Në rrugicat e qeta dhe të ngushta të Srinagarit, në Kashmirin e administruar nga India, ndodhet një punëtori e vogël dhe me dritë të zbehtë, që është një nga mbrojtëset e fundit të një zanati në zhdukje.

Brenda kësaj punëtorie ndodhet Ghulam Zaz, i cili njihet si mjeshtri i fundit në rajon që di të ndërtojë santoor me dorë. Santoor është një instrument muzikor me tela në formë trapezi, i ngjashëm me dulcimer-in, i luajtur me paleta. Ai njihet për tingullin e kristaltë, të pastër si zile, dhe ka qenë shenja dalluese muzikore e Kashmirit për shekuj.

Ghulam vjen nga një familje mjeshtrash që kanë ndërtuar instrumente me tela në Kashmir për më shumë se shtatë brezash. Emri i familjes Zaz ka qenë prej kohësh sinonim i prodhuesve të santoor-it, rabab-it, sarangi-t dhe sehtar-it. Por në vitet e fundit, kërkesa për instrumente të punuara me dorë është zvogëluar ndjeshëm, pasi janë zëvendësuar nga versione të prodhuara me makineri, më të lira dhe më të shpejta për t’u bërë. Ndryshimet në shijet muzikore kanë ndikuar gjithashtu në këtë rënie.

“Me hip hop-in, rap-in dhe muzikën elektronike që dominojnë tani peizazhin muzikor të Kashmirit, brezat e rinj nuk lidhen më me thellësinë apo disiplinën e muzikës tradicionale,” thotë Shabir Ahmad Mir, mësues muzike. Ai shton se kjo ka çuar në rënien e kërkesës për santoor dhe mungesën e nxënësve për mjeshtrat.

Në punëtorinë e tij shekullore, Ghulam qëndron pranë një blloku të zbrazët druri dhe veglave të vjetra hekuri, mbetje të heshtura të një tradite në zhdukje. Ai thotë: “Nuk ka më askënd që të vazhdojë zanatin. Unë jam i fundit.”

Por kjo nuk ka qenë gjithmonë situata. Gjatë viteve, artistë të njohur sufi dhe folklorikë kanë luajtur me santoorë të punuar nga Ghulam Zaz. Një foto në punëtorinë e tij tregon mjeshtrat Pandit Shiv Kumar Sharma dhe Bhajan Sopori duke performuar me instrumentet e tij.

Santoor, i cili besohet të ketë origjinë në Persia, ka arritur në Indi në shekullin e 13-të ose 14-të, duke u përhapur nëpër Azinë Qendrore dhe Lindjen e Mesme. Në Kashmir, instrumenti ka marrë një identitet të veçantë, duke u bërë pjesë qendrore e poezisë sufi dhe traditave folklorike.

“Fillimisht, pjesë e Sufiana Mausiqi (një traditë muzikore ansambli), santoor kishte një tingull të butë dhe folklorik,” shpjegon Shabir Ahmad Mir.

Pandit Shiv Kumar Sharma e përshtati më vonë për muzikën klasike indiane, duke shtuar tela, duke riorganizuar urat për rezonancë më të pasur dhe duke futur teknika të reja të luajtjes.

Bhajan Sopori, me rrënjë në Kashmir, “thelloi gamën e tingullit dhe i dha një shprehje sufi”, shton Mir, duke ndihmuar që santoor të konsolidohej në muzikën klasike indiane.

Ghulam Zaz ka marrë çmimin Padma Shri nga Presidentja Droupadi Murmu në vitin 2022, një nderim për mjeshtërinë e tij me çmimin e katërt më të lartë civil në Indi./BBC/KultPlus.com