Ti, kënga e botës dhe goja e botës. Ti, kitara e botës dhe zemra e botës!
Të dua shumë! Ndjej dhimbje dhe vuaj me Ty.
Më lër të flas si i dehur për Ty, plot me Ty… edhe pse jam larg.
Shoh hartën Tënde në lajmet televizive, duket si çizmja elegante e një balerine…
Vallëzimi yt, me krahët e engjëjve dhe dëshirat e fëmijëve…
Ndërsa sot trupi yt, Itali, më duket si trupi i Krishtit në kryq, i anuar fort nga dhëmbja…
Itali, ti do të ngrihesh përsëri, do të bëhesh më e bukur.
Italia jemi ne, e gjithë bota…
Nëse shikojmë horizontin nga perëndimi i diellit, pas Italisë fillon Krienti. Dhe nëse shikojmë horizontin nga fillon lindja e diellit, alba, nga Shqipëria ime për shembull, që ju i thoni Alba-nia,- me Italinë nis Oksidenti.”In medio stat virtus”, thoshin latinët, “në mes është virtyti”…
Pa Italinë nuk ka Evropë, nuk ka Amerikë, nuk ka botë, nuk ka kulturë njerëzimi.
Me Danten rizbuluam Parajsën e dashurisë, me Danten kemi njohur Ferrin e mëkateve.
Italia na ka dhuruar shpikje superbe me Leonardo Da Vinçin bashkë me misterin e buzëqeshjes së Mona Lizës. Italia na ka dhënë qiellin Mikelanxhelojan, mëshirën hyjnore, pavdekësinë e njeriut.
Italia shpiku guximin, dashurinë, dialogun mes njerëzve, midis popujve, midis së kaluarës dhe të ardhmes…. na dha radio që na bashkon…
Italia, zemra e botës, ne jemi me Ty, siç ke qenë Ti gjithmonë me ne, me botën. Je qytetrimi antik, je Rilindja e re, je poezi, je dashuria e Zotit, kënga më e bukur në botë! Je dhimbja jonë, je shpresa jonë! Unë nuk mund të të shoh të mbyllur, nuk mund të të shoh të trishtë. Hape dritaren, fute diellin në sytë e Tu dhe na shiko në sy. Njeriu shpëtohet me ty. Kurajo! Durim. Solidaritet. Korajo.
Në zemër të Romës, të Italisë, është Selia e Shenjtë. Le të lutemi së bashku me Papa Françeskun. Zoti do të na dëgjojë… Ne jemi dashuria e Tij. Po lutem edhe me zërin e nënës time Shën Terezës së Kalkutës, të djalit tim që ishte student në Universitetin Katolik të “Zemra e Shenjtë” në Milano, me ëndrrën e tij…
Italia është dashuria e Zotit dhe dashuria jonë.
Italia është çdo italian, jemi të gjithë, ne jemi Italia dhe Italia është bota.
Harta e Italisë tani i ngjan një krahu që zgjatet për të mbrojtur jetën.
Hape dorën tënde, Itali, hidh yje mbi tokë si farat e grurit dhe mbill shpresë…
Shkrimi është botuar dje në revistën katolike italiane në Romë, “Frammenti di pace”/ KultPlus.com
Është e trishtë dhe e rrezikshme gjëndja, kur e mendon përmirësimin jo nga drejtësia dhe dashuria, nga morali, ndërgjegjia kombëtare, etj, por nga vdekja dhe urrejtja, nga vdekja e dikatorit, e vejushës së tij, e bashkëpunëtorëve të së keqes, etj, kur diktatura mbetet, e copëzuar, në mendësi, në veprime, në biseda, në qeverisje deri dhe në të ngazëllyerit në nekromani, duke harruar frymën e së keqes, kutërbimin kalbëzues të gjendjes. Mos jemi popull me kujtesë të gjymtuar, që të paktën të lexonte? Jo thjeshtë libra, por të kaluarën e vet, përsëdytjen e historisë në të tashmen ndryshe… Me interes janë bisedat e të burgosurve, përsiatjet e tyre. Gjejmë rastin dhe sjell grimca të tilla nga dy burgologjitë e mia, “Rrugët e Ferrit” dhe “Ferri i çarë”, të botuara 10-15 vjet më parë, për vejushën e diktatorit, për diktatorin dhe pasardhësin e tij, pra për vetë diktaturën e tyre, që pasi pllakosi mbi kryet dhe shpinat e një populli, pasi ra, u rrokullis dhe u shkri me gjithë aciditetin e saj në mendësinë kolektive, që siç thoshin në burg, nga P.P.SH. u bë ADN e së keqes.
1. Ne dimë dhe ç’do të ndodhë, pse do të sundojë pas Enverit ai, Ramizi. Është dhe çështje grash. E shoqja e diktatorit, Nexhmija, e do Ramizin e ky patjetër duhej të mbetej vejan. Po Mehmet Shehu i tmerrshëm? Ai jo, kthen ai, ka kokë më vete, vjen ca si perëndimor. Po Enveri pse nuk do që ta vrasë Ramizin, për meritë të këtij të fundit, do të dijë ai të jetë dhelparak e ka për të mbijetuar, apo sepse është aq qullac sa s’ia vlen ta vrasësh? Të dyja. Që, duke mos pasur zotësinë e mjaftueshme për të sunduar, njerëzit do t’i marrë malli menjëherë për Enverin dhe do të kërkojnë hijen e tij, që t’i udhëheqë. Të shoqen? Panterën e zezë, siç e quajnë në burg? Të shohim, është ende shpejt. 2. Rruga është e hapur për Ramiz Alinë. Që s’është i zoti për të qenë diktator. As liberal e reformator. Ky u duhet njerëzve të Enverit si pasardhës, që ta tërheqin prej hunde, e ndërkohë populli të zhuritet nga malli për madhështinë e Enverit. Gruaja e diktatorit, Pantera e Zezë, do të udhëheqë postmortum si tani. Enver Hoxha ka mbi 15 vjet që nuk është në gjendje. I sëmurë është dhe nga trutë. Dhe të burgosurit vazhdonin të rrëfenin se Mehmet Shehu vrau veten me 2–3 plumba kokës me revolen e Enver Hoxhës. Kanë arrestuar dhe të shoqen e kryeministrit, drejtoreshë e Shkollës së Partisë. Dhe dy djemtë ia kanë arrestuar, i treti vrau veten. Kush, më i vogli? Jo, jo. Jo ai shkrimtari. Do t’ia ndalojnë librin dhe atij. Nuk i sjellin këtu ata. Do t’i izolojnë, s’dihet se ku, e do t’i helmojnë. 3. Rreshtat s’mbaronin, zgjateshin e zgjateshin si një gjarpër i madh, vinin nga të gjitha vendet, nga fabrikat dhe repartet ushtarake, nga universiteti, spitalet, çmendinat, akademia, Lidhja e Shkrimtarëve dhe e Artistëve, kooperativat bujqësore, i sillnin me autobusë, trena, me makina të rastit, zjarrfikëse, ambulanca, autoburg, më këmbë, me kuaj, me vig, nga shpellat, nga gërxhet, tunelet, llogoret, bunkerët, qanin me kuje, spikeri i televizionit, komandanti i burgut, kurajë, dhembjen ta kthejmë në forcë, siç porosiste Enveri. Partinë na e la të pastër dhe të fortë. Ngaqë iku vetë. Ta bëjmë Shqipërinë siç e donte Enveri. Foli dhe Pantera e Zezë, vejusha tashembrapa e diktatorit, e mban veten, e zonja ajo, sa i shkon zia, po Ramiz Alia endet si zot shtëpie, kot e ka që e trash zërin, sa frikë ka nga arkëmorti, mortja atij, nuk shikon dot andej… 4. – Po sikur dhe ju, edhe pse të burgosur, tanët jeni, – po na thoshte një uniformë oficeri, – t’i bëni një letër Enverit? – Po ai s’është, – thanë ca nga ne. – Jo, t’ia dërgoni vejushës së tij, Partisë, njerëzore është, njerëz jeni dhe ju, t’i shprehni ngushëllimet…. – Që jemi në burg, që po riedukohemi me mësimet e tij? Operativi, komisari, policë të tjerë po prisnin në këmbë miratimin. Rreshtat tanë heshtnin. – Hë, fol ti. Ç’thua? – iu drejtuan më plakut. – As dëgjoj nga veshët, – u tulat ai, – as shoh nga sytë. As në shtëpinë time nuk çoj më letra. – Je apo s’je dakord? – S’flas dot, s’kam dhëmbë të mitë, janë të shtetit e më kanë vrarë. – Po ti ç’thua, – iu drejtua operativi një të gjati të zymtë. – Kam 21 vjet që ha këtë gjellë burgu, – u përgjigj. – Po ti, i dënuar?… – Jam i dënuar, s’di gjë. – Po ti? – Kur më vdiq baba, unë s’mora ngushëllime as nga Ramiz Alia as nga Komiteti Qendror, as nga Nexhmija e Enverit, prandaj s’kam si i prish zakonet, s’mund t’u çoj unë… S’jemi të një sëre. – Mjaft! Ju jeni armiq të pandreqshëm, s’keni ndjenja. Njëri thotë s’dëgjoj e s’flas dot, kur dëgjon ç’i thamë e përgjigjet… Kush qeshi? Shpejt në birucë! Këtu do të ngordhni, – ulëriu komisari 5. Diktator është edhe ai, i vërtetë, tamam. I jep porosi Pantera e Zezë që të bëjë sikur diku po e zbut dhe diku tjetër, si gjakatar, ta forcojë. Ja, nuk po dënojnë më, hëpërhë ndoshta, për agjitacion dhe propagandë kundër Partisë dhe shtetit, por po i vrasin ata që kapin në kufi, kur me ligj s’po e quajnë më tradhti ndaj atdheut, por shkelje pa leje të kufirit. I tërheqin zvarrë. 6. Dhe në vendin e tij sollën një atentator, që, sipas akuzës, donte të vriste Ramiz Alinë. “E sheh? – duan t’i thonë zëvendësdiktatorit. – Armiku i brendshëm, i lidhur me atë të jashtmin, vepron.” Dhe Pantera e Zezë ia mpreh dhëmbë e kthetra e thonj bashkëluftëtarit të Enverit. Absolutisht të mos zbutet gjendja – Ke të drejtë. Ramiz Alia kërkon t’i mbushë mendjen Ramiz Alisë se Shqipëria ka nevojë prapë për diktator e diktaturë. Dhe burgjet të hapen, jo për të nxjerrë, por për të futur. /KultPlus.com
Ish-drejtori i Institutit për Studimin e Krimeve dhe pasojave të Komunizmit, Agron Tufa ka publikuar një letër të shkrimtarit të njohur Visar Zhiti drejtuar atij pas largimit familjarisht nga Shqipëria drejt Zvicrës.
Zhiti shprehet i shqetësuar për largimin e tij dhe vlerëson punën e tij si drejtor i Institutit të Studimeve të Krimeve të Komunizmit, siç thotë ai “plot me nxjerrje dëshmish tronditëse nga jeta, nga antijeta jonë infernale në burgje, ku me ne ishte dhe ati juaj, në kampet shfarosëse aushviciane”.
LETRA E PLOTË Letër nga shkrimtari Visar Zhiti I dashur Agron, Së pari, Ju dëshirojmë të jeni mirë, kudo qofshi, bashkë me Elvanën dhe fëmijët, që meritojnë çdo sakrificë dhe gëzime pa fund. Edhe pse jemi shumë larg, përtej oqeanit, në SHBA, Eda dhe unë jemi vendosur afër Chicago-s, në një vend të heshtur dhe të veçuar, pa shumë lajme, ku dimri tashmë ka ardhur, me temperaturat minus – dhe jo vetëm ato janë minus për ne, – bashkë me dimrin, pra, na erdhi dhe lajmi i ikjes Tuaj familjarisht nga atdheu. Edhe pse mua më dukej se pritej një ndodhi kësisoj, pa na befasuar dhe aq, se kështu është realiteti ynë, dramatik dhe i pabesë, gjithsesi na ka shqetësuar, shqetësim i natyrshëm për Ju, fëmijët dhe vendin.
Ikja sigurisht që pati një shkak dhe lutemi që pasojat të jenë për mirë. Puna Juaj e madhe si drejtor i Institutit të Studimeve të Krimeve të Komunizmit mbetet e rëndësishme, plot me nxjerrje dëshmish tronditëse nga jeta, nga antijeta jonë infernale në burgje, ku me ne ishte dhe ati juaj, në kampet shfarosëse aushviciane, etj., nga epoka e diktaturës më të egër në Europë dhe e gjitha kjo u shndërrua dhe në një akuzë të hapur, vazhdim i duhur i ofshamave dhe akuzave tona ndaj sundimtarëve, krimi shtetëror i të cilëve kishte nisur që gjatë Luftës së Dytë Botërore, ku fitimtarët, nga çlirimtarë të vendit, u shndërruan menjëherë në pushtues të tij, u çlirua Shqipëria dhe shqiptarët u robëruan më keq se kurrë. Më parë se universitetet ata hapën burgjet dhe institucionalizuan dhunën duke mos e ndërprerë persekutimin, duke iu ngazëllyer si sadistë atij, duke e shitur me gjakun tonë si fitore të përgjithshme. Të rrëfyerit e kësaj, me një polifoni të dhimbshme sot, një kor më tragjik se ai i antikitetit kështu, kjo hata e madhe nuk mund të durohej dot as si libër në shekullin XXI në Shqipërinë tonë të vogël nga ata që e bënë apo i shërbyen asaj diktature dhe nga bijtë e tyre, deputetë, ministra, gazetë, televizion, pedagogë, antilibra, opinion klanor, presidentë, grupe të kamufluara terrori, etj., të pasuruar të gjithë, ndoca pas emigrimit të fshehtë duke u bërë dhe qytetarë të Europës e më tej, etj., etj., kur ne duhej ta duronim diktaturën e tyre si vuajtje reale në jetë dhe pas saj, si të braktisur dhe të harruar deri në nëpërkëmbje në postdiktaturë, kur Shqipëria jonë është, si të thuash, në sistemin demokratik që ëndërruan ish-të përndjekurit, ish-të burgosurit, por, për paradoks, pa i dashur ata vetë, gjithandej, me mosdashuri edhe mes nesh. Idetë dhe dëshirat dhe aleatët idealë të ish-të persekutuarve, BE-ja dhe SHBA-ja po, i duan, por jo neve, ish-të persekutuarit dhe mbi vuajtjen tonë vazhduan, pa asnjë ndjesë a dënim moral, ndryshimin e të dikurshmes në shpëtim dhe dobi të vetes: e kam thënë, ne kemi një demokraci me kundërshtarët mizorë të demokracisë, një kapitalizëm me armiqtë e kapitalizmit, të cilët nga ithtarë të rremë ose jo të pronës sociale, të përbashkët dhe të askujt, u bënë pronarë të ethshëm, të dyshimtë, oligarkë të Shqipërisë. Jeta jonë prapë mbeti e vështirë, në fund të fundit si e të shumtëve, por shpesh më e pa durueshme, pa drejtësi dhe pa përgjegjës, pa kujtesë dhe të vërtetat, me moral të rrëzuar. Të mbetur në vetmitë tona që shqetësojmë dhe vetëm me pranitë, mjafton që jemi dhe shndërrohemi në akuza të gjalla… I dashur Agron,
S’e di pse u zgjata, nga nevoja për të përsëritur shqetësimet e paqetësuara, ngaqë e ndjej ikjen Tuaj duke kërkuar azil politik në Zvicër, i sulmuar banalshëm dhe i kërcënuar deri dhe me jetë, që s’je i vetëm, i bindur që e ndjeni shumë dhe fatin tonë, të ne që jemi, si të thuash, “lënda e parë” e Institutit që drejtonit me dinjitet dhe guxim, i pësimit dhe dëshmive të rënda tonat. Kur detyrohen të ikin studiuesit e persekutimit nga Shqipëria, ç’duhet të bëjnë të persekutuarit e mbetur gjallë, që ende u dhembin kockat nga prangat? Agron, Kujto atin, kujto të ikur e mëdhenj të mëparshëm, kujto persekutimin e tejmë dhe merr forcë, na kujtoni ne, nëpërkëmbjen që na bëjnë dhe sulmet e herëpashershme, edhe mua kujtomë, Mik i dashur, kur më sulmuan me të padrejtë Presidenti i Republikës, ish-oficeri me armë i diktaturës apo ish-shefi i ikur i policisë së burgut, shtypësi me hekur dhe gjak i revoltës tonë në burg e të tjerë barbarë me klanin e tyre e censorët e dikurshëm të poezive tona e deri te vrasja më e fundit afër shtëpisë së bashkëvuajtësit tonë, që e kishte të shkruar mbi lëkurën e vet dëshminë dhe akuzën kundër krimit shtetëror, etj., etj. Ne u ndjemë sërish të hedhur në arenë si gladiatorët mes bishave. Ne e kujtojmë që pas sulmit, Ju u ngritët në mbrojtjen tonë, akuzuat si ne duke rrezikuar. Prandaj keni dhe mirënjohjen. Shembujt janë të shumtë. Kujto prapë revoltat e reja të ish të burgosurve në posdiktaturë, grevat e reja të urisë, vetëdjegiet martirizuese, heshtjen e tyre të madhërishme, ikjet e tyre të mëpastajme drejt lirive të tjera dhe merr forcë si Anteu. Kujto dhe tërmetin e tanishëm, të vrarët dhe gërmadhat e tij që na dhembin, dimrin jashtë, fëmijët e trembur, njerëzit që bashkohen, mundin e rimëkëmbjes, botën që s’na lë vetëm në pikëllimin dhe mynxyrën tonë. Kujtohu që është e pamundur të jesh vetëm, qoftë për mirë, qoftë dhe për keq. Bota është bërë e vogël, themi shpesh, por të bëhet i madh njeriu, shtoj unë. Agron, Ju sërish ngritët një alarm të ri tani duke ikur, të rëndësishëm dhe të duhur dhe, për fat, të shumtë janë mbështetësit dhe bashkëluftëtarët e kauzës së përbashkët. I bindur që do të vazhdoni betejën, si shkrimtar dhe qytetar i lirë në një botë të lirë, veprimtar i palodhur i të vërtetës dhe i të drejtës, i përulur para dhimbjes njerëzore, krah për krah me të vuajturit dhe të persekutuarit siç ishe dhe vetë nga burgu i atit Tuaj, për ta treguar me kurajo e kulturën e duhur të keqen tonë që ajo të njihet nga të gjithë për të mos u përsëritur ndër të tjerë, te askush në askund. SHBA tani ka shtuar dhe Ditën e Kujtesës Botërore, 7 Nëntorin, në nderim të 100 milionë viktimave të komunizmit, ku janë dhe martirët tanë, që kundërshtuan heroikisht. Edhe kujtesa jonë duhet t’i shërbejë përvojës dhe përpjekjes për pajtimin e drejtë dhe paqen e drejtë me historinë dhe veten. Është ende e vështirë. Mjafton të kujtojmë ceremoninë e rivarrimit të një patrioti të madh dhe intekektuali të madh, bir i Frashërllinjve që ribënë Kombin, se si u hodhën egërshane mbetjet e diktaturës, që as vdekja nuk i qetëson. Por nuk duhet sprapsur. Përpara për të afruar një të ardhme më të mirë se tonën te fëmijët. Është detyrë ruajtja e tyre, rritja dhe edukimi me dashuri; “Mësomë të dua” lutej Shenjtja jonë Nënë Terezë dhe Ju bëtë një detyrë ndaj fëmijëve Tuaj, me përkushtimin dhe sakrificën prindërore. Askush nuk ka të drejtë të qortojë kërkesën Tuaj për azil, ndërkaq meritoni mbështetjen tonë dhe të të gjithëve. Ne Ju urojmë mbarësi dhe forcë, durim dhe gëzime bashkë me gëzimet e fëmijëve, punë dhe art dhe dhimbje që së bashku të bëjmë më të mirën tonë për vendin… Siç Ju thashë unë jam larg, edhe nga jeta tani, edhe nga bota, siç e dini, jam vetëm dhimbje, që e ndjen dhimbjen nëpërkudo… Përqafime vëllazërore, Visar Zhiti / KultPlus.com
Ashtu siç kemi parë dhe në mjaft dokumente të tjera të botuara në faqet e këtij libri dhe jo vetëm, Shtëpia Botuese “Naim Frashëri”, Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, Ministria e Arsimit dhe Kulturës, Komiteti i Arteve etj., herë pas here dërgonin në Komitetin Qendror të PPSH-së raporte, informacione e relacione të ndryshme që kishin të bënin me krijimtarinë artistike, kryesisht ato të librit artistik dhe botimet e tjera që këto mbulonin në rrugë zyrtare.
Kjo gjë, pra diktati që ushtronte regjimi komunist ndaj shkrimtarëve dhe artistëve ka qenë evident në mënyrë permanente që nga krijimi i Lidhjes, por u vendos si rregull kryesisht që nga fillimi i vitit 1973, kur Enver Hoxha lëshoi kritikat e para ndaj Festivalit të 11 të Këngës në Radio Televizion, gjë e cila i parapriu një furtune të vërtetë mbi shkrimtarët dhe artistët, ku shumë prej tyre me në krye dy shefat kryesorë, Fadil Paçramin e Todi Lubonjën përfunduan burgjeve dhe internimeve të regjimit komunist e shumë të tjerë u shkarkuan nga funksionet e postet që mbanin dhe u dërguan “për t’u edukuar në gjirin e klasës punëtore”. Në këtë kuadër, pra në vazhdën e informimit të Komitetin Qendror të PPSH-së lidhur me problemet e botimeve që e shqetësonin atë sektor, aty nga fundi i muajit korrik të vitit 1979, shefi i shtypit pranë atij aparati, Miti Tona, u ka dërguar eprorëve të tij një raport-informacion prej tetë faqesh, të titulluar “Mbi disa probleme të dorëshkrimeve në poezi”. Siç do të shohim edhe nga raport-informacioni në fjalë, problemi që ngrihet aty ka të bëjë jo me krijimtarinë artistike të botuar, por me vëllimet që dergjeshin prej kohësh sirtarëve të Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri” dhe nuk e shikonin dritën e botimit, pasi ata konsideroheshin me “gabime ideore”! Ndër këto vëllime, shefi i shtypit në Komitetin Qendror të PPSH-së, ka zgjedhur si “më problematikët” librat e katër autorëve të njohur siç ishin: Agim Gjakova, Agim Isaku, Rudolf Marku dhe Visar Zhiti, ku ky i fundit asokohe ishte një poet i ri nga provinca (familja e tij gjysmë e internuar në Lushnje) dhe nuk kishte as emrin dhe jo e jo famën e tre kolegëve të tij, që kishin botuar prej vitesh libra me krijimtarinë e tyre.
Por që çuditërisht siç do ta shikojmë edhe nga dokumenti me raport-informacionin në fjalë, ai (Zhiti), do ta pësonte më shumë se tre kolegët e tij që bëhet fjalë në atë dokument, madje duke përfunduar prapave hekurave të burgut. Në analizën e bërë poezive të këtyre katër autorëve, (që me shumë gjasa është bërë nga kritikët apo redaktorët e Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri”) shefi i shtypit në Komitetin Qendror të PPSH-së, Miti Tona, si një kritik i vërtetë letrar, ka analizuar me detaje deri në figuracione artistike disa nga poezitë e tyre, duke i konsideruar ato me probleme ideore dhe të pabotueshme. Ajo që bie në sy është fakti që: edhe pse raporti i tij (Miti Tona), nuk është shumë i ashpër, madje krahasuar me shumë raporte, informacione e relacione që përmbajnë dokumente të tjera që kemi publikuara në faqet e këtij libri dhe jo vetëm, është disi i butë dhe aty në përfundim të tij, ai u ka bërë me dije eprorëve të tij, se: “Pavarësisht nga këto të meta, në tërësi poezia jonë ka përmbajtje të shëndoshë ideore, është mbështetur fuqimisht në mësimet e Partisë dhe të shokut Enver dhe kryen me dinjitet misionin e vet”. Pra, tek ai raport duket se mbizotëron ana pozitive e problemit, që është trajtuar dhe marrë në analizë, apo siç thuhej rëndom asokohe në raporte të ndryshme (jo vetëm tek ato të letërsisë dhe arteve) se: “E përgjithshmja është pozitive”. Por siç duket, i atij mendimi nuk ka qenë Ramiz Alia, sekretari i Komitetit Qendror të PPSH-së që mbulonte artet, kulturën dhe propagandën, i cili në raport-informacionin në fjalë, (në faqen e parë), mes të tjerash ka shkruar: “Duhen kritikuar fort si të huaja për artin tonë. Asnjë lëshim nuk duhet bërë. T’u pritet rruga përpjekjeve të tilla të çoroditura e në kundërshtim me realizmin socialist. Mos e nënvleftësoni këtë çështje se mund të bëhet e rrezikshme. Më njoftoni përfundimin”. Përveç këtij shënimi, në faqe të parë të dokumentit që ka qenë një praktikë e njohur për të gjithë titullarët partiakë dhe shtetërore të cilëve iu adresohej, ajo që vihet re në atë korrespodencë shkresore të Ramiz Alisë me vartësit e tij, (si psh. Jakup Mato, Miti Tona etj.) është edhe një letër gati një faqe me një shënim të gjatë të tij, ku te fjalia e fundit, ai (Ramizi), ka shkruar: “Jam dakord me masat që propozohen. Të zbatohen. Për ndonjërin dhe çojeni deri në fund, bashkë me organizatat e tjera këtë problem”.
Gjë e cila duket se ka rezultuar fatale për poetin e ri Visar Zhiti, pasi atij jo vetëm që nuk iu botua vëllimi poetik që kishte dërguar që nga viti 1972 në Shtëpinë Botuese “Naim Frashëri”, por ai përfundoi prapa hekurave të burgut, si “armik i popullit” dhe pikërisht për ato poezi…! Gjë tjetër që vihet re edhe nga faksimilet përkatëse të këtyre dokumenteve arkivore që po publikojmë për herë të parë në këtë pjesë të librit, është edhe fakti se në korrespodencën shkresore për raport-informacionin në fjalë, ku merren në analizë poezitë e Zhitit dhe tre kolegëve të tij, në një shkresë përcjellëse që në fund mban firmën e Ramiz Alisë, (i cili në ato ditë u nis për në Paris për të shoqëruar Hysni Kapon të sëmurë rëndë), atë ditë kanë firmosur edhe gati gjysma e Byrosë Politike si: Hekuran Isai, Simon Stefani, Manush Myftiu, Foto Çami, Xhelil Gjoni dhe Miti Nito e Mehmet Karakushi, instruktorë në Komitetin Qendror për artin, kulturën dhe propagandën. Këtë letër Ramiz Alia ia ka dërguar fillimisht vetëm Hekuran Isait dhe Simon Stefanit, dy sekretarëve të sapozgjedhur të Komitetit Qendror, (asokohe zëvendësuan Hysni Kapon, që sapo kishte vdekur), gjë e cila do të thoshte se: me personin e përmendur në atë raport, tashmë kishin punë organet e Diktaturës së Proletariatit, si Sigurimi i Shtetit, Hetuesia, prokuroria dhe gjykatat, që i mbulonin në rrugë partie, Simon Stefani dhe Hekuran Isai. Nuk dihet me saktësi se përse nga ata katër shkrimtarë: Agim Gjakova, Rudolf Marku, Agim Isaku dhe Visar Zhiti, u përzgjodh ky i fundit, “për t’i shkuar deri në fund problemit” siç sugjeronte në shënimin e tij Ramiz Alia. Ky fakt, aq sa pikëpyetje ngrinte asokohe, aq edhe i thjeshtë dhe i lexueshëm bëhet kur e shikojmë dhe analizojmë sot që kemi dhe dimë mjaft gjëra, që asokohe as nuk i shkonim nëpër mend. Pasi: ndërsa Agim Gjakova ishte me origjinë kosovar dhe në ato vite Tirana zyrtare duket se po kalonte “muajt e mjaltit” me “miqtë kosovarë” dhe Agim Isaku e Rudolf Markun kishin përkrahjen e Dritëro Agollit, (në atë kohë Agolli shkoi vetë në Lezhë dhe bisedoi me sekretarin e parë për Rudolf Markun), Visari nuk kishte përkrahje fare dhe i vetmi njeri, Xhevahir Spahiu, që e kishte ndihmuar e përkrahur duke i botuar disa poezi te “Nëntori”, tashmë po kalonte për vete ditë të vështira, pasi ishte kritikuar personalisht nga Enver Hoxha. Po kështu “përzgjedhja” e Zhitit për t’u dënuar ndoshta lidhej edhe me faktin se ai ishte më i ri në moshë se tre kolegët e tij dhe nuk kishte libra të botuar, gjë e cila në një farë mënyre e kursente shtetin, duke mos çuar libra për karton dhe të mos hiqte nga qarkullimi tekste mësimore ku ishin emrat e Gjakovës, Isakut dhe Markut. Por ajo më kryesorja që tre poetët u shpëtuan hekurave të burgut apo internimit (si shumë kolegë të tyre në ato vite) dhe ai “fat” i ra vetëm Zhitit, ishte ana biografike, pasi Visari kishte pasur babanë (Hekuran Zhiti) në burg dhe një nga xhaxhallarët, (ish-mësues që nga koha e Monarkisë dhe poet që shkruante dhe botonte poezi që nga fillimi i viteve ’30-të), i cili ishte arrestuar menjëherë pas mbarimit të luftës dhe kishte vdekur nga torturat në qelitë e Degës së Brendshme të Beratit në vitin 1945, pa dalë në gjyq! Kjo gjë “mjaftonte” që pas shënimit të Ramiz Alisë, vartësit e tij ta kishin më të lehtë për ta “përzgjedhur” atë, siç dhe ndodhi në të vërtetë. Por atë gjë, si duket ua “lehtësoi” edhe vetë Visari, pasi që nga viti 1973 kur ai e dërgoi për herë të parë atë vëllim poetik pranë Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri”, e deri në vitin 1979 që ai u arrestua, redaktorët dhe shefat e sektorit të poezisë ia kthyen atë disa herë “për përmirësim”, por ai jo vetëm që nuk e “përmirësonte”, por ua dërgonte atë më me shumë probleme. Gjë e cila citohet edhe në raport-informacionin e firmosur nga Miti Tona dhe atë “kokëfortësi” Zhiti e pagoi shtrenjtë, “duke shkuar me këmbët e tij në burg”. Por siç thotë populli, “jo çdo e keqe vjen për keq”, pasi ndërsa gjatë periudhës së vështirë të hetuesisë, Visari i shkruante poezitë në mendjen e tij, pasi hetuesi jo rrallë e kontrollonte edhe aty, duke i thënë; “Çfarë po mendon tani”, apo në zgafellat e thella të minierave të Spaçit a Qafë-Barit, ku ai kaloi vite të tëra, poezitë i fshihte në shoje këpucësh apo çorape leshi që kundërmonin nga çizmet dhe policët nga ndonjëherë “lëshonin pe” dhe nuk i kontrollonin, pas viteve ’90-të, Zhiti u bë një nga shkrimtarët dhe poetët më të njohur, ku shumë nga librat e tij janë botuar dhe vazhdojnë të botohen e përkthehen edhe jashtë vendit e për të ka shkruar jo rrallë edhe shtypi i huaj. Si psh,. gazeta prestigjioze italiane, “La Republica”, e cila në një nga numrat e saj në vitin 1998, midis të tjerash shkruante: “Para këtij volumi doli në italisht më 1998 ‘Shkrimtarë nga burgu’ (Feltrineli), përkthim i ‘This Prison Whehre I Live’ (Ky burg ku unë jetoj), botuar dy vjet më parë nga Cassell Academic në Londër, për të shënuar 75-vjetorin e Pen Klubit dhe për të përkujtuar “mbijetesën e shkrimtarëve të shumtë, që janë dënuar padrejtësisht gjatë këtyre shtatëdhjetë e pesë viteve”. Tani ja kjo përmbledhje e dytë, që edhe pse e titulluar me një si apel lirie, është shkruar përsëri nga persona të cilët gati të gjithë e kanë humbur lirinë për periudha pak a shumë të gjata, kanë pësuar burgun, torturën, arrestin apo ekzilin”. Më pas po në këtë artikull të “La Respublica”, autori i saj duke cituar shkrimtarin me famë botërore, Umberto Eko, shkruan: “Shihet qartë në këtë libër ngjarja e Visar Zhitit: mjaftoi të shkruante poezi të konsideruara nga redaktorët e një shtëpie botuese ‘të trishtuara dhe hermetike’, e pra kundër regjimit. Pastaj, praktika ia kaloi automatikisht Komitetit Qendror të partisë shqiptare, Ministrisë së Brendshme dhe Zhiti fitoi drejtësisht dhjetë vite burg. Puna është se, poezia i shkaktonte frikë regjimeve autoritare e diktatoriale, edhe nëse flet, si në rastin e Zhitit për trëndafila”. Kështu e ka përkufizuar shkrimtari i famshëm fatin tragjik të Zhitit nën regjimin komunist, gjë e cila bën fjalë edhe në këto dokumente arkivore, që publikohen për herë të parë në faqet e këtij libri. (Dokumentet botohen me shkurtime dhe të plota do të jenë në librin “Shkrimtarët dhe artistët nën diktatin komunist”.
Raporti i shefit të shtypit, Miti Tona, për Komitetin Qendror INFORMACION MBI DISA PROBLEME TË DORËSHKRIMEVE NË POEZI
Muajt e fundit, siç raporton drejtoria e Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri”, asaj i kanë ardhur disa dorëshkrime me poezi, të cilat krahas poezive të shëndosha ideologjikisht dhe me nivel artistik, ka edhe disa krijime me recidive të poezisë formaliste, hermetike, me figuracion të paqartë e të errët, pra me disa nga ato të meta dhe dobësi që u kritikuan në Plenumin e IV të K.Q. të Partisë për Letërsinë dhe Artet. Pikërisht këto poezi, një pjesë e të cilave janë edhe të autorëve të njohur, nuk janë botuar. Për këto në adresë të redaksisë së poezisë, disa krijues, kryesisht poetë, kanë filluar të flasin se: “në sirtarët e Shtëpisë Botuese qëndron ‘poezia e mirë’”, “në redaksinë e poezisë ka tendencë për të qenë brenda’, “se nuk po inkurajohet talenti i vërtetë”. Autorët e këtyre thënieve janë ose autorët e vetë dorëshkrimeve të pabotueshme, ose recensentë. /KultPlus.com
Bir, i vogli im, i bukuri, degë e gjelbër krahu yt, që më futet në ëndrra, rritu sa më parë dhe qofsh fëmijë përherë… e di ç’do të bëhem kur të rritem?… bëhu ç’të duash, biri im, por i dashur patjetër siç je, i bukur, i bukur siç je! Ç’të të them, unë do mundohem të hap rrugën të gjesh vetveten, pa të të ngacmuar, por dhe ti mos ngacmo kënd.
Apo është e pamundur, duhen ditur të gjitha, por nuk duhen bërë të gjitha. Bëj vetëm mirë, bir, kjo është e mundur. Pa shkelur mbi të tjerët dhe mos lër të të shkelin. Edhe përsosmëria jote është e mundur, si gdhëndja, hiq të tepërtat dhe jeta është e vetmja pasuri, shërben për ëndrrën dhe ëndrra për jetën, ndoshta janë e njëjta gjë. Po, kur të ecësh, bir, lër gjurmë që t’u ngjajnë atyre vizatimeve të zemrave që bën ti, ec dhe ec dhe shto zemrat… Dhe vizatoje ëndrrën tënde.
Bir, rritmë dhe mua, gëzimin tim sidomos, mendjen dhe shpirtin, se ti je dhe ati im njëkohësisht dhe unë lutem fshehurazi për ty, pa më parë, në shqipen e vjetër “At’jon…”, ashtu siç ke dhe emrin. Deti, bir. Më josh, është siç ka qenë, që kur u krijua bota, i natyrshëm, po ato dallgë, po ajo mërmërimë e përjetëshme, seç të thonë, dëgjoje, është një kumt ujrash i pambarim, ashtu qofsh dhe ti në shpirt, i madh, pafund. Nja dy peshkatarë zbritën nga varka afër dhe sollën peshkun e porsazënë. E shisnin. U grumbulluan njerëz. Një peshk lëvrinte ende mbi rërë, ishte gjallë dhe ti, bir, i kërkove mamit që që të ta blinte.
Shpejt lekët, ma, s’kishe durim, hape çantën. Dhe me ta marrë peshkun e gjallë, me gojën të çare e të përgjakur nga grepi, vrapove drejt dallgëve dhe e hodhe në det. E pe tek ikte i lirë, pastaj u ktheve nga ne i qetësuar. Unë pashë time shoqe në sy. Ajo më puthi lotët, që nuk i fsheha dot. Fati i atij peshku… i ngjashëm me… mbase … e jo vetëm…
Vazhdimisht tradhtohet njeriu,
nuk e kam fjalën për ditën e tij që befas
bëhet mbrëmje,
as për mbrëmjen e flokëve të tij
që zbardhet e bëhet ditë e heshtur pleqërie.
Tradhtohet njeriu
Se kam fjalën që dhe varri i tij vdes dhe emri
Shndërrohet në barë të kalbur harrese.
Por njeriu tradhtohet vazhdimisht nga njeriu.
Dhe kur gjysma ha gjysmën
S’bëhet më e tëra,
Më tha një plak që u plak burgjeve.
Mos më thuaj që nuk të kam dashur,
o lule e livadhit të virgjër!
Thuamë që është shuar dielli,
thuamë që toka është në flakë,
thuamë që hëna është ngjethur,
thuamë që qielli është në gjëmë,
thuamë që s’ka më agshole,
por mos më thuaj që nuk të kam dashur…
O NËNË
Nuk i ndiej më ledhatimet e tua të ëmbla
ashtu si era e prillit që përkëdhel lulet,
o nënë.
Ku je fshehur?
Nuk e shoh më buzëqeshjen tënde,
sytë e tu, sytë e tu gjithë vëmendje,
që asnjëherë nuk lodheshin
së ndjekuri ecjen time të pasigurt.
Ishe gjithçka për mua.
Fytyra jote: më e bukura
mes muzave.
Dhe flokët e tu
të gjatë e të zinj
mbulonin faqet e gëzueshme,
kur gjoksi ngjallte ngrohtësinë
nëpër venat fëminore.
Tani ku je fshehur?
E freskët në kujtesën time,
rikthehu, o nënë,
të përkëdhelësh fytyrën time të lodhur.
( Sot është datëlindja e piktorit Ibrahim Kodra. Ka pirë uiski me Heminguein, ka ndejtur me Kadarenë, të cilin e ka propozuar me shkrim për çmimin “Nobel” si akademik që është, madje dhe i Akademisë Franceze. Pak veta e dinë që Kodra ka shkruar dhe poezi. Në shqip, por më shumë në italisht. I janë botuar disa dikur në Prishtinë, ku dhe ka shkuar më shpesh e hapur ekspozita… )
Vazhdimisht tradhtohet njeriu,
nuk e kam fjalën për ditën e tij që befas
bëhet mbrëmje,
as për mbrëmjen e flokëve të tij
që zbardhet e bëhet ditë e heshtur pleqërie.
Tradhtohet njeriu
Se kam fjalën që dhe varri i tij vdes dhe emri
Shndërrohet në barë të kalbur harrese.
Por njeriu tradhtohet vazhdimisht nga njeriu.
Dhe kur gjysma ha gjysmën
S’bëhet më e tëra,
Më tha një plak që u plak burgjeve.
