Charles Dickens (Carls Dikens), është një ndër shkrimtarët anglez më të njohur që zhvilloi romanin shoqëror.

Fëmijëria e tij e mjerueshme, varfëria dhe puna që në moshë të re janë motivet që e kanë shtyrë shkrimtarin të krijojë personazhe fëmijërorë. Ngjarjet e jetës së tij ndoshta përbëjnë edhe çelësin e suksesit në veprat ku ai pasqyroi dhe rishkroi fëmijërinë e tij duke i dhënë një fund të lumtur. Njihet për vepra si: “David Koperfild”, “Oliver Tuist” etj. Ai krijoi disa nga personazhet imagjinar më të njohur në botë dhe konsiderohet nga shumë si romancieri më i madh i epokës viktoriane. Veprat e tij gëzonin popullaritet të paparë gjatë jetës së tij dhe, në shekullin e 20-të, kritikët dhe studiuesit e kishin njohur atë si një gjeni letrar.

Romanet dhe tregimet e tij të shkurtra lexohen gjerësisht sot. I lindur në Portsmouth, Dickens la shkollën në moshën 12 vjeçare për të punuar në një fabrikë çizmesh kur babai i tij u burgos në një burg të borxhlinjve. Pas tre vjetësh ai u kthye në shkollë, para se të fillonte karrierën e tij letrare si gazetar. Dikens botoi një revistë javore për 20 vjet, shkroi 15 romane, pesë novela, qindra tregime të shkurtra dhe artikuj jo-fiktive, ligjëroi dhe lexoi gjerësisht, ishte një shkrues i palodhur letrash dhe bëri fushatë energjike për të drejtat e fëmijëve, për arsimin dhe për reforma të tjera sociale.

SUKSESI
Suksesi letrar i Dikens filloi me botimin serial të “The Pickwick Papers” në vitin 1836, një fenomen botues – falë prezantimit të personazhit Sam Weller në episodin e katërt – që ndezi mallrat dhe spin-off të Pickwick. Brenda pak vitesh Dickens ishte bërë një personazh i famshëm letrar ndërkombëtar, i famshëm për humorin, satirën dhe vëzhgimin e mprehtë të karakterit dhe shoqërisë. Romanet e tij, shumica e tyre të botuara në këste mujore ose javore, ishin pionierët e botimit serial të trillimeve narrative, i cili u bë mënyra dominuese viktoriane për botimin e romaneve. Përfundimet e Cliffhanger në botimet e tij serike i mbanin lexuesit në pezullim. Formati i kësteve i lejoi Dikensit të vlerësonte reagimin e audiencës së tij, dhe ai shpesh e modifikonte komplotin e tij dhe zhvillimin e karakterit bazuar në reagime të tilla.
Për shembull, kur kiropodisti i gruas së tij shprehu shqetësimin se si Miss Mowcher në David Copperfield dukej se pasqyronte aftësitë e saj të kufizuara, Dickens e përmirësoi karakterin me karakteristika pozitive. Komplotet e tij u ndërtuan me kujdes dhe ai shpesh gërsheti elemente nga ngjarjet aktuale në narrativat e tij. Masat e të varfërve analfabetë do të paguanin individualisht një gjysmë qindarke për t’u lexuar çdo episod të ri mujor, duke hapur dhe frymëzuar një klasë të re lexuesish. Novela e tij e vitit 1843 A Christmas Carol mbetet veçanërisht popullore dhe vazhdon të frymëzojë përshtatje në çdo zhanër artistik.
Oliver Tëist dhe Great Expectations gjithashtu përshtaten shpesh dhe, si shumë prej romaneve të tij, ngjallin imazhe të Londrës së hershme viktoriane. Romani i tij i vitit 1859 A Tale of Two Cities (i vendosur në Londër dhe Paris) është vepra e tij më e njohur e trillimeve historike. I famshëm më i famshëm i epokës së tij, ai ndërmori, në përgjigje të kërkesës së publikut, një seri turne leximi publik në pjesën e mëvonshme të karrierës së tij. Termi Dikensian përdoret për të përshkruar diçka që të kujton Dikensin dhe shkrimet e tij, të tilla si kushtet e këqija sociale ose të punës, ose personazhet komikisht të neveritshëm.

VEPRA
Gjatë gjithë jetës së tij artistike bie në sy apo del në pah njëfarë ambicie për të botuar botime të shumanshme; një suazë e madhe për mjaft tablo; një sistem rrëfenjash që përmbajnë tregime si “Netët Arabe”. Pikërisht është ambicia që e shtyn më pas të bëhet botues i dy revistave, “Bota shtëpiake” dhe “Një vit plot”. Te këto revista bie në sy kuptimi fillimor i ndjesisë së shitores; dhe aluzioni tjetër i dëshirës së pafre për të mbajtur një tregtore në të cilën të shitet gjithçka. Dikensi bëri emër me romanin “Nikolas Nikëllbi”. Ndërsa plani tjetër që do të quhej “Sahati i pronarit Hamfri”, do të përbëhej nga histori të ndryshme treguar nga një tokicë miqsh. Me mendimin për t‘i bërë ato sa më miqësore ai i ktheu disa prej tyre në miq të vjetër; duke rifutur zotin Pikuik dhe dy uellërët, ndonëse këto personazhe vështirë se mund të quheshin të punuar mjeshtërisht, autori e kishte përqendruar vëmendjen në gjëra krejt të tjera.
Njëra prej këtyre qe një roman historik, ngjizur mbase më shumë sipas stilit të Skotit se sa stilit prozaik të Smolletit6, stil të cilin Dikensi zakonisht ndoqi. Romani në fjalë quhej “Barnabi Ruxh” (1840) dhe ajo që ngjallte më shumë interes tek ai ishin Rrëmujat e Gordonit dhe turma e prishësve të rendit e qetësisë na udhëhiqej nga një i marrë, i cili kishte një hajmali dhe një dell për letërsi të lirë të bujshme që e shfrytëzonte për ta zbavitur veten. Por romani i sipërpërmendur ka gjithashtu një fabul, që ndonëse është e ndërlikuar, prapëseprapë është më e qartë se subjekti i “Oliver Tuistit”; një intrigë që i ngjalli së tepërmi interesin mendjes hetuese të Pouit. Asgjëmangut, Barnabi Ruxhi s‘është edhe aq dikensian sa romani që e parapriu apo romani tjetër që e pasoi.

Romani i dytë, shtrënguar pasigurtshëm në kornizën e “Sahatit të mjeshtërit Hamfri”, ishte “Shitorja me gjëra të vjetra, të rralla” (1841), siç kuptohet vagullisht nga ndoca prej përmendjeve të historisë. Pritja botore e këtij romani sqaron tej mase qartë çka është thënë për tiparin e dyfishtë të suksesit të tij. Në njërën anë qëndronte suksesi i tij i përnjëmendtë si mjeshtër në gdhendjen e figurave të personazheve të ndryshme, përgjithësisht groteske dhe fort shëmtaraqe. Ndërsa në anën tjetër qëndronte suksesi i tij më i vogël si mjeshtër për gjithçka që prirej të kthehej më së shumti në një tregtar shëtitës (që shet mallra të lira). Në të vërtetë, romani “Shitorja me gjëra të vjetra, të rralla”, përmban humorin më tërheqës e më të përfytyruar në të gjithë veprat e tij argëtuese; në asnjë vend tjetër s‘gjejmë një shërbim më të përkryer se sa ai që i bën zoti Suivwl kusarit ose fjalimi që zoti Bras mban në varrimin e picingulit.

GODITJA
Më 8 qershor 1870, Dikens pësoi një goditje tjetër në shtëpinë e tij pas një pune të plotë në Edwin Drood. Ai kurrë nuk u rikthye në vetëdije, dhe të nesërmen, pesë vjet deri në ditën pas rrëzimit të hekurudhës Staplehurst, ai vdiq në Gads Hill Place. Biografi Claire Tomalin ka sugjeruar se Dikens ishte në të vërtetë në Peckham, kur ai pësoi goditje, dhe zonja e tij Ellen Ternan dhe shërbëtoret e saj e kishin kthyer atë në Gadin Hill kështu që publiku nuk do të dinte të vërtetën rreth marrëdhënies së tyre. Ndryshe nga dëshira e tij për t’u varrosur në Katedralen e Rochester “në një mënyrë të lirë, të paqëndrueshme dhe rreptësisht private”, ai u preh në Poets’ Corner të Westminster Abbey. Një epitaf i shtypur që qarkulloi në kohën e varrimit thotë: Në kujtim të Çarls Dikens (autori më popullor i Anglisë) i cili vdiq në rezidencën e tij, Higham, afër Rochester, Kent, 8 qershor 1870, në moshën 58-vjeçare.

Ai ishte një simpatizant i të varfërve, të vuajturve dhe të shtypurve; dhe me vdekjen e tij, një nga shkrimtarët më të mëdhenj të Anglisë humbet në botë. Një letër nga Dikens drejtuar Nëpunësit të Privy Council në mars tregon se atij i ishte ofruar dhe kishte pranuar një baronetizëm, i cili nuk ishte marrë parasysh përpara vdekjes së tij. Fjalët e tij të fundit ishin “Në tokë”, në përgjigje të kërkesës së kunatës së tij Georgina që ai të shtrihej. Të dielën, 19 qershor 1870, pesë ditë pasi Dickens u varros në Abbey, Dekani Arthur Penrhyn Stanley mbajti një elegji përkujtimore, duke lavdëruar “humoristin gjenial dhe të dashur për të cilin ne tani vajtojmë”, sepse tregoi me shembullin e tij “se edhe në trajtimin e skenave më të errëta dhe personazheve më të degraduar, gjeniu mund të ishte ende i pastër, dhe gëzimi mund të jetë i pafajshëm”. Duke treguar lulet e freskëta që stolisnin varrin e romancierit, Stanley siguroi të pranishmit se “vendi do të ishte që tani një vend i shenjtë si me Botën e Re ashtu edhe me të Vjetër, si ai i përfaqësuesit të letërsisë, jo vetëm të këtij ishulli, por të të gjithë ata që flasin gjuhën tonë angleze.”

TESTAMENTI
Në testamentin e tij, të hartuar më shumë se një vit para vdekjes së tij, Dikens ia la kujdesin e pasurisë së tij prej £80,000 (£8,143,500 më 2021) kolegut të tij të vjetër John Forster dhe “mikut të tij më të mirë dhe më të vërtetë” Georgina Hogarth, së bashku me dy djemtë e Dikensit, morën, gjithashtu, një shumë pa taksa prej 8,000 £ (ekuivalente me 814,000 £ në 2021). Megjithëse Dikens dhe gruaja e tij ishin ndarë për disa vite në kohën e vdekjes së tij, ai i siguroi asaj një të ardhur vjetore prej £600 (£61,100 në 2021) dhe i bëri asaj pagesa të ngjashme në testamentin e tij. Ai, gjithashtu, la trashëgim £19 19s (£2,000 në 2021) për çdo shërbëtor në punësimin e tij në kohën e vdekjes së tij./Konica.al/