujtohen vazhdimisht përmes artit dhe artistëve. Këtu ka pasur mjaft data të cilat i kanë kontribuar përkujtimit dhe thjeshtë kanë qenë homazh për të zhdukurit në Kosovë gjatë luftës së fundit, ku theks të veçantë i kemi vënë aktiviteteve që i përkujtojnë fëmijët e zhdukur dhe të vrarë gjatë luftës së fundit Kosovë, duke filluar nga ninullat që i kemi dëgjuar gjatë hapësirës së muzeut. Edhe dy video instalacionet e mija të cilat thjeshtë krijojnë, mundohen të vënë në pah, dhe të shënojnë si datë përkujtuese për këtë ngjarje. Gjithçka gjatë këtyre dy ditëve ka qenë në përkujtim të personave të zhdukur”, ka përfunduar ai./ KultPlus.com