Rade Šerbedžija

(fragment nga libri biografik “Deri në frymën e fundit” (“Do poslednjeg daha”), Podgoricë, 2013)

Por, një njeri mundet me qenë i huaj edhe në shtëpinë e tij, në rrugën ku ka le, në qytetin e tij të lindjes. I huaj bëhesh, sepse të këtillë të shpall mjedisi në të cilin jeton, por i tillë bëhesh edhe me vetë vendimin tënd.
Shqetësimi të çon kah e reja, e duke bredhë kështu zvogëlon gjerësinë e së panjohurës dhe kultivon guximin në qenien tënde.

A ishte aj i riu nga Kosova, të cilin e zura në gojë kur përshkrova sikletin tem gjatë provimeve pranuese në Akademinë e Teatrit, shpirt kureshtar i nxitur nga ankthi apo një jabanxhi me instinktet e lindura të humbësit?
Aj u shfaq në skenën e vogël të Akademisë së Teatrit dhe doli para reflektorëve që ndriçonin trupin dhe fytyrën e tij të dobët e të fuqishëm. Tepër mashkullor për moshën e tij, aj i bëri këta pak hapa drejt skenës së vogël dhe u ndal në mes të saj me vetëbesim. Dikush nga profesorët e pyeti se çfarë kishte përgatitur dhe aj, me një kroatishte të dobët, e cila atëherë ende quhej zyrtarisht kroato-serbishte, tha se kishte përgatitur poezi të Edgar Allan Poes dhe monologë nga Makbethi dhe Hamleti.
– Le ta dëgjojmë poezinë, – tha nga errësira një nga zërat e profesorëve.

Aj filloi të recitonte në gjuhën shqipe. Pas disa vargjeve, i njëjti zë e ndërpreu.
– Më falni, djalosh, kjo ësht Akademia Teatrore e Zagrebit dhe në të, sipas rregullave, duhet me folë e me studiu në gjuhën kroate.
Pasoi një heshtje.
Qëndroi i palëvizshëm, me vështrim kah errësira para tij. Sikur përpiqej me gjetë se nga vinte zëri që e ndërpreu derisa recitonte poezinë.

Mënyra se si e përmbushi këtë pauzë të pakëndshme dhe një energji e veçantë që rrezatonte gjithë trupi i tij e gozhdoi heshtjen në sallën e vogël të teatrit.
“A ësht këtu Rade Šerbedžija – pyeti, duke theksu rroken e fundit të mbiemrit tem.
– Po, – thashë, – duke bëza nga errësira.
Ngadalë shikoi kah ajo pjesë e errët e sallës së errët prej nga erdhi zëri jem. Pastaj ngadalë lëvizi dorën kah xhepi i brendshëm i xhaketës së tij të zezë prej meshini, dhe Tom Durbešići, i cili ishte ulur pranë meje, briti, ashtu qysh bënte gjithmonë me humorin e tij:
– Revolver!

Aj nxori një letër dhe e zgjati kah errësira.
– Kjo ësht një letër prej profesorit tem, Istref Begollit. Për ju!
Gjestet e tij të kursyera dhe zëri i tij i vendosur e bëri edhe profesor Marinkoviçin të mbetej i nemitur.
Iu afrova skenës dhe e mora letrën që ma dha.
– A ta lexoj? – i pyeta kolegët e mi, të cilët do të më kishin thënë që ta lexoj në shtëpi, po të mos kishte qenë letër e Istref Begollit, një aktori të madh nga Kosova, të cilin të gjithë njerëzit e teatrit në Jugosllavi e donin dhe e nderonin në mënyrë të veçantë.

– Lexoje pashë besën. Qysh jo – tha prap profesori Marinkovići, i cili e kishte qejf gjithmonë me befasu komisionin e teatrit e, shpesh, edhe me e ngacmu me pyetjet dhe vërejtjet e tij. Specialiteti i tij ishte me u shtru pyetje të tilla kandidatëve të cilave asnjë prej profesorëve të nderuar, përveç Kosta Spaićit dhe ndoshta Nikola Batušićit, nuk dinin t’u përgjegjeshin.
Më kujtohet njëherë kur një djalë i ri nga Karlovci, pas monologut të tij të paraqitur mirë, në pjesën e pyetjeve teorike, pyeti se cili ishte aktori i tij i preferuar kroat. Mbasi ngurroi për pak çaste, i riu pyeti nëse doemos lypsej të përgjigjej, sepse në komision ishin ulur gjithë aktorët më të mirë të teatrit.
– Jo nuk të lypset, qebesa, asgjë këtu nuk ësht e domosdoshme, por diqysh mua më intereson…
– E pra, nga aktorët kroatë, me të dashur e kam dashur, Fabijan Šovagovićin. Prej shkrimtarëve e du më shum, shtoi, Miroslav Krležan.

Nga errësira shpërtheu një e qeshur.

E lexova letrën e shkurtë të Begollit në të cilën na luste që t’i kushtojmë vëmendje këtij djaloshi, sepse këtë e meritonte talenti i tij. Të gjithë në teatrin e Prishtinës i besojnë talentit të tij dhe që ësht i sigurtë që po e pranuam, ky djalosh për një vit do ta mësonte gjuhën kroate për bukuri.
Pas letrës, njëri nga Komisioni përsëriti se na vinte keq, por ligji ishte ligj dhe se tashmë kishin lajmëru për hyrjen kandidatin e ri. Kërkova nga Komisioni që, megjithatë, të dëgjonim monologun e Makbethit, duke dashë kështu të lehtësoj pak dhembjen e këtij të riu, i cili duhet të kishte bë udhë dy ditë nga Kosova në Zagreb dhe për të cilin vetëm fakti që disa profesorë atje e kanë dëgju do të ishte njëfarë satisfakcioni i “Misionit të pamundur” të tij, paraprakisht të dënuar me dështim.
Të gjithë u pajtuan dhe aj filloi, pas disa çastesh heshtjeje, monologun e tij.
Çdo lëvizje ishte e saktë dhe e matur, çdo fjalë ishte goditëse dhe e thjeshtë. Para meje po shikoja njërin nga aktorët e rij më të mirë, me aq sa pata mundësi të shihja, gjatë provimeve pranuese.
Imagjinoja rolet e tij të mundshme të ardhshme dhe një trishtim i papërshkrueshëm më kaloi nëpër trup.
Kur mbaroi, profesorët e Zagrebit duartrokitën e, unë, në ato pak sekonda arrita t’i thosha që të më priste para Akademisë. Doja ta çoja në “Kavkaz” për një pije dhe të flisja pak më shumë me të e ta përshëndetja Istref Begollin.

Nuk më priti. Sigurisht i kishte marrë dokumentet e tij në sekretari dhe kishte shku drejt e në stacion. Ësht ulë në një nga ata “Ballkan-ekspresët” dhe ësht kthy në Prishtinë. Duke pi birrë dhe duke shiku nga dritaret e trenit që ec me shpejtësi nëpër peisazhet e një vendi të panjohur për të, ka mbledhë trishtimin e kësaj dite dhe e ka shndërru në hidhërimin me të cilin edhe ka le.
Sigurisht ësht diku rreth Vinkovcit dhe e ka zënë gjumi, me kokën mbështetë në dritaren mbulu prej pluhuri dhe të mjegulluar nën të cilën shkrun: „EST IS VERBOTEN SICH AUS DEM FENSTER ZU LEHNEN”.

(Përk. Agim Morina)