Në romanin “Njëqind vjet vetmi” më tepër se kudo tjetër unë ligjëroj si shkrimtar-realist, sepse, sipas meje, në Amerikën Latine, gjithçka është e mundur, gjithçka është reale. Tashmë, kjo është një çështje teknike – në çfarë mase ia del shkrimtari t’i ndërfusë në libër ngjarjet reale që ngjasin në Amerikën Latine; mund të ngjasë që, kur ato bëhen episode libri, lexuesi nuk u zë besë. Puna është se ne, shkrimtarët latino-amerikanë, shpesh nuk e kuptojmë çfarë trilli madhështor fshihet në përrallat e gjyshes, kurse fëmijët i besojnë këtij trilli. Pikërisht fëmijëve ua rrëfejnë këto trillime dhe fëmijët, si të thuash, i ndihmojnë krijimit të këtyre dhe kjo është e mrekullueshme, si në “Njëmijë e një netët”. Ne na rrethojnë gjëra të jashtëzakonshme, fantastike, mirëpo shkrimtarët na rrëfejnë kokëngjeshur gjëra të parëndësishme, ngjarje përditshmërie. Unë mendoj se ne duhet të punojmë mbi gjuhën dhe mjetet e shprehjes, me qëllim që realiteti fantastik latinoamerikan të bëhet pjesë e librave tanë, në të cilin nga dita në ditë bëjnë vaki ngjarje nga më të pabesueshmet. Për shembull, ekzistojnë kolonelë, që nisin tridhjetë e dy luftëra dhe dalin të shpartalluar në të gjitha apo, të themi, në Salvador, një diktator, emri i të cilit nuk më kujtohet, shpik një lavjerrës, i cili tregon nëse ka apo nuk ka helm në gjellë dhe e vë atë në supë, në mish, në peshk. Nëse lavjerrësi do të anojë majtas, ai nuk e prek gjellën, nëse djathtas – ai nis të hajë pa frikë. Kështu, pra, ky diktator na ishte një mentar i madh; kur në vend ra epidemia e lisë dhe ministri i Shëndetësisë me ndihmësit e vet e pyetën si t’ia bëjmë, ai iu përgjigj: “Unë e di, se ç’duhet bërë, – mbështillni me letër të kuqe të gjitha llambat elektrike nëpër vendet publike në gjithë vendin”. Dhe ka qenë koha, kur nëpër gjithë Salvadorin të gjithë fenerët qenë mbështjellë me letër të kuqe. Gjëra të tilla në Amerikën Latinë ngjasin çdo ditë, kurse ne, shkrimtarët latin-oamerikanë, duke u ulur pranë tavolinës që t’i përshkruajmë ato, në vend që t’i pranojmë ato si reale, shkrehemi në polemika, duke arsyetuar përafërsisht: “Kjo nuk është e mundur, thjesht ai ka qenë një i lojtur nga fiqiri” e të këtilla si këto. Ne fillojmë të sjellim shpjegime të arsyeshme, të cilat e shtrembërojnë realitetin latino-amerikan. Jam i mendimit se këtë realitet ne duhet ta pranojmë hapur, sepse i tillë është ky realitet, i cili mund t’i japë diçka të re letërsisë botërore.
(Shkëputur nga Mario Vargas Llosa & Gabriel García Márquez: Dialog për romanin latino-amerikan, përktheu Agron Tufa) /Hejza/ KultPlus.com
