Shkruan Albert Vataj
Franz Kafka është nga ata shkrimtarë që edhe kur kërkuan të harrohen, nuk mundën të shuhen. Edhe kur kërkuan të zhduken, u bënë zëra të përjetshëm. Edhe pse ai vetë e kërkoi harrimin, trashëgimia e tij sfidoi vdekjen, dogmën dhe ligjin. Dhe në një mënyrë që vetëm letërsia e madhe e meriton, ajo u ringjall.
Pas një beteje ligjore 11-vjeçare që përfshiu gjykata në Gjermani, Izrael e Zvicër, në vitin 2019, arkiva e tij – një koleksion i çmuar me dorëshkrime, letra, ditarë dhe reflektime të papublikuara – u rikthye në Bibliotekën Kombëtare të Izraelit, në përmbushje të vullnetit të Max Brod-it, mikut të tij më të ngushtë dhe njeriut që i shpëtoi këto thesare nga zhdukja.
Ky akt, që në pamje të parë duket thjesht një rikuperim dokumentesh, është në thelb një “riatdhesim shpirtëror” i një shkrimtari që nuk i përkiste asnjë vendi dhe, në të njëjtën kohë, u përket të gjithëve. Kafka, hebre nga Praga që shkroi në gjermanisht, ishte një eksilant në shpirt, një i huaj brenda vetes, një qenie e dyzuar mes frikës dhe fjalës. Ai nuk kërkoi famë, nuk pranoi botime të mëdha, dhe i la mikut të tij një amanet të qartë: “Shkatërro gjithçka pas vdekjes sime.”
Por Brod nuk e dëgjoi. Dhe ndoshta bota duhet të jetë përgjithmonë mirënjohëse për këtë pabesi të madhe. Sepse pikërisht përmes këtij mohimi të amanetit, u ngjiz një prej figurave më të thella të letërsisë moderne. “Procesi”, “Kështjella”, “Letra babait”, “Amerika”, e mbi të gjitha, ditarët dhe shënimet e tij, na zbulojnë një shpirt që nuk jetoi asnjëherë rehat me botën – as me veten, as me Zotin, as me autoritetin.
Për më shumë se një dekadë, dorëshkrimet e Kafka-s kaluan nëpër frigoriferë në Tel Aviv, kasaforta bankare në Zvicër dhe tentativa shitjeje në Arkivin e Letërsisë Gjermane në Marbach. Por në maj 2019, një vendim përfundimtar i gjykatës në Wiesbaden i hapi rrugë kthimit të arkivës në Izrael – në bibliotekën ku Brod kishte dashur të merrnin frymë dorëshkrimet e mikut të tij.
Kryetari i Bibliotekës Kombëtare të Izraelit, David Blumberg, e përshkroi këtë akt si: “Një përmbushje të vullnetit të Brod-it dhe një angazhim për të mbrojtur trashëgiminë kulturore të njerëzimit.”
Në qershor të vitit 2025, një ekspozitë e madhe e titulluar “Kafka: Metamorphosis of an Author” u çel në Jerusalem, ku u prezantuan për publikun 89 objekte origjinale nga kjo arkivë: letra, dorëshkrime, skica, madje edhe fletë të dorës së Kafka-s që më parë nuk ishin parë kurrë. Ky është kulmi i një rrugëtimi të gjatë dhe shpesh të errët, nga dëshira për t’u harruar, te kujtesa kolektive që refuzon ta lërë në harresë.
Është e vështirë të mos e shohësh këtë si një akt shpëtimi: jo më nga zjarri i shkatërrimit, por nga heshtja e arkivave të mbyllura, nga tregtia e koleksionistëve privatë, nga amnezia.
Ka një trishtim të thellë tek Kafka. Një vetmi që nuk shërohet, një druajtje që përkufizon ekzistencën. Dhe pikërisht për këtë, rikthimi i letrave të tij në një institucion të hapur, publik, është një akt i drejtë. Sepse ai që nuk e duronte dritën, duhet të jetë i pranishëm në dritën e kujtesës së përbashkët.
Në një prej shënimeve të ditarit të tij, Kafka shkruante: “Unë jam si një llambë që digjet nga brenda, duke konsumuar gjithçka në vetvete për të mos ndriçuar askënd.”
Por kjo llambë nuk u shua. Dhe në vend të errësirës, letrat e tij ndriçojnë humnerat e shpirtit modern, paranojën ndaj burokracisë, absurditetin e pushtetit, frikën e ekzistencës.
Kafka nuk i përkiste asnjë atdheu, por kishte rrënjë në të gjitha dhembjet. Ai ishte si një shpirt i shkulur, që udhëtoi nëpër kohë dhe institucione, duke mbijetuar më shumë si zë se sa si njeri. Dhe nëse akti i Brod-it qe një mosbindje shpëtimtare, rikthimi i këtyre dokumenteve në Jeruzalem është një përgjigje e vonuar ndaj një shpirti që kërkoi të mos njihej, por u desh.
Në thelb, Kafka është një profet i epokës moderne, një Moisi që nuk hyri kurrë në Tokën e Premtuar, por ia tregoi udhën botës. Dhe tani, kjo tokë, në mënyrë simbolike, ia kthen dorëshkrimet. I kthen kujtesën. I kthen zërin një pëshpërime trazimtare shpirti.
Në një epokë ku informacioni mbizotëron mbi mendimin dhe koha ndan më shumë se sa lidh, Kafka është më aktual se kurrë. Shkrimet e tij nuk kanë të bëjnë me epoka të caktuara, por me përjetësinë e pyetjeve që s’kanë përgjigje. Ai është pasqyrë e vetëdijes moderne, që, edhe kur nuk e kupton dot botën, nuk mund të mos e pyesë.
Rikthimi i arkivës së tij është më shumë se një fitore ligjore. Është një përulje ndaj atij zëri që kërkoi të digjej, por nuk u dogj. Një zë që nevojitet edhe sot, për të kuptuar atë çka nuk shpjegohet, ndoshta sepse është më e vërtetë se vetë realiteti./KultPlus.com
