Është një nga produksionet filmike me interesantë të romanit “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” të Ismail Kadaresë. Pikë së pari dy aktorë të përmasave ndërkombëtare dhe në kulmin e shkëlqimit të tyre Marcello Mastroianni dhe Michel Piccoli portretizojnë personazhet e romanit që vjen nga një vend i vogël i mbyllur në mes të Europës.

Më 9 tetor “Festivali i Filmit Ballkanik”, i cili do të zhvillohet në “Casa del Cinema” risjell edhe një herë për publikun këtë bashkëpunim italo-francez. Një film i përmasave ndërkombëtare por që fatkeqësisht nuk u xhirua në Shqipëri, aty ku Kadare kishte vendosur ngjarjet.

Jemi në vitin 1983, mundësia për të xhiruar filmin në Shqipëri, aty ku gjenerali Ariosto vjen të kërkojë eshtrat e ushtarëve Italianë, janë të pakta.

Sipas kujtimeve të regjisorit shqiptar Piro Milkani, Michel Piccoli investoi gjithë kapitalin e tij për të realizuar filmin si bashkëproducent dhe më pas erdhi në Shqipëri bashkë me regjisorin italian Luciano Tovoli për të grumbulluar materiale dhe për të parë vendet e xhirimit”, tha Milkani.

“Në atë kohë ishte entuziazëm i vërtet që kinemaja franceze ktheu sytë tek ne dhe do të merrte një temë shqiptare”, tha regjisori Milkani.

Por marrëveshja me kinostudion “Shqipëria e Re” për xhirimin e filmit në Shqipëri prishet. Në librin e tij “Një Jetë në Diplomaci” ish ambasadori shqiptar në atë kohë në Paris, Maxhun Peka shkruan se kjo marrëveshje u prish për shkak të dyshimeve që lidheshin më vdekjen “misterioze” të kryeministrit Mehmet Shehu. “Kohë më parë ishte nënshkruar një marrëveshje midis kinostudios “Shqipëria e Re” dhe palës franceze, që xhirime të pjesshme të filmit të bëheshin në Shqipëri dhe me pjesëmarrjen e disa artistëve shqiptarë. Mbas vetëvrasjes (vrasjes) së Mehmet Shehut dhe fjalës së Enver Hoxhës se bashkëshortja e Shehut merrte ilaçe në Francë për helmimin e tij, marrëdhëniet midis dy vendeve u ftohën shumë, u anulua çdo marrëveshje dhe si pasojë, artistëve francezë iu refuzua ardhja në Shqipëri dhe lmimet në territorin tone”, shkruan Peka.

Megjithatë filmi do të realizohet pavarësisht arsyeve absurde të prishjes së kontratës për sheshxhirimin.

Regjisori italian Luciano Tovoli së bashku me producentët për ta bërë filmin sa më origjinal me ambientet shqiptare, u detyruan të filmonin në Jug të Italisë, në Kalabri. Për të plotësuar personazhet në film me karaktere të ngjashme me shqiptarët e romanit të Kadaresë, ata morën figurantë arbëresh, por që e ulën shumë cilësinë e filmit, sipas kritikëvë të kohës. Por falë tyre në filmin me subjekt shqiptar pati shqiptar.

“Gjenerali i ushtrisë së vdekur” do të kishte dy produksione shqiptare. RTSH në vitin 1975 realizon serialin televiziv me të njëjtin titull me regji të Vladimir Priftit, skenar nga Piro Mani dhe Qenan Toro, me aktorët e Sandër Prosi, Pjetër Gjoka, Prokop Mima, Violeta Manushi, Ilia Shyti.

Në vitin 1989 regjisori Dhimitër Anagnosti bazuar në romanin e Kadaresë realizon fimin “Kthimi i ushtrisë së vdekur”me aktorët Roza Anagnosti, Rajmonda Bulku, Bujar Lako, Ndriçim Xhepa, etj./ diasporashqiptare/ KultPlus.com