Në Bibliotekën “Hivzi Sulejmani” të Prishtinës, në praninë e numrit të madh të pjesëmarrësve, shkrimtarëve, gazetarëve, studentëve, pastaj përfaqësuesve të institucioneve kulturore, arsimore, shkencore, si dhe të familjarëve të autorit, u bë promovimi i librit “Triumfi i mendjes”, i autorit Xhemail Mustafa, përcjell KultPlus.

Esetë, shkrimet kritike dhe publicistike të Xhemail Mustafës, të botuara në vitet e nëntëdhjeta në gazetën “Rilindja” dhe “Bujku”, në Prishtinë, Tiranë dhe Zvicër, janë zgjedhur dhe përgatitur për botim nga shkrimtari Ibrahim Berisha, ndërsa botues i librit “Triumfi i mendjes” është PEN Qendra e Kosovës.

Në fillim të promovimit shkrimtari Sali Bashota i cili e moderoi këtë aktivitet, bëri një portretizim të shkurtër Xhemail Mustafës, duke e vlerësuar veprimtarinë e tij në shumë fusha, në radhë të parë, si kritik letrar, publicist, këshilltar i presidentit Rugova etj. Me këtë rast, Bashota nderuar kujtimin për Xhemail Mustafën për të gjithë të pranishmit, përmendi veprën “Lutja e Prishtinës” dhe, ndër të tjera tha, se “është një ditar i dhembshëm poetik, i sajuar me mendime të veçanta që e përcakton në mënyrë të ndjeshme thelbin fillimtar të bërjes së lirisë dhe procesin përfundimtar të zhbërjes së robërisë”.

Në fjalën e tij përshëndetëse, Përparim Rama, kryetar i Prishtinës duke vlerësuar kontributin e Xhemail Mustafës për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, ndër të tjera, tha: “se sot jemi mbledhur për të nderuar kujtimin e Xhemail Mustafës, një intelektuali të jashtëzakonshëm, jeta dhe puna e të cilit janë gjurmë të pashlyeshme në historinë e Kosovës”. Më tutje, i pari i kryeqytetit të Prishtinës, konstatoi: “Xhemail Mustafa ishte jo vetëm gazetar, por edhe këshilltar politik i përkushtuar dhe avokat i vendosur për rezistencën paqësore. Rruga e Xhemail Mustafës ishte rrugë e përkushtimit të palëkundshëm ndaj parimeve të demokracisë dhe lirisë. Si këshilltar i lartë i presidentit Ibrahim Rugova për medie dhe anëtar i Lidhjes Demokratike të Kosovës, Mustafa luajti rol kyç në formësimin e mesazhit politik të Kosovës gjatë një kohë të trazirave dhe të ndryshimeve të mëdha. Përkushtimi i tij ndaj kundërshtimit paqësor ishte i dukshëm në shkrimet e deklarata e tij publike ku ai vazhdimisht e dënonte dhunën kriminale që e pllakosi Kosovën”.

Duke evokuar shumë kujtime me Xhemail Mustafën që nga periudha e shkollimit në gjimnazin e Podujevës, pastaj në angazhimin e përbashkët të veprimit politik, Fatmir Sejdiu ish-president i Republikës së Kosovës, foli për personalitetin e Xhemail Mustafës. Më tutje, Fatmir Sejdiu, u përqendrua në përmbajtjen e eseve të Xhemail Mustafës për t’i evidentuar temat më të rëndësishme që janë trajtuar në shkrimet e përmbledhura në librin “Triumfi i mendjes”, si: Kosova, Shqipëria, Çamëria, pastaj shkrimet për Fishtën, Koliqin, Camajn, Rugovën, Demaçin, Kadarenë, Pashkun. Xhaferrin etj., për demonstratat e viteve 68 dhe 81, për gazetën “Rilindja” dhe gazetat e revistat e tjera në gjuhën shqipe, shkrimet për Seminarin Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare etj.

Presidenti Sejdiu citoi edhe disa pjesë nga libri i Mustafës, për të argumentuar fuqinë e fjalës dhe të mendimit të një intelektuali të veçantë.

Në fjalën e tij, shkrimtari Ibrahim Berisha, i cili ka përzgjedhur dhe përgatitur shkrimet e librit të Xhemail Mustafës me titullin “Triumfi i mendjes”, tha: “Po të shkruash për Xhemën, kurdo që do të shkruash, duhet të fillosh nga urtësia e tij fisnike, dituria paqësore, modestia publike, ideali i tij përhershëm: liria. Edhe kurdo që kalon kah “Elida”, mendon se e ke përpara, duke pirë ekspreso dhe, duke shfletuar gazetë a libër. Qetë e vëmendshëm. Gjithmonë me disponim dhe rrallë vetëm. E kishte vështirë të qëndronte vetëm, sepse të gjithë ne, miqtë e shumtë të tij, donim të uleshin e të pinin kafe me të. Ai kishte miqësi dhe vëmendje për secilin”.

Duke ofruar mjaft shembuj nga jeta dhe veprimtaria intelektuale e krijuese të Xhemail Mustafës, Berisha, tha: “Pjesa më e madhe e shkrimeve të Xhemës kanë qenë të lidhura me dijen, me kulturën, artet, librin veçmas. Ai ishte recensionist në “Rilindje”. Të shtunave, lexuesi, dashamiri dhe kureshtari i librit të ri, e priste cili do të jetë ai botim që ia vlen të lexohet.  Gjente arsyen pse duhej lexuar (…) Xhema ishte një udhëtar që nuk kthente kokën mbas. Në librin “Një lutje për Prishtinën”, shkruan për udhëtimin dramatik për t’u kthyer në banesën e tij të porsaliruar “… kurse unë po i ngjisja shkallët për në banesë. Po ato shkallë që po i ngjitja para aq kohësh me shumë ankth e pasiguri dhe që më dukej se po më çonin në një errësirë…Shkallët po i ngjisja pa e hetuar se isha përballë apartamentit, ndërsa njerëzit që i takoja përshëndetnin me një përzemërsi, të cilën nuk e kisha provuar ndonjëherë…”.

Pastaj Berisha përmendi edhe shumë ese të Xhemail Mustafës që edhe sot janë aktuale me idetë dhe përmbajtjen e tyre, duke shtuar: “Ai, e vërteta, udhëtoi deri te liria, mbijetoi luftën në dashurinë e qytetit të tij dhe që nuk e la asnjëherë të vetëm. Prandaj, Atdheu duhet edhe kur të vret, shkruan ai referuar Kutelit, në njërin nga esetë katër vjet, para se të vritej (…) Ne që e kemi pasur mik, që kemi punuar bashkë, sikur edhe gjithë lexuesit, Xhemën e kanë njohur dhe e mbajnë mend përgjithnjë si një intelektual kritik që nuk ndikohej nga konjukturat…”

Në fund të fjalës së tij, Berisha tha: “Botimi i veprës së plotë të Xhemail Mustafës, në format kompleti, shpresojmë të bëhet në vitin e ardhshëm, 2025. Nuk dua të them pikërisht në 25 – vjetorin e vrasjes që mbeti, mbase qëllimshëm, e pandriçuar”.

Në përmbyllje të promovimit të librit “Triumfi i mendjes, vajza e Xhemail Mustafës, Beriana Mustafa, tha: “Është emocionale gjithmonë kur përmes fjalëve e njeh dhe rinjeh prindin, ndonëse shkuarja e tij në amshim ishte koha kur të nevojitej më së shumti. Në kohën kur mendon që janë përmbysur vlerat, rendi i vlerave të një shoqërie siç ka ndodhe kjo jona.Të mirat e zhgënjimit që t’i ofron ky vend, del një njeri si axha Ibrahim, të cilin e falënderoj shumë edhe të tregon dhe shpalos para krejt neve një mori të shkrimeve, por jo një mori të shkrimeve të thjeshta, shkrime letrare, sociale, kulturore jo veç të Xhemës, por të një plejade të tërë të këtyre njerëzve si Avni Spahiu, Ibrahim Berisha, Fatmir Sejdiu, profesor Bashota e shumë të tjerëve, çfarë trashëgimie kanë lënë ata sot për neve dhe të bëjnë me menduar se ne çka po lëmë për gjeneratat e reja”.

Pjesë të zgjedhura nga libri “Triumfi i mendjes”, për Prishtinën, Shkodrën, gazetën “Rilindja, shkollën shqipe në vitet e nëntëdhjeta në Kosovë, lexuan Lorenta Ibraj, Blinera Hajdari dhe Festina Krasniqi, studente të Degës së Letërsisë Shqipe të Fakultetit të Filologjisë në Prishtinë./ KultPlus.com

Androkli Kostallari është njëri ndër gjuhëtarët më të shquar shqiptarë të gjysmës së dytë të shekullit të shkuar, që ka lënë gjurmë të pashlyeshme në lartësimin e gjuhës shqipe dhe në ngritjen e gjuhësisë shqiptare në nivelin e vendeve të tjera të Europës Lindore. Student i shkëlqyer i Universitetit “Lomonosov” të Moskës (1949-1954) dhe ndjekës i zhvillimeve në gjuhësinë botërore, ai arriti të kishte një formim teorik të admirueshëm.

Njihte shumë mirë gjuhësinë tradicionale dhe rrymat gjuhësore strukturaliste e passtrukturaliste që lulëzonin në Perëndim dhe këto njohuri u përpoq t’ua përcillte studentëve e bashkëpunëtorëve të rinj shkencorë, duke arritur të kishte te brezat e rinj të gjuhëtarëve një ndikim që nuk e ka pasur asnjë gjuhëtar tjetër i brezit të tij. Për gati 40 vjet, që nga viti 1953, kur ishte ende student, e deri më 1991 punoi pa u lodhur duke lënë prapa një veprimtari të pasur botuese, që përfshin fjalorë llojesh të ndryshme, 16 monografi dhe një numër të madh shkrimesh. Vetëm monografitë, referatet e artikujt e tij, të botuara në katër vëllime nga Akademia jonë e Shkencave, arrijnë më shumë se 2 mijë faqe, pa llogaritur këtu leksionet e shkruara universitare e pasuniversitare që ka mbajtur në Tiranë e Prishtinë. Që nga viti 1957, kur u vu në krye të Institutit të Gjuhësisë e të Letërsisë, e deri më 1990, punoi me ngulm për ngritjen e këtij institucioni dhe për organizimin dhe drejtimin e punës shkencore të tij, duke u dalluar si drejtues energjik e i palodhur.

Me themelimin e Akademisë së Shkencave më 1972, Androkli Kostallari u zgjodh akademik dhe anëtar i presidiumit të saj. U dekorua më 1959 me Urdhrin e Punës të Klasit të Dytë për veprimtari të shquar në fushën e shtypit, në vitin 1972 me Urdhrin “Naim Frashëri” të Klasit të Parë për ndihmesa të shquara në fushën e arsimit e të kulturës dhe më 1974 mori Çmimin e Republikës të Shkallës së Parë për veprën “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe”.

Këtë çmim mori edhe për “Fjalorin e gjuhës së sotme shqipe”. Për merita në fushën e arsimit, më 1987 u nderua me titullin e lartë “Mësues i Popullit”. Emri i tij u bë i njohur edhe jashtë botës shqiptare. Ai e ka përfaqësuar denjësisht gjuhësinë tonë në botën shkencore europiane. Më 1960 u zgjodh anëtar i Komitetit Ndërkombëtar të Shkencave Onomastike (CIOS), më 1963 u bë anëtar dhe për disa vjet nënkryetar i Komitetit të Studimeve për Europën Juglindore (AIESEE), qe edhe anëtar i redaksisë së “Atlasit të Gjuhëve të Europës”. Për punën e tij në fushën e teorisë së gjuhës letrare, Universiteti i Goteborgut (Suedi) i ka dhënë titullin Doctor honoris causa në shkencat filologjike dhe Magjistër i arteve të lira.

Me gjithë këto merita, Androkli Kostallari mbeti një njeri tepër modest, që kurrë nuk u mburr dhe as i shfrytëzoi këto merita për përfitime vetjake. Jetoi thjesht dhe jo pa shqetësime e privacione, për shkak të mjeteve monetare të pamjaftueshme për të mbajtur familjen dhe të mungesës së kushteve për punë në shtëpi. Megjithatë, këto nuk e penguan të punonte pa u lodhur dhe të ndërtonte marrëdhënie korrekte pune e shoqërore. Nuk la cep të Shqipërisë pa shkelur në kërkim të fjalës së rrallë ose në veprimtari shkencore, prandaj nuk kishte njeri që të mos e njihte, ashtu si ai i njihte me emër mësuesit e përkushtuar të gjuhës shqipe që përpiqeshin të mblidhnin fjalë të reja ose të merreshin me punë shkencore. Fushat kryesore të veprimtarisë shkencore dhe pedagogjike të tij qenë leksikologjia e leksikografia, fjalëformimi, onomastika, gjuhësia e përgjithshme dhe teoria e gjuhës letrare. Po vendin e kreut në këtë veprimtari e zënë studimet për fjalëformimin, ku spikatin monografitë e punimet për fjalët e përbëra në gjuhën shqipe, një kategori fjalësh me të cilat gjuha jonë është shumë e pasur, por deri atëherë pothuajse e pastudiuar. Ai ishte i bindur se gjuha shqipe i ka të gjitha mundësitë për të përballuar, me mjetet e veta, nevojat e shprehjes në të gjitha fushat e veprimtarisë ligjërimore. Pastërtia e leksikut të gjuhës së shkruar nëpërmjet krijimeve të reja e, sidomos, nëpërmjet aktivizimit të fjalëve shqipe nga leksiku popullor, ka qenë njëri nga qëllimet kryesore të punës së tij shkencore.

Ai përgatiti një bërthamë leksikografësh, që do të bëheshin bashkautorë të “Fjalorit të gjuhës së stome shqipe” (1980) me 41 mijë fjalë, fjalori më i madh shpjegues i gjuhës shqipe i hartuar deri më sot. Ky fjalor, që u udhëhoq në çdo fazë të tij nga A. Kostallari përbën arritjen më madhore të leksikografisë shqiptare. Ai qe edhe bashkautor i një fjalori të vogël shqip-rusisht (të botuar më 1951, kur ishte ende student) dhe redaktor i të parit fjalor rusisht-shqip me 25 mijë fjalë. Një aspekt tjetër në këtë fushë qe edhe puna si bashkautor në hartimin e mbi 30 fjalorëve terminologjikë shqip-gjuhë të huaja, me të cilët shqipes iu zgjerua frymëmarrja edhe në fushë të terminologjisë. Fushë e rëndësishme e veprimtarisë shkencore të Androkli Kostallarit ka qenë edhe historia e formimit dhe e zhvillimit të gjuhës letrare shqipe si dhe veçoritë ndërtimore e funksionale të saj, të cilat i ka trajtuar në një varg studimesh, që mbeten model i analizës shkencore.

Mori pjesë në komisionin hartues të “Ortografisë së gjuhës shqipe” (1956), kryesoi komisionin hartues të “Rregullave të drejtshkrimit të shqipes” (Projekt, 1976); ishte kryetar i komisionit organizues të Kongresit të Drejtshkrimit (1972), ku mbajti referatin kryesor; kryesoi komisionin për hartimin e “Drejtshkrimit të gjuhës shqipe” (1973), të “Fjalorit drejtshkrimor” (1976) dhe të doracakëve të tjerë normativë. / KultPlus.com

Albert Camus shkroi këtë letër falënderimi për mësuesin e shkollës fillore, Louis Germain, menjëherë pas marrjes së Çmimit Nobel për Letërsi në vitin 1957. Një gjest i rëndësishëm ishte ai i shkrimtarit francez që tregon se si mësuesit e shkollave fillore mund të kenë një rëndësi të madhe për edukimin dhe formimin e individëve

Albert Camus

“I nderuar z. Germain,

Kam pritur të shuhet rrëmuja që më ka rrethuar këto ditë para se të vij t’ju flas me gjithë zemër. Më kanë bërë një nderim shumë të madh (dhënien e Çmimit Nobel për Letërsi N.d.R.) të cilin as nuk e kërkova, as nuk e kujtova. Por, kur më erdhi lajmi, mendimi im i parë, pas mendimit për nënën time, ishte për ju. Pa juve, pa atë dorë të dashur që ju i ofruat një fëmijës së varfër, që ai isha unë, pa mësimin dhe shembullin tuaj, nuk do të kishte ndodhur asgjë nga gjithë këto. Unë nuk e mbivlerësoj këtë lloj nderi, por kjo është, të paktën, një mundësi për t’ju treguar se çfarë ishit dhe vazhdoni të jeni për mua dhe për t’ju siguruar se përpjekjet e juaja, puna juaj dhe bujaria që ju keni mbjellë, janë gjithmonë të gjalla në një nga nxënësit tuaj i cili, pavarësisht prej moshës, nuk ka pushuar së qeni nxënësi juaj mirënjohës.

Ju përqafoj me gjithë forcën time. / KultPlus.com