Mbrëmë, në një ngjarje të veçantë, në Amfiteartin e Ri të Bibliotekës Universitare në Prishtinë, u bë promovimi i librit në gjuhën angleze ‘The internal Cohesion Theory and Psychotherapy”, të autorit Fitim Uka. I përkthyer nga shtëpia botuese ‘Wiley’, ky botim i cili trajton teorinë e kohezionit të brendshëm, shënon një moment të rëndësishëm për karrierën e autorit Uka, tashmë edhe në rrafshin ndërkombëtar, shkruan KultPlus.
Ky promovim, ishte shumë më tepër se një ngjarje e zakonshme promovimi. Të pranishmit patën mundësi të konsiderojnë këtë ngjare edhe si një ‘terapi’, pasi Uka mbajti publikun të vëmendshëm për më shumë se një orë, duke u përpjekur të përgjigjej në pyetjet e thella ekzistenciale që prekin shumë njerëz – pyetje që shpesh çojnë në shqetësime emocionale dhe japin ndjenjën e ngecjes në sfidat e jetës.
Fitim Uka, i cili është professor në departamentin e Psikologjisë në Universitetin e Prishtinës, shfrytëzoi këtë promovim për të pasqyruar thelbin e librit, duke ofruar perspektiva të reja për tejkalimin e konflikteve të brendshme dhe gjetjen e qëllimit jetësor, për të gjetur një paqe me veten dhe për të krijuar rrugë komunikimi mes vetes dhe problemeve të domosdoshme e të pashmangshme.
Në promovimin e librit “The internal Cohesion Theory and Psychotherapy”, i pari fjalën e mori dekani i fakultetit të Filozofisë, Bekim Maliqi, i cili theksoi rëndësinë e këtij libri për paqen dhe qetësinë e brendshme.
“Në një kohë kur stresi, pasiguria dhe frika, përcaktojnë përditshmërinë dhe jetën tonë, psikologjia dhe psikoterapia shpeshherë na udhëzojnë dhe na ndihmojnë që të kalojmë këto sfida. Autori i librit, Fitim Uka, me kujdes të veçantë shkencor, me përkushtim dhe pasion shumë të madh ofron jo vetëm një teori inovative por edhe qasje praktike për të ndërtuar një harmoni ndërmjet kërkesave të jashtme dhe nevojave dhe qetësisë së brendshme”, u shpreh Maliqi.
Po ashtu, një fjalë rasti e tha edhe profesoresha e Fitim Ukës, po ashtu profesoreshë në departamentin e Psikologjisë, Liridona Jemini – Gashi.
“The Internal Cohesion Theory and Psychotherapy” tashmë është një titull shumë i njohur për ne, është një titull që ka marrë rrugë të mbarë vite më parë dhe që është dëshmuar dhe vlerësuar në vend por që tani kemi një vulë të shënuar edhe në nivelin ndërkombëtar, nga një shtëpi botuese me kaq kredibilitet. Ka kohë që libri na bën me dije rëndësinë e kohezionit të brendshëm si një komponent thelbësor për mirëqenien tonë psikologjike, por unë sot nuk do të ndaloj shumë tek libri sepse libri ka kohë që na flet, libri ka kohë që ju flet psikologëve, ka kohë që ju flet psikoterapeutëve, ka kohë që ju flet studentëve dhe të gjithë neve, tani flet edhe në gjithë botën, libri madje do të flasë edhe atëherë kur ne mbase nuk do të mund të flasim. Është një kaplim ndjenjash shumë të bukura dhe pozitive për të gjithë neve këtu. unë personalisht ndjehem shumë e lumtur, ndjej një krenari të paparë, ndjej një entuziazëm dhe motiv, ndjehem e lumtur sepse ky botim në këtë nivel është një thesar i çmuar jo vetëm për autorin e këtij libri por është edhe një thesar për departamentin e psikologjisë, për fakultetin Filozofik, për Universitetin e Prishtinës, për mbarë botën”, theksoi Jemini – Gashi teksa më tutje tha se ndjehet krenare që ky botim vjen si rezultat i një pune të palëkundur të autorit dhe profesorit Fitim Uka.
Fjalën në këtë promovim e mori edhe Arian Musliu, një ndër studentët më të dalluar të profesorit Fitim Uka, i cili përveç se foli për librin, prezantoi edhe një rrugëtim të autorit Uka drejt suksesit.
“Kur flasim për teorinë dhe psikoterapinë e brendshme duhet të kemi parasysh se çdo sukses, prapa saj ka vite të tëra e nuk mjaftojnë vetëm disa javë për të mbërritur një sukses të caktuar, koha është determinuese, e ne themi ‘koha i tregon të gjitha’, e sot po e tregon konsistenca e profesorit Fitim Uka, drejt punës për avancimin e psikologjisë në Kosovë. E ngjarjet e tilla, kur suksesi ndahet me ju, është mirë të ndalemi pak në kohë e të shohim pas si filloi gjithçka, ‘Kush?’, ‘Çka?’, ‘Pse?’, janë disa prej pyetjeve që kërkojnë përgjigje. Për profesorin Fitim Uka, ky mund të jetë vetëm reflektim, si shkëndijë sekondash, ku i shpërfaqet përpara krejt rrugëtimi, por për neve nuk mjaftojnë sekondat e as nuk mjaftojnë këto fotografi, që ta prezantojmë të gjithë sfidën deri tek ky sukses sot”, tha Musliu, përderisa dalë ngadalë shpaloste fotografi përgjatë rrugëtimit të Fitim Ukës drejt suksesit, si një dëshmi e një pune të palodhshme pothuajse dy dekada.
Në vijim, në projektor, përpara publikut, u shfaqën komentet dhe kritikat e psikologëve nga mbarë bota, të cilët vlerësojnë lart librin dhe rëndësinë e tij në psikoterapinë e brendshme.
Ndërkaq, më pas foli edhe kryeredaktorja e librit në gjuhën angleze, Veronë përçuku, e cila shpalosi edhe më shumë informacione rreth librit.
“Kam nderin dhe kënaqësinë që sot para jush, njëherazi si kryeredaktore dhe në të njetën kohë, paradoksalisht si dikush që në përditshmëri dëshmon limitet personale të kujtesës, përceptimeve të gabuara dhe sistemeve emocionale që shpesh funksionojnë në kundërshtim me veten dhe gjej guximin që të flas për të ashtuquajturën ‘Kohezion të brendshëm’. Në këtë libër, profesori Fitim Uka nuk ofron vetëm një përgjigje të thjeshtë, ai na propozon një rregull që i përshtatet çdo rasti por në një mënyrë për ta parë veten brenda marrëdhënieve tona, si me kohën, ngjashëm edhe me hapësirën”, tha Përçuku.
E krejt në fund i erdhi radha edhe vetë autorit Uka, i cili si rrallë nëpër promovime të zakonshme librash, shndërroi këtë ngjarje jo vetëm si mjet për të arritur qëllimin parësor, por edhe si një ligjëratë reflektuese dhe kuptimplote për të shpjeguar definicionin e kohezionit të brendshëm, arritjes së paqes së brendshme dhe jo vetëm.
Gjithçka filloi me një video, me imazhe që lëviznin shpejt, me imazhe që tregonin momente përditshmërie e rastesh së personave, brengave dhe përplasjeve me momente të jetës, të momenteve që ballafaqohet gjithë secili në jetën e tij, e që në fund të ditës, e përcaktojnë njeriun dhe identitetin e tij.
Pas kësaj video, në projektor u shfaq edhe një video tjetër, kësaj here edhe me zë, si një pasqyrim i momentin ku nis gjithçka, fjalët që një person i cili i drejtohet një psikologu rëndom i thotë. Fjalë ku nis i gjithë rrëfimi i një brenge, i një vështirësie me të cilin mund të ballafaqohen njerëzit, dhe që i bënë të mos shohin dritë në fund të tunelit, e që kërkimin për paqe ia adresojnë një psikologu apo terapisti. E për këto momente autori Fitim Uka ka një shpjegim.
“Kështu nis rëndom një rrëfim i vështirë, brenda katër mureve të një dhome ku jo rrallë pllakos edhe heshtja sepse lehtë thahet fyti, dridhet zëri, mezi dëgjohet, sepse kjo nuk është një bisedë e thjeshtë, kësaj i thonë, psikoterapi, përjetime të ngjyrave të ndryshme, nga situata të zakonshme jete që ne dukje janë të thjeshta e as ua shohim problemin deri tek përvoja reale që ndonjëherë nuk i krijon dot as imagjinata, sekrete të errëta, të trishta, ngjarje që nuk do të donit t’i shihni as në ekranin e madh të kinemasë. Përplasje, konflikte, trauma, të gjitha teksa rrëfehen nga protagonistët përballë një psikologu apo terapisti që e luan rolin e pasqyrës. Në këtë rast, terapia shndërrohet në diçka të jashtëzakonshme, që ia mundëson njeriut që të njohë veten dhe të vërteten, ta njohë atë anë të vetes që mbase nuk e ka besuar që ekziston, ta njohë atë të vërtetë që ndoshta nuk e ka dëgjuar askush tjetër, ta njohë atë të vërtetë që ndoshta, nuk ja ka pranuar as vetes, nuk ja ka pranuar kurrë me zë. Narratorët përballë një psikologu mund të jemi secili prej nesh, sepse po besoj që secili prej nesh e ka prekur një herë të vetme fundin, secili prej nesh e ka ndjerë deri në palcë nevojën për ta thënë të vërtetën troç, pa e filtruar, e ka ndjerë nevojën për të nxjerrë në pah gjithë grumbullime ndjenjave dhe të emocioneve që e përziejnë edhe stomakun. Narratorët, përballë një psikologu qëllojnë të jenë viktima që e kërkojnë ndihmën, e kanë të vështirë që ta ballafaqojnë dhimbjen, e kanë të vështirë madje ta besojnë se çka ka ndodhur. Në ndonjë rast tjetër, narratorët mund të jenë edhe abuzuesit, edhe ata vijnë tek psikologu, e ndjenjë një pendim të vogël, tentojnë të kërkojnë falje. Narratorët në raste të tjera janë thjesht vëzhgues, edhe ata mbesin të shtangur nga fuqia e njeriut për keq”, thotë Uka në fjalimin e tij, që përtej kësaj, ngjasonte si një fjalim i niveleve të larta, në salla të mëdha, fjalime të njohura në gjithë botën, që mund të kemi parë nëpër kërkimet e tona në internet.
Më pas, në projektor shfaqet sërish video tjetër, kësaj radhe, me zëra të njerëzve që nuk arrijnë të gjejnë paqe me veten, të atyre që me gjithë sfidat e dështimet arrijnë deri në urrejtje ndaj vetes dhe fajësimi i vetes për çdo rezultat. Në këto raste, sipas Ukës, vetja jonë bëhet armiku ynë më i vështirë.
“Vetja jonë mund të jetë miku më i mirë, apo armiku më i vështirë, ky zë i brendshëm, ndonjëherë është zë i qetë, zë i butë, që qetëson edhe atëherë kur shembet bota, e ndonjëherë tjetër ai zë i brendshëm prodhon veçse një zhurmë të tmerrshme edhe atëherë kur ajo çka sodisim është thjesht një peizazh i qetë, gjithçka fillon dhe mbaron me veten. Të gjitha ato përjetimet e panumërta që dëshmitare i kanë shqisat tona, derdhen si një lumë në mendjen tonë, aty ku përpunohen, shpeshherë edhe gabueshëm. Ajo gjendja që nuk e kontrolloni dot, ato ndjenjat që bëhen të pa rezistueshme, arsyeja që ju bën që të vizitoni psikologun ose psikiatrin, ajo diagnoza ose etiketa është më shumë se gjithçka tjetër, një interpretim, ma shumë se për gjithkënd tjetër, ka të bëjë me veten tonë. Sa e sa debati është shteruar duke pritur në përfundim që interpretimet tona, e jo ngjarjet, e bëjnë diferencën. I njëjti mjedis që për dikë është prehje e për dikë tjetër makthi vetë, të njëjtat situata që për dikë janë kënaqësia shpirtërore e për dikë tjetër janë ferri. Ndonjëherë është një grumbull problemesh, e ndonjëherë një problem i vetëm, por kurrë, asnjëherë, nën dritën e interpretimit të një klienti, pse ndjehet ashtu siç ndjehet nuk është e thjeshtë”, shprehet Uka në fjalimin e tij, në tentim të pasqyrimit të dobësisë që një njeri mund të ndjejë, kur zbehet besimi në vete, kur prishen ekuilibrat e brendshme, e çdo gjë i ngjason vetëm një terri.
E ndonjëherë, jo gjithmonë është vetja ajo që mund të fajësohet për të situatat e vështira në jetë, ato situata që çojnë drejt rrugëve pa krye. Videoja e radhës sjell zëra të njerëzve që pasigurinë e gjendjen e vështirë e kanë arritur si rezultat i veprimeve të të tjerëve, madje nga ata që i konsiderojnë si krah ku mund të mbështesin kokën.
“Shpeshherë ata, të tjerët, janë burimi i problemeve tona, por për çudi janë edhe mbështetja më e madhe, ata janë trazimi i ndjenjave tona por janë edhe qetësia, janë zjarr dhe akull. Megjithatë, më duhet ta pranoj se njerëzit ndonjëherë i ndryshojnë rolet, familja – prehja që e dëshirojmë me çdo kusht bëhet çerdhe e parehatisë, përplasjeve presionit e ndonjëherë edhe e dhunës. E njëjta dorë që e përkund djepin kthehet në dorën që e këput ëndrrën. Babai, mburoja përpara çdo rreziku që e përshkruante një adoleshente, kthehet në grushtin që godet pamëshirshëm, kthehet në arsyen e frikës, ankthit. Mungesa e dorës që zgjatet dhe ndihmon, kthehet në distancën kilometërshe në mes të miqve që nuk shohin përtej hundës së tyre”, vë në pah Uka, duke dhënë një reflektim të asaj që ndonjëherë problemi nis e buron nga ata që i kemi më afër, nga të cilët në këmbim të së keqes, presim për një dorë mbështetëse.
Në një jetë kur pothuajse për të gjthë njerëzit, nevoja për të punuar e për t’u avancuar zë një rëndësi të madhe, dështimi në këtë aspekt ka shumë mundësi të manifesohet me gjendje stresi, ankthi e edhe depresioni. E në këto raste kur asgjë në jetë nuk funksionon e duket sikur çdo gjë ka kthyer shpinën, Uka thotë se secili duhet t’ia kujtojë vetes që thjesht nuk është momenti dhe koha e tij.
Më tutje, Fitim Uka vë në pah edhe të kaluarën dhe të ardhmen, të dyja si determinuese të gjendjes shpirtërore, e kaluara, si një peng që të lë në vend dhe s’të lë të vazhdosh më tutje, e po në të njejtën mënyrë shqetësn edhe e ardhmja, shqetësimi e frika se çka do të ndodhë në të nesërmen, çka nëse humbim gjithçka, ose-ose, frika se nesër mund edhe të mos jemi më.
Ndërkaq, ju kujtojmë se libri “Teoria dhe Psikoterapia e Kohezionit të Brendshëm” është botuar në vitin 2022 në gjuhën shqipe fillimisht, ndërkaq tani ky libër vjen edhe në gjuhën angleze./KultPlus.com
Nën patronazhin e UNESCO-s dhe Byrosë Rajonale për Shkencë dhe Kulturë në Evropë, sot shënohet Dita Ndërkombëtare e Gjuhës Amtare, 21 Shkurti, shkruan KultPlus.
Në nderë të kësaj dite, KultPlus iu sjellë poezinë e Naim Frashërit kuptimplotë e të përshtatshme për çdo kohë.
Naim Frashëri
O vëllezër shqiptarë Gëzohi! që erth kjo ditë, Kaq’ e mir’ e kaq’ e mbarë Që sjell gjithë mirësitë. … Hapu, hapu errësirë, Pa jakë tëhu o dritë! Se arriti koh’ e mirë, U gdhi nata u bë ditë … Lumja ti moj Korç’ o lule! Q’i le pas shoqet e tua Si trimi në ball u sule, Ta paçim për jetë hua … Gjuha jonë sa e mirë! Sa e ëmbël sa e gjerë Sa e lehtë sa e lirë! Sa e bukur sa e vlerë! /KultPlus.com
Shqipëria synon hapjen për tregje të reja në fushën e turizmit, dhe një kontribut të madh në promovimin e vendit e kanë guidat turistike.
Ministrja e Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro, vlerësoi punën e profesionistëve të sektorit që me përkushtim angazhohen për promovimin e Shqipërisë, të bukurive natyrore e vlerave historike e kulturore.
Sot në Ditën Ndërkombëtare të Udhërrëfyesve Turistikë, Kumbaro shprehu mirënjohje për më shumë se 700 guidat kombëtare e lokale që operojnë në sektorin e turizmit.
“Mirënjohje për +700 guidat tona kombëtare e lokale që u japin të parët mirëseardhjen udhëtarëve e rrëfejnë Shqipërinë në të gjitha ndjesitë, shijet e përvojat e mbi të gjitha për qasjen e përgjegjshme, përkujdesëse dhe inciativat për mbrojtjen e natyrës dhe ruajtjen e trashëgimive të pasura që kemi”, shkroi Kumbaro në rrjetet sociale./atsh/KultPlus.com
Faik Konica është një prej figurave më interesante të letërsisë shqiptare. Ky njeri me kulturë të lartë, eseist i shkëlqyer, stilist i përkryer, themelues teorik dhe praktik i kritikës letrare shqiptare, veprimtar politik me orientim perëndimor, siç ishte kultura e popullit që i takonte, solli një model të ri në mendësinë shqiptare.
Më poshtë po ju sjellim disa nga thëniet më briliante të tij:
1. E ashpër, e vrazhdë, si populli i fuqishëm që e flet, por edhe plot shije e hijeshi, si frutat dhe lulet e malit ku flitet, gjuha shqipe – ndonëse e varfëruar nga një palëvrim shumë herë shekullor – është e aftë të shprehë, me një ndjenjë të mrekullueshme, nuancat, konceptimet më të holla e të mprehta të mendimit njerëzor. (Albania 1, 1897).
2. Shqiptarët duan para së gjithash dritën e mendjes dhe diellin. (Albania 8, 1897).
3. Vetëm shqiptarët e kanë ndjenjën e së bukurës aq të fuqishme sa e paguajnë me jetën e tyre kënaqësinë për të qenë vetë rrufeja mes atyre furtunave njerëzore të luftës. (Albania 3, 1897).
4. Rilindja e gjuhës sonë është rilindje e jetës sonë kombëtare. (Albania 8, 1897).
5. Gjuha shqipe është sa muskuloze aq edhe të brishtë. (Albania 12, 1898).
6. Shumë duhet të punojmë ne shqiptarët, sot dhe për së shpejti; po më parë nga të gjitha, të shëndoshim dashurinë dhe vëllazërinë në mes tonë. (Albania 2, 1897).
7. Përmirësimi ekonomik është nevoja më e shpejtë dhe më e ngutshme për vendin tonë. Është pra një detyrë urgjente që interesat ekonomike të Shqipërisë t’i paraprijnë çdo vlerësimi të karakterit politik. (Albania 16, 15-30 korrik 1898).
8. Ndjenja kombëtare ka rrënjë të forta në zemrat shqiptare; dhe ndonëse më ndonjë rast, moskokëçarja dhe moskuptimi i shqiptarëve gati na shkurajojnë dhe shkurajojnë gjithë miqtë e tyre të vërtetë, duhet pranuar se ndjenja kombëtare atyre nuk u mungon, por u mungon ajo vetëdije e qëruar, aq e domosdoshme për përparimin. (Albania B, nr 2, 14, 15-30 qershor 1898).
9. Ata që do donin t’i ngopnin shqiptarët me retorikë, në vend të urojnë zhvillimin intelektual të tyre, japin provën më të qartë të armiqësisë së tyre ndaj shqiptarëve. (Albania 16, 15-30 korrik 1898).
10. Mjerimi i shqiptarëve ka qenë në tërë kohërat të kapej pas individëve dhe jo pas ideve… Historia e Shqipërisë është e mbushur fund e krye me prova të tilla të përngjashme. Të përpiqemi me të gjitha forcat tona të shërojmë shqiptarët nga dashuria për individët. Ata duhet të mësojnë të duan Shqipërinë – jo t’i bëjnë qejfin këtij apo atij shqiptari. (Albania 16, 15-30 korrik 1898).
11. Shqiptarët honxhobonxho janë të tmerrshëm për mizori e kapadaillëk. (Albania10, 28 shkurt 1898).
12. Shqiptari duket si i bërë për të qenë lodër e një mashtrimi të përjetshëm; një fatalitet i dhimbshëm rri pezull mbi këtë popull të mjerë. (Albania 15-30 janar 1899 C).
13. Përgjegjësia jonë ndaj vendit është e pamohueshme: do vuajmë me vuajtjet e Shqipërisë, do gëzojmë me gëzimet e saj. (Albania 15-30 janar 1899 C).
14. Zgjidhja ideale do të ishte për shqiptarët të zhduknin njëherë e mirë ndikimet orientale, duke shkëputur çdo lidhje, fetare, morale apo letrare, qoftë me bizantinët, qoftë me turqit. Mirëpo, gjë e bukur të ndodhte kjo në çast. Zgjidhja do ishte e realizueshme po qe se stërgjyshërit tanë do ta kishin përgatitur me kohë për ne; atëherë neve do të na duhet ta përgatisim këtë zgjidhje për nipat tanë të ardhshëm. (Albania 2, 1907).
15. Duke u ngritur përmbi egoizmat e pafuqishëm dhe mëritë e pafrytshme vetjake, le të ulim kokat e të punojmë për formimin e një Shqipërie ku poshtërsia keqbërëse e armiqve tanë trashëgimtarë t’i lërë vendin drejtësisë dhe ndershmërisë së mëkëmbur të stërgjyshërve tanë. Boll duke krasitur degë kuturu, dhe me një vendosmëri të ftohtë por të pamëshirshme, le të japim goditjen përfundimtare në rrënjët e së keqes. (Albania 12, 1909).
16. Sa e sa marrëzi, sa e sa poshtërsi e krime janë bërë në emër të së gjorës Shqipëri! (Albania 4, 1907).
17. Dëshira për hakmarrje është susta më e fuqishme e shpirtit shqiptar. (Albania 4, 1907).
18. Një e thënë latine e Kohës së Mesme, e ndryshuar pak: Homo homini lupus – Njeriu për njeriun është ujk. Femina feminae lupior – Gruaja për gruan është më ujke. Albanus Albano lupissimus – Shqiptari për shqiptarin është fare ujk [ujk e shkuar ujkut]. (Albania, qershor 1902, nr.5).
19. Letërsia jonë popullore është ruajtur dhe përcjellë vetëm nga gratë e fëmijët dhe nuk mund të mos merrte veçse formën naive të gjuhës së tyre. (Albania 1, 1905).
20. Të mbetur pa unitet fetar, e vetmja lidhje që ka mbajtur shqiptarët të bashkuar ka qenë gjuha. (Albania 4, 1906).
21. Turqit turq mbeten; të rinj a të vjetër, ata janë, siç thotë shprehja latine popullore eiusdem farinœ [të të njëjtit brum]. Në tërë perandoritë që kanë ekzistuar a ekzistojnë, janë gjendur në kombin sundues mendje bujare për të marrë në mbrojtje kombet e nënshtruara. Po a mund të përmendet që prej katër shekujsh qoftë edhe një fjalë e vetme e një turku të vetëm në favor të Shqipërisë? Kjo fjalë vërtet do të meritonte në këtë rast të shkruhej e gdhendur mbi një pllakë bronzi dhe të varej në muret e klubeve tona popullore si një relikte kurioziteti. Turqit na mohojnë edhe ato cilësi që vëzhguesit e huaj i pranojnë njëzëri… Turqit na mundën, por pa arritur të na mposhtin, edhe pasi na imponuan Muhametin e tyre. (Albania 121 , nr 12, 1909).
22. Shqiptarët janë populli më mosbesues në botë. (Kujtesë për lëvizjen kombëtare shqiptare).
23. Asgjë nuk i ftoh më shumë shqiptarët se t’u thuash që kanë të bëjnë me një copë injoranti që i drejton. (Kujtesë për lëvizjen kombëtare shqiptare).
24. Populli shqiptar është mjaft i mprehtë në të kuptuar. (Kujtesë për lëvizjen kombëtare shqiptare).
25. Grekët e shpërdorojnë si shumë heshtjen përçmuese të shqiptarëve që nuk i hanë dokrrat e tyre bajate e boshe. (artikulli “Mbi Shqipërinë”, Libre Parole).
26. Njeriu është më i lig se egërsirat, po kur vështronj shqiptarët e Stambollit, më vjen të thom që është më i lig se gjarpri dhe miu. (Letër N. Nacos, 20 mars 1896).
27. Palla ime është penda; atë pallë të dobët kam, me atë përpiqem t’i shërbej atdheut. Fiunt scriptores nascuntur heroes [shkrimtarët bëhen, heronjtë lindin]. Ti që leve trim, bëje fora një herë jataganin për nder të Shqipërisë (F. Konica, Vepra 1, f. 155).
28. Shqiptari e ka zakon që kundërshton para se të marrë vesh. (Vepra 1, f. 187).
29. Kush nuk kupton përparimin, e merr kufirin e mendjes së tij për kufirin e botës. (Vepra 1, f.198).
30. Shqiptarët janë një komb të cilit i pëlqen të lëvdojë veten. Si thonë gojë-rrumbullët tanë, kombi shqiptar është i pari nga mendja, nga sjellja e nga trimëria. Sikur shqiptarët të qenë jo kombi më i mendshmi, por thjesht një komb i mendshëm, ata do të kishin dalë me kohë nga dita e zezë ku ndodhen. (Vepra 1, f. 271).
31. Trimëria e shqiptarit nuk është e artë, është e teneqejtë… sado e madhe në vetvete, është e vogël në shkaqet që e ndezin. Për një kec të grabitur, për një fjalë të shtrembër, dhe shumë herë pa e ditur as vetë përse, shqiptarët marrin armët, hidhen, vriten. Por, ata njerëz që vriten për interes e për përralla [dokrra], ftohen dhe frikësohen në u dashtë trimëri për ndonjë mendim të bukur, për ndonjë dobi të vërtetë e të përgjithshme… Nuk kanë frikë nga plumbi, po dridhen nga Valiu! trimëria e vërtetë është ajo që vihet në shërbim të së Drejtës dhe Atdheut, në shërbim të dobisë së përgjithshme. Të tjerat punë janë punë egërsie e kafshërie, jo trimërie. (Vepra 1, f. 271-272).
32. Shqipëria është një vend i bekuar me njëmijë bukurira, shkelur nga turmë e cila ushqen njëfarë urrejtje ndaj bukurisë. (Vepra 2, 34).
33. Shkodra është pothuaj vendi më interesant i Shqipërisë së sotme, argjendarët dhe punëtorët e tjerë të saj janë të famshëm në gjithë Europën e Jugës dhe të Lindjes… Shqiptarët janë të njohur për individualitet dhe në kostumin e tyre kombëtar ka varietete dhe ngjyra. Pothuaj çdo krahinë ka kostumet e saj të veçanta. (Shqipëria, 1930).
34. Ta dini se ne në sy të Evropës së qytetëruar, jemi të prapambetur, dhe asgjë më shumë; ca na shajnë, ca na përqeshin, ca të pakëve u vjen keq. Hiqni dorë ju them, se u bëmë palaçot e dheut. Heshtni, shtrohuni, bashkohuni. Udha që shpie në nder, në liri e në shpëtim, nuk është e shtruar me lule, po me ferra; kush arrin në kulm, arrin i grisur, i djersitur, i përgjakur; dhe kur arrin në kulm, bie i vdekur nga të lodhurit, por me vetëdijen që i hapi një udhë të re popullit. (Vepra, SH.B. N. Frashëri, f. 213).
35. Bëhuni burra! Rrëmbeni kazmat! Puna është më e lartë se trimëria, kazma më fisnike se palla. E mbi të gjitha heshtni! Jo fjalë, por kazmën. Jo mbledhje, por kazmën. Jo misione, por kazmën! Dhe parmendën, dhe draprin, dhe shoshën, dhe furrën. Mjaft lëvdime. E kam zemrën aq të mbushur me lot sa s’qaj dot. (F. Konica, Vepra, SH.B. N. Frashëri, f. 214).
36. Gratë e Tiranës janë shakaxhesha të mëdha. (F. Konica, Vepra, SH.B. N. Frashëri, f. 317).
37. Ka shqiptarë që sillen si këndesa të vërtetë e zemërohen posa zë të këndojë kokorikooo ndonjë tjetër si ata. Mjerisht në Shqipëri ka pak pula. Shqiptarët me mendje të nderuar s’duan e as kanë dashur njeri që del e thërret: “Unë jam!” Historia e Shqipërisë s’është përveçse vërtetimi i kësaj që themi. (F. Konica, Vepra, 3, f. 63).
38. Është një vend në faqe të dheut ku katilin e kanë për njeri të nderuar; hapen që t’i bëjnë udhë kur kalon; e fshehin nga i vetë-thëni gjyq, në iu tektë së vetë-thënës polici të bëjë sikur e kërkon; edhe në daltë ndonjë i çmendur për të marrë anën e kanunit [ligjit], e shajnë edhe e fëlliqin me një zell të çuditshëm. Dhe prandaj ai vend ka fituar një famë shumë të shëmtuar në botë… Për cilin vend po flas, do ta kuptoni menjëherë kur t’ju them që nuk ndodhet në mes të Afrikës, po në Europë. (Vepra 3, f. 169).
39. Armiqtë e Shqipërisë janë shqiptarët, jo të tjerë. Shqiptarët kanë shkruar me gjakun e tyre më tepër se një faqe në histori të Evropës. Nga më të voglat trazira gjer në luftërat më të gjakta, shqiptari ka hequr hark, vërvitur kordhë a zbrazur pushkë. A ka gjë më të turpshme, më të ulët se historia e këtij kombi që, për pak të qelbur ergjent [të holla], shet mish njeriu në çdo luftë, edhe kujt s’i erdhi dëshirim nga aq qindra vjet që e shkelin dhe e kurvërojnë të huajt, s’i erdhi dëshirim të japë dy pika gjak për lirinë e vetvetes? Të donin shqiptarët lirinë e Shqipërisë lehtazi e bëjnë; por rrinë të patundur dhe kështu dëftojnë që s’e duan Shqipërinë, dëftojnë që janë armiqtë e saj. (Albania 1, vëllim A, 1897).
40. Dua të marr shpatën e t’u çajë kokën gomarëve, edhe në vend të trurit të kllasë këtë: ç’është liria?… Më mirë të shesë pleh njeriu, se të shkruaj për shqiptarët… ç’është liria: Liria është të mundet njeriu: 1. të besojë ç’i do zemra; 2. të thotë ç’i do zemra; 3. të shkruaj ç’i do zemra; 4. të bëjë ç’i do zemra, veç jo ato që janë kundër lirisë së tjetrit njeri. Por shqiptarët, më të shumtë janë shpirtrobër… sundon në shpirtrat e tyre feja… Vëllezër shqiptarë: Mjaft rrojti e mjera Shqipëri jetën e Kurmit. Duhet edhe ajo të nisë tani të rrojë jetën e mendjes. Jeta e mendjes është të hapim tërë zemrat tona, të flasim vëllazërisht njëri kundër fjalës së tjetrit, të kuvendojmë si njerëz të qytetëruar, që mblidhen e luftojnë me fjalë [shoqërisht] për idetë e tyre… kështu do njihemi më mirë, s’do kemi mendime të fshehura, dhe do të KUPTOJMË që të tërë jemi të lidhur me dy lidhje të arta: dëshirimi i së Vërtetës dhe dëshirimi i Shqipërisë. (Albania 2, 25 prill 1897).
41. Ç’ka të bëjë myslimanëria apo krishterëria me shqiptarësinë? Myslimani të jetë mysliman, i krishteri i krishterë; po Shqipëria është e ne të gjithëve dhe e të gjithëve është detyra të mendohemi e të bëjmë si është më mirë për të. (Albania 2, 25 prill 1897).
42. Shqiptarët nuk ndahen në të krishterë e në muhamedanë, po ndahen në dy anë: ana e kombëtarëve, në të cilën ka shqiptarë nga të gjitha besimet, dhe ana e zuzarëve. (Vepra 3, f. 75).
43. Duhet të mësohen shqiptarët të mos shohin prapa atdhetarit fenë e njeriut. (Vepra 3, f. 127).
44. Ne duam të bëjmë një komb shqiptar, dhe për këtë punë kemi nevojë për bashkim të të gjitha pakicave të Shqipërisë me shumicën shqiptare. As që mund, një shqiptar që duket sot për sot i kulluar, të lëvdohet se 1000 a 2000 vjet më parë, fëmijëria e tij ish shqiptare. Ndofta po, ndofta jo. S’mund të hipim gjer te Adami a gjer te protistet e profesorit Haeckel. Si ka mijëra e mijëra shqiptarë të sllavizuar, ashtu ka pasur prej racash të tjera të tretur në racën shqipe. (Vepra 3, f. 136).
45. Duke parë dhe duke dëgjuar, bota mësojnë mend dhe ndërtohen. Ne shqiptarët, s’marrim dot mësime; malet të tunden dhe të rrëkëllehen, ne nuk këmbejmë mënyrën tonë. Mbani mirë këtë që po ju them: në njëqind vjet, në vafshim si po vemi, do të jemi aq poshtë sa edhe sot. (Vepra 3, f. 15).
46. Shqiptarët e mjerë presin që Evropa të vijë sot a nesër t’i shpëtojë. Është nevojë të themi, të bërtasim të vërtetën: Evropa shqiptarët i ka për të egër e për të humbur… Le të themi pra të vërtetën, gjithnjë të vërtetën,… të përpiqemi t’i fryjmë popullit tonë pak jetë e pak guxim. (Vepra 3, f. 81).
47. Të mos humbasim kohë të kërkojmë bashkim me anën e atyre që përpiqen të mbushin taskën, që tallen me mjerësinë e popullit shqiptar dhe që kanë vetëm një vesë: fitimin, dhe një dashuri: argjendin [paranë]. Me këta, jo vetëm bashkimi nuk bëhet, por është edhe i rrezikshëm. … Këta duhet t’i godasim pa pushim e pa mëshirë. Një miqësi me të poshtrit, nuk duam. (Vepra 3, 83).
48. Ne jemi një komb i ftohtë, ku secilido mendon për veten e tij… Ata shqiptarë për të cilët bota thonë se janë “të egër”, shqiptarët e maleve e të pyjeve, ata s’janë të ftohtë, por përkundrazi, janë shqiptarë të mirë e do të ishin atdhetarë sikur të kish njerëz t’u jepnin të kuptonin [t’i ndërgjegjësonin]. (Vepra 3, f. 100).
49. Dëshiri i nxehtë i grave është një sëmundje fort e rrallë në Shqipëri: e kanë vënë re të gjithë se kombi shqiptar mund të quhet i ftohtë në këtë punë. (Vepra 3, f. 143).
50. Frika, kur është e madhe, në vend që ta mposhtë njeriun, ia forcon, ia galvanizon nervat dhe frikaçi sillet (jashtërisht) posi trim i vërtetë…. Edhe trimëria, s’është trimëri e vërtetë pa frikë: se trimi pa frikë, s’bën ndonjë punë të rëndë, të çuditshme, me vlerë a me meritim… Le t’u japim bashkatdhetarëve tanë të kuptojnë shumësinë e formave të trimërisë. Trimëria me pallë, trimëria e luftëtarit nuk është e vetmja trimëri… Është trim çdo njeri që ka zemrën të sillet sipas mendimeve të tija, të bashkojë punët me fjalët… Një formë trimërie që e kemi përditë në sy është trimëria e grave. Numri i nënave trimëresha është i habitshëm – dhe ndofta pak vende mund të lëvdohen të kenë nga ajo farë trimërie aq sa ka Shqipëria. (Vepra 3, 149-151). / KultPlus.com
Pallate të lashta, dete me ujëra të pastra kristal dhe plazhe të pazbuluara – ekspertët tanë të udhëtimeve ju rekomandojnë destinacionet më të mira për vitin 2025, shkruan Victoria Philpott në një artikull të botuar në revistën britanike të udhëtimit “Saga”.
Nëse jeni duke kërkuar alternativa për udhëtimet tuaja të vitit 2025, ekspertët e “Saga Holidays” sugjerojnë shtatë destinacionet kryesore për të vizituar këtë vit.
Turistët që dëshirojnë aventura të guximshme në një tokë të largët ose në një vend të qetë më pak të njohur, shtatë destinacionet tona të mrekullueshme do t’ju bëjnë të jetoni një përvojë të paharrueshme!
Shqipëria
Destinacioni më i mirë për plazhet e pazbuluara me ujëra bruz dhe çmime buxhetore.
Shqipëria po shndërrohet shpejt në një nga vendet më të njohura në Evropë.
Vendi i vogël evropian ofron gjithçka që ju nevojitet; plazhe mahnitëse dhe një kulturë bizantine – por me çmime të arsyeshme. Disa ekspertë të udhëtimeve e kane krahasuar atë me Kroacinë.
Vendet kryesore përfshijnë; plazhet me ujëra bruz të Ksamilit, “Qytetin e një mbi një dritareve”, Beratin për arkitekturën e tij osmane – dhe kryeqytetin, Tiranën për jetën e gjallë dhe fluturimet e lira.
Kompania britanike e udhëtimeve “Saga Holidays” do të përfshijë në ofertën e saj – në vitin 2025 – një hotel të ri pikërisht në plazhin e Durrësit.
Ky hotel modern dhe elegant ofron një vendpushim kryesor në Rivierën Shqiptare, një destinacion që shpesh krahasohet me Maldivet e Evropës – falë ujërave të tij të pastra kristal dhe bukurisë së pacenuar.
Ndërsa popullariteti i Shqipërisë vazhdon të rritet – kjo është koha perfekte për ta eksploruar – përpara se ajo të përfshihet nga turizmi masiv.
Pse duhet të vizitoni Shqipërinë në 2025?
Një raport i fundit zbuloi se kërkesa e turistëve britanikë për pushime në Shqipëri ka regjistruar një rritje të lartë.
Në 2024, u regjistruan 182 mijë kërkime (searches) më shumë se në 2023.
Shqipëria është aktualisht një nga destinacionet më të lira në Evropë.
Udhëtimi në Shqipëri është i përballueshëm – duke përfshirë akomodimin, ushqimin dhe transportin.
Destinacionet kryesore të udhëtimit që duhen vizituar në vitin 2025:
1. Shqipëria 2. Koreja e Jugut 3. Afrika e Jugut 4. Japonia 5. Kosta Rika 6. Uzbekistan 7. Italia/atsh/KultPlus.com
Koha eshte te duhemi të kesh besim ne mua kur te them: Trime, të kem besim në ty kur me tha: Trim. Por koken time kryenece shume kurthe ngrite, shumë e pushket mbushi babai yt, fisi yt, një mijë e një të zeza kurdise ku do ma zije priten. E nën kulm banonim, nga frengjia me drite me peshove, me dite lexoja Shekspirin ne hijen e Kulles, se mos do te takoj te kroni i shpresave. Ma ruaj syrin, dashuria ime, ma ruaj shpinen nga dielli, nga acari! Kam frike se ma therin syrin cubat e territ, kam frike se me vrasin pas shpine te pabeset. Dashuria ime, ma zgjat doren ta kapercejme kete uje te madh, i huaj s’jam as vij nga toke e vdekshme. Ne fund te livadhit te kositur a po sheh: ai kali i bardhe eshte yni e tash pergjithmone. Me shikon drejt ne sy, leri zenkat, fjalet, sharjet, Une do te te sjell Lulen nga zemnra e Bjeshkes, do ta ndez llamben ne Kulle, do ta hedh faren ne token e re. Kur te desha, coja dashurie me nje grua te marre, e mehalla jeohnte nga shpifjet. Na iku jeta, trime, s’menduam pak edhe per vete, Koha është te duhemi. /KultPlus.com
Shaban Mustafë Kastrati (1871 – 21 shkurt 1945), i njohur si Shaban Polluzha, ishte udhëheqës ushtarak i shqiptarëve të Kosovës dhe kolaboracionist nazist aktiv në Drenicë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ai shërbeu në xhandarmërinë mbretërore shqiptare dhe si komandant i milicisë Vulnetari. Për një kohë të shkurtër ishte anëtar i Ballit Kombëtar. U vra nga partizanët jugosllavë.
Jeta e hershme
Shabani ka lindur në Polluzhë, në rajonin e Drenicës (tani në Kosovën qendrore). Ai rridhte nga një familje e mesme dhe nuk ishte i arsimuar, por që i ri u përfshi në jetën politike, të cilën ia imponuan rrethanat dhe padrejtësitë e regjimeve pushtuese.
Lufta e Parë dhe e Dytë Botërore
Luftoi kundër bullgarëve dhe austriakëve gjatë Luftës së Parë Botërore, më pas luftoi për lëvizjen kaçake kundër Mbretërisë së Jugosllavisë. Në vitin 1924 ai ishte pjesë e njësisë së drejtuar nga Azem Galica dhe mbuloi tërheqjen e tyre në territorin shqiptar pasi Galica ishte plagosur.
Shaban Polluzha ishte një nga komandantët më të njohur të zonës së Drenicës gjatë Luftës së Dytë Botërore. Gjatë Luftës së Dytë Botërore ishte edhe komandant i një pjese të frontit në Mal të Zi, Kolashin e Sanxhak, ku u dallua për organizim dhe strategji. Ishte anëtar i Këshillit të Islihatit (gjykatës së paqes) dhe me propozimin e Miftar Bajraktarit u emërua kryetar i Islihatit në Drenicë.
Në vitin 1941 Shaban Polluzha së bashku me familjen u burgos në Pejë për shkak se kundërshtonte bashkëpunimin me italianët. Fillimisht Polluzha ishte i lidhur me Ballin Kombëtar, dhe gjatë luftës ai mbajti lidhje të ngushta me Lëvizjen antifashiste Nacionalçlirimtare (Shqipëri) dhe partizanët jugosllavë, duke besuar në premtimin e tyre se Kosovës do t’i jepej vetëvendosja. Rreth dhjetorit 1944, u bënë përpjekje për të mobilizuar me forcë shqiptarët e Kosovës në Ushtrinë Jugosllave. Shaban Polluzha u bë komandant i Brigadës së Drenicës e cila u themelua në dhjetor 1944 për të mbështetur Brigadën e Gjashtë Shqiptare.
Më 7 tetor Shaban Polluzha me 60 nga njerëzit e tij erdhi në Novi Pazar për të ndihmuar forcat e kryetarit kolaboracionist të qytetit Aqif Haxhiahmetoviç, i cili kishte ambicie për të përfshirë Novi Pazarin në Shqipërinë e Madhe. Gjatë Betejës së Novi Pazarit, Polluzha u fajësua nga komiteti i mbrojtjes së qytetit për dështimin e tyre në kundërsulm ndaj Rashkës, pasi njerëzit e tij ishin ‘të interesuar vetëm për plaçkitje’. Ai u largua nga qyteti më 19 dhjetor. Më vonë u arrestua në Mitrovicë dhe iu konfiskua plaçka.
Pas bisedimeve me Fadil Hoxhën në fund të vitit 1944, brigada duhej të zbatonte urdhrat e komandës jugosllave dhe të shkonte në veri në frontin në Syrmia. Megjithatë, Polluzha ishte shumë hezitues dhe e refuzoi urdhrin, duke thënë se donte të qëndronte në Kosovë dhe të mbronte rajonin e tij të Drenicës nga sulmet ndaj shqiptarëve nga grupet çetnike. Forca e tij (afërsisht 8,000 njerëz) u sulmua më pas nga njësitë partizane jugosllave në janar 1945. Është vlerësuar se më shumë se 20,000 shqiptarë vendas iu bashkuan Polluzhës, udhëheqësit të kryengritjes anti-jugosllave; luftimet në Drenicë vazhduan deri në mars dhe ushtarët (kryesisht serbë) shkatërruan dyzet e katër fshatra atje. Shaban Polluzha vdiq në Tërstenik më 21 shkurt 1945. Një kryengritje tjetër e shqiptarëve që refuzuan të largoheshin nga Kosova shpërtheu në Mitrovicë në shkurt të vitit 1945. Operacionet ushtarake jugosllave vazhduan me shkatërrimin e brigadës së Drenicës; deri në mars revolta u shtyp dhe mijëra shqiptarë (ushtarë dhe civilë) u vranë.
Mbetjet e Brigadës së Shtatë si dhe rekrutët e rinj, të cilët u rekrutuan me mashtrim duke u thënë se do të dërgoheshin në Shqipëri sepse i kishte thirrur Hoxha, u mblodhën në kazermat ushtarake në Prizren, u çarmatosën dhe u gjetën të burgosur atje; kjo “ishte pikënisja e sagës e cila u bë e njohur si Tragjedia e Tivarit” (shih Masakrën e Tivarit). / KultPlus.com
Koncerti kushtuar ikonës së Ansamblit Popullor, valltarit Rexhep Çeliku, u kurorëzua me duartrokitje të gjata nga publiku që tejmbushi mbrëmjes e së enjtes sallën e TKOBAP-së.
Koncerti “Kërcimtari Fluturues – Rexhep Çeliku” mblodhi artistë të shquar, familjarë, miq, kolegë dhe dashamirës të valltarit. Ai erdhi si një homazh dinjitoz për “shqiponjën e valles” në skenë dhe për njeriun e thjeshtë në jetë. Përmes kësaj mbrëmjeje, u rikthyen në skenë shpirti dhe energjia që Rexhep Çeliku dhuroi ndër vite, në më shumë se tre mijë koncerte gjatë gjithë jetës së tij artistike.
Për të mbërritur në këtë koncert, Ansambli Kombëtar i Këngëve dhe Valleve Popullore, orkestra, grupi vokal dhe solistët, grupi i valleve së bashku me solistët, punuan me mjeshtrin e valleve Genc Kastrati, si dhe artistë të ftuar, mes tyre e madhja Irini Qirjako, valltari i Ansamblit “Shota”, Besnik Grajcevci dhe këngëtarja Fiqirete Kapo.
“Artistët i mban gjallë arti i tyre, dhe Rexhep Çeliku do të jetojë për sa kohë të jehojë vallja shqipe”, shkruhet në faqen online të TKOBAP-së./atsh/KultPlus.com
Në “Ditën Ndërkombëtare të Gjuhës Amtare”, Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA) shpalli edicionin e dytë të konkursit “Krenarbëria: Poezi arbëreshe”.
Konkursi i ketij viti ka temen: “Pa të kaluarën, s’ka të tashme – Pa arbërishten nuk ka arbëreshë”.
Qëllimi i këtij konkursi, është mbështetja e krijimtarisë artistike të të rinjve arbëreshë në fushën e poezisë me objekt vetë botën arbëreshe, duke nxitur dygjuhësinë si mjet shprehës, por edhe si element frymëzimi për paraqitjen e historisë, jetës dhe të aspekteve të ndryshme të trashëgimisë arbërore.
Në këtë konkurs mund të marrin pjesë poetë të grupmoshës 18-45 vjeç, me origjinë arbëreshe ose që i përkasin komunitetit arbëresh. QSPA i ftoi të dërgojnë krijimet e tyre të gjinisë së poezisë, brenda datës 21 maj 2025.
Tema e këtij edicioni vjen si rezultat i rrezikut që i kanoset arbërishtes në ditët e sotme, përballë sfidave të globalizmit, ku gjithnjë e më tepër po bie numri i fëmijëve dhe i të rinjve që e mësojnë dhe trashëgojnë këtë gjuhë.
Përballë kësaj situate, kanë reaguar edhe studiuesit ndërkombëtarë, duke e përfshirë arbërishten në Atlasin e gjuhëve në proces zhdukjeje (te UNESCO-s) dhe duke e përcaktuar atë si “gjuhë përfundimisht në rrezik”.
Me anë të konkursit të sivjetmë, QSPA synon të kthejë vëmendjen e të rinjve arbëreshë në këtë pasuri të çmuar identitare, të trashëguar prej gati 600 vjetësh ndër breza. Shpallja e fituesve do të bëhet më 30 maj, ndërsa ceremonia e dhënies së çmimit do të mbahet në fillim të muajit qershor./atsh/KultPlus.com
Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, njësi e përhershme e kërkim-studimit pranë Akademisë së Shkencave, u shpreh sot se, 21 Shkurti, Dita Ndërkombëtare e Gjuhës Amtare, është me vlerë të shënuar edhe për gjuhën shqipe, përmes së cilës shprehet shpirti dhe kultura e popullit shqiptar, pjesë e pandashme e identitetit tonë kombëtar.
Instituti citon akademikun e shquar Eqrem Çabej, i cili ka thënë se, “historia e një gjuhe është historia e popullit që e flet atë”.
Në këtë ditë të gjuhës amtare, Instituti i Gjuhës dhe Letërsisë përkujtoi të gjithë ata që luftuan në shekuj për shqipen, e sidomos rilindësit e shquar që punuan e luftuan për kombin shqiptar, për gjuhën shqipe e për ta shkruar atë me një alfabet të vetëm.
Instituti theksoi rolin e gjuhës amtare shqipe si mjet identifikimi dhe bashkimi, rol i cili ka qenë i jashtëzakonshëm në rrugëtimin e shqiptarëve në shekullin XX.
Në postimin në rrjete sociale të Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë, vihet në dukje se, sot, shqipja gjendet përballë sfidave të shumta dhe të egra që rrjedhin nga proceset globalizuese botërore, ndaj, krahas përpunimit, zhvillimit e pasurimit të pandërprerë, mbrojtja e saj nga proceset asimiluese, duhet të jetë detyrë e përhershme e gjuhëtarëve./atsh/KultPlus.com
Gjuha pasqyron një kombësi, ajo është pasqyra më e qartë e një kombësie dhe e kulturës së saj. Shkalla e pasurisë dhe e pastërtisë së gjuhës është një tregues i nivelit të kësaj kulture. Prandaj ringjalljet nacionale kudo e në çdo kohë kanë shkuar hap më hap me pasurimin e pastrimin e gjuhës. Për të dhënë vetëm dy shembuj, po përmendim Irlandën dhe Turqinë. Në Irlandë, menjëherë pas shkëputjes prej Britanisë së Madhe dhe fitimit të pavarësisë, po edhe më parë, gjuhëtarët hapën shkrimet e vjetra, që i kishte mbuluar pluhuri i kohës, dhe qitën në dritë leksema të moçme të gjuhës që s’i njihte më kurrkush, që kishin qenë përdorur disa shekuj, mbase edhe njëmijë vjet më parë, dhe i shtinë në shkollë e në qarkullim, edhe sot janë në përdorim të përgjithshëm.
Në Turqinë qemaliste, në vazhdim të punës që pat nisur më parë, sidomos Sami Frashëri, për pastrimin e gjuhës nga fjalët, shprehjet dhe ndërtimet sintaktike arabe e perse që e kishin mbuluar, me reformën gjuhësore që nisi në vitin 1928, u hulumtuan një varg fjalësh të turqishtes (osmanishtes) së vjetër dhe të disa të tjerave gjuhë turke të Azisë, dhe këto të gjitha dhanë një ndihmesë të madhe në pastrimin e gjuhës dhe pasurimin e saj me lëndë vendi.
Një ndër detyrat kryesore të gjuhësisë shqiptare, krahas kërkimeve teorike, është edhe mbetet pasurimi i gjuhës me elemente të gurrave vetjake dhe spastrimi i saj prej masës së fjalëve të huaja, që kanë vërshuar së jashtmi dhe që po vazhdojnë edhe në ditët tona. Kanë depërtuar e depërtojnë në shkrimet shkencore edhe letrare, në shtyp, në radio, në televizion, në bisedën e përditshme. Është e vërtetë se me punën e kryer gjer më sot, një pjesë e tyre janë spastruar, po ndërkaq kanë hyrë e po hyjnë të tjera në vend të tyre. Pastrimi i gjuhës nga ky mish i huaj është një detyrë shkencore, njëkohësisht dhe kombëtare. Nuk është aspak një shenjë shovinizmi, shqiptari nuk e ka traditë shovinizmin.
Në këtë fushë është punuar me shekuj te ne dhe vazhdon të punohet në këtë drejtim. Po të kundrohet kjo veprimtari më nga afër, shihet se ka këtu një vazhdimësi, një vijë të pandërprerë. Ne e çmojmë dhe e vlerësojmë veprimtarinë e paraardhësve tanë, njëkohësisht synojmë ndërkaq ta çojmë përpara veprën e tyre dhe ta thellojmë. Në këtë punë nuk do të kufizohemi të zbulojmë fjalë të moçme nëpër shkrime të vjetra, si kanë vepruar për shembull në vendet e përmendura më sipër. Nuk është kjo e vetmja rrugë për ne, sepse plot fjalë janë edhe sot të gjalla në gojë të popullit dhe presin të shtihen në përdorim. Kjo punë ka filluar që me përmendoret e para të shkrimit të gjuhës shqipe. Autorët e vjetër si Gjon Buzuku, Pjetër Bogdani e të tjerë kanë vepruar me vetëdije në këtë rrugë. Pjetër Budi në një vepër të tij të vitit 1618 ankon se gjuha po prishej më fort prej pakujdesisë së “diesvet dhe letërorëvet” të kohës së tij. Frano Bardhi në parathënien e fjalorit të tij të vitit 1635, flet për dëshirën e tij “me ndimuem mbë nja anë gjuhënë tanë”. Gjysmë shekulli më vonë, Bogdani rrëfen se “m’anshtë dashunë me djersë të mëdha shumë fjalë me ndërequnë ndë dhe të Shkodërsë” dhe shton se “giuha jonë qi me dijet dvuer edhe fjalëtë”. Qysh te këta autorë të vjetër gjejmë fjalë si derëtar, dëftues, grykësi, gjetës, gjuhëtar, kangëtar, këshilltar, kopështar, krye “kapitull”, lutës, madhështi, mbarim, mjeshtëri, ndjekës “ithtar, imitues”, i përbrendshëm, përndjek “persekutoj” (prej nga mund të formohet përndjekje për “persekutim”), polem “popull, vegjëli”, pushim, rrëfim, shkollar, urta, vetëmi, vjershëtar e plot të tjera, pa mundur ne sot të dimë se cilat janë fjalë të marra prej gojës së popullit dhe cilat janë formime të këtyre autorëve. Në lidhje me këtë, dihet se në pasurim të gjuhëve letrare e të shkrimit, dy janë kryesisht rrugët që ndiqen përgjithësisht. E para është marrja e fjalëve të gjalla në ligjërimin popullor e nëpër dialekte dhe të shtënët e tyre në përdorim të përgjithshëm, shpeshherë duke i ngritur më lart në punë të nivelit kuptimor. Kështu, për shembull, lëndë landë si kuptim konkret ka “dru; dru si material ndërtimi”, po qysh prej shkrimtarëve të Rilindjes së shekullit të kaluar përdoret me rrugë abstrakte edhe për “materie”, “subjekt”, “temë” etj. Ashtu dhe fjala rrymë, prej kuptimesh të tilla si “rrjedhë e vrullshme e ujit”, “lëvizje e ajrit”, “remë e mullirit” (rrymë e ujit, rrymë ajri, rrymë e mullirit), ka zgjeruar sferën e përdorimit me rrymë elektrike, rrymat letrare, rrymat politike etj., duke përfshirë kështu dhe sferat abstrakte të leksikut. Rruga e dytë është formimi i fjalëve të reja, i të ashtuquajturave neologjizma. Këto mund të jenë formime të mëtejme të fjalëve popullore, si anëtar nga anë. Shpeshherë ndërkaq janë të tilla, porse të farkuara si përkthim fjalësh të huaja, si kalke, si për shembull i pamasë e autorëve të vjetër, pas lat. immensus, it. immenso; ose në kohët e reja pararojë pas it. avanguardia, frgj. avantgarde etj. Janë pra formime pozitive, me gjedhe (model) të huaj, po me brumë vendi, një mënyrë veprimi me të cilën janë pasuruar me kohë gjithë gjuhët e Europës edhe të botës, rrugë pasurimi e ndjekur që në kohët e lashta (latinishtja prej greqishtes), por sidomos në kohët moderne.
Puna e autorëve tanë të vjetër në këtë fushë veprimtarie po të hetohet më imtë, shihet se vazhdon më tej dhe gjatë kohës para shekullit të kaluar. Edhe pse përmasat qenë më të vogla, dhe mënyra e punës shpeshherë anonime, vlen të shënohet se nuk ka pasur aty një zbrazëti të plotë në punë të shkrimit e përpunimit të gjuhës. Kjo veprimtari ndërkaq me një gjallëri të re u rimuar tek ne sidomos me shekullin e kaluar, mbasi lëvizja mendore e “shekullit të dritës” (le siècle des lumières), i quajtur gabimisht “iluminizëm”, dhe më vonë e romantizmit, patën zgjuar sidomos ndër popujt e vegjël e të robëruar të Europës idenë nacionale dhe dashurinë për kulturën popullore, folklorin, gjuhën amtare dhe përpunimin e kultivimin e saj. Njerëzit që vepruan në këto fusha kanë qenë nganjëherë njëkohësisht burra të armës dhe të pendës, luftarë dhe dijetarë e shkrimtarë, ashtu si Pashko Vasa ndër ne. Me një ndjenjë habie shohim ne sot si një njeri jo i pendës, po i armës, dhe folës i një dialekti në skaj të trevës gjuhësore, si Marko Boçari prej Suli, përdor në fillim të shekullit të kaluar leksema të sferës kuptimore-abstrakte si kërkim, madhësi, i papunë, i pamasë, ashtu si dikur Gjon Buzuku në Veri, e të tjera si këto. Mbetet merita e elementit shqiptar të Italisë që i priu Rilindjes Kombëtare të shekullit të kaluar, me çeljen e Kolegjit të Kalabrisë (1732) dhe atij të Palermos në Siqeli (1734), dhe pastaj me vepra historike-gjuhësore, folklorike e letrare, si ato të Nikollë Ketës (1742-1803), Engjëll Mashit e sidomos të Jeronim De Radës, i cili organizoi dhe dy kongrese gjuhësore në Kalabri. Në këtë lëvizje mendore e gjuhësore-letrare në gjysmën e dytë të atij shekulli morën pjesë, si dihet, dhe shkrimtarë e dijetarë shqiptarë të Greqisë, si Panajot Kupitori e Anastas Kullurioti. Nga shkrimtarët e Shqipërisë, një brez para atyre të Rilindjes, Naum Veqilharxhi është një ndër të parët që u përpoqën të pasuronin gjuhën e shkrimit e ta spastronin nga fjalët e huaja, me fjalë si fletore, kamës, mësim, padije, shënim, shumicë, thelloj e ndonjë tjetër. Përpara tij Tahir efendiu prej Gjakove përdori më 1835, ndër të tjera, fjalë si folës, mësim, mësues, nxanës, rrëzim. Shkrimtarët e Rilindjes, si Kristoforidhi, Naim e Sami Frashëri, Pashko Vasa, Jani Vreto e të tjerë, i hynë në këtë lëmë një pune të madhe edhe me një metodë të re. Kjo metodë ishte: kërkim, përhapje e vënie në qarkullim e fjalëve që ekzistojnë në gjuhë, po që kishin mbetur mënjanë; përdorim i fjalëve të vjetra e të harruara të gjuhës; përdorim shumë i kufizuar i fjalëve të huaja; formim fjalësh të reja, neologjizmash, si kompozita si rrjedhoja (derivate), pas gjedhes së analogjisë, pra kryesisht pas shembullit të fjalëve të gjalla të ligjërimit popullor e të dialekteve të tij. Ndër këta autorë, Kristoforidhi e pasuroi gjuhën e shkrimit me fjalë si fushatë, hierore “tempull”, jetëdhënës, ligjdhënës, ndërgjegje, pikë, presë, theks, zanore. Te Naim Frashëri gjejmë dëgjim, dritare, gjithësi, hapësirë, papunësi, i përjetshëm, vetëdijë, vjershëtor e plot të tjera. I vëllai Samiu, dihet se përveç punës që kreu në lëmin e caqeve (termeve) gjeografike e administrative (lindje, perëndim, jugperëndim, veriperëndim, mesditës për “meridian”, kryeministër, qeveritar etj.), ka vënë themelet e terminologjisë gjuhësore e gramatikore, me formime si abetare, nyjë, njëjës, shumës, rrokje, i shquar, i pashquar. Para tij Jani Vreto shtiu në përdorim terme gjuhësore si rrënjë, emër, përemër, folje ndihmëse. Gjejmë tek ai edhe fjalë të gojës popullore përdorur me një mënyrë të re, pa mundur ne sot të ndajmë kurdoherë me saktësi se cili ndër këta tre shkrimtarë është autori i parë i disa fjalëve të caktuara. Puna e pasurimit dhe e pastrimit të gjuhës vijoi e pandërprerë edhe pas periodës së Rilindjes nga ana e një vargu shkrimtarësh, gjuhëtarësh e arsimtarësh të vendit. Në vitet e para të shekullit tonë Luigj Gurakuqi me veprat e veta ia kushtoi gjithë mundin e tij këtij qëllimi. Ai u caktoi lavruesve të gjuhës detyrën që “skajet (termet) e përgjithshme t’gjith degëve t’dijes, qi janë pothuej gjithnjë ndër t’tana gjuhët… kena për t’i marrë edhe na… Fjalët e skajet e tjera kena për t’i trajtue vetë tue i ba me rrjedhë prej rraje shqype”. Në ditët tona Aleksandër Xhuvani, i pajisur dhe me zotërimin e plotë të metodës gjuhësore, i kushtoi gjithë jetën e tij këtij synimi, detyrës së madhe të pastrimit të gjuhës prej fjalëve të huaja e të pasurimit të saj me fjalë vendi. Punimet e tij të kësaj fushe janë mbledhur shumica në dy vëllimet: “Për pastërtinë e gjuhës shqipe” (1960) dhe “Studime gjuhësore” (1956), për të cilin vëllim gjuhëtari i njohur austriak Maks Lamberc thotë se do të ishte me shumë vlerë që kjo punë jete të botohej e përkthyer në një gjuhë të madhe si frëngjishtja. Njëkohësisht edhe disa lavrues dashamirë të gjuhës amtare dhe arsimtarë patriotë si Mati Logoreci e të tjerë, edhe këta me sa kanë mundur kanë punuar në këtë vijë. Këtu ndërkaq është vendi të vihet në dukje ndihmesa e madhe që ka dhënë e po jep në lëmin e zëvendësimit të fjalëve të huaja me fjalë vendi, në formë anonime, masa e njerëzve të thjeshtë, nëpunës, arsimtarë, ushtarakë, specialistë të degëve të ndryshme, në ditët tona përveç këtyre edhe institucionet shkencore, aktivistë shoqërorë e plot të tjerë. Pas çlirimit të vendit janë formuar ndër të tjera, fjalë e caqe (terme), si anëshkrim, arritje, automjet, bajraktarizëm, bashkautor, bashkekzistencë, bërthamor, bishtajore, bletari, bujkrob, dukuri, ecuri, furrnaltë, gjetje (arkeologjike), halorë, hedhurina, huazim, kanal kullues, leshpunues, mbingarkesë, mbingarkim, mbishtresë, mbivlerë, pyetësor, reshje, shpërpjestim, shpim, tokëzim, tregues m., vendburim e të tjera.
Në këtë mënyrë gjuha e shkrimit dhe e bisedës që përdorim ne sot i ka rrënjët në gjuhën popullore të përpunuar gjatë kohëve. Ajo është rezultat edhe i përdorimit të fjalëve të gojës së popullit edhe i punës së madhe të brezave të mëparmë. Do të ishte me interes për historinë e gjuhës letrare e të shkrimit të hetohej se, sidomos nga fjalët e leksikut abstrakt-mendor, te cili autor secila ndër to shfaqet për herë të parë, ose të paktën në cilin shkrim (vepër, revistë a gazetë) paraqitet së pari. Një punë e tillë e dyfishtë pret që të kryhet në të ardhmen. Aty mund të dalë që një pjesë e mirë e leksemave të këtij lloji janë më të vjetra nga ç’mund të kujtohet, dhe që një pjesë i ka pasur qëmoti dhe gjuha popullore.
Gjuha shqipe është e pasur jo vetëm në elemente leksikore të kulturës materiale, po edhe në fushën e fjalëve të sferës abstrakte-mendimore. Nuk është i drejtë mendimi i disa dijetarëve të huaj se shqipja qenka e pasur vetëm në fjalë të sferës baritore, as i drejtë mendimi se shqiptarët paskan qenë një popull barinjsh nomadë, shtegtarë. Një mendim i tillë nuk përligjet as me të dhënat e ekonomisë politike historike. Një profesor matematike më thoshte para disa kohe se me terme shkencore të farkuara me mjetet e gjuhës së popullit ka shpjeguar lëndën e tij në shkolla të mesme dhe është kuptuar shumë mirë nga ana e nxënësve. Një gjë e tillë vlen dhe për të tjera degë të dijes, si për fizikë, botanikë, zoologji, gjeografi, gjeologji, arkitekturë e degë të tjera. Për të dhënë vetëm disa shembuj nga lëmi i gjuhës popullore, që janë në gjendje të zëvendësojnë fjalët e huaja ose gjithsesi të pasurojnë gjuhën letrare dhe terminologjinë shkencore me elemente ose forma të reja, po përmendim ndër të tjera: Çamëria polipit të detit i thotë likurishtë, veprimit të zbutjes së një peme me anë shartimi i thotë zbutoj; Gjirokastra për “parenté” thotë afëri, rozetës së tavanit i thotë kërthizë, tuberkulozit të eshtrave i thotë rrodhje (nga rrjedhja e qelbit); Labëria atij që përziente bagëtinë me një tjetër i thotë përzitës, dhe sisës së gjirit të bagëtisë femër mjelm; Bregu i Detit për “zë rrënjë bima” thotë rrënjëzohet; Lunxhëria drurëve e shkurreve të ulëta që rriten keq në pyll në hijen e drurëve të mëdhenj u thotë hiesira; Zagoria për “qëmoti, lashtë” thotë lashtërisht, dhe ana e Këlcyrës për “tashti vonë, rishtas” thotë rishmë; anët e Beratit e të Frashërit sipas Kristoforidhit zgavrës së një druri të madh si rrapi i thonë zgërbonjë, dhe Dangëllia një ene bakri me veshë i thotë veshore; Labova e rrëzës së Tepelenës kur bie borë e imtë thotë mizon; Mallakastra një fiku vjeshtak të zi e me plasa në lëkurë i thotë fik shkronjës; Myzeqeja grykës së lumit që derdhet në det i thotë gojkë d.m.th. “gojë”; ana e Shpatit mostrës ose modelit i thotë gjedhe, dhe të mbajturit anë, anësisë anesë; Shqipëria e Mesme për një njeri të flashkët me trup e të mefshtë thotë i qullët, e për “vete mbarë” trevon, si në s’na trevon gjaja e gjallë. Në të folët e Tiranës ndiheshin edhe ndihen fjalë si kryemot për natën e ditën e vitit të ri, dhe hulli për “brazdë”. Në katundin Sharrë të Tiranës, fjalën pamenia e kemi dëgjuar me kuptimin “panoramë, pamje”, e në anët e Krujës dëgjohet ansujë për “ishull”. Me këtë nuk themi se do të zëvendësojmë patjetër ishull-in dhe do ta heqim krejt nga përdorimi, porse e japim shembullin për të treguar se edhe në fushën gjeografike gjuha e popullit ka formuar leksema si kjo, e cila mund të hyjë në përdorim në stile të veçanta të gjuhës letrare. Mjeshtrit e asaj ane kanaleve a vanave që gërryhen në çimento për kalim uji u thonë ujse. Mirdita vendosjes së një grupi etnik të shpërngulur në një vend të ri, pra kolonisë, i thotë ngulim. Shkodra tekstileve u thotë veglore, fjalë që lidhet me vegël, që përdor Korça për vegjët. Anët e Veriut fundërrisë që mbetet nga të shkrirët e një lënde i thonë bram, zgjyrës bramc farke, shtrirjes së një lugine i thonë lugajë, një fushe voglake vuth, një toke që është nën ujë tokë mbujake, një galerie a tuneli zgafelle, tumave të lashta (arkeologji) kodërvorre, një grumbullimi lulesh në trajtë të një kalliri të varur vastak, një pipthi, kalemi a fidani trishe, sëmundjes karies (të dhëmbëve etj.) briesë; veçanërisht Pulti për “mjekoj me barna” përdor barnatoj. Fjala imtoj, sot përgjithësisht “shkoqit në hollësira (një çështje)”, në të folët e Lumës përdoret në mënyrë konkrete “holloj”, imtoj drutë “i çaj i bëj të holla”. Kosova një njeriu që ka të njëjtin emër me një tjetër i thotë emnak, e për “dorëzoju” thotë “jep dorzimin”; në Kosovë për “filaturë” përdoret tjerrtore, e për “kaldajë” ngrohtore. Në Dibër një helmi të madh të shpirtit i thonë djegë. Duke kaluar në dialektet e ngulmimeve shqiptare jashtë Atdheut do të përmendim se në Arbënesh të Dalmacisë për “shpina e dorës” thonë përmidora, e për “krijoj”, me një fjalë vendi lentoj (nga lej), prej nga mund të formohet dhe lentim për “krijim”. Në Greqi për “gardh” thonë thurimë, fjalë që mund të përdoret edhe me një kuptim të figurshëm, si p.sh. në gërshetimin e veprimit të një drame. Në Kalabri ofiqit (nofkës) që i ngjitet një njeriu i thonë shënim. Në Siqeli samarit i thonë bërrore, fjalë që lidhet me barrë; për “të dhënë e të marrë, marrëdhënie” thonë përzitë, si në shprehjen me të hojin mos kesh përzitë. Atje kanë farkuar dikur dhe gurshkronjë për “litografi”. Këta janë vetëm disa pak shembuj për të dhënë një ide sado të zbehtë për pasurinë e visarit leksikor të gjuhës popullore.
Janë pra të gjitha mundësitë për një zëvendësim të fjalëve të huaja me fjalë vendi, dhe kjo pa bjerrje aspak të vlerës kuptimore të fjalëve. Mund të zëvendësohen ndër të tjera fjalë si abuzoj abuzim, acid, adaptoj adaptim, agresion agresiv, aktivitet aktivizoj, ambient ambiental, ambiguitet, amorf, anketë, apikulturë, aproksimativ approksimativisht, aprovoj aprovim, atribuoj, bonifikoj bonifikim, celular, deduktoj deduktim, dekompozoj dekompozim, depistoj depistim, derivat, destinoj, dezekuilibër, dimension, efekt i efektshëm efikacitet, eksperiencë, eksploroj, ekuilibër, erupsion, esencial, evoluoj, favor favorizoj favorizim i favorshëm, fenomen, fibër, filaturë, firmos, fortifikoj fortifikim, frekuentoj frekuentim, frutikulturë, germë, grataçel, hezitoj hezitim, imediat, imperativ mb., influencë influencoj, inkuadroj inkuadrim, inkurajoj inkurajim, inovacion, insistoj insistim, insuficiencë, intoksikacion, investoj investim, justifikoj justifikim justifikues, kaldajë, karbon, konditë, kondicionoj, konfirmoj, kontribuoj kontribut, kooperoj kooperim, koordinoj koordinim, korent kurent, korrespondoj korrespondencë, kulminant, landshaft, laring laringjit, leguminoze, legjislativ, lubrifikoj, manual, militoj, monument, ndofta ndoshta, operativ, origjinë, palafit, penelatë, perfeksionoj perfeksionim, polen, preferoj, preokupoj preokupim preokupant, presion, presupozoj presupozim, reciprok reciprocitet, refuzoj refuzim, renal, rendiment, represiv, revokoj, sekret, servil, silvikulturë, i sinqertë sinqeritet sinqerisht, sinjifikativ, skulptor skulpturë, spektator, spostoj spostim, stimul, sukses i suksesshëm, supersticion, supozoj supozim, tentoj tentativë, (ujëra) territoriale, toksik toksikologji, total totalisht, transformoj transformim, transmetoj transmetim, unifikoj unifikim, validitet, vegjetacion, vigjiloj, vigjilencë vigjilent (që me këtë formë s’e kanë as italishtja as frëngjishtja), volum voluminoz, xhiroj xhirim etj.
Në lidhje me këtë punë të madhe, së cilës mendojmë se duhet t’i përvishemi me një rrugë tërësore, sistematike e të organizuar mirë që në ballë, në mënyrë paraprake do dalluar qartë ç’është huazim (frgj. emprunt) e ç’është fjalë e huaj. Fjalët më sipër e shumë të tjera të llojit të tyre nuk janë huazime të mirëfillta, të tilla që të kenë hyrë lashtërisht në gjuhë të popullit, të jenë bërë mish e asht i saj. Janë mish i huaj depërtuar në gjuhë nëpërmjet shtresave intelektuale kryesisht në këto brezat e fundit, dhe nuk kanë arritur të hyjnë thellë në strukturën leksikore të gjuhës. Prandaj dhe zëvendësimi i tyre me brumë vendi, me kusht që të mos cënohet saktësia kuptimore, në përgjithësi nuk paraqitet i vështirë. Do pasur parasysh në këtë mes se depërtimi i fjalëve të këtij lloji nuk përligjet as me karakterin gjuhësor të shqipes. Gjuha shqipe nuk është një gjuhë romane as gjysmëromane, si ka qenë pohuar dikur dhe vazhdon të pohohet vise-vise dhe sot e kësaj dite. Janë të gjitha mundësitë reale që mos t’i lihet shteg edhe pohimit të dikujt se “duhet njeriu më parë të mësojë italishten para se të mundë të lexojë pa mundim një shkrim të shqipes”.
Në këtë veprimtari ndërkaq duan pasur parasysh disa parime në lidhje me metodën e punës që do të ndiqet. Një ndër parimet kryesore në zëvendësimin e fjalëve të huaja do të jetë maturia. Nuk duhet aty të kalohet në ekstrem. Ka rasa – kryesisht në punime të specialitetit – ku përdorimi i një fjale a termi të huaj paraqitet i domosdoshëm; aty, për hir të saktësisë shkencore, të stilit, a për një tjetër arsye, do të përdoret. Si kudo, edhe aty duhet vepruar me masë, pan metron ariston kanë thënë të vjetrit. Nuk duhet ecur si në disa gjuhë ku edhe fjalë e terme ndërkombëtare janë munduar t’i zëvendësojnë medoemos me elemente të vendit.
Në këtë mes del edhe pyetja: ç’është term ndërkombëtar? Mendojmë se term ndërkombëtar nuk mund të quhet një term shkencor që e kanë përgjithësisht vetëm gjuhët romane, gjuhët bija të latinishtes; ato vetvetiu e kanë marrë e do ta marrin prej saj. Term ndërkombëtar mund të quajmë një term shkencor që përveç gjuhëve romane e kanë në përdorim edhe idiomat e të tjerave familje gjuhësore, si gjuhët gjermanike, sllave e të tjera. Për të dhënë dhe këtu ndonjë shembull, do të themi se acid nuk është term ndërkombëtar, po kimi është term ndërkombëtar; levë, presion nuk janë terme ndërkombëtare, porse fizikë po; insekt është term ndërkombëtar, po insekticid nuk është. Ashtu qëndron puna dhe me botanikë përkundrejt leguminozeve e labiate-ve, me zoologji përkundrejt reptilë-ve etj. Duke mbetur në lëmin e terminologjisë shkencore mund të pohojmë pra se në degë të ndryshme të dijes e përgjithësisht të veprimtarisë njerëzore, në arkitekturë, gjeologji, botanikë, zoologji, fizikë, kimi, matematikë, mjekësi e shëndetësi, në blegtori, bujqësi, industri, ekonomi, ndërtim e në fusha të tjera ka një mori fjalësh të vendit që pa dëm kuptimor janë në gjendje t’ua zënë vendin fjalëve të huaja. Aty është me interes edhe kjo, që fjalët e vendit kuptohen më mirë, rroken e përvetësohen më lehtë nga nxënësit e moshave të vogla, sepse u formojnë atyre shoqërime (asociacione) idesh; ato gjejnë analogjinë e vet në pasurinë leksikore që zotërojnë ata brenda sistemit të gjuhës amtare.
Në këtë fushë veprimtarie shihet kështu se një rëndësi të madhe ka puna e pastrimit të terminologjisë shkencore, e cila është mbuluar me elemente leksikore të huaja. Veçse përbrenda kësaj fushe duhen bërë diferencime. Një pjesë e madhe e terminologjisë së shkencave teknike, natyrore, mjekësore e të tjera është në përdorim kryesisht në rrethe shkencore e të specialitetit. Një rëndësi më të madhe merr problematika e pastrimit të degëve të leksikut shoqëror, elementet e të cilit janë në përdorim te një masë më e gjerë e shtresave të shoqërisë. Në këtë veprimtari një detyrë edhe më të madhe përbën puna e pastrimit dhe e pasurimit të gjuhës së përditshme që përdoret në të folë e në shkrim. Spastrimi i gjuhës prej fjalësh të tilla si ambient, eksperiencë, esenciale, fenomen, influencë, preferoj mbetet një detyrë kryesore e gjuhësisë shqiptare. Me fjalë të tjera, ne mendojmë se spastrimi i terminologjisë shkencore, me gjithë rëndësinë që ka, përbën vetëm një pjesë në punën e madhe e komplekse të pastrimit e pasurimit të gjuhës, punë në të cilën vjen e integrohet.
Edhe në lëmin e sintaksës gjuhësinë shqiptare e presin detyra të reja në pastrim të ndërtimit të fjalisë prej ndikimit të huaj. Ndërtime të tilla si gjuha greke dhe ajo latine; kategoritë emërore dhe ato foljore; në të gjitha fushat kryesisht në ato politike e ushtarake, kapitali amerikan, krahas atij holandez nuk janë të strukturës sintaktike të shqipes. Ato janë ndjekje (imitime) të gjedhes së italishtes, depërtuar ndër ne gjatë këtyre brezave të fundit. Ndërtime të tilla kanë shkuar prej romanitetit perëndimor edhe në rumanishten, porse atje edhe lejohen si një gjuhë romane që është. Tek ne mendojmë se edhe këto përdorime duhet të zëvendësohen me ndërtime të vendit. Thjesht shqip do të duhej të thuhej e të shkruhej kategoritë emërore dhe kategoritë foljore ose kategoritë emërore dhe foljoret. Një tjetër gjurmë ndër të tjera ka lënë në shqipen moderne ndikimi sintaktik i italishtes në ndërtime fjalish si hyrja në fuqi e kësaj ligje, hyrja në veprim e makinerive, hyrja në përdorim e këtyre fjalëve, për shkak të daljes në grevë të minatorëve anglezë, në vend që të shkruhej hyrja e kësaj ligje në fuqi, hyrja e makinerive në veprim etj., si ka qenë më parë në gjuhën shqipe. Veçse duhet thënë se ky lloj ndërtimi ka depërtuar tashmë aq thellë në gjuhën bisedore e të shkrimit, sa më nuk ndihet si element i huaj, dhe do të jetë vështirë të mënjanohet.
Puna e pastërtisë së gjuhës përfshin dhe frazeologjinë. Edhe aty vërehen në gjuhën e sotme ndikime të jashtme, me ndjekje gjedhesh të huaja me anë përkthimi. Në shqipen e mirëfilltë nuk thuhet i hedh pluhur syve, si thonë në disa gjuhë të tjera, po thuhet i hedh hi syve. Një përkthim (kalk) frazeologjik i ri është edhe shprehja gjysmë i vdekur; në folklor e tek autorët e vjetër gjendet rregullisht pak gjallë po me këtë kuptim. Gjuhësia jonë edhe në këtë fushë është e caktuar të gjurmojë rrugët vetjake të gjuhës.
Duke kaluar nga fjalët në punë, jemi të mendimit se janë pjekur kushtet që një komision i përhershëm (permanent) t’i përvishet kësaj pune, plotësimit të kësaj detyre të madhe. Mendojmë që në këtë komision të marrin pjesë njerëz nga institutet dhe qendrat kërkimore të Akademisë së Shkencave dhe përfaqësues specialistë të degëve të ndryshme. Të gjenden rrugët e bashkëpunimit të tyre me ndërmarrjet, fabrikat dhe institucionet shkencore e të tjera të vendit. Do të ketë pjesëmarrje e bashkëpunim aktiv sidomos dhe nga ana e arsimtarëve të rretheve, sepse shkolla do të luajë një rol të dorës së parë. Do të duhet një punë individuale dhe kolektive, një punë e re e gjithanshme, punë sistematike dhe me afat të gjatë. Me këto punë duhet të hapet një faqe e re e historisë sonë gjuhësore, një epokë e re e pastrimit dhe e pasurimit të gjuhës letrare edhe të shkrimit. Duhet të kryhet në atë mes një rishikim i gjithë punës së deritanishme. Do të rishqyrtohen nga ky këndvështrimi jo vetëm terminologjitë e ndryshme dhe fjalorët terminologjikë, po edhe fjalorët e tjerë që janë punuar deri më sot. Do të jetë një reformë gjuhësore në nivel Republike. Mendojmë gjithashtu se do të jetë vendi që të dalë ndonjë botim periodik me emrin “Gjuha jonë” ose “Gjuha shqipe”, që do t’u kushtohet kryesisht problemeve e detyrave të pasurimit e pastrimit të gjuhës.
Fjalët e vendit dhe termet që do të zëvendësojnë me kohë elementin e huaj do të shtihen në përdorim që në shkollat, që me moshën e re. Shumë fjalë që do të vendoset të përdoren e të hyjnë në gjuhë, edhe neve vetë në fillim do të na duken pakëz si çudi. Porse brezat që do të vijnë do t’i mësojnë e do t’i përdorin vetvetiu; sikurse kanë hyrë në përdorim shumë fjalë vendi që janë farkuar prej paraardhësve tanë e prej brezit tonë, janë për ne sot të natyrshme dhe janë bërë pronë e qëndrueshme e gjuhës. Në këtë punë me rëndësi kombëtare do të veprohet me guxim bashkuar me kompetencë shkencore, dhe, si u tha, me hapa të matur, me maturi në punë. Ne edhe në fusha të tjera të veprimtarisë kulturore kemi ndërmarrë punë që vetë neve në fillim mund të na jenë dukur të parealizueshme, e që i kemi kryer. Sot më fort se kurrë na shtrohet detyra që këtë gjuhë, një nga elementet kryesore të kombësisë sonë, ta pasurojmë me fjalë të visarit popullor dhe ta spastrojmë nga masa e lëndës së huaj. /KultPlus.com
Shënim: Marrë nga dorëshkrimi i autorit. Botuar së pari në “Mësuesi”, 28 mars 1979-4 prill 1979
Presidenti i Republikës, Bajram Begaj përcolli sot, në Ditën Ndërkombëtare të Gjuhës Amtare, mesazhin e ruajtjes së gjuhës shqipe nga shqiptarët e diasporës.
Nismës së Kreut të Shtetit iu përgjigjën përfaqësues të komunitetit shqiptar që jetojnë në vende të ndryshme të botës, të cilët ruajnë gjuhën amtare ndër breza, duke respektuar njëherazi diversitetin gjuhësor e kulturor dhe shumëgjuhësinë.
Një grup fëmijësh të shqiptarëve në diasporë përcollën përmes interpretimit të tyre vargjet e poezisë: “Gjuhës Shqipe” të Mitrush Kutelit, një nga veprimtarët shqiptarë që, veç ndihmesës për ekonominë e vendit, përmbledhjes së rrëfenjave folklorike dhe lëvrimit të gjuhës përmes përkthimeve në shqip, iu përkushtua edhe botimeve dhe shpërndarjes së librit shqip për mërgimtarët.
Presidenti i Republikës e ka në vëmendjen e tij ruajtjen e gjuhës amtare dhe përcjelljen e saj te fëmijët nga familjet shqiptare që jetojnë jashtë vendit, duke inkurajuar, gjithashtu, hapjen e sa më shumë shkollave shqipe në komunitetet shqiptare nëpër botë përmes nismave vullnetare dhe institucionale.
Një përpjekje të tillë Kreu i Shtetit e cilëson jetike për ruajtjen e gjuhës shqipe si një nga elementet themelore të identitetit tonë kombëtar.
“Gjuha shqipe është tipari themelor i identitetit tonë kombëtar, që duhet të na bashkojë në përpjekjen për ta ruajtur,trashëguar dhe pasuruar atë”, shkroi Kreu i Shtetit.
Dita Ndërkombëtare e Gjuhës Amtare këtë vit kremtohet në të gjithë botën si Jubile i Argjendtë, pasi mbushen 25 vite nga celebrimi i saj dhe në fokus janë përpjekjet për promovimin e diversitetit gjuhësor, mbrojtjen e gjuhëve të rrezikuara dhe inkurajimin e edukimit shumëgjuhësor./ KultPlus.com
Ka vdekur Ferid Abazi, një ndër kitaristët më të njohur të viteve të 80-ta, i cili me punën dhe përkushtimin e tij ka lënë gjurmë në skenën e rokut. Ai poashtu ka lënë gjurmë edhe si piktor, ku puna e tij është vlerësuar lart nga njohësit e artit dhe kulturës.
Për vdekjen e tij edhe ministri i Ministrisë për Kulturë, Rini dje Sporte, Hajrulla Çeku ka dërguar telegram ngushëllimi, të cilin e sjellim të plotë.
Telegram ngushëllimi
E nderuara familje Abazi,
Me pikëllim mora lajmin për ndarjen nga jeta të më të dashurit tuaj, artistit, Ferid Abazi.
Si një nga kitaristët më të njohur të viteve ‘80 dhe pjesë e gjeneratës së artë të rock skenës kosovare, Abazi i dha shumë artit muzikor të vendit tonë dhe la gjurmë në kulturën tonë muzikore. Ndërsa kontributi i tij në art nuk u kufizua vetëm në muzikë, por edhe në pikturë dhe dizajn.
Veprimtaria e tij do të kujtohet përherë.
Ngushëllimet me të sinqerta familjes, miqve, kolegëve dhe bashkëpunëtorëve të tij.
Me respekt,
Hajrulla Çeku
Ministër i Kulturës, Rinisë dhe Sportit/ KultPlus.com
Sonte do të bëhet hapja solemne e ekspozitës personale të Albulen Nezirit, i cili me ekspozitën “Ritmi i Energjisë” do të prezantohet në hapësirën e Cam Museum në Napoli të Italisë, shkruan KultPlus.
Kjo ekspozitë me kuratore Alma Idrizit ka përfshirë gjashtë vepra të autorit të cilat janë punuar me akril në pëlhurë, kurse rreth ekspozitës kritikja e artit Graziella Melania Geraci ka veçuar se energjia shpërthyese, motori i mendimit dhe veprimeve universale, na shfaqet përmes shenjës mistike të artit, të ngarkuar me vlera dhe kuptime, në një manifestim të vazhdueshme të forcës centripetale dhe centrifugale.
“Ndjesia komunikuese e veprës, midis dëshirës hedoniste dhe ofertës ndaj shikuesit potencial, merr forma dhe rrugë të ndryshme, bëhet ëndërr ose realitet virtual, metaforë introspektive dhe imazh i pastër dukjeje”, thuhet mes të tjerash në kritikën e Graziella Melania Geraci.
Kurse për pikturën e artistit Albulen Nezirit ajo potencon se shtrohet në këtë kontekst poetik dhe shprehet në një gjuhë shumëformëshe, përmes një përpunimi ritmik, duke manifestuar një ndjenjë të thellë të dimensionit krijues në zhvillim.
“Duket sikur është një qenie e gjallë ajo që depërton në kanavecat me përmasa të mëdha, në hapësirën e mbushur me energji pulsuese ku ndiqen elemente narrative të huajshme, të perceptueshme si lojëra abstrakte vizuale”, thuhet mes të tjerash e cila krejt punën e Albulenit e vlerëson si një tronditje që shpërfaqin vijat që përhapen në të gjitha drejtimet e krijuara nga artisti.
Ceremonia hapëse e ekspozitës do të bëhet sonte prej orës 21:00, kurse veprat e Albulenit do të vijnë në dimensione 300X200cm./ KultPlus.com
Drejtoria Rajonale e Trashëgimisë Kulturore Berat në vijim të punës së përditshme për mirëmbajtjen dhe promovimin e monumenteve është duke përmirësuar sinjalistikën turistike.
Konkretisht janë duke u zëvendësuar tabelat e dëmtuara informuese dhe shpjeguese në monumentet e kulturës.
Në një postim në rrjetet sociale Drejtoria Rajonale e Trashëgimisë Kulturore ndau momente nga vendosja e tabelave të reja që janë në shqip dhe anglisht.
Sipas DRTK-së këto tabela i vijnë në ndihmë turistit për t’u informuar mbi vlerat kulturore, historike dhe arkitektonike të monumenteve të qytetit.
DRTK i bën apel qytetarëve të jenë më bashkëpunues në mirëmbajtjen e tyre duke mos i dëmtuar ato, për një imazh dhe shërbim më të mire në sezonin e ri turistik.
Në të gjithë qarkun e Beratit numërohen rreth 486 monumente kulture dhe kjo ka një impakt të jashtëzakonshëm, sidomos në rritjen e fluksit të turizmit kulturor sidomos vitet e fundit./ KultPlus.com
Mbrëmë, ambasadori i Francës, Olivier Guérot, i dorëzoi medaljen Kalorës i Urdhrit Kombëtar të Meritës, Drita Hajdarit, në shenjë mirënjohjeje për angazhimin e saj të jashtëzakonshëm për drejtësinë dhe shtetin e së drejtës.
Kjo mirënjohje nga Franca shpërblen veprimtarinë e shquar të Hajdarit të realizuar falë angazhimit të saj profesional.
Ish-prokurorja e Prokurorisë Speciale të Kosovës, Hajdari është shquar me guximin, integritetin dhe vendosmërinë e saj për të luftuar krimin e organizuar, korrupsionin dhe shkeljet e të drejtave të njeriut. Guximi dhe profesionalizmi është dëshmuar në veçanti ne shumë lëndë të ndjeshme, duke e bërë atë një figurë të respektuar në Kosovë dhe më gjerë. Puna e saj në Prokurorinë Speciale të Kosovës kontribuoi dukshëm në forcimin e institucioneve të drejtësisë dhe konsolidimin e demokracisë në vend.
Pas një karriere të pasur dhe të përkushtuar, Hajdari doli në pension në vitin 2023, duke lënë pas një trashëgimi të jashtëzakonshme në fushën e drejtësisë. Ndikimi i saj vazhdon të frymëzojë gjeneratat e tashme dhe të ardhshme të gjyqtarëve, prokurorëve dhe juristëve të përkushtuar për mbrojtjen e vlerave demokratike, të cilat i ndajnë Franca dhe Kosova.
Ceremonia u mbajt në Rezidencën e Francës, në prani të familjes, miqve dhe kolegëve të saj, si dhe autoriteteve vendore e ndërkombëtare./ KultPlus.com
Kisha e Shën Marisë në Kalanë e Elbasanit është Monument Kulture i Kategorisë së Parë që prej vitit 1963.
E ndërtuar rreth vitit 1830 nga komuniteti kristian, mbi themelet e një kishe më të vjetër që daton rreth shekullit XVII, Kisha e Shën Marisë zëvendësoi katedralen e stilit roman, që mendohet të ketë ekzistuar më herët. Ky objekt kulti i tipit me sallë qendrore, i mbuluar me kupolë mbi tambur, shquhet për vlerat e saj etnokulturore e arkitekturore të rralla në rajon.
Burime historike dëshmojnë se në vitet 1656-1661 kisha e Shën Marisë funksiononte rregullisht me vakëfe e të ardhura. Në kodikun e kishës ka të dhëna për dhuratat e qytetarëve, regjistrime të llogarive, të të ardhurave, shpenzimeve, pasurive të patundshme.
Ikonostasi, i ndërtuar tërësisht prej drurit të bushit, u realizua me mjeshtëri nga 40 mjeshtra dibranë përgjatë një dekade. Në të pasqyrohen elementë të besimit kristian, si hardhia e rrushit, kafshë, shpendë dhe lule. Sot ruhen vetëm dy ikona origjinale, ndërsa ikonostasi mbetet një dëshmi e rrallë e artit të gdhendjes në dru.
Kisha e Shën Marisë renditet krah kishave të tjera ortodokse të trevës së Elbasanit që janë monumente kulture si kisha e Amelit, ajo e Shën Kollit në Shelcan, e Shën Kollit në Valësh, kisha e Shën Kozmait dhe Damianit në Sterstan, ajo e Shën Mëhillit në Shalës, kisha e Shën Mërisë në Dragat, e Shën Thanasit në Elbasan etj.
Shën Maria e “Kalasë” së Elbasanit është një dëshmi e thellë e pranisë së kulturës ortodokse në këtë zonë dhe ka shërbyer si qendër arsimore, duke kontribuar në zhvillimin e gjuhës shqipe dhe kulturës së saj./ KultPlus.com
Andrea Varfi ka qenë publicist, përkthyes dhe shkrimtar shqiptar, shkruan KultPlus.
Ka lindur në Qeparo, ishte mësues fshati. Mësimet e para i mori në vendlindje, pastaj ndoqi Shkollën Tregtare të Vlorës ku ishin edhe Petro Makro, Mehmet Shehu e Shefqet Musaraj.
Në vitin 1947 burgoset dy vjet me Petro Markon, Jusuf Vrionin, Lazër Radin dhe Mitrush Kutelin. Varfi bën një raport për gjuhëtarin Eqrem Cabej, me nofëkn “Dhelpëri”.
Krijimtaria e tij nis në vitet ’30 me Nonda Bulkan, Dhimitër Shuteriqin, Migjenin. Poezitë dhe proza e shkruar para dhe pas Çlirimit u përmblodh në dy vëllime letrare, në vitin 1989.
Andrea Varfi përktheu përmbledhjen e vetme poetike të Pashko Vasës “Rose e spine” me titull “Trëndafila dhe gjemba”. / KultPlus.com
E lindur në Gjirokastër, më 24 dhjetor të vitit 1937, Mimika interpretoi në skenën e Teatrit të Operas dhe Baletit, si balerinë nga viti 1951 – 1962, ku edhe spikati për talentin dhe për aftësitë e saj fizike.
Pas njohjes me bashkëshortin Ndrek Luca, Mimika iu përkushtua me dashuri artit dramatik ku dhe pati sukses në interpretimet e saj, me mbi 30 role në Teatrin Popullor.
Me hijeshinë që e karakterizonte, Mimika Luca ka interpretuar në shumë filma artistikë e teatër si: “Treni niset më shtatë pa pesë”, “Përrallë nga e kaluara”, “Rrethimi i vogël”, “Taulanti kërkon një motër”, “Në shtëpinë tonë”, “Shi në plazh”, etj.
Në vitin 1977 ajo u emërua pedagoge në Institutin e Lartë të Arteve, dega e Dramës./ KultPlus.com
N’Kosovë, artistat zakonisht dalin n’lajme për dy arsye: ose i hynë politikës, ose përfundojnë n’burg a gjyqe, ndër tjera, pse s’i paguejnë taksat. Diku midis pop-it e populizmit, midis artit e autopromovimit, midis talentit e tatimeve, gjindet artisti modern, ose tue shit diçka, ose tue iu shit dikujt. Showbiz hesapi.
Vitet e fundit edhe politika asht ba nji formë tjetër e showbizit. Prandaj kemi këngëtar dhe aktor kandidat për deputet, nji ish-yll i Big Brother-it synon t’bahet ministër, dhe nji influencer me miliona ndjekës që pretendon se ka më shumë legjitimitet sesa nji akademik. Kemi gjithçka, përveç meritokracisë. N’showbiz, fama asht kapital, po n’politikë, kriza asht valutë. E lajmet e kqija, gjithmonë blejnë shikime.
Në këtë realitet të përmbysun, artisti e trajton veten si produkt, e politikani si brand. Kufijtë mes tyne janë shlye – aq sa s’dihet ma kush po këndon me t’argëtu, e kush po reciton me t’sundu.
E n’mes të kësaj katrahure, ku mjafton me postu nji selfie para flamurit për me u ba hero, vjen nji artiste që ban diçka krejt ndryshe. Jo për Instagram, as për reklamë por për diçka që realisht ka ndikim.
Doruntina – Tayna – artistja ma e kërkume e momentit, në kulm të karrierës së saj, nuk zgjodhi rrugën e parashikueshme për këtë industri që ushqehet me spektakël e harresë. Nuk e kapitalizoi famën për ndonji fushatë politike, nuk u kthye n’makinë propagande, nuk e përdori bamirësinë për shitje albumesh.
Bani diçka që s’ka ba kush deri tash. Ia dhuroi Universitetit të Prishtinës 25.000 euro. Dhe nuk u ndal me kaq. Krijoi fondacionin “Tayna”, i cili ka për qëllim fuqizimit e të rinjve dhe komunitetit përmes edukimit, sportit, artit dhe zhvillimit.
Po çka ke ba moj çikë kështu?! Që kishin me thanë shqipet tona matanë Drinit, e ke ngrit shumë stekën, na ke marrë n’qafë.
Ne jemi shoqni ku filantropia asht ende koncept i huej dhe bamirësia ndodh veç për me dalë n’sipërfaqe. Këtu fjala ‘donacion’ zakonisht lidhet me ndonji tender t’dyshimtë ose biznes që ka nevojë me pastru imazhin. Kjo asht hera e parë që nji figurë publike i dhuron Universitetin të Prishtinës donacion siç deklaroi edhe vet Prorektori Hajdari. Dhe për këtë nismë duhet folë. Ky akt që, për nji vend të vogël si ky i joni, asht gja e madhe. Sepse nji artist në maje t’suksesit zakonisht nuk ka ma kohë për ata që janë poshtë. Por Tayna e dëshmoi të kundërtën, në vend që me shijue pamjen prej naltësisë ajo vendosi me i ndërtue shkallët për ata që janë poshtë.
“Ju studenta jeni ura mes asaj çka asht bota dhe çka mundet me u ba”, tha ajo në fjalimin e saj para studentave, krejt e natyrshme, pa fletë përpara, pa teleprompter, pa zhurmë. Derisa kanga e saj “Si ai” ende luhet në klube të natës gjithandej globit, ajo vendosi mu ba “Si Ajo”, rrugë që rrallëkush e zgjedh kur hypë nalt. Na kurseu prej klisheve, prej sensacioneve, prej fushatave marketingu, thjesht e bani.
Kështu, Doruntina përfundimisht e solli Doruntinën! Jo me kalin legjendar. As me fantazma a me mashtrime elektorale. Me punë, me punë, me punë… Tash për tash, mundet me qenë rast i izolum. Po ndoshta, ndoshta, veç ndoshta asht nji fillim që na ka mungu. Dhe çfarë fillimi…!/ KultPlus.com
Një prej figurave të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare gjatë shekullit XIX, kishte qenë Haxhi Zeka. Një luftëtar dhe atdhetar i pranuar nga të gjithë patriotët e kohës, por që kishte përkrahjen e popullatës shqiptare, emri i të cilit ishte bërë i njohur sidomos kur kishte formuar Lidhjen “Besa-Besë” të Pejës, që ishte mbajtur në vitin 1889.
Haxhi Zeka ishte vrarë më 21 shkurt 1902, derisa po shkonte nga ndërtesa qeveritare në Pejë në drejtim të Urës së Gurit, ishte qëlluar për vdekje nga Adem Zajmi, i cili i kishte zënë pritë me disa persona tjerë.
Ka pasur disa variante të shkrimeve që flasin për qëllimin e vrasjes së Haxhi Zekës. Disa kronika të kohës kishin shkruar se Adem Mehmet Zajmi e kishte vrarë me kërkesë nga Beogradi dhe Stambolli, kurse disa tjerë Zajmin e paraqesin si një bandit, por që kishte pasur pozitë në ushtrinë turke të kohës. / KultPlus.com
Porsi kanga e zogut t’verës, qi vallzon n’blerim të prillit; porsi i ambli flladi i erës, qi lmon gjit e drandofillit; porsi vala e bregut t’detit, porsi gjâma e rrfès zhgjetare, porsi ushtima e nji tërmetit, ngjashtu â’ gjuha e jonë shqyptare. Ah! po; â’ e ambël fjala e sajë, porsi gjumi m’nji kërthi, porsi drita plot uzdajë, porsi gazi i pamashtri; edhè ndihet tue kumbue; porsi fleta e Kerubinit, ka’i bien qiellvet tue flutrue n’t’zjarrtat valle t’amëshimit. Pra, mallkue njai bir Shqyptari, qi këtë gjuhë të Perëndis’, trashigim, që na la i Pari, trashigim s’ia len ai fmis; edhe atij iu thaftë, po, goja, që përbuzë këtë gjuhë hyjnore; qi n’gjuhë t’huej, kur s’asht nevoja, flet e t’veten e lèn mbas dore. Në gjuhë shqype nanat tona qi prej djepit na kanë thânun, se asht një Zot, qi do ta dona; njatë, qi jetën na ka dhânun; edhe shqyp na thanë se Zoti për shqyptarë Shqypninë e fali, se sa t’enden stina e moti, do ta gzojn kta djalë mbas djali. Shqyp na vete, po pik’ mâ para, n’agim t’jetës kur kemi shkue, tue ndjekë flutra nëpër ara, shqyp mâ s’pari kemi kndue: kemi kndue, po armët besnike, qi flakue kanë n’dorë t’shqyptarëvet, kah kanë dekë kta për dhè të’t’Parvet. Në këtë gjuhë edhe njai Leka, qi’i rruzllim mbretnin s’i a, xûni, në këtë gjuhë edhe Kastriota u pat folë njatyne ushtrive, qi sa t’drisë e diellit rrota, kanë me kênë ndera e trimnive. Pra, shqyptarë çdo fès qi t’jini, gegë e toskë, malci e qyteta, gjuhën t’uej kurr mos ta lini, mos ta lini sa t’jetë jeta, por për tê gjithmonë punoni; pse, sa t’mbani gjuhën t’uej, fisi juej, vendi e zakoni kanë me u mbajtë larg kambës s’huej, Nper gjuhë shqype bota mbarë ka me ju njohtë se ç’fis ju kini, ka me ju njohtë për shqyptarë; trimi n’za, sikurse jini. Prandaj, pra, n’e doni fisin, mali, bregu edhe Malcija prej njaj goje sod t’brohrisim: Me gjuhë t’veten rrnoftë Shqypnia!/KultPlus.com
Sot është Dita Ndërkombëtare e Gjuhës Amtare, e shpallur si e tillë nga UNESCO, në nëntor 1999. Ideja për të festuar Ditën Ndërkombëtare të Gjuhës Amtare ishte iniciativë e Bangladeshit.
Sipas të dhënave të OKB, çdo dy javë një gjuhë zhduket, duke marrë me vete një trashëgimi të tërë kulturore dhe intelektuale.
Të paktën 45% e rreth 7000 gjuhëve që fliten në botë janë të rrezikuara. Vetëm disa qindra gjuhëve u është dhënë vërtet një vend në sistemet arsimore dhe në domenin publik, dhe më pak se 100 përdoren në botën dixhitale.
Shoqëritë shumëgjuhëshe dhe multikulturore ekzistojnë nëpërmjet gjuhëve të tyre, të cilat transmetojnë dhe ruajnë njohuritë dhe kulturat tradicionale në mënyrë të qëndrueshme.
Dita Ndërkombëtare e Gjuhës Amtare festohet çdo vit për të promovuar diversitetin gjuhësor dhe kulturor dhe shumëgjuhësinë. OKB u bën thirrje shteteve të saj anëtare “të promovojnë ruajtjen dhe mbrojtjen e të gjitha gjuhëve të përdorura nga popujt e botës”.
Sot po rritet vetëdija se gjuhët luajnë një rol jetik në zhvillim, në sigurimin e diversitetit kulturor dhe dialogut ndërkulturor, por edhe në forcimin e bashkëpunimit dhe arritjen e arsimit cilësor për të gjithë, në ndërtimin e shoqërive gjithëpërfshirëse të dijes dhe ruajtjen e trashëgimisë kulturore./ KultPlus.com
