Kanë mbërritur nga Vjena në atdhe, pas 84 vjetësh të largimit nga jeta, eshtrat e prof. dr. Gjergj Pekmezit, gjuhëtar, etnolog, përkthyes, diplomat, bibliograf, veprimtar e patriot i shquar.

Akademia e Shkencave e Shqipërisë ka mbajtur homazhet nga ora 9.00 e mëngjesit deri në orën 12.00 dhe më pas trupi i tij është nisur drejt vendlindjes Pogradec.

Në homazhe ishin të pranishëm deputetë e përfaqësues të institucioneve qendrore, personalitet drejtuese të Korçës e Pogradecit, akademikë, profesorë, studiues të shkencave albanologjike, si dhe familjarët e Gjergj Pekmezit.

Gjatë kësaj ceremonie, akademiku Vasil Tole në emër të Kryesisë së Akademisë së Shkencave tha se me veprimtarinë e kontributin e Gjergj Pekmezit nis historia e gjuhësisë shqiptare si shkencë dhe dije e vetë shqiptarëve.

Zëvendëskryetari i Akademisë së Shkencave nënvizoi se me nismën e tij në Institutin Oriental të kryeqytetit austriak u hap katedra e gjuhës shqipe më 1903 dhe për dhjetë vjet (1928-1938) dha mësimin e gjuhës shqipe ne universitetin e Vienës duke u angazhuar paralelisht edhe me mbledhjen e dokumenteve për historinë e Shqipërisë dhe të trashëgimisë së saj kulturore.

“Veprimtaria e tij botuese është nga me cilësoret e gjurmëlënëse, përkrah e në bashkëpunim me emrat më në zë të kohës. Vepra e tij kryesore është “Albanesische Grammatik” – “Gramatikë e gjuhës shqipe” (1908), një ndër gramatikat më të plota të gjuhës shqipe, me një nivel të ngritur teorik, njëkohësisht gramatikë përshkruese e historike. Si bashkëautor botoi “Bibliografinë shqiptare” (1909), disa libra mësimi e leximi për gjuhën shqipe, në bashkëpunim me Maksimilian Lambercin e Hil Mosin,ne 1913-14. Më 1924 botoi të transkriptuar në alfabetin latin “Bletën shqiptare” të Th. Mitkos.  Kështu ai u kthye në një   figurë qendrore të bashkësisë intelektuale shqiptare në Vjenë, tek i cili i kishin sytë edhe studentët e brezit të viteve 1920-1930 nder ta Lasgushi e Çabej,e shprehur kjo me vërtetësi e respekt në një letër që Lasgush Poradeci i drejtonte Atij me 1926: “… vepra e çlirimit dhe qytetërimit të Shqipërisë, e filluar me kujdes prej veteranëve në radhët e para të të cilëve kini nderin të nëmërohi Z’Juaj, – mund të vazhdojë vetëm atëherë, kur çdo qytetar t’i përvishet punës me dëshirë të vërtetë për t’a shpënë në fund të pëlqyer”, deklaroi Tole.

Sipas Toles, e gjithë jeta e tij ishte një përpjekje e mundimshme intelektuale e patriotike e bërë me përulësi, pa smirë a lavdi të kota, duke venë në plan të parë interesin publik dhe atë të Shqipërisë.

Ai nënvizoi se me veprën dhe veprimtarinë e Gjergj Pekmezit shenjohet kalimi cilësor prej enciklopedizmit romantik në shkencën e disiplinuar: në gjuhësi, në filologji dhe në bibliografi. Me veprën e Pekmezit, me librat studimorë të Fan S. Nolit, Kostë Çekrezit, Faik Konicës, Ndre Mjedës dhe më pas edhe të Eqrem Çabejt vendin e utopisë e zë kriticizmi, që përbën kushtin e domosdoshëm për dije të verifikueshme.

Gjithashtu, Tole vuri në dukje se nuk ka ngjarje referenciale në historinë politike dhe kulturore të shqiptarëve gjatë periudhës prej shpalljes së Pavarësisë deri në prag të Luftës së Dytë Botërore, që të mos ketë lidhje me emrin dhe veprimtarinë e Gjergj Pekmezit.

“Ai shërbeu disa kohe si konsull i Shqipërisë në Austri (1920-1924, 1926-1928), ai ishte advokues i çështjes së territoreve shqiptare pranë  Komisionit Ndërkombëtar për caktimin e kufijve të Shqipërisë, rol i cili i përmendet rrallë, Ai së bashku me Thedor Ippen ishin dy përkthyesit-diplomatë në krah të ministrit Leopold BERCHTOLD gjatë takimit të delegacionit shqiptar me Princ Wied-in në Vjenë. Me të drejtë, një vëmendje e merituar iu kthye këtë vit Komisisë Letrare të Shkodrës, bashkëkryesues i së cilës ishte pikërisht Gjergj Pekmezi, i cili e kreu këtë detyrë me rregullsi shembullore.  Po ashtu atij duhet t’i njihet merita e zbulimit të memorandumin të famshëm të vitit 1878-ës, që Vaso Pasha e Sami Frashëri i dërguan Kongresit të Berlinit, e shumë kontribute të tjera të bëra prej tij me vetëdije, për të cilat do të vazhdojë të flasë historia”, u shpreh Tole.

Personaliteti i Gjergj Pekmezit është i shumanshëm për kontributet e tij. Emrin e tij (“Prof. dr. Gjergj Pekmezi”) e mban katedra e albanologjisë në Vienë, ku mbajti ligjëratat e shqipes.

I formuar në Beograd e më pas në Universitetin Oriental të Vienës, Gjergj Pekmezi kontribuoi pranë Komisionit Ndërkombëtar të Kufijve dhe punoi si përkthyes pranë këtij komisioni. Më 1914 u emërua përkthyes i misionit austro-hungarez në Durrës.

Me pushtimin austro-hungarez, Pekmezi u emërua kryetar i Komisisë Letrare të Shkodrës, ku bashkëpunoi me albanologët Maximilian Lambertz e Theodor Ippen. Dha dorëheqjen nga Komisia sepse dokumenti themelor i saj “Parimet e rregullat mbi orthografinë e gjuhës shqipe të shkrueme” u miratuan në mungesë të tij. Në vitet 1920-1924 e 1926-1928 kreu detyrën e konsullit të përgjithshëm i Shqipërisë në Austrisë. Prej vitit 1928 deri sa u nda nga jeta (1938) ishte profesor në Universitetin e Vjenës.

Disa nga veprat kryesore të Gjergj Pekmezit janë: 

1. “Vorläufiger Bericht über das Studium des albanesischen Dialekts von Elbasan” (“Raport provizor për studimin e të folmes së Elbasanit”), 1901;
2. “Grammatik der albanesischen Sprache” (“Gramatikë e gjuhës shqipe”), hartuar në bashkëpunim me albanologun Raiko Nachtigal, 1908;
3. “Bibliographija shqype” (“Albanesische Bibliographie”), 1909;
4. “Sprachführer zur schnellen Erlernung der albanischen Sprache” (“Manual për të nxënë shpejt gjuhën shqipe”), 1913;
5. “Lehr und Lesebuch des Albanischen” (“Doracak dhe këndonjës i shqipes”), në bashkëpunim me albanologun Maximilian Lambertz, 1913;

Gjergj Pekmezi është i pari dijetar që transliteroi me alfabet latin “Bletën shqiptare” të Th. Mitkos (1924).

Ka lënë në dorëshkrim një punimi “Tiparet dalluese thelbësore të dialekteve kryesore të shqipes, gegërishtes dhe toskërishtes” dhe një arkiv dorëshkrimesh prej mbi 8 mijë fletë të daktilografuara me materiale e relacione të konsujve austro-hungarezë të Shkodrës, Prizrenit, Janinës, Stambollit, nxjerrë nga arkivi i ministrisë të jashtme të ish-perandorisë austro-hungareze./atsh/ KultPlus.com