Gjâma e burrave t’Dukagjinit

Erenestina Gjergji Halili

Houuu, ho!

Krahnuerhâpun,
duert nân ijë, tanë k’ta burra, njâ u prì.
Tan’ nji hap, 
frymën ndalin, kâmbët përtokë, njiherësh rrahin,
kryet çuemun, me dvetë qíll…

Hou-uu, ho!

N’emën thrresin, vikâmë qesin…
Rrqethet lisi n’rrâje t’veta,
gjeth’e lvore zí po kânë,
qyqja e malit, ndâli kângën,
kanë dâlë burrat me qít’ gjâmë!

Hooou-ho!

Brrám nji hap, nji hap brrám…!
Duert prej íj’s rr’zojnë kadâlë,
duert gjak, nélt i çojnë,
gjith’ prej dhimtet, krahnùert zblojnë…

Hou-ho, ho-oou-ho…t’mjer’t ná për ty!

Brrám nji kâmbë… nji zanë kján…
Brrám nji hap… dragoi ndalet…
Brrám! E bjeshka duert ka n’gjí…
Brrám! E kroni s’bzân, gjys’ngrí…
Burrat l’shohen me bâll’ râmun,

Oooo, t’mjer’t ná për ty!

Brrám nji hap, hooou-ho!
Brrám! Brrám! Hou-hoooo!
Gjâmë po bâjnë, duert nán ijë,
tân’ k’ta burra, njâ u prì!/ KultPlus.com

T’kam e jam nânë!

Erenestina Gjergji Halili.

T’kam e jam nânë !
( Për nânën teme sojnike e nânat si ajo!)

Kam rrokë qillin, tuj prekë tokën,
tuj thânë: T’dù !
Kam ul’ zanin, tuj brrit’ n’ajri,
tuj t’thanë: M’fal !
M’ke fshi lodin, tuj m’njeh fajin,
tuj m’thânë: Mo(s) !
Je keshë n’mu, tuj kjâ n’mushkni,
tuj m’thânë: Ani !
Idhnù n’mù, nderù n’mù,
tuj m’thânë: Çikë !
Knâqë n’mù, g’zu n’mù,
tuj m’thânë: Nânë !
Je çikë e grue, je nânë e zot,
Tuj t’thânë:
Nânë, je tanë ç’ka kam !
Jam çikë e grue, nânë e zot,
tuj m’thânë: Bijë, t’kam nânë !

‘Ti duhet me m’dâshtë, me m’thânë, me m’lâ si shejt…’

Nga Erenestina Gjergji Halili

Epma, thuejma, m’laj…
Ti duhet me m’dhânë , me m’thânë, me m’lâ,
bulbën e djallit, në shteg t’shpirtit, andej káh e prámja
me hi n’kishë teme, i lâmun n’mëshir’ hyjnore,
m’u bekue, n’dritë pa ardhë buzëmbrámja…
Ti duhet me m’dhânë, me m’thânë, me m’lâ,
nji grusht t’gogluem ndjesishë t’paprekuna,
me ditë si f’mija primend biblën teme femën,
n’shejtni t’njérit, m’u lâ kah m’don tuj m’pùthë.
Ti duhet me m’dâshtë, me m’thânë, me m’lâ,
si shejt…

Femën

Poezi nga Erenestina Gjergji Halili

T’kqyri me flok’t prishuna,
me rrathin e synit pa mblùem,
me teshën e gjumit t’pâ bâmë,
e t’rroki dashninë.

T’kqyri flok’t e mbledhuna,
e rrathin e synit mblùem,
teshën e gjumit ndrrùem,
e t’qafi sojninë.

E di se ti sa mali bân,
si ti e di dhimtën e barkut,
hapin ta ndij pa randùe,
Njifná, pa m’njoftë mùe,
se un’ jam si ti, femën,
ti si un’, grùe/KultPlus.com

Zojës n’rrug’ teme

Poezi e shkruar nga Erenestina Gjergji Halili.

Rrug’s teme, e kqyri nji zojë t’hijeshme,
Flok’t her’ ia merr era e herë s’ja don,
Duert i çon rreth qaf’s, dikur si bora,
Her’ m’doket se kjan’e her’ se k’ndon…

S’di kush ia merr njat’ sy larushë,
a dera, qi msheli, kur duel me ecë,
a péngu, q’i varet n’gji si ujdhesë,
A- dâmi dikur, qi mâ dam s’ban…

E bukur njajó zojë, qi t’trand n’naze
N’rrug’ teme, e kqyri kur jam tuj ecë,
Prej vedit, reg’timet, nji gjâ e mundon…
N’kapak t’shpirtit, prore jeta gjamon.
Her’ m’doket se k’ndon, her’ se loton…

In memoriam Jusuf Gërvalla

Faqja e tretë e Jusuf Gërvallës.

Shkruan: Erenestina Gjergji Halili

Një nga fushat e dashura të mia, të cilat shënjuan rritjen, ishte gazetaria.Koha shqiptare prodhoi histori, gjatë gjithë periudhës së ushtrimit tim të profesionit.Njoha vendin tim pëllëmbë për pëllëmbë, njoha njerëzit, bukuritë e dëshpërimin, u rrita udhëve të tij me shenja e dëshmi… Vite më pas, në auditor ligjëroj ende edhe për gazetarinë televizive, si një nga aplikimet e mëdha e më të dashura të këtij profesioni aq të dashur nga të rinjtë. Një nga lëndët e mia, ishte edhe Faqja e tretë, të cilën e kam përgatitur me dashuri e vëmendje të veçantë, nxitur edhe nga përkushtimi i Profesor Artan Fuga, atëbotë drejtues i Departamentit të Gazetarisë e Komunikimit.

Më ra në dorë reportazhi letrar Me kompleksin e Anteut, të Jusuf Gërvallës, të nr.3.Jehona. Shkup.1972.
Sot flitet shumë mbi raportin e narrativës në gazetari, mbi raportet e reales, lajmit, faktit dhe fiksionit në mjeshtërinë e gazetarisë, siç kemi dëgjuar se letërsia nuk është lexuar ende, ndërsa gazetaria është e palexueshme, thënë prej Wajlld.

Rasti Ryszard Kapuściński, si rasti më i përfolur i ligjësive të reportazhit të udhëtimit, i dëshmuar edhe në librin e ish-nxënësit të tij, Artur Domoslawski, Kapuściński non fiction ( titulli në original), si dhe polemikat mbi faktin,kanë përfshirë botën gazetareske e më gjerë. Të gjitha argumentet sillen rreth pyetjes- bosht: A informojmë përmes letërsisë, detajit si pjesë e tekstit letrar, nga ana tjetër a duhet të marrim kënaqësi estetike nga leximi i faktit gazetaresk? A mund të jenë bashkë këto dy fusha të shprehjes njerëzore? Në të gjitha pyetjet e gritura gjejmë shembuj autorësh, të cilët kanë eksploruar të dy kampet, si Balzak, Dikens, gjatë viteve 1800 e më vonë Zola e Matilde Serao, Passolini, Calvino, Orwell,i cili nisi polemikat e më pas solli veprën e tij Animals Farm, të paralajmëruar pikërisht në Faqen e tretë.

Termin reportazh, të lindur fillimisht në Itali e shohim të evoluojë edhe në terma si :non fiction writing e/o travel literaturee më vonë me togfjalëshin New Giornalsm në SHBA, me përfaqësues si:Truman Capote, Norman Mailer ose Gabriel García Marquez. Prej fillimit të konceptit të Faqes së tretë, faqes së dedikuar narracionit, romanit shtojcë, rubrikës me thelb të dukshëm letrar e deri në raportet konceptuale të përfshira në analiza transgjenerike, thelbi mbetet i njëjtë. Reportazhi dhe natyrat e tij, si dhe kërkimi i mjeteve, larg leksikut stereotipik, për të kapërcyer “paplotësinë” përmes letërsisë- si për të përligjur mendimin e Kapuściński -shkaktuar nga gjuha e shtypur e pamjaftueshme në krahasim me shumëllojshmërinë e realitetit të kulturave, traditave apo feve të huaj. Ndaj ende mbetet në këmbë përkufizimi i Clifford Geertz, referuar letërsisë së udhëtimit e reportazhit letrar, si zhanre konvergjence e vijave paralele. Gazetaria e Re amerikane, u cilësua pikërisht për përshkrimin e ngjarjeve dhe njerëzve në mënyrë autentike, përmes formave dhe stilit të asaj që ne e quajmë narrativë apo fiksion anglo-sakson.

Dhe duket se Jusuf Gërvalla ndjek këtë metodë përshkrimi…
Reportazhi i tij ka një pikënisje: Një stacion treni, ku toka lëviz nën rrota, me vete ka një hajmali që do ta ruajë nga qyteti mëi madh i atyre anëvë, ku po shkonte si destinacion udhëtimi, kish një copë vendlindje të ndryrë në parzëm, si mit, si kompleksi i Anteut, birit te Geas( Perëndisë së tokës) e i Poseidonit ( perëndisë së ujrave), ani pse i vetëdijshëm për dobësinë e tij…
Me se ta peshonte një dridhmë, që ende nuk ia dinte shkakun?
Kësaj nuk ia doli as Anteu i madh…

Rëndë, rëndë, lehtë e ëmbël,
rrëmbyeshëm… kjo qenka masa !

I rri pranë e pandashmja, kitara, e dashura e shpirtit, ajo që i gëzon edhe askun erotik, ajo që i kupton dhimtën e shpirtit, e pagojta kur duhet, e gjithëdijshmja kur flet…
Mbërrin në Qytetin e Madh, me shushurima të rrëmbyeshme të çisternave që lajnë me vrer trotuaret, në dhomën 337 takon Ehat Musën, në fakt kujdeset të rrëfejë se e gjen në gjumë, një natë më pare, ai ka qenë në koncert. Ndërsa lë shokun të kotet, autorin e rrëmbejnë kujtimet, në retrospektivën autoriale, qyteti prej nga mori një copë Anteu nuk po fle, një burrë tjetër para tij ka shpejtuar me partitura nën sqetull, më pas një tjetër, një tjetër, që kanë shënjuar vlerat e vërteta të artit, po sikur nuk po dëgjohet më për ta…

Dhe dikur Ehati këndellet e miqtë flasin e flasin per muzikën, shokët, autorët e mëdhenj, duke u përpjekur të mos flasin për të arriturat personale, siç bëjnë në fakt miqtë…
Eh, ta shihje Ehatin duke nxjerrë nga këllëfi kitarën, duke mbështetur belin e saj mbi gjunjë, duke i ledhatuar lehtësisht gushën, duke i ngrohur me gishtërinj fijet e holla të zërit dhe ajo që nxirrte ofkëllima lozonjare, si mëz i llastuar duke u hedhur herë në gjymtyrët e parme e herë në të prapmet,,rëndë, rëndë, lehtë e ëmbël, rrëmbyeshëm…derisa triptikut i afrohet fundi.
Ndarja, miqtë duhet të ndahen, vetëm se nuk duhet bërë pyetja se si u dashurua me kitarë, ajo pyetje, jo.
Në kupenë e trenit, nën të cilën toka lëviste, ai e di një gjë: Eterin do ta shpojë edhe për një kohë tingulli i një kitare edhe pse qyteti mban shushurimën e çisternave që lajnë me vrer trotuaret, ligjërima e kitarës, paralajmërohet, se do të vijë në trojet e Jusuf Gërvallës. Jemi në vitin 1972…
Dhe do të vijë dendur, dendur, ëmbël e hareshëm, allegro con esperanza…

I gjithë arkivi i mjeteve që paraqitëm, duke dashur të risjellim në vëmendje falubën, konsiderohet i vlefshëm për të parë situatën fakt, por ndërkohë, ato qëndrojnë si pushka e Çehovit, koncept i njohur dramatik, si parakusht detajor, që sjell aksion e suspancë. Nga njëra anë kemi një rrëfim real, me koordinata të sakta e konkrete, me situate të udhëtimit, duke pasur para syve praninë e autorit, si dëshmi reale e faktit raportues, në anën tjetër, associimin me situata metaforike, që dëshmohen në retrospektivë e në kohën e tashme të rrëfimit të reporterit- shkrimtar, të cilat janëprodhim i ligjërimit fiksional. Si pasojë mbërrijmë në të ashtëquajturën Tregim i tregimit. Reportazhi i tij narrativ, shfaqet si një tipologji tekstuale, ku përshkruhet subjekti narrativ nga këndvështrimi subjektiv personal. Në të nuk kemi një rregjistrim të thjeshtë faktik të udhëtimit të tij, udhëtimi i tij nuk është më një justifikim realist, nuk është i mjaftueshëm dhe mbi të gjitha synim i selektimit tëtoposit, çka na jep tablonë e një zhanri hibrid, ku dallimi fiction– nonfiction, nuk ka më kufij të saktë , po aq sa edhe raporti mimesis- invencion, apo subjektit që vëren dhe objektit të vëzhguar.
Aq sa dallojmë koordinata udhëtimi, aq shohim përsiatjen e trajtuar si fiktion, dialogët, përshkrimet realiste nga ana tjetër, por edhe figurat si metafora, epitete,krahasimet e bëjnë leximin të rrjedhshëm e imagjinativ si dhe konfirmon idenë e Bakhtin, rreth polifonisë karakteriale, që ndërton mozaikë të pasur socialë,pluralitetin e ideve, të cilat mbajnë raportin ide konsensuale- kundërshtinë e fuqisë, ku zërat, personazhet, teksti, autori, mbivendosen.Rrëfimi shndërrohen në një arenë, ku subjekti, diskursi dhe realitetet e botës konfrontohen.

Mjeshtri i fjalës si ai, synimit faktik i ka veshur gjithë aureolën e kënaqësisë estetike të leximit, duke synuar të kumtojë idenë e tij dhe të dekodohet përata që kuptojnë.
Në ndarje me mikun, por në të njëjtin vend nga mbërriti për tu bashkuar, diktoi se po kthehej me një shqetësim më të vogël e një përshtypje më tëpër…
Ai pyet ekzistencialisht, gjatë udhëtimit triptik, ku shenjat shihen dendur, dendur…
– Ç’pe ashtu mbi tela, Jusuf Gërvalla ?!/KultPlus.com

Dves ​

Poezi e shkruar nga Erenestina Gjergji Halili

I kena do sy t’mbĺyllun për qilĺ e do sy t’hâpun për tokë,
i kena do fjalë, qi s’dimë m’i thânë e i lâmë,
i kena do sende, qi duem me i bâ e turpi na i zadetë,

E kena gojën mbùshun n’ujë e zemrën pagure gjys’bosh.

Hej njerì, ç’ka â puna jote?!
Kur iu fale dreqit e tërhjeke kâmbën rr’shqan?
Tash duhet m’u kthy n’Babel,
m’ju falë Atij qi s’bzân, m’i marrë fjalt’ qi lâmë.

E n’mujshim me e terë shpirtin e lagun,
prej gjys’boshit t’pagures tanë.

Ç’kà â puna jote njérì?!

Erenestina Gjergji: Më lejoni ta mbaj për vete dhimbjen e nanës

Erenestina është një prej atyre grave që tronditë fort me poezinë e saj. Poezia është e brishtë, por mes rreshtash dalin lotët e lexuesit, dhe kjo mjafton. Viti 2017 ishte viti i frytshëm i Erenestinës, një studiuese e thuktë e cila në këtë intervistë për KultPlus na shpjegon shumë, kësaj radhe me fjalët e jo me poezinë si të tillë. “Shkrimi, krijimi është mbrojtja e vetmisë në të cilën ndodhet njeriu sipas meje” thotë mes tjerash Erenestina.

Arbër Selmani

KultPlus: Do ta nisnim këtë intervistë ndoshta me inspirimin tënd. Ku inspirohet një shkrimtare, një shpirt si Erenestina? Janë vuajtjet, humbjet, fitoret, lulet, apo gjithçka?
Erenestina Gjergji Halili:
Jam çdo ditë në kërkim të maksimës së filozofisë së Sokratit “Njih vetveten”.
Dua të them se në konceptin tim, gjithçka e bën njeriun, gjithë rruga e tij në fazat e rritjes së jashtmi e së brendshmi. Njeriu mbetet sot e gjithë ditën objekt universal studimi, një qenie komplekse, në fakt objekt e subjekt, në totalitetin e përgjithshëm të qenies, të botës dhe të Zotit, atë që filozofia e quan “ekscentricitet”. Kjo mesa duket është shkakësia e parë pse shkruaj. Shkrimi, krijimi është mbrojtja e vetmisë në të cilën ndodhet njeriu sipas meje. Është një veprim që vetëm vjen nga një izolim efektiv, por komunikueshëm, në të cilin, pikërisht për largësinë nga të gjitha gjërat konkrete, bën të mundur një zbulim të marrëdhënieve ndërmjet tyre. Është një vetmi, që nuk ka nevojë të mbrohet, por as të justifikohet, është një reagim i diktuar nga urgjenca dhe kërkesa. Ruajtja e fjalëve nga kotësia e tyre, zbrazëtia e tyre, duke u dhënë atyre qëndrueshmëri, duke i krijuar dhe latuar stilistikisht e forcuar samantikisht, është qëllimi që ndjek, madje herë-herë pa e ditur, që në të vërtetë shkruan. Zbulimi i “sekretit” dhe komunikimi, këto mund të jenë shkaqet e dyta…Të shkruash është një akt besimi, e si çdo besim, kërkon besnikëri!

KultPlus: Shkruani në një dialekt tjetër, në një gjuhë që ndoshta është e humbur në letërsinë shqipe, atë bashkëkohoren. Na tregoni pak më shumë se si mishërohesh në këtë frekuencë gjuhësore?
Erenestina Gjergji Halili:
Gjuha e poezisë sime, është identiteti dhe liria ime artistike. Është gjuhë e trashëguar, e ruajtur deri vonë në kujtesë, e transliteruar, e folur në mjedisin familjar, e ardhur edhe përmes dokeve e utilitetit. Është e mbarsur me filozofinë e të jetuarit: të jesh gegë, jo vetëm flet gegë, por mendon gegë. Leksiku i pasur, fonemat që shërbejnë për të kumtuar një mendim të tërë edhe të vetëm, paskajorja e mrekullueshme, ritmi, kadenca, homonimitë që të çojnë ku ti dëshiron të shkosh. Jo vetëm kaq, të rrokësh qiejt e tu, kur ke model dhe motivim traditën e shkëlqyer, humanistët, eposin, françeskanët, letrat dhe kulturën e tyre, të ardhura si dëshmi e gegnishtes, janë një barrë e rëndë kur tenton t’i tregohet lexuesit. Megjithatë, është një andje e madhe, një kndellje shpirtërore, që identifikon unin tënd të vogël, në arkën e madhe të thesareve.

KultPlus: Keni pasur një humbje të madhe në jetë? A flet shpirti gjatë dhimbjes, e çka ti bëhet shpirtit që ka fjalë po nuk mundet ti shkruajë e përkthejë në letër?
Erenestina Gjergji Halili:
Gjithçka di për dhimbjen e gjeni në librin tim… Më lejoni ta mbaj për vete dhimbjen e nanës, sepse unë jam si të gjitha nanat e tjera, madje me fat, sepse rrekem nëpër rreshtat e mi, ndërkohë ka zemra nanash që plasin atje tej, ku ndoshta mungon buka për të tjerët e barkun e saj, mungon shtegu për t’ia dalë m’u mbajtë…Në respekt të këtyre nanave, unë nuk kam folur për veten edhe pse e kam mundësinë e të intervistuarës.
Ndërsa kam pranuar të rrëfehem për librin, duke e konsideruar atë një ngjarje letrare.

KultPlus: E dimë se jeni aktive edhe në dramë. Në një formë, jeni një hulumtuese e letërsisë nga pikëvështrime të ndryshme. Ku qëndron sipas teje letërsia shqipe në hartën e letërsisë evropiane?
Erenestina Gjergji Halili:
Ne kemi trashëgimi të vonë, por të mirë dramatike. Rruga e letërsisë dramatike shqipe dhe i referohem si letërsi kombëtare dramatike, është e ngjashme me udhën historike të vetë kombit tonë. Pa i hyrë analizave të thella akademike të gjinisë, mund të them se, drama moderne shqipe andej e këtej Drinit, ka formësuar tiparet e veta, parimet estetike të saj, ka njohur suksese të caktuara në skenat ndërkombëtare dhe është në udhën e përsosjes brenda vetes, si nga ana tekstore,ashtu edhe strukturore. Në hartën e botës, drama shqipe, sipas hulumtimit tonë, të cilin e gjeni në “ Bibliografia e dramës shqipe të botuar 1883-2017”, është botuar shqip në 20 (njëzet) vende. Ky është një numër domethënës, që dëshmon pasionin e shkrimtarëve dramaturgë.

KultPlus: Kemi një Kadare, por nuk e kemi një grua shkrimtare të përmasave të tilla. Është kjo shkaku i shtypjes së zërit të gruas ndër shqiptarë apo…. ?
Erenestina Gjergji Halili:
Nuk mund ta shoh krejtësisht kështu, por edhe nuk mund ta mohoj. Ne jemi shoqëri në zhvillim, në kërkim të vlerave të tjera të cilat i kanë bërë kombet e tjera më të përparuar. Një shoqëri e tillë, padyshim reflekton edhe gjykime e paragjykime të tilla ndaj autoreve femra. Personalisht, në studimin tim për dramën, i kam kushtuar vëmendje të posaçme krijimtarisë dramatike të autoreve femra, që prej tekstit të parë dramatik e deri më sot. Nga ana tjetër gjykoj se çdo individ, duhet ta shohë realitetin e artit të tij e realitetin jetësor, drejt në sy! Jam e bindur se letërsia jonë femërore ka emra dinjitozë!

KultPlus: Për fund, dy pyetje më klishe. Një këshillë jotja për shkrimtarët e rinj, dhe planet tua letrare e artistike për këtë vit të ardhshëm ?
Erenestina Gjergji Halili:
Po përmend një thënie nga Susan Sontag, e cila thotë se për të pasur qasje në letërsi, në botën e letërsisë, m’u desh të largohesha nga burgu i vanitetit kombëtar, nga filistinizmi i provincializmit të detyrueshëm, i shkollimit bosh, i fakteve joperfekte dhe i fatit të keq. Letërsia ishte liri, veçanërisht në një kohë, në të cilën vlerat e leximit të së brendshmes, janë të sfiduara kaq fuqishëm. Edhe sot, letërsia është dhe duhet të jetë liri…
Pra, nuk kam asnjë këshillë specifike, por një urim: Zoti i bekoftë!
Sa për planet… / KultPlus.com

I huej n’qytet
Nji malcor, i huej n’qytet
Prej s’neltit râ n’teposhtë
Veshun n’nji gozhup leshit,
duhan t’dredhun majé veshit,
me do pare rrânzë mesit
e nji kangë majé krahìt,
i huej malcori Gjetë, n’qytet …

Rrapullima majé rruget,
kulla t’nelta majé njerìt,
kërkush gjall’ s’p’e përshnet,
kush s’e sheh, as kush e dvetë,
i huej â end Gjeta n’qytet …

Ulë n’nji lulishtë âsht ndejt,
fjetë ka midis dimni n’gazep,
xetë po e mbâ gozhup i thurun,
malcori Gjetë n’t’madhin qytet…

Hesht si njerì qi fjalë s’qet,
hjedh si strajcë njat gozhup t’bâmë,
prej po rreh shteg me dalë,
hapngarkuem, maná t’randë,
i huej, malcori n’at dimën t’namtë…