Nga Naim Frashëri e deri te Mitrush Kuteli e Ismail Kadare, letërsia shqipe ka qenë për një kohë të gjatë një fushë ku dominonin burrat në tekst, në histori dhe në kanon. Megjithatë, zërat e grave nuk munguan. Ato e shkrinë heshtjen përmes poezisë, prozës e dramës, duke krijuar një identitet të veçantë letrar që shpesh u la në hije.

Gratë shqiptare në letërsi kanë shkruar mes dy botësh: një realiteti të fortë patriarkal dhe një bote artistike që kërkon shprehje të lirë. Që nga fillimi i shekullit XX e deri më sot, shumë prej tyre kanë sfiduar jo vetëm normat shoqërore, por edhe modelet e krijimit, duke sjellë rrëfime të reja për dashurinë, jetën, luftën, dhe qenien grua në një shoqëri në ndryshim.

Nga Musine Kokalari te Mimoza Ahmeti: një rrugëtim i gjatë
Musine Kokalari, e para shkrimtare shqiptare që botoi një libër në gjuhën shqipe, është një figurë themelore për historinë letrare dhe politike. E përndjekur për bindjet e saj politike, ajo mbeti e izoluar për vite me radhë, por zëri i saj vazhdoi të jetojë përmes teksteve që sot lexohen me respekt dhe admiracion.

Ndërsa dekadat kalonin, emra si Flutura Açka, Helena Kadare, Elvira Dones, Mimoza Ahmeti dhe Lindita Arapi e shtuan gamën e temave dhe stileve. Ato sollën një ndjeshmëri të re ndaj trupit, identitetit, përkatësisë dhe të huajës duke krijuar letërsi që fliste si për brendësinë e shpirtit, ashtu edhe për dhimbjet kolektive të migrimit, represionit, dashurisë dhe humbjes.

Një përpjekje për të rishkruar historinë
Historianët e letërsisë shqiptare për vite me radhë kanë pasur tendencën të nënvlerësojnë ose injorojnë zërin femëror. Sot, një brez i ri kritikësh, studiuesish dhe lexuesish po i kthehet kësaj trashëgimie me vëmendje dhe ndjeshmëri më të thellë.

Në tekstet e grave shqiptare gjejmë një gjuhë ndryshe, jo vetëm në përmbajtje, por edhe në formë: më shpesh poetike, intime, shpërthyese, një jehonë e përvojave që nuk janë rrëfyer në mënyrë tradicionale.

Gratë sot: më shumë zëra, më shumë guxim
Sot, letërsia shqipe po përjeton një ringjallje të autorëve gra, të cilat po botojnë jo vetëm në Shqipëri e Kosovë, por edhe në përkthime të shumta jashtë vendit. Romane që trajtojnë migrimin, identitetin gjinor, luftën, jetën urbane dhe përvojën e diasporës shqiptare – po hapin rrugë të reja për lexuesit dhe krijuesit e rinj.
Kjo është një kohë kur fjala e gruas shqiptare në letërsi është më e pranishme dhe më e fuqishme se kurrë. Një letërsi që nuk kërkon vetëm barazi në numra, por barazi në ndikim, në kujtesë dhe në kanon./KultPlus.com