Johan Georg von Han: Shqiptarët janë të vetmit që kanë ruajtur gjuhën e vjetër të tyre pellazgjike

Më 11 korrik të vitit 1811, lindi Johan Georg von Han. Ishte albanolog gjerman dhe diplomat në shërbim të Austrisë. Më 1847- 1850 ishte nënkonsull i Austrisë në Janinë për Shqipërinë e Poshtme, ku punoi për zotërimin dhe studimin e gjuhës shqipe.

Ndërmori një udhëtim të gjatë në krahinat perëndimore të Shqipërisë deri në Shkodër.

Botoi veprën: “Albanische Studien”, Vjenë 1854 (Studime shqiptare), në 3 vëllime që njihet një nga veprat kryesore. Në këtë vepër ai thekson se mjaft emra vendesh të viseve shqiptare ishin vazhdim i emërtimeve të dikurshme ilire.

Ai zbuloi fjalëformuese ilire që janë emrat e sotëm të shqipes. Arriti në përfundimin se shqipja është vazhduese e dretëpërdrejtë e ilirishtes.

Hani konstaton: “ Kufiri i sotëm i dy dialekteve të shqipes ndërmjet gegërishtes e toskërishtes kalon përgjatë përgjatë lumit të Shkumbinit, ashtu si ndahej në lashtësi Iliria me Epirin gjatë rrugës Egnatia.”

Vepra e dytë: “Reise durch die Gibite des Drin und Vardar”, 1867 (Udhëtime nëpër viset e Drinit e të Vardarit), si dhe “Studime për gojëdhënat, Përrallat greke e shqiptare” në 2 volume.

Konkluzionet e Hanit në fushën e gjuhësisë u mbështetën nga Demetrio Kamarda, filolog italian me origjinë shqiptare, nëpërmjet një gramatike që botoi në Livorno më 1864.

Në fushën e etnografisë konstatoi “Kanunin e Lekë Dukagjinit” në viset veriore dhe “Kanunin e Skënderbeut” në Mat e Dibër. Vëll. II e III i “Studimeve shqiptare” u kushton kryesisht çështjeve të gjuhës.

Shkroi më gjerë për prejardhjen e shqipes; për këtë ai shfrytëzoi edhe burimet antike greke që bënin fjalë për karakterin jo grek të ilirëve, epirotëve dhe maqedonasve.

Ai shfrytëzoi toponiminë dhe vërtetoi se mjaft emra vendesh shqiptare ishin emërtime të dikurshme ilire. Hani arriti në përfundimin se shqipja është vazhduese e njërit prej dialekteve të vjetra të ilirishtes dhe ishte i mendimit se ilirishtja është gjuhë pellazgjike.

Sipas tij ilirët ishin një nga degët themelore të popllsisë paleoballkanike që qëndronte më vete përballë grekëve të vjetër.

Ai ishte i vendosur për autoktoninë e shqiptarëve.

Gjatë studmeve të tij rreth Shqipërisë, ai shtronte pyetjen:

“Nëse populli i fuqishëm shqiptar që sot mbush tërë Epirin e Vjetër e të Ri, që nuk dinë sllavisht, si dhe një pjesë të Ilirisë në kuptimin e ngushtë, është pasardhës i ardhësve sllavë apo është pasardhës që u rrit natyrshëm dhe shpërtheu me forcë nga një bërthamë jetësore, e pashkatërrushme, e asaj popullsie të lashtë epiriote, që u robërua nga falangat dhe legjionet, që u spërkat nga elemente sllave, por që nuk u nënshtrua plotësisht.”

Rreth kësaj çështjeje mund të hedhë dritë të mjaftueshme vetëm historia e kontinentit ilirik dhe analiza filologjike e gjuhës shqipe, çështje të cilat qaseshin në veprën e tij.

Ai i dha një sfond gjuhësor shqipes nëpërmjet veprës së tij, “Albanische Studien”, ku në atë punim ka rreth 6000 fjalë dhe vetë fragmentet historike janë renditur dhe plotësuar me aq art, saqë, më në fund u zbuluan konturet e paqarta të historisë kombëtare të shqiptarëve, të cilat kishin munduar bashkohësit e tij albanologë.

Studime shqiptare

A janë autoktonë shqiptarët?

Shqipëria nuk ka një histori të pandërprerë. Si në botën e re dhe të vjetrën emri i këtij vendi del vetëm atëherë kur rrjedha e ngjarjeve në të lidhet ngushtë me të fqinjëve të saj; sapo pushon ose sapo vihet në dukje kjo lidhje, vendi futet prapë në errësirën e tij të lashtë e kështu ndosh që një histori e tërë e brendshme kufizohet vetëm në disa fragmente, që sillen rreth disa përsonaliteteve të shquara ose rreth një peme gjenealogjike (të prejardhjes) të disa dinastive të vogla.

Po kështu, historia na tregon se pas kohës në të cilën marrim rishtas njoftime për këtë vend, ai banohej nga një popull që nuk fliste sllavisht, por një gjuhë që quhet shqipe dhe shpejt ky popull u bë aq i fortë, saqë shpërtheu përtej kufijve të tij e gjatë shumë shekujve ndërmori shtegtime masive në të gjitha drejtimet.

Madje ka shumë të ngjarë që, po të mos ishte pushtimi që u vuri një pritë të fuqishme, këto shtegtime do të kishin vazhduar një kohë edhe më të gjatë.

Në kohën tonë ky popull kufizohet mprehtësisht me fqinjët e tij sllavë si në lindje dhe në veri dhe në mesin e vendit elementi sllav është zhdukur tërësisht; por, nga ana tjetër, në pjesën e mesme të këtij vendi u dynd një element tjetër i huaj, ardhësit sllavë.

Nga sa u tha këtu del se Shqipëria dikur, duhet të jetë ndodhur në të njëjtat rrethana lidhur me elementin sllav, si Greqia, dhe se për këtë arsye historianët e saj janë të detyruar të pranojnë një periudhë sllave.

Por, në qoftë se banorët e hershëm sllavë të Shqipërisë i kanë bërë vend aty një populli tjetër, të ndryshëm prej tyre, dhe tani ky popull është zotërues i vetëm e i padiskuueshëm i bërthamës së këtij vendi, atëherë lind një pyetje tjetër lidhur me kombësinë e këtij vendi.

Ç’ janë shqiptarët?

A rrjedhin ata nga banorët e lashtë të këtij vendi dhe koha sllave është vetëm një ndodhi në historinë e Shqipërisë, apo edhe ata si sllavë kanë ardhur në këtë vend në kohën historike dhe formojnë shtresën e tretë të popujve, e cila gjendet sot në truallin shqiptar dhe nuk lidhet me ndonjërën nga shtresat e mëposhtme.

Këta qeveriseshin nga prijës vendas, kurse linkestët gjendeshin nën sundimin e Arrabeut, që ishte nga fisi i bakiadeve.

Nga epiriotët, më në fund, ishin molosët, nën Pirron, birin e Akilit, që siç del, ishin thesaliotë. Të tjerët qeveriseshin nga prijës vendas. Herë njëri e herë tjetri, nga këto qytete të vogla arrinin të sundonin mbi të tjerët, derisa, më në fund, të gjithë ranë nën sundimin e maqedonasve, me përjashtim të një rripi të vogël tokë në bregdetin jonian.

Tani Linkestia, Pelagonia, Orestia dhe Elemia quheshin Maqedoni e Sipërme. Disa e quajnë Maqedoni edhe tërë vendin deri në Kërkyrë (Korfuz), duke u bazuar në faktin që prerja e flokëve, dialekti, veshja e të tjera ishin të ngjashme.

Të afërmit veriorë të këtyre pellazgëve, që banonin në Epir, Maqedoni dhe Iliri ruajtën gjuhën e tyre derisa erdhën bullgarët në Maqedoni dhe serbët në Iliri, dhe ajo që mbijetoi nga mbeturinat pellazge në ato vende kaloi edhe gjuhësisht tek adhësit. Shqipëria gjithashtu u mbishtresua nga serbët e bullgarët, por këtu elementi i popullit të lashtë ngadhënjeu mbi ardhësit dhe i asimiloi edhe gjuhësisht. Nga kjo pikëpamje shqiptarët e meritojnë emrin pellazgë të rinj, të paktën po aq sa edhe grekët e rinj emrin e tyre dhe kjo nuk është e vogël si dëshmi për drejtësinë e asaj që emri i lashtë i shqiptarëve u ruajt në gjuhën e ndonjë populli të huaj.

Çifutët grekë, vllahë, turq dhe arabë që jetojnë në Levant i quajnë shqiptarët peleshtim domethënë pellazgoi dhe gjermanisht Filister. (Johaness Georg von Hahn)

Shumë vjet pasi kishte botuar Albanische Studien, Hani bëri një udhëtim nëpër Shqipëri të Veriut, të cilën e përshkroi në një vepër të veçantë.

Në faqen 13 të kësaj vepre thotë:

“…edhe sot e gjithë ditën, krejt fushën që shtrihet në breg të detit, midis grykës së Matit e të Erzenit bashkë me luginën e Tiranës që shtrihet në lindje të saj vendasit e quajnë, Arbën; në këtë krahinë jo vetëm ka një katund që mban këtë emër, po këtu gjenden edhe tri qytete të vjetra: Ishtmi, Preza dhe Ndërrenja dhe Tirana, e cila është ndërtuar pas vdekjes së Skënderbeut dhe konsiderohet si kryevendi i sotëm i Arbënit.

Në këtë fushë ka, përveç këtyre, 22 katundeve me popullsi të përzier, dhe nja aq me popullsi muhamedane, dhe me to shkon dhe Kep Rodoni bashkë me gërmadhat e kullës së Skënderbeut.”

Në faqen 15 ai shton: “Gjithë fusha e arqipeshkvisë së Durrësit quhet Arbëni.”

Më 1854 Johan Georg fon Hani, dijetari që shikohet me të drejtë si babai i albanistikës, tezën e tij rreth burimit ilir të shqiptarëve e të shqipes e zgjeroi me anën e një vështrimi edhe të situatës etnografike të Ballkanit të vjetër.

Në lidhje me atë ai në kryeveprën e tij shkruan Albanesische Studie formuloi këto teza:

1. Epiriotët e maqedonasit edhe në kohën e Strabonitt ishin jogrekë, ose barbarë.
2. Epiriotët, maqedonasit e ilirët janë farefis në mes tyre.
3. Ka shumë shenja që epiriotët e maqedonasit përbënin thelbin e fisit tireni-pellazgjik, skajet më të tutjeme të të cilit në Itali e në Traki hyjnë brenda në histori.
4. Ilirishja e vjetër është gjuhë pellazgjike në një kuptim më të gjerë. 

Me këto teza Hani, tek ilirët si të parët e shqiptarëve, përfshsin dhe epiriotët e maqedonët, e të gjithë këta popuj i bën të ardhur prej pellazgëve.

Teoria e tij si tërësi, me gjendjen e sotme të kërkimeve arkeologjike e gjuhësore, në disa anë del e drejtë, në disa përgjithësime që bën nuk mund të qëndrojë, po në analizë të fundit përmban një thelb pjellor e të vërtetë.

Vlerësimi i Eqerem Çabejt për Babain e Albanologjisë:

“Hani vlerësohet si themeluesi i albanologjisë në kuptimin e vërtetë shkencor të kësaj fjale. Ai është i pari që u mor tërësisht me studime shqiptare, që nuk i trajtoi studimet për shqipen dhe për Shqipërinë në mënyrë anënsore, duke u nisur nga fusha të tjera studimore. Por ai iu kushtua drejtëpërdrejtë ghuhës shqipe dhe Shqipërisë, historisë së saj dhe lashtësisë së saj në një mënyrë të përqëndruar në këto objekte. Askush më përpara nuk e kishte bërë në këtë mënyrë.” / KultPlus.com

Lidhja e shqiptarëve me pellazgët!?

Nga Mathieu Aref

Unë nuk do të bëj një shkrim të gjatë, por thjesht disa rreshta vetëm për të sqaruar dhe vënë gjërat në vendin e tyre të duhur, sepse pikëpamjet tona duken diametralisht të kundërta. Ovidi (-43 /+18) nuk ishte historian, por një poet dhe autor i një libri të vetëm “Métamorfosat” (15 vëllime) dhe autor i Antikitetit të “vonshëm”. Shkrimtarët më të lashtët janë ata të periudhave arkaike dhe klasike greke që konsideronin Homerin si me i lashti autor me “Iliadën” dhe “Odisenë” që janë shkrimet e para të botuara vetëm në mes të shekullit të gjashtë p.e.s. nga tirani Pisistrati.

Të gjithë autorët më të lashtë edhe më të fundit u mbështetën në këto shkrime sepse nuk kishte të tjerë me të vjetër. “Iliada” dhe “Odiseja” shërbyen si përmbledhje bazë për të gjithë literaturën dhe historiografinë e antikitetit dhe u bënë libra referimi: janë Bibla e të gjithë autorëve të lashtë dhe modernë.

Gjatë shekujve shumë kanë shkruar për ngjarjet e kohëve të lashta, por shpesh janë interpretime personale. Për shembull Virgili (-70 /+ 19) i cili ishte poet, u frymëzua nga Hellanikosi i Mitilenit dhe nga “Iliada” për të shkruar “Eneidin”. Ovidi i përket të njëjtës kategori shkrimtarësh. Veprat e tyre u shkruan më shumë se gjashtë shekuj pas “Iliadës” dhe “Odisesë”.

Kur dikush është një historian i antikitetit, ai bazohet në shkrimet më të vjetra dhe më të besueshme sesa ato të shkruar gjashtë shekuj pas “Iliadës” dhe “Odisesë”, si ato të Ovidit dhe shumë të tjerë. Për Antikitetin e largët kemi si dokumente referimi të besueshme dhe të saktë (edhe nëse gjejmë shumë modifikime, rregullime, kundërthënie dhe manipulime të bëra nga pushtuesit helenë për t’i shërbyer interesave të tyre) janë ato të Homerit (“Iliada” dhe “Odiseja” ) dhe ato të Hesiodit (poezi didaktike ndër të cilat “Veprat dhe Ditët”). Hesiodi ishte më i ri se Homeri. Kjo është arsyeja pse në të gjitha studimet e mi mbi Antikitetin e lashtë, të vetmet referencat e mia mbështetën te autorët e këtij antikiteti dhe jo autorët shumë më të vonshëm edhe më pak autorët modernë. Këta të fundit që i kam cituar në tezën time veçse më kanë sjellë ujë në mullirin tim pellazg ose për të nxjerrë në pah gabimet e tyre, por absolutisht jo për t’u frymëzuar në të.

Pra, pas këtij prezantimi duhet të dini se çdo autor serioz dhe kompetent i specializuar në historinë e lashtë merr parasysh vetëm shkrimet serioze dhe më të lashta d.m.th. ato që kronologjikisht i afrohen Antikiteti të largët. Por, kjo nuk është e mjaftueshme, sepse duhet të jemi të aftë për të ndarë bykun nga grurin (të vërteten nga të gabuarën), të jemi në gjendje për të demaskuar të gjitha gënjeshtrat, hamendjet personale, ambiguitetet dhe manipulimit të qarta.

Pra, në “Iliadë” akejt (referojuni te “Katalogu Akej” – Iliade II, 484 / 780- dhe Katalogu trojan Iliada II, 816/877) nuk janë fare pellazgë (sikur thoni padrejtësisht) sepse është e qartë që ata luftonin kundër trojanëve (pellazgë të mirëfilltë), pellazgëve që vinin nga gadishulli pellazg dhe aleatët e tyre etno-gjuhësorë, friggjianët, trakët, peonët etj. Akejt luftuan kundër ushtrisë dhe etnisë trojane dhe më në fund fituan luftën. Dhe nga ky çast dhe ky rast hegjemonia e pellazgëve mori tatëpjetën dhe emri i tyre filloi të zhduket ngadalë nga “radarët” e historiografisë.

Pellazgët u zëvendësuan nga Ilirët në perëndimin dhe trakët në lindje të gadishullit të Evropës Juglindore. Kështu pra trako-ilirët mbetën në një gjumë të thellë (2080 vite). Përkundrazi, edhe grekët mbetën politikisht në gjumë të rëndë (1976 vite), por gjuha e tyre u përdorë në gjithë Mesdheun dhe sidomos pranë Perandorisë Bizantine dhe krishterimit ortodoks!

Së fundi, vini re për faktet e mëposhtme: Poezitë epike ishin poezi që rrjedhin nga tradita gojore të pellazgëve, paraardhësit e helenëve dhe jo stërgjyshërit e tyre: këto poema helenët i uzurpuan dhe i përvetësuan. Por, kur erdhën pushtuesit helenë ata hasën më “Rapsodët apo Aedët”, pellazgë që shkonin nga një qyteti në qytet tjetër (publik ose privat në mesin e shquar të vendit) për të kënduar këto poezi epike për lavdinë e heronjve të tyre stërgjyshorë. Këto poema u ripërpunuan, u modifikuan, u rregulluan dhe u manipuluan nga të sapoardhurit helenë për t’i shërbyer kauzës dhe interesave të tyre. Por, vetëm në kohën e Pisistratit (600-527 para erës sonë ), në mesin e shekullit të gjashtë, këto poezi janë përkthyer në greqishten e asaj kohë (80 për qind inonisht dhe 20 për qind eolisht) dhe me në fund botuar: ionët ishin pellazgë (cf. Herodoti I, 57 – VIII, 44) para se të bëheshin helenë kur filluan të folën gjuhën e tyre e përzier nga pellazgjishtja dhe feniko-egjiptianen (nga logografët asistuar nga disa pellazgë dygjuhësh).

Por, për fat të mirë dy gjëra shpëtuan nga censura e logografëve grekë: Fakti që në “Iliadë” në këngën XVI 233/236 ata e lanë siç është (e paprekur) fjalinë: Zeus Mbret, Dodonas, zot i largët, pellazg, që mbretëron mbi Dodonën… Fakti që nuk kishin përkthyer ose ndryshuar emrat e perëndive apo heronjve: një tjetër ngjarje të lumtur që na lejon për të përkthyer dhe interpretuar fal gjuhës shqipe (sidomos falë dialektit gegë) shumë antroponime, eponime, emra, toponime, oronime dhe disa fjalë të tjerë të mbetura paprekur! Kjo është arsyeja pse kam filluar studimet e mia dhe kërkime mbi paraardhësit pellazgë të trako-ilirëve dhe shqiptarëve të sotëm. Pa këtë unë nuk do të kisha shkruar librat e mi e as nuk do të paraqitja tezën time në Sorbonë dhe botimin e saj (mbetet pa e përkthyer për shkakun e mos gjendjes të një përkthyes të aftë për një libër shkencor).

Faleminderit O Zeus (Ô Zoti ynë !)! Mbretërit e hershëm të Athinës pas Kronosit pellazg ishin me zanafillë egjiptiane (Herodoti I, 56, 139, 171; II, 91, 43, 50; V, 65; VII, 204). Kadmi ishte fenikian i mirëfilltë (Herodoti: II, 49, 145; IV, 147; V, 57-59). Legjendat mbi Kadmin janë të shumta dhe shumë të vonshme e kjo vërtetohët se as Homeri, as Herodoti as Tukididi nuk i njohin ato legjenda, por të gjithë pohojnë që ishte fenikian. Herakliu ishte më zanafillë egjiptiane (Herodoti II, 43) etj. Eratostheni është fajtori i madh që krijoi artificialisht (pa as një provë apo dëshmi) datën hipotetike të “Luftës të Trojës” – 1194-1184 para erës sonë, ku ndodhën katër shekuj të quajtur “moshat e errëta” d.m.th. periudha e erret që mbeti memece ku nuk dimë asgjë për të. Ja që më magji del një popull i quajtur helen! Jam i vetmi në botë që pohoj se ajo luftë është me të vërtetë lufta (afërsisht – 680) që bënë helenët në fillimin e shekullit të shtatë para erës sonë kundër etnisë pellazge në Azinë e vogël (trojanët, pellazgët, friggjianët, trakët etj.).

Nuk po shkoj me lart sepse është një temë shumë e gjerë. Helenët nuk u shfaqën para shekullit të VIII dhe ne duhet ta kujtojmë këtë fakt dhe datën kur duam të studiojmë historinë e Antikitetit dhe kur shqiptojmë emrat e akejve, danaenëve, kadmenëve dhe helenëve dhe ata që vijuan. Në atë periudhë të shekujve VIII-VII p.e.s., Azia e Vogël e brendshme (qendrore) ishte e quajtur në atë kohë “Frigji” (Troada ishte një tjetër rajon pellazg në perëndim kundruall detin Egje… dhe rajone të tjera ende si Liqia, Karia etj.). Ajo u pushtua nga asirianët në dëm të frigjianëve. Pra, nëse disa autorë theksojnë dhe qëndrojnë padrejtësisht se Pelopsi ishte frigjian, ata janë të gabuar, sepse ai nuk ishte frigjian po vinte nga Frigjia e udhëhequr nga asirianët dhe kjo është arsyeja pse Tukididi (edhe pse ishte një shovinist i rreptë dhe një panhelen i rrënjosur) e quante Pelopsin i huaj nga Azia (I, 9). Peloponezi me ardhjen e feniko-egjiptianëve (shihni Herodotin ) ishte e banuar nga ilirët (periekët, hilotët, penestët), popullsia e sulmuar që “punonte” për pushtuesit të huaj, por këta pushtues helenë për t’u integruar në atë popullsi “ilire” dëshironin që të besohet se ata ishin “autoktonë”. Kështu pra e bënë veten “dorianë”, padrejtësisht e (emri Dorian rrjedh nga populli që punonte, që ishin “duart” e pushtuesve d.m.th. “Dorët” që ishte fjala e asaj kohe).

Pastaj kjo popullsi u quajt nga autorët e lashtë (të vetmit që na sollën këtë etnonim) “popull i lirë” (i pavarur) që vinte nga “veriu i Greqisë” dhe jo nga veriu i Evropës. Ja çfarë lloji paqartësie, konfuzione dhe manipulime kishte në shkrimet e lashta që ne duhet të jemi në gjendje t’i denoncojmë dhe absolutisht nuk duhet të marrim atë në të parën gradë por duhet matur para se të mendojmë apo të shkruajmë. Në “Iliadë” dhe “Odise” nuk përmenden helenët, dorianët (Herodoti: I, 56; VI, 53, 55/Flavius Josef, Antikitetet hebreje libër XII-IV, 10; libër I, kap.II/7,12 – Bibël, Makabe XII, 1…23) dhe ilirët (në kampin trojan nuk kishte “ilirë”, por peonët me origjinë të Maqedonisë Perëndimore dmth… Ilirët emri i ardhshëm ).

Pse? Për shkak se këto emra u përmendën dhe u shfaqën me vonë (shekulli VII) tek autorët e lashtë (burimet e lashta të vetmit që janë të besueshme…pas verifikime të duhur dhe të ashpra ). Ja sa i vështirë ka qenë (edhe është) fati i këtij populli, më të lashti të Evropës dhe më një gjuhë që e konsideroj si një fosil i gjallë dhe gjuhë amë e kësaj Evrope që ende nuk ia dinë vlerën e historisë së tij. Vetëm këtë na kanë mbetur dhe kjo është një gjë shumë e madhe dhe e lavdishme.

Unë do të shtoja më në fund në mënyrë miqësore se në qoftë se merrni faktin se akejtë (ndryshe nga “Iliada” dhe aq më tepër nga studimet pesëdhjetëvjeçare të mia) ishin pellazgë, ju do të merrni një rrugë të gabuar, por, sigurisht, ju jeni e lirë të besoni në çfarë të doni apo dëshironi. Historia e Antikitetit është një “zanat”.

Po e ndaloj këtu sepse nuk do të mundëm të rifilloj këtu tërë tezën time. /literal.media/ KultPlus.com