Më 31 Janar 1925, Tirana u bë kryeqytet i Shqipërisë, pasi Asambleja Kushtetuese votoi nenin 6 të kushtetutës: “Tirana është kryeqyteti i Shqipërisë.”
Që nga kjo datë kushtetutat janë ndërruar shumë herë, por ky nen ka mbetur i pa ndryshuar.
Delegatët e parlamentit të cilët më 21 janar 1925 e shpallën republikën e parë shqiptare, morën vendimin e radhës edhe për Tiranën.
Pra, 10 ditë më vonë shpallën Tiranën si kryeqytet të Shqipërisë. /KultPlus.com
Franz Peter Schubert lindi më 31 janar 1797 – ishte një kompozitor austriak. Ai shkroi rreth 600 melodi, nëntë simfoni duke përfshirë të famshmen “Simfoninë e papërfunduar” muzikë liturgjike, opera, muzikë të rastësishme dhe muzikë solo për piano.
Schubert ka lindur në një familje muzikantësh, dhe ka marrë trajnim formal muzikor në fëmijërinë e tij. Ndërsa Schubert kishte një rreth i ngushtë i shokëve dhe bashkëpunëtorëve të cilët admiruar puna e tij (në mesin e tyre të shquar këngëtari Michael Johan Vogl), vlerësimi muzikës së tij gjatë jetës së tij ishte i kufizuar. Ai nuk ishte në gjendje për të siguruar punë adekuate të përhershme, dhe për shumicën e karrierës së tij ai u mbështet tek miqtë dhe familja. Ai bëri disa të holla prej veprave të publikuara, dhe herë pas here dha mësim privat muzikorë.
Ai vdiq në moshën tridhjetë e një vjeçare pas një sëmundjeje të shkurtër të pakonfirmuar. Interesi në punën e Schubert u rrit në mënyrë dramatike në dekadat e pas vdekjes së tij. Kompozitorë si Franz Liszt, Robert Schumann dhe Felix Mendelssohn zbuluan, mblodhën, dhe botuan veprat e tij në shekullin e 19, ashtu si muzikologu Sir George Grove. Franz Schubert tani konsiderohet të jetë një nga kompozitorët më të mëdhenj. Schubert ka lindur në Himelfordgund (tani një pjesë e Alsergrund), Vjenë më 31 janar 1797. Babai i tij, Theodore Franz Schubert, bir i një fshatari moravian, ishte një pedagog i famullisë, nëna e tij, Elisabet Vietz, ishte e bija e një bravandreqës master Silesian, dhe kishte qenë edhe një shërbëtore për një familje vjeneze para martesës së saj. Nga 14 fëmijë të Theodor Francit (një fëmijë i paligjshëm ka lindur në 1783), nëntë vdiqën në foshnjëri, pesë shpëtuan. Babai i tyre ishte një mësues i njohur, dhe shkollën e tij në Lihtental, në një pjesë e qarkut të Vjenës, u mirëprit. Ai nuk ishte një muzikant me famë apo me trajnime formale, por ai i mësoi djalit te tij disa elemente të muzikës. Shtëpia në të cilën ishte lindur Schubert, sot rrugës Nusdorfer 54, në rrethin e 9 të Vjenës. Në moshën 5, Schubert filloi të marrë mësim të rregullt nga babai i tij dhe një vit më vonë u regjistrua në shkollën e babait të tij në Himelpfordgund. Mësimet formale te tij muzikore gjithashtu filluan në të njëjtën kohë. Babai i tij vazhdoi për t’i mësuar atij bazat e violinës, dhe Ignaz vëllai i tij i dha mësimet e pianos. Në moshën 7 vjeqare, Schubert filloi të marrë mësime nga majkëll Holzer, organist në kishën lokale dhe mjeshtër kori. Mësimet Holzer duket se kanë konsistuar me biseda dhe shprehje të admirimit dhe djali fitoi njohje më tepër prej tij me shoqëruesin miqësor për nxënës që kanë marrë atë në një depo fqinje piano, ku ai kishte mundësi për të ushtruar mbi instrumentet më të mirë. Ai gjithashtu ka luajtur në telat e violës, me vëllezërit Ferdinand dhe Ignaz për violinë dhe babai i tij në violinqel. Schubert shkroi shumë vepra për kuartet harqesh. Schubert më parë erdhi në vëmendjen e Antonio Salieri, atëherë autoriteti kryesor i Vjenës muzikore, në 1804, kur talenti i tij vokale ishte i njohur. Në tetor 1808, ai u bë një nxënës në Stadtkonvikt (seminar Imperial) nëpërmjet një bursë kori. Në Stadtkonvikt, Schubert u prezantua me një simfoni te Mozartit. Ekspozimin e tij në këto pjesë dhe kompozime të ndryshme të lehta, kombinuar me vizitat e tij të rastit në opera vendosën themelet për njohuri më të madhe të tij muzikore. Një frymëzim i rëndësishëm muzikor erdhi nga këngët e Johann Rudolf Zumsteeg, i cili ishte një kompozitor i rëndësishëm i kohës. Miqësia e Schubertit me Spaun filloi në Stadtkonvikt dhe qëndroi gjatë gjithë jetës së tij.
Ndërkohë, aftësitë gjeniale te tij filloi ti tregojë në kompozimet e tij. Schubert ishte lejuar herë pas here për të udhëhequr orkestra në Stadtkonvikt, dhe Salieri vendosi për ta stërvitur atë privatisht për kompozime dhe teori në këto vite. Kjo ishte fillesë e parë për atë orkestër amatore për të cilën, vite më vonë, shumë kompozime të tij ishin shkruar. Gjatë pjesës tjetër të qëndrimit të tij në Stadtkonvikt ai shkroi një pjesë të mirë të muzikës kamertale, këngë të ndryshme, disa pjesë të ndryshme për piano etj.Në fund të vitit 1813 ai u largua nga Stadtkonvikt, dhe u kthye në shtëpi për studime në Normalhaupshule për të trajnuar si një mësues. Në vitin 1814 ai hyri në shkollën e atit të tij si mësues i nxënësve ri. Për më shumë se dy vjet qëndroi në këtë punë të rëndë, të cilën ai e kreu me sukses.Ai vazhdoi të marrë mësime private në përbërje nga Salieri, i cili bëri më shumë për trajnime muzikore të Schubertit sesa ndonjë prej mësuesëve të tij të tjerë.
Në 1814 Schubert u takua me një soprano te re të quajtur Tereza Grob, vajza e një prodhuesi të mëndafshit . Disa nga këngët e tij Regina ishin të përbërë për zërin e saj, dhe ajo gjithashtu performoi në premierën Mesha e tij të parë në tetor 1814. Në 1994 muzikologjia Rita Steblin zbuloi peticionin e martesës së Schubert në kishën Lichtental. Ky dokument tregon se Schubert kishte qëllim të martohej me Grob, por ishte i penguar nga ligji më 1815. Në nëntor të vitit 1816, pas dështimit për të fituar një pozicion në Laibach, Schubert dërgoi një përmbledhje të këngëve Grobit, të cilat ishin mbajtur nga familja e saj në shekullin e 20-të.
Viti më pjellor i Schubertit ishte ndoshta në vitin 1815. Ai kompozoi mbi 20.000 masa muzikore, më shumë se gjysma e të cilave ishte për orkestër, përfshirë nëntë vepra të kishës, një simfoni, dhe rreth 140 melodi. Në atë vit ai u prezantua edhe për Anselmi Hüttenbrenner dhe Franz von Schober, të cilët i bëri miqtë e tij të përjetshëm. Një tjetër mik i tij, Johann Mayrhofer, u prezantua atij nga Spaun në 1814.
Ndryshime të rëndësishme kanë ndodhur më 1816. Schober, një student i familjes së mirë, ftoi Schubertin në një dhomë bashkë me të në shtëpinë e nënës së tij. Propozimi ishte veçanërisht i përshtatshëm, për Schubertin kishte bërë vetëm kërkesë të pasuksesshme për postin e dirigjent në Laibach, dhe ai kishte vendosur gjithashtu të mos rifillojë mësimdhënien në shkollën e atit të tij. Deri në fund të vitit ai u bë një mysafir i Schoberit. Për një kohë ai u përpoq të rrisë ekonominë e shtëpisë duke dhënë mësime te muzikës, por ata ishin braktisur shpejt, dhe ai iu kushtua kompozimeve. “Unë kompozoj çdo mëngjes, dhe kur një pjesë është bërë, filloj një tjetër”. Gjatë këtij viti, ai u përqendrua në veprat orkestrale dhe korale, edhe pse ai gjithashtu vazhdoi të shkruaj melodi. Pjesa më e madhe e kësaj pune ishte e pabotuar, por dorëshkrimet dhe kopjet qarkulluonin midis miqve dhe admiruesve.
Në fillim të 1817, Schober njohu Schubertin me Johann Michael Vogl. Vogl, për të cilin Schubert vazhdoi të shkruaj një këngë shumë të madhe, u bë një nga ithtarët kryesorë vjenez të Schubertit në qarqet muzikore. Ai gjithashtu u takua me Jozef Hütenbrener i cili gjithashtu ka luajtur një rol në promovimin e muzikës së Schubertit. Këto dhe një rreth në rritje të miqve dhe muzikantë, u bë përgjegjës për nxitjen, mbledhjen dhe, pas vdekjes së tij, ruajtjen e punës së tij. Në fund të vitit 1817, i ati i Schubertit fitoi një pozicion të ri në një shkollë në Rossau (jo larg nga Lichtental). Schuberti iu bashkua me gjysmë zemre babait të vet dhe mori detyrat e mësimdhënies atje. Në fillim të vitit 1818 ai u refuzua për anëtarësim nënë bashkësinë e miqve të muzikës, dicka që mund ta conte përpara karrierën e tij muzikore. Megjithatë, ai filloi të fitojë më shumë nga lajmet e shtypit, dhe nga performanca e parë publike e një vepre laike, e poashtu mori vlerësim nga shtypi në Vjenë dhe jashtë vendit.
Schubert kaloi verën e vitit 1818 si mësues i muzikës në familjen e Count Johan Karl Esterhazi në vilën e tyre në Zeliz, Hungari. Detyrat e tij janë relativisht të lehta (piano mësimdhënës dhe të të kënduarit për të dy vajzat, Mari dhe Karoline), dhe e paguanin relativisht mirë. Si rezultat, ai për fat të mirë vazhdoi të kompozoj gjatë kësaj kohe. Në kthimin e tij nga Zeliz, ai filloi të banojë me Mayrhofer (shoku i tij). Ai çoi në Zeliz një sërë kompozimesh duet për piano.
Schubert dhe katër shokët e tij u arrestuan nga policia austriake e fshehtë, të cilët ishin të dyshimtë të çdo lloji të tubimit studentore. Një nga miqtë e Schuberit, Johan Sen, ishte vënë në gjyq, i burgosur për më shumë se një vit. Të katër të tjerët, duke përfshirë Schubert, ishin “qortuar ashpër”, për “fyerje kundër [zyrtarëve] me gjuhë fyese dhe përbuzurje”. Përderisa Schuberti nuk pa përsëri Senin, ai ka vendosur disa nga poemat e tij, “Selige Welt” dhe “Schwanengesang”, për muzikë. Incidenti mund të ketë luajtur një rol në rënien e tij me Mayrhofer, me të cilët ai jetonte në atë kohë. / KultPlus.com
Kristo Frashëri lindi në Stamboll më 4 dhjetor 1920. Në vitin 1927 u riatdhesua familjarisht dhe u vendos në Tiranë. Pasi kreu shkollën e mesme më 1940 u regjistrua në Fakultetin e Shkencave Ekonomike në Universitetin e Firences.
Gjatë vitit 1942 ai u internua nga administrata fashiste e pushtimit dhe më 1943 kaloi në rreshtat partizane. Gjatë periudhës 1945-1952 punoi në Bankën e Shtetit Shqiptar. Studimet e larta i ndoqi në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë, në Institutin e Lartë Pedagogjik, në vitet 1951-1955. Gjatë viteve 1953-1999 ai punoi në disa institucione të rëndësishme, ku shërbeu si punonjës shkencor në Institutin e Shkencave, në Institutin e Historisë e të Gjuhësisë, në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë të Universitetit të Tiranës dhe në vitin 1997 ai u emërua zv.kryetar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, ku qëndroi deri në vitin 1999.
Kristo Frashëri ka një prodhimtari të pasur shkencore, që shtrihet në të gjitha periudhat e historisë së Shqipërisë, që nga Antikiteti e deri në kohën e sotme. Ai ka botuar me dhjetëra artikuj studimorë, referate historike, vëllime dokumentare dhe monografi shkencore, që trajtojnë pa përjashtim ngjarje, personalitete dhe procese të historisë së Shqipërisë. Ndër to janë sprovat për të ndriçuar mjegullnajën shqiptare gjatë Mesjetës së hershme, rendin feudal mesjetar në viset shqiptare, formacionet shtetërore mesjetare, tiparet e regjimit feudal turk në Shqipëri, Rilindjen Kombëtare Shqiptare, Luftën çlirimtare të Vlorës, jetën dhe veprimtarinë e Abdyl Frashërit, Sami Frashërit etj.
Pas vitit 1990 ai ka botuar një sërë punimesh shkencore, si: “Lidhja e Prizrenit 1878-1881” (Tiranë, 1997); “Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Jeta dhe vepra” (Tiranë, 2002); “Historia e Tiranës” (Tiranë, 2004); “Historia e lëvizjes së majtë në Shqipëri” (Tiranë, 2006); “Skënderbeu në burimet dokumentare shqiptare në shek. XV” (Tiranë, 2005); “Identiteti kombëtar i shqiptarëve” (Tiranë, 2006); “Historiografia shqiptare në tranzicion” (Tiranë, 2006); “Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë, 28 nëntor 1912” (Tiranë, 2008); “Historia e qytetërimit shqiptar” (Tiranë, 2008). Kristo Frashëri si pedagog i historisë së Shqipërisë në Univeristetin e Tiranës dhe si punonjës shkencor ka një kontribut të veçantë në përgatitjen e historianëve të rinj.
Akademiku Kristo Frashëri u nda nga jeta më 31 Janar 2016. / KultPlus.com
Këngëtarja Marianne Faithfull vdiq në moshën 78-vjeçare, shkruan rollinstoneitalia.it.
“Me pikëllim të thellë njoftojmë ndarjen nga jeta të këngëtares, kompozitorit dhe aktores Marianne Faithfull”, theksoi përfaqësuesi i saj në një deklaratë.
“Marianne ndërroi jetë paqësisht në Londër sot, e shoqëruar nga familja e saj e dashur”, thuhet në deklaratë.
Faithfull u bë një yll i njohur në vitin 1964 me këngën e saj të parë, baladën As Tears Go By.
Kënga do të ishte kënga e parë që Mick Jagger dhe Keith Richards shkruan së bashku.
Edhe pse ishte vetëm 17 vjeç dhe zëri i saj dukej i brishtë dhe rinor, ajo këndoi tekste rreth ndjenjës së lënë jashtë me një bindje që do të drejtonte të gjithë punën e saj të mëvonshme. /KultPlus.com
Poezi nga Nazim Hikmet Ran
Mirë se erdhe!
Zbrazëtia jote qëndroi
krah nesh si një dorë e këputur.
Mirë se erdhe!
Ndarja zgjati shumë,
Malli na mori
sytë na mbetën nga oborri.
Mirë se erdhe!
Ne,
jemi siç na le.
Vetëm se u bëmë më mjeshtra
gurë duke thërrmuar
mikun nga armiku duke shquar…
Mirë se erdhe!
Kemi plot, për të thënë e dëgjuar
Por shumë gjatë, kohë s`kemi.
Le të ecim…
Burg, 1932./ KultPlus.com
“Mona Lisa” do të zhvendoset në një hapësirë të re ekspozuese pasi Muzeu i Louvreit në Paris do t’i nënshtrohet rinovimit. Presidenti i Francës, Emmanuel Macron, të martën qëndroi para kryeveprës së Leonardo da Vincit, teksa bëri njoftimin para një audience me personalitete, sa u përket ndryshimeve që do të prezantohen në vitin 2031 dhe vizitorët do të ngarkohen me çmim shtesë për të parë pikturën.
Presidenti francez ka përshkruar projektin e tij të Rilindjes së Re, i cili do të përfshijë gjithashtu një konkurs ndërkombëtar për të hartuar një hyrje të dytë për të lehtësuar presionin në rritje të numrit të vizitorëve nën Piramidën e famshme prej xhami. Ndryshimet e tarifave do të aplikohen gjithashtu nga janari i ardhshëm, kështu që banorët jashtë Bashkimit Evropian, përfshirë turistët e Mbretërisë së Bashkuar, do të paguajnë më shumë për vizitë.
Macron ka dhënë edhe përgjigje ndaj paralajmërimeve nga drejtoresha e Muzeut të Louvres, Laurence des Cars, se institucioni po vuan nga problemet e mëdha të mbipopullimit dhe dështimit të infrastrukturës. Në një letër drejtuar qeverisë, të bërë publike në fillim të këtij muaji, Des Cars ka treguar se Piramida – e cila që nga viti 1989 është pikë unike e hyrjes në galeri – ishte “strukturalisht e paaftë për të përballuar” numrin e vizitorëve që tani arrijnë më shumë se 9 milionë në vit. Ajo tregoi gjithashtu se “në këndvështrimin e të gjithëve, prezantimi i ‘Mona Lisës’ është diçka që duhet shqyrtuar”.
Për çdo ditë rreth 30 mijë veta kalojnë shkallët e muzeut duke e bërë atë më të vizituarin në botë
Rreth tri të katërtat e 30 mijë vizitorëve të përditshëm të Muzeut shkojnë për të parë pikturën e Leonardo da Vincit, por është bërë një provë qëndrueshmërie, me një turmë të vazhdueshme që kalon nëpër “Salle des Etats” dhe merr mesatarisht 50 sekonda për të vëzhguar e për të bërë foto.
“Publiku… nuk ka asnjë mënyrë për të kuptuar punën e artistit, gjë që ngrit pikëpyetje mbi të gjithë misionin tonë të shërbimit publik”, ka shkruar Des Cars në letrën e saj. Sipas projektit të Macronit, fasada lindore e Muzeut – e cila sot është klasike e ballafaquar nga një hendek artificial dhe një hapësirë pak e përdorur – do të ridizajnohet. Një hyrje e re do të japë qasje të menjëhershme në hapësirat e reja ekspozuese nëntokësore nën “Cour Carré”, e cila nga ana tjetër do të lidhet me zonën poshtë Piramidës.
Macron ka thënë se fronti i ri – ndryshimi më i madh në Muze që nga projekti i “Louvrit të Madh” të presidentit François Mitterrand 40 vjet më parë – do të lidhet me planet e qytetit për të krijuar një zonë “të gjelbër” të mbushur me pemë. Sipas tij, ky plan do të ndihmonte në integrimin e Muzeut në qytet dhe “ua kthen atë parisienëve”. Ai shtoi se largimi i “Mona Lisës” nga pozicioni i saj aktual do t’ia mundësonte Muzeut ta prezantojë atë siç duhet dhe do ta bëjë më të lehtë shikimin e kryeveprave të tjera, të cilat “shumë shpesh anashkalohen” e që janë të ekspozuara në “Salle des Etats”.
Punime të mëdha rinovimi do të ndërmerren gjithashtu në vitet e ardhshme për të modernizuar infrastrukturën dhe për të ofruar tualete të reja, restorante dhe ambiente pushimi. Kostoja e përgjithshme llogaritet në disa qindra milionë euro. Macron ka treguar se projekti nuk do t’u kushtonte asgjë taksapaguesve, pasi do të financohet përmes shitjes së biletave, donacioneve dhe marrëveshjes së sponsorizimit me Muzeun e Louvrit në Abu Dhabi. Me kompetencat e tij të shkurtuara ndjeshëm që nga humbja e shumicës në Parlamentin francez gjashtë muaj më parë, presidenti ka qenë në kërkim të një kauze të re me të cilën do të sigurojë trashëgiminë e tij. Udhëheqja e tij shumë e lavdëruar në restaurimin e bërë pas zjarrit të katedrales “Notre-Dame” duket se ia ka hapur dëshirën për një projekt të ngjashëm madhështor në Muzeun e Louvreit./KultPlus.com
Gjigandi kinez i teknologjisë Alibaba ka njoftuar prezantimin e një versioni të ri të inteligjencës së tij artificiale, të njohur si Qwen2.5 Max.
Sipas Alibaba versioni i ri arrin performancë konkurruese me modelet e nivelit të lartë, si DeepSeek-V3, GPT-4o dhe Qwen2 të Kinës. .5 Max OpenAI dhe Meta’s Llama-3.1-405B.
Kompania po analizon ende disa standarde, raporton Wall Street Journal. /KultPlus.com
“E vërteta më ka tërhequr mua brenda fushës së politikës; dhe unë pa hezitimin më të vogël mund të them se ata që thonë se religjioni s’ka të bëjë asgjë me politikën, nuk e din se çka nënkupton religjioni.”
“Njerëzit zakonisht bëhen ashtu siç ata besojnë se mund të bëhen. Nëse unë besoj se nuk mund të bëjë diçka, kjo më bënë mua të paaftë për ta bërë atë. Por kur unë të besoj se mundem, atëherë unë e fitoj aftësinë për ta bërë atë, madje edhe nëse në fillim nuk e kam pasur këtë aftësi.”
– Mahatma Gandhi, “The Story of My Experiments With Truth”/KultPlus.com
Një kuti kartoni bosh “Peckham Spring Water”, e cila u përdor si rekuizitës në një nga episodet më të famshme të serialit “Mućke”, u shit në ankand për shtatëfishin e çmimit të parashikuar.
Në ankandin, të cilin e ndoqën më shumë se 2000 persona, kjo kuti u shit për 2728 paund, ndërsa çmimi fillestar ishte 400, shkruan “Daily Mail”.
Kutia është përdorur si rekuizitëse në episodin “Mućki” të vitit 1992, i cili është ndjekur nga 20 milionë fansa të këtij seriali.
Në atë episod ikonik, Del Boy, i luajtur nga Sir David Jason, gjen një burim misterioz uji që më vonë rezulton të jetë ujë nga zorra e kopshtit të dikujt që ka kaluar nën shkëmbinj.
Më pas, Del Boy, në stilin e tij, i bindi autoritetet lokale që t’i jepnin një licencë për të paketuar ujin dhe për ta shitur atë si ujë mineral.
Një nga anëtarët e ekuipazhit që filmoi episodin e mbajti kutinë në ruajtje për 33 vjet përpara se të dilte përfundimisht në ankand./KultPlus.com
Nga Simonetta Fiori
Vetëm një shkrimtar si Orhan Pamuk, mund të shkruante romanin e madh politik të “murtajës” bashkëkohore. Jemi në Minger, një ishull imagjinar përgjatë rrugës midis Stambollit dhe Aleksandrisë në Egjipt. Ngjarjet zhvillohen midis sulltanëve, pashallarëve, burokratëve dhe princeshave, në grahmat e fundit të Perandorisë Osmane, të tronditur nga Murtaja e Zezë.
Por duket sikur ato ngjarje të viteve të para të shekullit të kaluar flasin për ne, për regjimet autoritare dhe për demokracitë tona të brishta. Ndoshta sepse “qendra sekrete” në librin “Netët e murtajës”, i sapo-botuar në Itali nga Einaudi, merret me lidhjet e shkurtra midis të mundshmes dhe së vërtetës, midis trillimit letrar dhe të vërtetës historike, midis shpikjes narrative të projektuara në një epokë të largët dhe evokimit të vazhdueshëm për të pasur një referencë ndaj ngjarjeve aktuale, të karakterizuara nga pandemia, karantinat dhe tërmetet në gjeografinë politike.
“Arti i romanit, bazohet në aftësinë për të treguar historitë tona, sikur të ishin të të tjerëve,dhe për të treguar historitë e të tjerëve sikur të ishin tonat”- thotë në një rast një nga personazhet e Pamuk. Largimet dhe mohimet, kufizimet dhe izolimi, rebelimet, kulmet e autoritarizmit, burokracitë, radikalizmi fetar dhe nacionalist.
Dhe pastaj është frika, ko sëmundja e shpirtit që rrëshqet deri në marrëdhëniet më intime, në familje, madje edhe në dhomën e gjumit. Ai kishte menduar prej vitesh të shkruante një libër mbi murtajën, dhe kjo shpjegon gjithashtu edhe volumin e madh të romanit (mbi 700 faqe), i cili nuk mund të ishte një fryt i nxituar i pandemisë së fundit.
Mes kaq shumë fatkeqësive, koronavirusi i dha atij gjithashtu një përvojë që as Defo, Manxoni dhe as Kamy – tre romancierët e mëdhenj të murtajës – nuk e kishin përjetuar drejtpërdrejt. “Gjatë bllokimit, unë mësova jo vetëm se çfarë është frika, por mësova edhe ta përshkruaj, t’i jap një formë narrative”.
Si ju lindi ideja të shkruani një roman mbi murtajën, përpara se ajo të shfaqej në jetën tonë?
Kam nisur të mendoj për të që 45 vjet më parë. Ideja ishte të shkruaja një rrëfim historik mbi epideminë që preku Perandorinë Osmane në vitet e fundit të ekzistencës. Tema qendrore do të ishte frika nga vdekja, me të cilën ndërgjegjja perëndimore e lidh zbulimin e vetë ekzistencëssë individit.
Pra një reflektim me një shije më filozofike…
Po, por më pas doja ta kombinoja me një temë tjetër, i frymëzuar nga vepra e Eduard Said, Orientalizmi, e cila është një analizë e fortë e mënyrës së shtrembëruar përmes të cilitPerëndimi e ka parë Lindjen e Mesme. Isha veçanërisht i fiksuar pas fatalizmi që do tëkarakterizonte sjelljen e turqve myslimanë përballë epidemisë:sipas klishesë orientaliste, ata do të rrinin e shikonin pa bërë asgjë, sepse Zoti e ka shkruar datën e vdekjes në ballin e të gjithëve. Ai e kupton se çfarë mendimesh rrotulloheshin në kokën time…
Pra kur u përhap Covid-19, e dinit tashmë se çfarë mund të ndodhte në Turqi…
Në fakt, unë nisa ta shkruaj librin para shfaqjes së koronavirusit. Sakktësisht 5 vjet e gjysmë më parë. Mendova se ishte koha e duhur. Pasi e kisha parë qeverinë e Erdoganit të zhvendosej në një terren gjithnjë e më shumë represiv:virusi dhe masat kufizuese për ta luftuar atë, do të kishin qenë një alegori e fuqishme e autoritarizmit në rritje të regjimit turk. Asokohe murtaja ishte vetëm një metaforë.
Më pas pushoi së qeni një metaforë dhe hyri në jetën tuaj…
Në atë moment, shpërtheu kaosi. Miqtë që deri atëherë më kishin dekurajuar – “Çfarë roman i mërzitshëm mbi epideminë dhe karantinën, e kush do ta lexojë?”- filluan të më telefononin:Sipas tyre unë isha njeriu më me fat në botë. Për të mos përmendur presionin nga botuesit e mi:I dashur Orhan, a e ke mbaruar librin? Kur do të na e dorëzosh?
Si u ndjetë?
Para ndjesi të përziera. Nga njëra anë, nuk mund ta konsideroja veten me fat:Një nga viktimat e para të koronavirusit në Stamboll, ishte tezja ime që jetonte pak blloqe larg meje. Një figurë shumë e rëndësishme për formimin tim artistik. Nga ana tjetër isha i gëzuar. Pasi po shkruaja një roman historik për një murtajë të rënë në vitin 1901, dhe në të njëjtën kohë po shkruaja për të sotmen. Një gjendje krijuese tipike post–moderne.
A e ndryshoi këndvështrimin tuaj përjetimi i tragjedisë së Covid-19?
Po, rrënjësisht. Unë kisha shkruar tashmë shumë faqe. Por duke u mbështetur në leximin e librave të tjerë. E kuptova se në versionin e parë të rrëfimit nuk kishte frikë. Pra mungonte frika ime:unë isha 68 vjeç, kisha frikë për jetën time dhe atë të të tjerëve. Por personazhet e mi nuk ishin aq të frikësuar nga murtaja sa unë nga koronavirusi. Prandaj u detyrova të bëj shumë ndryshime.
Mua më duket se asnjë nga rrëfimtarët e dikurshëm të murtajës, nuk e ka përshkruar ndonjëherë këndvështrimin e tij. Ndërkohë ju flisni mbi epideminë në nivelin politik dhe shtetëror, pra për formimin e një burokracie të madhe që është ngritur rreth virusit:mjekë, farmacistë, ushtarë, ministra, autoritete fetare, pashallëqe…
Kjo do të jetë klasa e re sunduese e Mingerit, ku shpërthen një revoltë nacionaliste dhe lind një shtet i ri…
E përse zgjodhët këtë këndvështrim?
Kur kuptova që po shkruaja një roman mbi murtajën dhe politikën, desha të fokusohesha tek mekanizmat e ndërtimit të një kombi të ri. Nuk ka rëndësi nëse flasim për Turqinë, Shqipërinë, Malin e Zi apo Mingerin. Dhe së bashku me lindjen e një kombi të ri, më interesonte të tregoja kompleksin e mitografive dhe legjendave që legjitimojnë sovranët e rinj. Erik Hobsbaum i kushtoi këtij kompleksi librin e tij të famshëm “Shpikja e traditës”. Është një fe e re laike, e cila pa bekimin e Zotit duhet të motivojë një komunitet.
Në këtë roman identifikohet qartë figura e autoritarit Abdyl Hamit, sulltani pan-islamik të Perandorisë Osmane, në një analogji me Erdoganin…
Analogjia vlen vetëm pjesërisht. Sulltani ishte shumë më i perëndimor se sa sot Erdogani. Ai e donte operën, fliste frëngjisht, lexonte me shumë pasion romane triller. Unë nuk e përfytyroj dot Erdoganin të lexojë Sherlok Holmsin! Abyl Hamiti shpiku islamin politik, dhe e përdori atë për të shantazhuar Evropën. Por Erdogan beson më shumë se ai në shenjtërinë e Islamit.
Por a mendoni se trashëgimia laike dhe pro-perëndimore e Atarturkut, është një trashëgimi e fituar përgjithmonë? Apo rrezikon të zhbëhet nga ai që është quajtur “Uragani Erdogan”?
Unë besoj se trashëgimia e Ataturkut ka pësuar dëme serioze. Simboli më i qartë i tradhtisë së tij përfaqësohet nga Hagia Sophia, një monument madhështor bizantin në Stamboll, i shndërruar falë Ataturkut nga një xhami osmane në një muze – një nderim për Perëndimin – dhe që tani me vendimin e Erdoganit është bërë sërish një vend adhurimi për myslimanët. Për kritikat që kam shprehur ndaj vendimit të qeverisë, kam pasur shumë sulme. Por në aspekte të tjera mund të them se laicizmi i Ataturkut është një traditë me rrënjë të thella në Turqi.
Për këtë libër ju jeni paditur në gjykatë me akuzën e fyerjes së Ataturkut…
Është një çështje shumë e ndërlikuar, madje paradoksale. Më thirrën nga prokuroria eStambollit dhe më thanë:“Zoti Pamuk, në romanin tuaj ju keni dashur të talleni me babain e kombit, Mustafa Kemal Ataturk. Jo zotëri, unë i hedh poshtë të gjitha akuzat tuaja. Por ne kemi marrë shumë letra ankesash, që të gjitha me të njëjtën akuzë:ju keni ofenduar kujtimin e heroit tonë kombëtar. Jo, zoti prokuror, nuk ka qenë kurrë synimi im të fyej Ataturkun. Më tregoni në cilën faqe të romanit e kam bërë këtë?”. Në atë moment avokati nuk dinte se çfarë të bënte.
Dhe si përfundoi kjo çështje?
Çështja i është referuar një gjykate më të lartë në sistemin gjyqësor turk. Por sipas avokatit tim, ajo është bërë pjesë e labirintit të Ministrisë së Drejtësisë, e cila nuk di më çfarë të bëjë me të.
Një histori surreale…
Një histori që do t’i kishte pëlqyer Franc Kafkës. Duhet të ketë ardhur një urdhër nga lart, kushedi nga kush:Çfarë mund të bëjmë për ta goditur Pamuk? Atëherë, le të ngremë akuzën për fyerjen e Ataturkut. Besoj se edhe këtë herë më shpëtoi nga burgu fama ime si shkrimtar fitues i Çmimit Nobel.
Marrë me shkurtime nga La Repubblica/ KultPlus.com
Nga: Luan Kondi
Një nga presidentët më të pëlqyer nga amerikanët, Franklin Delano Roosevelt, njohur ndryshme edhe si FDR (shkronjat e pra të emrit të tij), drejtoi SHBA-në me sukses gjatë Depresionit të Madh dhe Luftës së Dytë Botërore. Programi i tij qeverisës (New Deal) Marrëveshja e Re krijoi vende pune, lejoi hapësira për sindikatat, reformoi vendin me anë të rregullimit të Wall Street dhe sistemit bankar kombëtar, dhe siguroi një rritje ekonomike të qëndrueshme. Disa nga programet e realizuara prej tij si Siguria Sociale dhe Korporata e Sigurimit të Depozitave Federale, janë shumë të rëndësishme ende.
Edhe pse ai u përpoq të mbante Amerikën neutrale gjatë Luftës së Dytë Botërore, duke mbështetur gjithnjë aleatët, por pas sulmeve në Pearl Harbor, Roosevelt e çoi Amerikën në luftë të drejtpërdrejtë. Udhëheqja e tij rezultoi një strategji efikase në luftë pasi mundësoi shkatërrimin përfundimtar të nazistëve dhe fuqive të Boshtit. Shumë historianë mendojnë se hyrja e SHBA-së në luftë ishte një pikë kthese, e pikërisht kjo e bëri Rooseveltin një president të njohur. Franklin kujtohet si një politikan i madh, nga modeli qeverisës i të cilit mund të përfitohet mjaft. Franklin D. Roosevelt udhëhoqi popullin amerikan gjatë një momenti shumë të rëndësishëm të historisë së SHBA-së. Në prag të një lufte të madhe botërore, kur vendi ishte ekonomikisht i shkatërruar, u desh një njeri i fortë, si Franklin, që t’i trajtonte në mënyrë strategjike këto kriza. Presidenca e Roosevelt la një trashëgimi, që e bën atë një emër të madh të familjes së tij. Gjatë viteve ka ndodhur të harrohen disa prej presidentëve të SHBA-së, por me Franklin Roosevelt, që drejtoi dymbëdhjetë vjet, vështirë të ndodhë kjo. Reformat e ndërmarra nga Roosevelt e radhisin atë në krye të listës së presidentëve. Franklin Roosevelt ishte presidenti me moshë të re, që e solli Amerikën në epokën moderne të shekullit XX. Njeriu i fortë, i cili mposhti sëmundjen dhe paaftësinë për të udhëhequr një komb në luftë, mbetet një figurë historike që do të vlerësohet dhe respektohet edhe nga brezat e ardhshëm.
Si u formua personaliteti i Franklin Roosevelt
Franklin, edhe pse një president i lavdishëm, nuk ka qenë asnjëherë një nxënës dhe student i shkëlqyer. Ai deri në moshën 14-vjeçare mësoi në çifligun familjar Springwood. Më vonë u dërgua në shkollën përgatitore në Groton, ku shkonin fëmijët e familjeve të pasura, dhe më tej ndoqi studimet në Harvard. Ai mori nota mesatare në të gjithë shkollën dhe madje edhe gjatë shkollës së drejtësisë. Ai u diplomua në Harvard për histori, dhe më vonë ndoqi studimet për drejtësi në Universitetin e Columbias, por i ndërpreu ato pasi dha provimin e avokatisë. Edhe pse pa një diplomë në drejtësi, ai u përpoq të fillonte karrierën si avokat deri sa vendosi të hynte në shërbimin publik. Ashtu siç ndodh te shumë njerëz të suksesshëm, shkollimi i tij në fillim nuk ishte një tregues i vërtetë i asaj që Franklin Roosevelt do të ishte në gjendje të realizonte më vonë në jetë. Përkundër atij suksesi të madh që arriti si një udhëheqës i fuqishëm, Franklin nuk kishte një edukim shumë të fortë formal. Sot do të ishte shumë e vështirë që dikush të bëhet president pa një arsimim të fuqishëm, dhe sidomos pa një prapavijë të fortë ligjore. Edhe pse nuk shkëlqeu në shkollë, Franklin Delano Roosevelt mësoi shumë nga përvoja e jetës. Kjo e ndikoi atë në marrjen e vendimeve shumë të zgjuara gjatë karrierës së tij presidenciale. Franklin ishte kushëriri i pestë i Theodore Roosevelt, Presidentit të 26-të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Ai erdhi nga një familje shumë e privilegjuar, e cila kishte shumë të afërm me ndikim të madh në politikë dhe fusha të tjera. Krenar për prejardhjen e familjes së tij, Franklin pohonte se kishte lidhje me njëmbëdhjetë Presidentë të SHBA-së, si edhe njerëz të famshëm si Robert E. Lee, Jefferson Davis, Mbretëresha Elizabeth dhe Winston S. Churchill. Kjo tregon se aftësitë udhëheqëse të Franklin ishin në linjën e gjakut të tij.Franklin lidhi martesë me Eleanor Roosevelt, mbesën e Theodore Roosevelt. Eleanor ishte grua e zgjuar dhe e mirëarsimuar për kohën e saj. Ajo ndikoi shumë në “New Deal” (Marrëveshjen e Re), si dhe ndihmoi Franklinin në reformat e nevojshme gjatë Depresionit të Madh.
Një Roosevelt ndryshe në politikë
Edhe pse Franklin erdhi nga një linjë e gjatë politikanësh, ai ishte i pari demokrat në familjen e tij. Të gjithë Rooseveltët përfshirë dhe Theodorin, ishin republikanë. Në fakt, vendimi i tij për të qenë një demokrat e ndihmoi të fillonte karrierën politike. Në zgjedhjet për Senatin e Shtetit të Nju Jorkut, në vitin 1910, edhe pse kandidonte me siglën e demokratëve, ai u votua kryesisht për shkak të emrit të familjes së tij. Vetëm një demokrat kishte mundur të fitonte në Kontenë e Dutchess, zona ku kandidonte Franklin, që nga viti 1856. Atë kohë, shumë njerëz ende kujtonin me respekt të madh Theodore Rooseveltin, ndaj dhe Partia Demokratike vendosi të kandidonte atje një Roosevelt demokrat. Franklin fitoi me diferencë votash dhe kjo shënoi nisjen e karrierës së tij politike. Roosevelt kishte një karrierë premtuese sepse më herët ai kishte shërbyer si senator i shtetit dhe Ndihmës Sekretar i Marinës. Në vitin 1920, ai konkurroi për një biletë në Shtëpinë e Bardhë, për zëvendëspresident, teksa guvernatori i Ohios, James Cox ishte kandidat për Presidentit. Ata humbën në betejën elektorale me Warren G. Harding dhe Calvin Coolidge. Kjo nuk e pengoi Franklin të vazhdojë shërbimin në poste publike.
Presidenti në karrigen me rrota
Franklin Roosevelt u paralizua pas një goditjeje nga poliomieliti në vitin 1921. Ai nuk e la paaftësinë fizike ta ndalonte për t’u marrë me politikë. Roosevelt u përpoq pareshtur të gjente një kurë për sëmundjen e tij. Për një kohë, ai u tërhoq për shkak të sëmundjes, por bashkëshortja Eleanor dhe Louis Howe e inkurajuan të vazhdonte më tej. Roosevelt punoi shumë në përmirësimin e imazhit fizik dhe politik. Ai mësoi të ecte vetë në distanca të shkurtra. Franklin kujdesej të mos shfaqej në publik duke përdorur karrigen me rrota. Asnjëherë nuk deshi të mësohej nga publiku aftësia e tij e kufizuar. Roosevelt i mbajti larg mediat nga ky problem, ndaj ekzistojnë vetëm tre foto që e tregojnë atë në karrigen me rrota. Paraliza e Franklin e solli poliomielitin në vëmendje publike. Mijëra jetë janë kursyer nga çrrënjosja e kësaj sëmundjeje. Për zbulimin e vaksinës kundër poliomielitit ka meritë edhe Roosevelt, pasi nxiti hulumtuesit. Pas disa mosmarrëveshjeve me persona me ndikim në Partinë Demokratike të Nju Jorkut, Roosevelt u shfaq në paqe me ta në Konventat Kombëtare të vitit 1924 dhe 1928 për të emëruar guvernatorin e Nju Jork, Al Smith si kandidat për president. Kjo e rriti ekspozimin e tij kombëtar, ndaj dhe Al Smith i kërkoi të kandidonte për guvernator i Nju Jorkut, në vitin 1928. Roosevelt fitoi me rezultat të ngushtë, por ky triumf i dha besimin të kuptonte se ylli i tij politik ishte në ngjitje. Si guvernator, ai besonte në një qeveri progresive që krijonte programe të reja sociale. Në vitin 1930, republikanët u fajësuan për Depresionin e Madh dhe Franklin Roosevelt ndjeu se kishte ardhur koha e triumfit. Ai filloi përgatitjen për një kandidim në zgjedhjet presidenciale. Shpesh bënte thirrje publike për ndërhyrjen e qeverisë në ekonomi, që të siguronte lehtësi, shërim përmes reformave. Qasja e tij optimiste, pozitive dhe përvoja personale e ndihmuan të fitonte ndaj kandidatit republikan Herbert Hoover, për president, në nëntor të viti 1932. Kur Roosevelt mori detyrën, në mars të vitit 1933, Amerika numëronte 13 milionë të papunë dhe qindra banka ishin mbyllur. Roosevelt u përball me krizën më të madhe në historinë e SHBA-së që nga Lufta Civile. Në 100 ditët e para si presidenti Franklin Roosevelt propozoi reformë të thellë ekonomike materializuar në programin “Marrëveshja e Re”. Ai urdhëroi mbylljen e përkohshme të bankave për të ndaluar tërheqjen e depozitave. Ai formoi një “Task Forcë” me ekspertë ekonomikë, të cilët projektuan agjencitë për të mbështetur fermerët, punësuar të rinjtë, rregulluar pagat e çmimet, siguruar depozitat bankare, rregulluar tregun e aksioneve, subvencionimin e kolateralëve etj. Që nga viti 1936, ekonomia tregoi shenja përmirësimi. Produkti i Brendshëm Bruto u rrit me 34 për qind, dhe papunësia ra nga 25 për qind në 14 për qind. Por, Franklin Roosevelt u përball me kritika për rritjen e shpenzimeve qeveritare, buxhet të çekuilibruar, dhe se e kishte çuar vendin drejt socializmit. Disa akte të Marrëveshjes së Re u deklaruan jo kushtetuese nga Gjykata e Lartë e SHBA-së. Në vitin 1938, opinioni jo pozitiv për qeverisjen, rritja e ngadaltë ekonomike dhe fitoret e republikanëve në zgjedhjet e ndërmjetme, nuk i dha mundësinë Rooseveltit të kalonte legjislacionin e reformës.
Lavdia e një udhëheqësi të madh
Që nga fundi i Luftës së Parë Botërore, Amerika kishte adoptuar një politikë izolacioniste në politikën e jashtme. Në fillim të viteve 30-të, Kongresi miratoi aktet e neutralitetit të SHBA-së, duke parandaluar ndërhyrjen e saj në konfliktet e huaja. Në vitin 1933, Franklin D. Roosevelt largoi vendin nga parimi i njëanshëm i Doktrinës Monroe dhe themeloi politika të fqinjësisë së mirë me Amerikën Latine. Megjithatë, me lindjen e konflikteve ushtarake në Azi dhe Evropë, Roosevelt ka kërkuar mënyra për të ndihmuar Kinën në luftën me Japoninë dhe deklaruar se Franca dhe Britania e Madhe ishin “Vija e parë e mbrojtjes” së Amerikës nga Gjermania naziste. Në vitin 1940, Roosevelt nuk ishte shprehur publikisht se do të kandidonte për një mandat të tretë presidencial. Por duke parë fitoret e Gjermanisë në Evropë dhe dominimin në rritje të Japonisë në Azi, ndjeu se vetëm ai kishte përvojën dhe aftësitë për të udhëhequr Amerikën në situata të tilla. Në Konventën Kombëtare të Partisë Demokratike në Çikago, Roosevelt i sfidoi të gjithë kundërshtarët dhe doli kandidat për president i demokratëve. Në nëntor 1940 ai fitoi zgjedhjet presidenciale kundër republikanit Wendell Willkie. Gjatë vitit 1941, Franklin Roosevelt inkurajoi fabrikat e SHBA-së të bëhen një “arsenali i demokracisë” për aleatët – Francën, Britaninë dhe Rusinë. Mizoritë e luftës i detyruan amerikanët të ishin më pak izolacionistë. Roosevelti shfrytëzoi qëndrimin e patundur kundër Fuqive të Boshtit si Gjermania, Italia dhe Japonia për të marrë mbështetjen dypartiake në Kongres për rritjen e numrit të ushtarëve që merrnin pjesë në furnizimin e Aleatëve. Shpresat për të mbajtur SHBA-në larg luftës përfunduan me sulmin japonez në Pearl Harbor, më 7 dhjetor të vitit 1941. Gjatë Luftës II Botërore, Komandanti i Përgjithshëm i Forcave të Armatosura, Franklin Roosevelt, ndihmoi në realizimin e një strategjie efikase për të fituar mbi Gjermaninë në Evropë dhe Japoninë në Azi e Paqësorin Lindor. Gjatë kësaj kohe, Roosevelt promovoi formimin e Kombeve të Bashkuara. Në shkurt të vitit 1945, ai mori pjesë në Konferencën e Jaltës së bashku me kryeministrin britanik, Winston Churchill dhe sekretarin e përgjithshëm sovjetik, Josif Stalin, për të diskutuar riorganizimin e pasluftës. Pas Konferencës së Jaltës ai u kthye në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por shëndeti jo i mirë e dha goditjen. Pasditen e 12 prillit të vitit 1945, Roosevelt pësoi hemorragji cerebrale dhe u shua. Vdekja e Franklin Roosevelt tronditi publikun amerikan.
Një lider i sprovuar
Franklin D. Roosevelt ishte udhëheqësi më i rëndësishëm i shekullit të 20-të. Ai shpëtoi demokracinë amerikane nga Depresioni i Madh, udhëhoqi aleatët në fitoren mbi diktatorët, dhe triumfoi në katër palë zgjedhje të njëpasnjëshme. Fitorja e tij merr edhe më shumë vlera pasi dihet se vuante paaftësinë fizike, pas prekjes nga Poliomieliti në vitin 1921. Drejtimi që Franklin i bëri SHBA-së tregon efektivitetin e dukshëm të qeverisjes, një shembull i mirë për politikën e sotme. Roosevelt ishte një udhëheqës i ndërlikuar, i diskutueshëm, por çdo kombinim i ADN-së dhe përvojës e bëri atë të ishte jashtëzakonisht efektiv, sidomos në mandatin e tij të parë dhe të tretë, dhe pasardhësit e kanë parë vazhdimisht atë si një nga udhëheqësit më të fuqishme në historinë e SHBA. Një nga parimet e drejtimit të tij ishte; “Qëllimet mbaji të sigurta, mjetet për ti arritur ato fleksibël”. Fakt është se në vitet 1939-1941, Roosevelt e transformoi Amerikën nga një fuqi e mesme e ndarë dhe në mëdyshje në një udhëheqëse globale. Ai e shtyu izolimin në skajet e jetës kombëtare dhe e tërhoqi vendin në luftë, një veprim ky i kryer me kujdes dhe finesë. Franklin i ndryshonte vazhdimisht taktikat, por pas tyre gjithnjë dallohej synimi i qartë dhe i palëkundur. Për të realizuar synimet e tij, Roosevelt e ktheu qeverinë në një anije me vela, që ecte e fiksuar vetëm drejt progresit, edhe pse ndonjëherë lëkundej, por më në fund e ankoronte atë në portin e zgjedhur prej tij. Suksesi i udhëheqjes së Roosevelt ishte bashkëpunimi; “Ju jeni më të fortë kur punoni me të tjerët”, shprehej FDR. Për shkak të paralizës, pasojë e poliomielitit, Roosevelt u detyrua të mbështetet për arritjen suksesit politik dhe mbijetesën e tij, te familja, miqtë dhe bashkëpunëtorët. Në rrethanat që paraprinë Pearl Harborin, ai caktoi pesë burra të jashtëzakonshëm – diplomatin e mirëshkolluar, Sumner Welles, aventurierin dhe drejtuesin e ardhshëm të aktiviteteve të fshehta të inteligjencës (OSS- Zyra e Shërbimeve Strategjike) Republikanin “Wild Bill” Donovan, punonjësin social dhe influent, Harry Hopkins, kandidatin presidencial të Partisë Republikane (GOP-Grand Old Party) Wendell Willkie, dhe biznesmenin e diplomatin Averell Harriman. Roosevelt i dërgoi ata në misione të veçanta në Europë, që ishin vendimtare për luftën dhe Amerikën e shekullit XX. Pesë të dërguarit ishin frymëzimi dhe instrumentet e politikës së jashtme të Franklin D. Roosevelt. Përvoja e Roosevelt na mëson se: “Të jesh në dijeni të veprimeve të kundërshtarit”, është domosdoshmëri për jetëgjatësinë politike të një lideri. Filozofi dhe diplomat i kohës së luftës Isaiah Berlin ka vërejtur se Franklin Roosevelt besonte në “fleksibilitet, improvizim, trajtimin e personave dhe shfrytëzimin e burimeve të shumëllojshme në mënyra të reja dhe të papritura”. I vendosur për ta neutralizuar krahun izolacionist të Partisë Republikane, ngriti në nivele ndërkombëtare republikanin, Wendell Willkie. Ndokush mendonte se nuk do të ishte e mundur që një ish-rival presidencial t’i shërbente qëllimeve të Rooseveltit, por gaboi. Në të vërtetë, ai zotëronte një shkallë të tillë të lartë të besimit në vete, se koncepti i tij i udhëheqjes së presidencës krejtësisht pa vështirësi apo shqetësim është në thelb shëmbëlltyrë e vetë personalitetit të tij. Besimi i Roosevelt mundësoi mospajtimin e presidentit me këshilltarët kur duhet të merreshin vendime të rëndësishme, mbështetja e tij e hershme për Britanisë në fillim të Luftës së Dytë Botërore shushati shumica e tyre. Zëvendëspresident, guvernator në Nju Jork, dhe më në fund president, ai pothuajse ia ka kushtuar të gjithë jetën e tij shërbimit publik. “Kurioziteti është një gjë e mirë”. Kjo zinte vend të rëndësishëm në metodat e qeverisjes së Roosevelt. Ai liroi zinxhirët komandues. La mënjanë protokollet dhe krijoi perandorinë ndërthurëse administrative. Shpesh ai ua ndante një detyrë të vetme shumë njerëzve. Kjo ishte metoda e duhur për këtë çmenduri administrative. Duke kërkuar inteligjencës kudo, ai shmangu kapjen pas një burimi të vetëm. Me vendosjen e këshilltarëve të tij kundër njëri-tjetrit, ai testoi fuqinë e argumenteve të tyre. Duke shkrirë autoritetin, ai mbante kontrollin mbi çdo gjë. Roosevelt shquhej për Guximin dhe karakteri i fortë. Ai nuk e lejoi asnjëherë paaftësinë të pushtonte shpirtin e tij. Kjo duket në mënyrën se si ai është marrë me poliomielitin që i shkaktoi paaftësinë fizike kur ishte vetëm 39 vjeç. Të gjithë të njohurit e tij ranë dakord: ai u përball me pafuqinë me kurajë, këmbëngulje, dhe shpresë. Këto tipare të karakterit u shfaqën kur, si udhëheqës dhe komandant i përgjithshëm, ai inkurajoi një komb duke luftuar kundër Depresionit të Madh dhe fuqive të Boshtit në Luftën II Botërore. Studiuesi David Kennedy e quan atë një burrë të provuar në jetën politike dhe madje edhe një pasuri kombëtare. Roosevelt ishte një udhëheqës i përgjegjshëm ndaj detyrës. Ndjenja e shërbimit ndaj vendit i ishte rrënjosur nga prindërit, familja e tij e zgjeruar dhe mësuesit në Groton. Ai kurrë nuk kishte parashikuar ndonjë karrierë tjetër veç asaj të shërbyesit publik. I mprehtë dhe mendjehollë, si kushëri i Theodore, Franklin u ngjit në hierarki nga senator i Shtetit të Nju Jorkut e ndihmës sekretar i Marinës, kandidat presidencial. Shumica e njerëzve pranojnë se ai ishte një lider efektiv. Shkrimtarë të shumtë janë përpjekur të gjejnë cilësitë që e bënë atë tërheqës për ndjekësit e tij. Më mirë se kushdo tjetër historiani David Kennedy ka përshkruar disa nga karakteristikat e Roosevelt. “Presidenti i 32 i SHBA-së, ishte njohës i mirë i situatave, karizmatik, vetëbesues, i angazhuar në shërbimin publik, me karakter të fortë, vizion të qartë për të ardhmen e kombit dhe rolin e SHBA-së në botë, zotëronte aftësi politike për të realizuar një fazë përgatitore perfekt përpara marrjes së një vendimi, etj. Ai zotëronte një kureshtje të madhe, një oreks të pakufi për dije që kombinoheshin me kapacitetin e tij për të absorbuar një gamë të habitshme të fakteve përmes bisedës. Bashkëbisedimi ishte mënyra e tij e preferuar e të mësuarit, ai donte t’i flisnin gjerësisht për çdo gjë”, shkruan David Kennedy.
Presidenti i katër mandateve u shua në krye të detyrës
Para Frankin D. Roosevelt, disa presidentë u përpoqën të kërkonin më shumë se dy mandate, por të tjerë e kanë konsideruar të mjaftueshëm drejtimin e vendit në vetëm dy të tillë. Mund të përmendim këtu Ulysses S. Grant, i cili ka bërë përpjekje për një mandat të tretë, por nuk u pa si kandidat i mundshëm nga partia e tij. I ndryshëm ishte rasti i George Washington, i cili u bë i famshëm për mospranimin e një mandati të tretë, dhe shumë ia atribuojnë pikërisht atij amendamentin që u krijua më pas për të krijuar një qeverisje vetëm në dy presidenca. Franklin Roosevelt është i vetmi që u zgjodh të drejtonte vendin në katër mandate. Pasi këtij shërbimi presidencial të Franklin Roosevelt, u propozua dhe më pas u ratifikuara një amendament, ku përcaktohej një afat për presidencën deri në dy mandate. Njerëzit mendonin se të pasurit e një presidenti që shërbente në kaq shumë mandate mund të çonte në korrupsion politik, pushtet të pakufizuar, për shkak të kohës së gjatë të qeverisjes nga një person. Ka pasur disa tentativa për shfuqizimin e këtij amendamenti, por asnjëra prej tyre nuk ka qenë e suksesshme. Franklin Roosevelt do të mbetet i vetmi që ka shërbyer më shumë se dy mandate në krye të SHBA-së. Ai shërbeu si president për dymbëdhjetë vjet, dhe madje u shua pas vitit të parë të mandatit të tij të katërt, pak para shpalljes së fitores ndaj Japonisë, nga një hemorragji cerebrale më 12 prill, 1945. Nga 44 presidentë të Shteteve të Bashkuara, vetëm tetë prej tyre humbën jetën në mandatin e tyre presidencial. Franklin ishte një nga të paktët që u shua nga shkaqe natyrore. Presidentët; Lincoln, Kennedy, Garfield dhe McKinley, u vranë teksa udhëhiqnin SHBA-në. William Harrison, Presidenti i 9-të i SHBA-së, vdiq në vitin 1841 nga pneumonia, Zachary Taylor, Presidenti i 12-të i SHBA-së, vdiq në vitin 1850 pasi vuante nga disa sëmundje, ndërsa Warren G. Harding, presidenti i 29-të, vdiq nën dyshimin për helm, ndërsa mjekët e tij shkak përcaktuan komplikacionet në zemër. /KultPlus.com
Poezi nga Mahatma Gandhi
Merr një buzëqeshje,
dhuroja atyre që nuk e kanë patur asnjëherë.
Merr një rreze dielli,
dhe bëje të fluturojë atje ku mbretëron nata.
Zbulo një burim,
bëj të lahen ata që jetojnë në baltë.
Merr një lot
vendose në syrin e atyre që nuk kanë qarë kurrë.
Merr kurajën
dhe vendose në shpirtin e kujt nuk di të luftojë
Zbulo jetën,
rrëfeja atyre që nuk dinë ta kuptojnë
Merr shpresën,
dhe jeto në dritën e saj
Merr bollëkun,
dhe dhuroja kujt nuk di të dhurojë
Zbulo dashurinë,
dhe bëja të njohur botës./ KultPlus.com
Era Berisha
“Lenorë” titullohet shfaqja e cila mbrëmë shpalosi historinë në teatrin Dodona në Prishtinë. Premiera qe një përvojë teatrale e cila magjepsi me historinë e ndjeshme dhe simbolike. Shfaqja ka bashkuar zërat e gjigantëve letrarë përmes një sërë monologësh të cilat vinin qartazi e bukur. Fragmentet e Jacques Prévert, Charles Bukowski, Oscar Wilde, Gabriel García Márquez, Pablo Neruda, Robert Frost, Constantine P. Cavafy, Nâzım Hikmet, W.H. Auden, N.Simon, T.Williams, Alexander Pushkin dhe Samuel Beckett, erdhën në një mënyrë të atillë që la një plagë të hapur tek publiku, shkruan KultPlus.
Dritat e skenës u fikën fiks në orën 19:42, dhe bashkë me to edhe shushurimat brenda sallës. Skenografia e thjeshtë i hapi rrugën kuptimit të thellë të shfaqjes. Një katror i hapur i vendosur në skenë ishte ajo kutia brenda së cilës zhvillohej gjithçka, dhe përtej saj dilte herë pas here aktori Armend Zeqiri i cili rrëfente historinë e Lenorës, vajza që gjeti dashurinë por që përfundoi në një katrahurë të madhe përtej saj. Rrëfimi i Zeqirit erdhi këndshëm, teksa tregonte për secilin akt të radhës.
Shfaqja e cila zgjati plot një orë, rrëfeu emocionet njerëzore; dashurinë, humbjen, rebelimin, mallin dhe reflektimin ekzistencial. “Lenora” e cila luhej nga aktorja Valmira Hoti, erdhi bujshëm. Ajo rrëfeu jetën e Lenorës nga caku në cak. Intimiteti i marrëdhënies së rolit të saj me personazhin e partnerit “Adrien” që luhej nga aktori Rifat Smani ishte diçka që e ftoi audiencën për të kuptuar rëndësinë që kanë fjalët, veprimet dhe gjestet poetike.
Përpunimi i esencës poetike së shkrimtarëve të njohur ka qenë diçka e bukur. Shfaqja “Lenorë” erdhi si një ekspozitë emocionesh ku në të luftohej për jetë por mbi të gjitha, për dashurinë. Skenat një nga një tregonin takimin e parë të dy personazheve, pastaj rrjedhën e dashurisë së tyre, kujtimet që ia shpalosnin njëri-tjetrit e deri tek errësira që ia mbushi shpirtin të dyve nga prezenca e luftës që sapo kishte gjetur shtëpinë e tyre.
Lenora në një pikë të shfaqjes e kupton që do të bëhet nënë, por shumë shpejtë gjithçka ndryshon. Lufta zë vendin kryesor. Shpirti i saj thyhet në copëza, teksa humbjen e fëmijës e portretizon duke hedhur gjak mbi dy dritaret e improvizuara në skenë. Është një thirrje universale që i bëhet botës për të ndalur luftën dhe derdhjen e gjakunt të njerëzve.
Shfaqja “Lenorë” provokon audiencën për të kuptuar thellësinë e ekzistencës, mbijetesës, kujtimeve dhe vuajtjes poetike. Pra, brenda shfaqjes tregohet një dashuri që sfidohet nga lufta, duke u interpretuar nga një gjuhë poetike që jehon brenda katër mureve në sallë. Ëndrrat e thyera gjejnë vendin edhe tek pasqyrat të cilat në skenë shpesh reflektojnë dritë. Ato thyerje dritash reflektojnë krisma pushke e vdekjeprurëse. Në anën tjetër, kemi rolin e Adrienit, që burgoset dhe plot dyzetekatër orë qëndron duke dëgjuar zhurmën e zorrëve të tij dhe zhurmën e automatikëve që hidhen në ajër. Ai arrin të ikë nga aty dhe ta gjejë të dashurën Lenorë, mirëpo tashmë asgjë nuk është si në fillim.
“Lufta është idiotësi”, thërrasin aktorët në skenë, teksa fisheku i hedhur humb shëmbëllimin e vetë dhe terri plotëson fundin. Është një plagë e hapur që përkon me realitetin e hidhur të tanishëm në botë, realitet ky të cilin shpeshherë e shtyjmë anash në mendime. Shfaqja “Lenorë” nuk ka një fund të lumtur, njashtu sikurse fikja e qirinjëve që tashmë janë simbol për të nderuar të vdekurit, por edhe ata që në luftë janë zhduk e nuk janë gjend më.
Për të treguar më shumë rreth shfaqjes dhe idesë pas saj, për KultPlus foli regjisori Bashkim Ramadani.
“Për mua, dramatizimi i tekstit përfundimtar të shfaqjes ka qenë një sfidë e madhe dhe e vështirë. Kam përdorur poezi, monologë dhe fragmente të ndryshme, të cilat janë shndërruar në dialogë mes personazheve. Kjo qasje më ka mundësuar të eksploroj një mënyrë eksperimentale të ndërtimit të narratives. Tema qendrore dhe kulmore e shfaqjes është lufta dhe pasojat e saj tek dy të rinj, Lenorë dhe Adrien, që jetojnë në pasiguri dhe traumë të vazhdueshme. Përmes vizionit tim regjisorial dhe përjetimeve të këtyre personazheve, kam sjellë një tekst përfundimtar që nga një material dramaturgjik ka marrë formë si tekst skenik, i mbështetur nga metaforat dhe simbolet e gjetjeve dhe zgjidhjeve të mia regjisoriale”, thotë ai.
Sipas tij, skenografia, kostumet, rekuizitat dhe i gjithë arsenali skenik kanë qenë në funksion të shfaqjes, duke përforcuar vizionin dhe konceptin regjisorial. Ndriçimi dhe përzgjedhja muzikore, po ashtu kanë ndihmuar ndjeshëm zhvillimin e dinamikave mes skenave dhe raporteve të personazheve, varësisht nga rrethanat emocionale e dramatike.
“Unë besoj dhe shpresoj se këtë material dramatik, përmes konceptit regjisorial, e kam sjellë në formën më të denjë dhe më të arrirë për një shfaqje teatri. Arritja më e madhe e këtij rrugëtimi dhe eksperimenti teatror është krijimi i një teksti dramatik funksional, të shoqëruar nga elemente skenike që e bëjnë shfaqjen plotësisht të realizuar”, përfundon Ramadani.
Ndërsa, aktorja Valmira Hoti që luan rolin e Lenorës është shprehur tejet e lumtur me rezultatin e shfaqjes, teksa ka thënë se roli i saj ka qenë tejet kompleks.
“Roli i Lenorës ka qenë mjaft kompleks, por më ka ofruar mundësi të shumta shprehëse dhe përjetimi e transformimi. Për mua, është një nga rolet më të dashura, të cilin do ta mbaj gjatë në kujtesë dhe do ta luaj me shumë kënaqësi. Ka qenë një punë e lodhshme që ka kërkuar shumë durim dhe përkushtim, por në fund ia ka vlejtur,” thotë ajo.
Bashkëpunimin me partnerët skenikë dhe të gjithë bashkëpunëtorët, ajo e ka vlerësuar si shumë të mirë.
Shfaqja është bashkëprodhim me Teatrin Dodona dhe është mbështetur nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Komuna e Prishtinës dhe Barabar Centre.
Skenografia: Burim Arifi
Kostumografia: Blendina Xhema
Dizajni i dritave: Skender Latifi
Ilustrimi dhe dizajni: Dardan Luta
Fotografitë: Sovran Nrecaj
Video: Genc Berisha
Teknikë të skenës: Albert Gashi, Bedri Maloku, Fadil Bekteshi./ KultPlus.com
Wisława Szymborska
Ca –
që domethënë jo të gjithë.
Madje as shumica e atyre të gjithëve, veç pakica.
Pa përfshirë këtu shkollat, se aty duhet,
si dhe poetët dora vetë,
në tërësi mbeten nja dy në njëmijë vetë.
Pëlqejnë –
por dikujt i pëlqen makar dhe supa e pulës,
dikujt i pëlqejnë përgëzimet dhe ngjyra blu,
dikujt i pëlqen një shall i vjetër,
dikujt i pëlqen të ketë në dorë dikë tjetër,
dikujt i pëlqen të kujdeset për një qen.
Poezinë –
ore, po ç’na është vallë kjo poezia?
Më tepër se një përgjigje tërthorazi
ka marrë një pyetje e tillë.
Por s’e di që s’e di dhe mbahem fort pas saj
si pas një parmaku.
(shqip – e.q.)/KultPlus.com
Në Kavajë u zhvillua takimi i nisjes së projektit “EPIC – Fuqizimi i Rinisë dhe Prodhuesve Lokalë përmes Turizmit Kulturor”.
Ky projekt zbatohet nga Auleda – Agjencia për Zhvillimin e Ekonomisë Lokale dhe mbështetet nga programi i granteve të EU4Culture.
Projekti është i përqendruar në sitet e prekura nga tërmeti i vitit 2019, si kalaja e Bashtovës dhe Muzeu Etnografik i Kavajës dhe ka si qëllim krijimin e produkteve turistike inovative dhe miqësore me mjedisin, si prodhime ushqimore lokale dhe shtigje të turizmit kulturor.
Projekti EPIC do të targetojë drejtpërdrejtë të rinjtë, gratë dhe bizneset lokale për të përmirësuar aftësitë e tyre në fusha si shërbimi ndaj klientit dhe planifikimi i turizmit, ndërkohë që do të krijojë dhe mundësi të reja ekonomike për rajonin.
Takimi i Kavajës bëri bashkë aktorë të ndryshëm nga komuniteti lokal, përfshirë përfaqësues nga Bashkia e Kavajës dhe ajo e Rrogozhinës, si dhe biznese e organizata të tjera./atsh/KultPlus.com
Nga: Luan Kondi
Një nga presidentët më të pëlqyer nga amerikanët, Franklin Delano Roosevelt, njohur ndryshme edhe si FDR (shkronjat e pra të emrit të tij), drejtoi SHBA-në me sukses gjatë Depresionit të Madh dhe Luftës së Dytë Botërore. Programi i tij qeverisës (New Deal) Marrëveshja e Re krijoi vende pune, lejoi hapësira për sindikatat, reformoi vendin me anë të rregullimit të Wall Street dhe sistemit bankar kombëtar, dhe siguroi një rritje ekonomike të qëndrueshme. Disa nga programet e realizuara prej tij si Siguria Sociale dhe Korporata e Sigurimit të Depozitave Federale, janë shumë të rëndësishme ende.
Edhe pse ai u përpoq të mbante Amerikën neutrale gjatë Luftës së Dytë Botërore, duke mbështetur gjithnjë aleatët, por pas sulmeve në Pearl Harbor, Roosevelt e çoi Amerikën në luftë të drejtpërdrejtë. Udhëheqja e tij rezultoi një strategji efikase në luftë pasi mundësoi shkatërrimin përfundimtar të nazistëve dhe fuqive të Boshtit. Shumë historianë mendojnë se hyrja e SHBA-së në luftë ishte një pikë kthese, e pikërisht kjo e bëri Rooseveltin një president të njohur. Franklin kujtohet si një politikan i madh, nga modeli qeverisës i të cilit mund të përfitohet mjaft. Franklin D. Roosevelt udhëhoqi popullin amerikan gjatë një momenti shumë të rëndësishëm të historisë së SHBA-së. Në prag të një lufte të madhe botërore, kur vendi ishte ekonomikisht i shkatërruar, u desh një njeri i fortë, si Franklin, që t’i trajtonte në mënyrë strategjike këto kriza. Presidenca e Roosevelt la një trashëgimi, që e bën atë një emër të madh të familjes së tij. Gjatë viteve ka ndodhur të harrohen disa prej presidentëve të SHBA-së, por me Franklin Roosevelt, që drejtoi dymbëdhjetë vjet, vështirë të ndodhë kjo. Reformat e ndërmarra nga Roosevelt e radhisin atë në krye të listës së presidentëve. Franklin Roosevelt ishte presidenti me moshë të re, që e solli Amerikën në epokën moderne të shekullit XX. Njeriu i fortë, i cili mposhti sëmundjen dhe paaftësinë për të udhëhequr një komb në luftë, mbetet një figurë historike që do të vlerësohet dhe respektohet edhe nga brezat e ardhshëm.
Si u formua personaliteti i Franklin Roosevelt
Franklin, edhe pse një president i lavdishëm, nuk ka qenë asnjëherë një nxënës dhe student i shkëlqyer. Ai deri në moshën 14-vjeçare mësoi në çifligun familjar Springwood. Më vonë u dërgua në shkollën përgatitore në Groton, ku shkonin fëmijët e familjeve të pasura, dhe më tej ndoqi studimet në Harvard. Ai mori nota mesatare në të gjithë shkollën dhe madje edhe gjatë shkollës së drejtësisë. Ai u diplomua në Harvard për histori, dhe më vonë ndoqi studimet për drejtësi në Universitetin e Columbias, por i ndërpreu ato pasi dha provimin e avokatisë. Edhe pse pa një diplomë në drejtësi, ai u përpoq të fillonte karrierën si avokat deri sa vendosi të hynte në shërbimin publik. Ashtu siç ndodh te shumë njerëz të suksesshëm, shkollimi i tij në fillim nuk ishte një tregues i vërtetë i asaj që Franklin Roosevelt do të ishte në gjendje të realizonte më vonë në jetë. Përkundër atij suksesi të madh që arriti si një udhëheqës i fuqishëm, Franklin nuk kishte një edukim shumë të fortë formal. Sot do të ishte shumë e vështirë që dikush të bëhet president pa një arsimim të fuqishëm, dhe sidomos pa një prapavijë të fortë ligjore. Edhe pse nuk shkëlqeu në shkollë, Franklin Delano Roosevelt mësoi shumë nga përvoja e jetës. Kjo e ndikoi atë në marrjen e vendimeve shumë të zgjuara gjatë karrierës së tij presidenciale. Franklin ishte kushëriri i pestë i Theodore Roosevelt, Presidentit të 26-të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Ai erdhi nga një familje shumë e privilegjuar, e cila kishte shumë të afërm me ndikim të madh në politikë dhe fusha të tjera. Krenar për prejardhjen e familjes së tij, Franklin pohonte se kishte lidhje me njëmbëdhjetë Presidentë të SHBA-së, si edhe njerëz të famshëm si Robert E. Lee, Jefferson Davis, Mbretëresha Elizabeth dhe Winston S. Churchill. Kjo tregon se aftësitë udhëheqëse të Franklin ishin në linjën e gjakut të tij.Franklin lidhi martesë me Eleanor Roosevelt, mbesën e Theodore Roosevelt. Eleanor ishte grua e zgjuar dhe e mirëarsimuar për kohën e saj. Ajo ndikoi shumë në “New Deal” (Marrëveshjen e Re), si dhe ndihmoi Franklinin në reformat e nevojshme gjatë Depresionit të Madh.
Një Roosevelt ndryshe në politikë
Edhe pse Franklin erdhi nga një linjë e gjatë politikanësh, ai ishte i pari demokrat në familjen e tij. Të gjithë Rooseveltët përfshirë dhe Theodorin, ishin republikanë. Në fakt, vendimi i tij për të qenë një demokrat e ndihmoi të fillonte karrierën politike. Në zgjedhjet për Senatin e Shtetit të Nju Jorkut, në vitin 1910, edhe pse kandidonte me siglën e demokratëve, ai u votua kryesisht për shkak të emrit të familjes së tij. Vetëm një demokrat kishte mundur të fitonte në Kontenë e Dutchess, zona ku kandidonte Franklin, që nga viti 1856. Atë kohë, shumë njerëz ende kujtonin me respekt të madh Theodore Rooseveltin, ndaj dhe Partia Demokratike vendosi të kandidonte atje një Roosevelt demokrat. Franklin fitoi me diferencë votash dhe kjo shënoi nisjen e karrierës së tij politike. Roosevelt kishte një karrierë premtuese sepse më herët ai kishte shërbyer si senator i shtetit dhe Ndihmës Sekretar i Marinës. Në vitin 1920, ai konkurroi për një biletë në Shtëpinë e Bardhë, për zëvendëspresident, teksa guvernatori i Ohios, James Cox ishte kandidat për Presidentit. Ata humbën në betejën elektorale me Warren G. Harding dhe Calvin Coolidge. Kjo nuk e pengoi Franklin të vazhdojë shërbimin në poste publike.
Presidenti në karrigen me rrota
Franklin Roosevelt u paralizua pas një goditjeje nga poliomieliti në vitin 1921. Ai nuk e la paaftësinë fizike ta ndalonte për t’u marrë me politikë. Roosevelt u përpoq pareshtur të gjente një kurë për sëmundjen e tij. Për një kohë, ai u tërhoq për shkak të sëmundjes, por bashkëshortja Eleanor dhe Louis Howe e inkurajuan të vazhdonte më tej. Roosevelt punoi shumë në përmirësimin e imazhit fizik dhe politik. Ai mësoi të ecte vetë në distanca të shkurtra. Franklin kujdesej të mos shfaqej në publik duke përdorur karrigen me rrota. Asnjëherë nuk deshi të mësohej nga publiku aftësia e tij e kufizuar. Roosevelt i mbajti larg mediat nga ky problem, ndaj ekzistojnë vetëm tre foto që e tregojnë atë në karrigen me rrota. Paraliza e Franklin e solli poliomielitin në vëmendje publike. Mijëra jetë janë kursyer nga çrrënjosja e kësaj sëmundjeje. Për zbulimin e vaksinës kundër poliomielitit ka meritë edhe Roosevelt, pasi nxiti hulumtuesit. Pas disa mosmarrëveshjeve me persona me ndikim në Partinë Demokratike të Nju Jorkut, Roosevelt u shfaq në paqe me ta në Konventat Kombëtare të vitit 1924 dhe 1928 për të emëruar guvernatorin e Nju Jork, Al Smith si kandidat për president. Kjo e rriti ekspozimin e tij kombëtar, ndaj dhe Al Smith i kërkoi të kandidonte për guvernator i Nju Jorkut, në vitin 1928. Roosevelt fitoi me rezultat të ngushtë, por ky triumf i dha besimin të kuptonte se ylli i tij politik ishte në ngjitje. Si guvernator, ai besonte në një qeveri progresive që krijonte programe të reja sociale. Në vitin 1930, republikanët u fajësuan për Depresionin e Madh dhe Franklin Roosevelt ndjeu se kishte ardhur koha e triumfit. Ai filloi përgatitjen për një kandidim në zgjedhjet presidenciale. Shpesh bënte thirrje publike për ndërhyrjen e qeverisë në ekonomi, që të siguronte lehtësi, shërim përmes reformave. Qasja e tij optimiste, pozitive dhe përvoja personale e ndihmuan të fitonte ndaj kandidatit republikan Herbert Hoover, për president, në nëntor të viti 1932. Kur Roosevelt mori detyrën, në mars të vitit 1933, Amerika numëronte 13 milionë të papunë dhe qindra banka ishin mbyllur. Roosevelt u përball me krizën më të madhe në historinë e SHBA-së që nga Lufta Civile. Në 100 ditët e para si presidenti Franklin Roosevelt propozoi reformë të thellë ekonomike materializuar në programin “Marrëveshja e Re”. Ai urdhëroi mbylljen e përkohshme të bankave për të ndaluar tërheqjen e depozitave. Ai formoi një “Task Forcë” me ekspertë ekonomikë, të cilët projektuan agjencitë për të mbështetur fermerët, punësuar të rinjtë, rregulluar pagat e çmimet, siguruar depozitat bankare, rregulluar tregun e aksioneve, subvencionimin e kolateralëve etj. Që nga viti 1936, ekonomia tregoi shenja përmirësimi. Produkti i Brendshëm Bruto u rrit me 34 për qind, dhe papunësia ra nga 25 për qind në 14 për qind. Por, Franklin Roosevelt u përball me kritika për rritjen e shpenzimeve qeveritare, buxhet të çekuilibruar, dhe se e kishte çuar vendin drejt socializmit. Disa akte të Marrëveshjes së Re u deklaruan jo kushtetuese nga Gjykata e Lartë e SHBA-së. Në vitin 1938, opinioni jo pozitiv për qeverisjen, rritja e ngadaltë ekonomike dhe fitoret e republikanëve në zgjedhjet e ndërmjetme, nuk i dha mundësinë Rooseveltit të kalonte legjislacionin e reformës.
Lavdia e një udhëheqësi të madh
Që nga fundi i Luftës së Parë Botërore, Amerika kishte adoptuar një politikë izolacioniste në politikën e jashtme. Në fillim të viteve 30-të, Kongresi miratoi aktet e neutralitetit të SHBA-së, duke parandaluar ndërhyrjen e saj në konfliktet e huaja. Në vitin 1933, Franklin D. Roosevelt largoi vendin nga parimi i njëanshëm i Doktrinës Monroe dhe themeloi politika të fqinjësisë së mirë me Amerikën Latine. Megjithatë, me lindjen e konflikteve ushtarake në Azi dhe Evropë, Roosevelt ka kërkuar mënyra për të ndihmuar Kinën në luftën me Japoninë dhe deklaruar se Franca dhe Britania e Madhe ishin “Vija e parë e mbrojtjes” së Amerikës nga Gjermania naziste. Në vitin 1940, Roosevelt nuk ishte shprehur publikisht se do të kandidonte për një mandat të tretë presidencial. Por duke parë fitoret e Gjermanisë në Evropë dhe dominimin në rritje të Japonisë në Azi, ndjeu se vetëm ai kishte përvojën dhe aftësitë për të udhëhequr Amerikën në situata të tilla. Në Konventën Kombëtare të Partisë Demokratike në Çikago, Roosevelt i sfidoi të gjithë kundërshtarët dhe doli kandidat për president i demokratëve. Në nëntor 1940 ai fitoi zgjedhjet presidenciale kundër republikanit Wendell Willkie. Gjatë vitit 1941, Franklin Roosevelt inkurajoi fabrikat e SHBA-së të bëhen një “arsenali i demokracisë” për aleatët – Francën, Britaninë dhe Rusinë. Mizoritë e luftës i detyruan amerikanët të ishin më pak izolacionistë. Roosevelti shfrytëzoi qëndrimin e patundur kundër Fuqive të Boshtit si Gjermania, Italia dhe Japonia për të marrë mbështetjen dypartiake në Kongres për rritjen e numrit të ushtarëve që merrnin pjesë në furnizimin e Aleatëve. Shpresat për të mbajtur SHBA-në larg luftës përfunduan me sulmin japonez në Pearl Harbor, më 7 dhjetor të vitit 1941. Gjatë Luftës II Botërore, Komandanti i Përgjithshëm i Forcave të Armatosura, Franklin Roosevelt, ndihmoi në realizimin e një strategjie efikase për të fituar mbi Gjermaninë në Evropë dhe Japoninë në Azi e Paqësorin Lindor. Gjatë kësaj kohe, Roosevelt promovoi formimin e Kombeve të Bashkuara. Në shkurt të vitit 1945, ai mori pjesë në Konferencën e Jaltës së bashku me kryeministrin britanik, Winston Churchill dhe sekretarin e përgjithshëm sovjetik, Josif Stalin, për të diskutuar riorganizimin e pasluftës. Pas Konferencës së Jaltës ai u kthye në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por shëndeti jo i mirë e dha goditjen. Pasditen e 12 prillit të vitit 1945, Roosevelt pësoi hemorragji cerebrale dhe u shua. Vdekja e Franklin Roosevelt tronditi publikun amerikan.
Një lider i sprovuar
Franklin D. Roosevelt ishte udhëheqësi më i rëndësishëm i shekullit të 20-të. Ai shpëtoi demokracinë amerikane nga Depresioni i Madh, udhëhoqi aleatët në fitoren mbi diktatorët, dhe triumfoi në katër palë zgjedhje të njëpasnjëshme. Fitorja e tij merr edhe më shumë vlera pasi dihet se vuante paaftësinë fizike, pas prekjes nga Poliomieliti në vitin 1921. Drejtimi që Franklin i bëri SHBA-së tregon efektivitetin e dukshëm të qeverisjes, një shembull i mirë për politikën e sotme. Roosevelt ishte një udhëheqës i ndërlikuar, i diskutueshëm, por çdo kombinim i ADN-së dhe përvojës e bëri atë të ishte jashtëzakonisht efektiv, sidomos në mandatin e tij të parë dhe të tretë, dhe pasardhësit e kanë parë vazhdimisht atë si një nga udhëheqësit më të fuqishme në historinë e SHBA. Një nga parimet e drejtimit të tij ishte; “Qëllimet mbaji të sigurta, mjetet për ti arritur ato fleksibël”. Fakt është se në vitet 1939-1941, Roosevelt e transformoi Amerikën nga një fuqi e mesme e ndarë dhe në mëdyshje në një udhëheqëse globale. Ai e shtyu izolimin në skajet e jetës kombëtare dhe e tërhoqi vendin në luftë, një veprim ky i kryer me kujdes dhe finesë. Franklin i ndryshonte vazhdimisht taktikat, por pas tyre gjithnjë dallohej synimi i qartë dhe i palëkundur. Për të realizuar synimet e tij, Roosevelt e ktheu qeverinë në një anije me vela, që ecte e fiksuar vetëm drejt progresit, edhe pse ndonjëherë lëkundej, por më në fund e ankoronte atë në portin e zgjedhur prej tij. Suksesi i udhëheqjes së Roosevelt ishte bashkëpunimi; “Ju jeni më të fortë kur punoni me të tjerët”, shprehej FDR. Për shkak të paralizës, pasojë e poliomielitit, Roosevelt u detyrua të mbështetet për arritjen suksesit politik dhe mbijetesën e tij, te familja, miqtë dhe bashkëpunëtorët. Në rrethanat që paraprinë Pearl Harborin, ai caktoi pesë burra të jashtëzakonshëm – diplomatin e mirëshkolluar, Sumner Welles, aventurierin dhe drejtuesin e ardhshëm të aktiviteteve të fshehta të inteligjencës (OSS- Zyra e Shërbimeve Strategjike) Republikanin “Wild Bill” Donovan, punonjësin social dhe influent, Harry Hopkins, kandidatin presidencial të Partisë Republikane (GOP-Grand Old Party) Wendell Willkie, dhe biznesmenin e diplomatin Averell Harriman. Roosevelt i dërgoi ata në misione të veçanta në Europë, që ishin vendimtare për luftën dhe Amerikën e shekullit XX. Pesë të dërguarit ishin frymëzimi dhe instrumentet e politikës së jashtme të Franklin D. Roosevelt. Përvoja e Roosevelt na mëson se: “Të jesh në dijeni të veprimeve të kundërshtarit”, është domosdoshmëri për jetëgjatësinë politike të një lideri. Filozofi dhe diplomat i kohës së luftës Isaiah Berlin ka vërejtur se Franklin Roosevelt besonte në “fleksibilitet, improvizim, trajtimin e personave dhe shfrytëzimin e burimeve të shumëllojshme në mënyra të reja dhe të papritura”. I vendosur për ta neutralizuar krahun izolacionist të Partisë Republikane, ngriti në nivele ndërkombëtare republikanin, Wendell Willkie. Ndokush mendonte se nuk do të ishte e mundur që një ish-rival presidencial t’i shërbente qëllimeve të Rooseveltit, por gaboi. Në të vërtetë, ai zotëronte një shkallë të tillë të lartë të besimit në vete, se koncepti i tij i udhëheqjes së presidencës krejtësisht pa vështirësi apo shqetësim është në thelb shëmbëlltyrë e vetë personalitetit të tij. Besimi i Roosevelt mundësoi mospajtimin e presidentit me këshilltarët kur duhet të merreshin vendime të rëndësishme, mbështetja e tij e hershme për Britanisë në fillim të Luftës së Dytë Botërore shushati shumica e tyre. Zëvendëspresident, guvernator në Nju Jork, dhe më në fund president, ai pothuajse ia ka kushtuar të gjithë jetën e tij shërbimit publik. “Kurioziteti është një gjë e mirë”. Kjo zinte vend të rëndësishëm në metodat e qeverisjes së Roosevelt. Ai liroi zinxhirët komandues. La mënjanë protokollet dhe krijoi perandorinë ndërthurëse administrative. Shpesh ai ua ndante një detyrë të vetme shumë njerëzve. Kjo ishte metoda e duhur për këtë çmenduri administrative. Duke kërkuar inteligjencës kudo, ai shmangu kapjen pas një burimi të vetëm. Me vendosjen e këshilltarëve të tij kundër njëri-tjetrit, ai testoi fuqinë e argumenteve të tyre. Duke shkrirë autoritetin, ai mbante kontrollin mbi çdo gjë. Roosevelt shquhej për Guximin dhe karakteri i fortë. Ai nuk e lejoi asnjëherë paaftësinë të pushtonte shpirtin e tij. Kjo duket në mënyrën se si ai është marrë me poliomielitin që i shkaktoi paaftësinë fizike kur ishte vetëm 39 vjeç. Të gjithë të njohurit e tij ranë dakord: ai u përball me pafuqinë me kurajë, këmbëngulje, dhe shpresë. Këto tipare të karakterit u shfaqën kur, si udhëheqës dhe komandant i përgjithshëm, ai inkurajoi një komb duke luftuar kundër Depresionit të Madh dhe fuqive të Boshtit në Luftën II Botërore. Studiuesi David Kennedy e quan atë një burrë të provuar në jetën politike dhe madje edhe një pasuri kombëtare. Roosevelt ishte një udhëheqës i përgjegjshëm ndaj detyrës. Ndjenja e shërbimit ndaj vendit i ishte rrënjosur nga prindërit, familja e tij e zgjeruar dhe mësuesit në Groton. Ai kurrë nuk kishte parashikuar ndonjë karrierë tjetër veç asaj të shërbyesit publik. I mprehtë dhe mendjehollë, si kushëri i Theodore, Franklin u ngjit në hierarki nga senator i Shtetit të Nju Jorkut e ndihmës sekretar i Marinës, kandidat presidencial. Shumica e njerëzve pranojnë se ai ishte një lider efektiv. Shkrimtarë të shumtë janë përpjekur të gjejnë cilësitë që e bënë atë tërheqës për ndjekësit e tij. Më mirë se kushdo tjetër historiani David Kennedy ka përshkruar disa nga karakteristikat e Roosevelt. “Presidenti i 32 i SHBA-së, ishte njohës i mirë i situatave, karizmatik, vetëbesues, i angazhuar në shërbimin publik, me karakter të fortë, vizion të qartë për të ardhmen e kombit dhe rolin e SHBA-së në botë, zotëronte aftësi politike për të realizuar një fazë përgatitore perfekt përpara marrjes së një vendimi, etj. Ai zotëronte një kureshtje të madhe, një oreks të pakufi për dije që kombinoheshin me kapacitetin e tij për të absorbuar një gamë të habitshme të fakteve përmes bisedës. Bashkëbisedimi ishte mënyra e tij e preferuar e të mësuarit, ai donte t’i flisnin gjerësisht për çdo gjë”, shkruan David Kennedy.
Presidenti i katër mandateve u shua në krye të detyrës
Para Frankin D. Roosevelt, disa presidentë u përpoqën të kërkonin më shumë se dy mandate, por të tjerë e kanë konsideruar të mjaftueshëm drejtimin e vendit në vetëm dy të tillë. Mund të përmendim këtu Ulysses S. Grant, i cili ka bërë përpjekje për një mandat të tretë, por nuk u pa si kandidat i mundshëm nga partia e tij. I ndryshëm ishte rasti i George Washington, i cili u bë i famshëm për mospranimin e një mandati të tretë, dhe shumë ia atribuojnë pikërisht atij amendamentin që u krijua më pas për të krijuar një qeverisje vetëm në dy presidenca. Franklin Roosevelt është i vetmi që u zgjodh të drejtonte vendin në katër mandate. Pasi këtij shërbimi presidencial të Franklin Roosevelt, u propozua dhe më pas u ratifikuara një amendament, ku përcaktohej një afat për presidencën deri në dy mandate. Njerëzit mendonin se të pasurit e një presidenti që shërbente në kaq shumë mandate mund të çonte në korrupsion politik, pushtet të pakufizuar, për shkak të kohës së gjatë të qeverisjes nga një person. Ka pasur disa tentativa për shfuqizimin e këtij amendamenti, por asnjëra prej tyre nuk ka qenë e suksesshme. Franklin Roosevelt do të mbetet i vetmi që ka shërbyer më shumë se dy mandate në krye të SHBA-së. Ai shërbeu si president për dymbëdhjetë vjet, dhe madje u shua pas vitit të parë të mandatit të tij të katërt, pak para shpalljes së fitores ndaj Japonisë, nga një hemorragji cerebrale më 12 prill, 1945. Nga 44 presidentë të Shteteve të Bashkuara, vetëm tetë prej tyre humbën jetën në mandatin e tyre presidencial. Franklin ishte një nga të paktët që u shua nga shkaqe natyrore. Presidentët; Lincoln, Kennedy, Garfield dhe McKinley, u vranë teksa udhëhiqnin SHBA-në. William Harrison, Presidenti i 9-të i SHBA-së, vdiq në vitin 1841 nga pneumonia, Zachary Taylor, Presidenti i 12-të i SHBA-së, vdiq në vitin 1850 pasi vuante nga disa sëmundje, ndërsa Warren G. Harding, presidenti i 29-të, vdiq nën dyshimin për helm, ndërsa mjekët e tij shkak përcaktuan komplikacionet në zemër. /KultPlus.com
Opera shqiptare “Vjosa” zë një vend të rëndësishëm në repertorin e Teatrit Kombëtar të Operas dhe Baletit, si një nga veprat tërësisht shqiptare. Me muzikë të kompozitorit Tish Daija dhe libret të Llazër Siliqit premiera e kësaj vepre u mbajt më 9 shkurt të vitit 1980.
Interpretuesit e operës “Vjosa” ishin artistët më në zë të skenës operistike shqiptare, si: Edith Mihali, Shqipe Mingomataj, Gaqo Çako, Ramiz Kovaçi, Hysen Koçia, Pëllumb Katroshi, Petrika Rrëmbeci, Emine Gjata etj.
Kompozitor: Tish Daija. Libreti:Llazar Siliqi. Dirigjent: Ermir Krantja. Regjisore: Drita Agolli. Skenograf: Ksenofon Dilo. Mjeshtër kori: Rozmari Jorganxhi.
Personazhet dhe interpretët: Vjosa: Edith Mihali, Shqipe Mingomataj; Naska: Rajmonda Dabulla, Xhovana Doko, Valentina Qato; Muji: Gaqo Çako, Hysen Koçia, Gjergj Sulioti; Biraku: Lefter Besho, Pëllumb Katroshi; Sadiku: Ramiz Kovaçi, Burhan Spahiu; Zela: Luiza Papa, Emine Gjata, Mimika Martiri; Hana: Afërdita Pilkati, Z.Vukaj; Lulja: Myzejen Mullaj, Zeliha Sina; Çlirimi: Gaqo Zdruli, Luan Sula, Vangjo Kosta; Gjergji: Agim Quku, Petrika Rëmbeci; Fredi: Janaq Mici; Zadja: Xhovana Doko, Valentina Qato. / KultPlus.com
Bernard Çobaj
‘We’ll allways have Paris’ (një nga thëniet më të paharrueshme në kinematografi)
Në kumtesën “Letërsia dhe Kombet e Vegjël”, të lexuar në Kongresin e Shkrimtarëve çek më 1967, Milan Kundera, vuri në pah se kultura nuk është vetëm art, por është mjet që mbron dhe arsyeton ekzistencën e identitetit kombëtar. Në një botë ku historia shpesh shkruhet nga të fuqishmit, popujt e vegjël mbijetojnë dhe e arsyetojnë ekzistencën duke krijuar vepra madhështore që flasin me gjuhë universale. Kundera argumenton se letërsia shndërrohet në një mundësi që popujt e vegjël të afirmohen në skenën ndërkombëtare.
Një reflektim të ngjashëm gjejmë në esenë e Kadaresë “Eskili ky humbas i madh” (1985), ku ai e analizon thellësisht lidhjen mes botës moderne, mitologjisë dhe historisë në krijimin e letërsisë së përhershme dhe universale.
Këto dy figura të mëdha të kombeve të vegjël, Kadare dhe Kundera, me veprat e veta justifikuan ekzistencën e kombeve të tyre përkatëse. Të dy, poashtu, ndajnë fatin e shkrimtarëve që u mërguan nga vendlindja e tyre në Paris.
I (vet)mërguar si Kadare dhe Kundera, por më herët në shekullin XX, ishte James Joyce-i, i cili madje në opusin e vet letrar e ka dramën me titull “Të mërguarit”, në një kontekst ndryshe nga kjo që po e përmendim. Parisi është qyteti që i lidh fatet e këtyre tre autorëve.
Në kontesktin e rëndësisë që ka letërsia apo kultura në tërësi në ruajtjen e ekzistencës së kombeve të vegjël, Joyce-i u shndërrua në topos të identitetit, kulturës irlandeze. Emri i tij personifikon kulturën dhe identitetin irlandez sot në botë, madje në traditën e bujshme kulturore ku renditen emrat e nobelistëve siç janë William Butler Yeats, Semuel Becket, Seamus Heaney, përfshirë emrat e autorëve të periudhave të kaluara si Lawrence Stern, George Bernard Shaw, Oscar Wilde.
Mesnatë në Paris
Ky nëntitulli i referohet filmit të Woody Allen (Midnight in Paris) ku një shkrimtar çdo natë udhëton në kohë, në Parisin e viteve të 1920-ta.
Sylvia Beach zuri vendin e vet në historinë e kulturës botnore për themelimin e librarisë së saj ikonike “Shakespeare and Company” në Paris në vitin 1919, që u bë një vend i rëndësishëm për shkrimtarët modernistë, veçanërisht ata që jetonin dhe punonin në Paris në vitet 1920. Ajo ishte një figurë kyçe që ndihmoi në formësimin e trajektores së letërsisë moderniste.
Beach është shumë e njohur për botimin e Uliksit të James Joyce-it në vitin më 2 shkurt të 1922, në ditëlindjen e 40-të të autorit. Pavarësisht vështirësive financiare dhe kritikave, ajo ia doli të botonte këtë vepër epokale, e cila do të shndërrohej në një nga librat më të rëndësishëm të shekullit të 20-të. Ernest Hemingway luajti rol të rëndësishëm në inkurajimin e Beach ta botonte “Uliksin”. Për më tepër, për shkak të censurës dhe përpjekjeve për të bllokuar librin, Beach i garantoi Joyce-it që do të mund të botonte veprën pa asnjë ndërhyrje të jashtme.
Ka simbolikë në faktin që botues i “Uliksit”ishte libraria “Shakespeare and Company”, duke pas parasysh rolin e rëndësishëm që luan Shakeaspeare-i në formësimin intelektual dhe opusin letrar të Joyce-it. Shakespeare-i, si askush para e pas tij, kishte aftësinë të depërtonte në shpirtin njerëzor, ndërsa Joyce-i zotëronte një aftësi të jashtëzakonshme për t’i shprehur edhe nuancat më të imta të atij shpirti.
Është interesante të theksohet se rolin që Sylvia Beach luajti përmes librarisë së saj në Paris, e mori përsipër Victoria Ocampo, një shkrimtare dhe botuese me ndikim nga Argjentina, duke promovuar skenën letrare të Amerikës Latine: figura të shquara si Borges-i, Octavio Paz-i dhe Gabriel García Márquez-i.
Libraria “Shakespeare and Company” vazhdon e mbart statusin kult: një mishërim i asaj që Borges-i do ta quante “parajsë e librave”. Në të vërtetë, Borges-i i përjetonte libraritë si një portë drejt një universi të pafund dijesh, një hapësirë ku mundësitë e mendimit dhe të shpikjes së ideve ishin të pakufishme.
(vazhdon)/ KultPlus.com
Qendra e Studimit të Arteve pranë Akademisë së Shkencave të Shqipërisë prezantoi “Vjetarin artistik shqiptar” (VASH).
VASH është një projekt i Qendrës së Studimit të Arteve, pjesë e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, e cila konsiderohet si vepra e parë në llojin e saj në ndihmë kërkuesve shkencorë, pedagogëve, studentëve dhe publikut më të gjerë.
Akademiku Stefan Çapaliku, drejtor i QSA-së, u ndal së pari në përcaktimin e objektit të punës, mbështetur në pesë aksione bazë, prej nga do të nisë një kontribut sistematik: krijimi i VASH-it; krijimi i Qendrës së Dokumentacionit Artistik; i bibliografisë retrospektive e studimeve mbi artin shqiptar, i enciklopedisë së artit shqiptar, historitë e fushave specifike të artit.
“Të gjitha këto detyra promovojnë idenë e restaurimit të kujtesës dhe rifunksionalizimin e arkivave kulturore”, u shpreh akademik Çapaliku, duke e theksuar se, krijimi i arkivave është një proces jetik.
Studiuesja e artit dr. Anxhela Cikopano tha se vjelja e arkivave të artit me një paraqitje kronologjike është një punë që duhej të kishte ekzistuar shumë më herët. Ajo vërejti se ndaj fondit arkivor është treguar pakujdesi dhe duhet të ringrihen dhe t’i rifitojmë arkivat.
Studiuesja dr. Jonida Gashi vuri në dukje se ka ekzistuar mungesa e disiplinës në mbledhjen e arkivave të artit, dhe kjo e bënë VASH-in një projekt me potencial, i cili në kuadër të rrjetëzimit të arkivave, në rastin më të mirë ofron një pasqyrë më të plotë të jetës artistike dhe kulturore.
Akad. Vasil Tole, zëvendëskryetar i ASHSH-së, vlerësoi punën e Qendrës që ka përfshirë në projektet e saj të gjitha disiplinat e artit. Ai theksoi se duhet të nis procesi i hapjes dhe forcimit të bashkëpunimit me institucionet vendore dhe ato drejtuese.
Kryetari i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, e përgëzoi grupin e punës së këtij projekti për iniciativën dhe arritjet e deritanishme dhe u shpreh për perspektivën e lidhjes së marrëveshjeve institucionale me qendrat arkivore./atsh/KultPlus.com
Aktorja Annie Wersching ka vdekur para dy vitesh, në moshën 45-vjeçare.
Ajo ishte më e njohur për rolin e agjentes së FBI Renee Walker në serialin “24”.
Wersching siguroi gjithashtu zërin për Tess në videolojën “The Last of Us”.
Wersching u shfaq rregullisht në drama televizive. Në vitin 2007, ajo luajti Amelia Joffe në “General Hospital”. Roli i saj kryesor erdhi në vitin 2008 kur ajo portretizoi agjenten e FBI Renee Walker në shfaqjen e suksesshme të Fox “24”, duke luajtur së bashku me Kiefer Sutherland gjatë sezonit të shtatë dhe të tetë.
Disa nga projektet televizive të Wersching përfshijnë rolin e saj si dashuria e Harry Bosch (Titus Welliver) në serialin e vitit 2014 të Amazon Prime “Bosch” dhe një rol të përsëritur si vampirja e keqe Lily Salvatore në “The Vampire Diaries” të CW. / KultPlus.com
Hungaria e parë nga sytë e fotografit Roland Tasho vjen në një ekspozitë, të hapur në hollin e bashkisë së Shkodrës.
Në vizitat e tij në tri dekada në Budapest, Tasho dokumenton kohë dhe vende, miqësinë shqiptaro –hungareze, shqiptarët që jetojnë atje dhe përcjell energjinë e një bashkëpunimi të gjatë.
Në hapjen e ekspozitës, të titulluar ”Aromë Budapesti” ishte e pranishme ambasadorja e Hungarisë në Shqipëri, Martina Kasnyik dhe kryetari i bashkisë së Shkodrës, Benet Beci.
Kryebashkiaku Beci ndau në rrjetet sociale momente nga ekspozita ndërsa thekson se “me ambasadoren Kasnyik ndamë jo vetëm imazhet e fotografive të sjella mjeshtërisht, por edhe rritjen e bashkëpunimit mes dy vendeve tona e veçanërisht në fushën e ekonomisë dhe turizmit”.
“E njoha ambasadoren edhe me disa prej investimeve dhe punëve të nisura tashmë në qytetin tonë”, tha Beci.
Në ekspozitë prezantohen përmes fotografive të Tashos bukuritë e arkitekturës hungareze, diplomatët të veshur me kostume shqiptare dhe pikëtakimet mes shqiptarëve e hungarezëve si monumenti i Skënderbeut apo Nënë Tereza.
Pjesë e ekspozitës janë edhe fotografitë e objekteve të Budapestit, trashëgimia kulturore, pasqyrimi i qytetit mbi lumin që e përshkon etj./atsh/KultPlus.com
Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, përmes rrjeteve sociale kanë njoftuar se kanë hapur thirrje publike për përkrahje financiare të blerjes dhe botimit të librave si dhe botimit të revistave letrare. Në njoftim thuhet se thirrja mbetet e hapur deri më 3 mars.
Në njoftim thuhet se përmes konkursit për blerjen e librave për këtë vit, do të mbështetn për blerje vepra me vlerë letrare, artistike dhe kulturore, përkthime të cilat paraqesin arritje të përgjithshme artistike dhe vepra të botuara në dy vitet e fundit nga botues të regjistruar në Republikën e Kosovës, në zhanret e caktuara në thirrje.
Aplikimin mund ta bëni përmes linkut https://shorturl.at/waeSH.
Ndërsa, për botimin e librave do të mbështeten për botim veprat e pabotuara të të gjitha gjinive letrare, përkthimet e veprave të rëndësishme dhe përkthimet e veprave vendore në gjuhë të huaja si dhe kompletet e veprave të zgjedhura të autorëve të spikatur.
Për aplikim vizitoni linkun: https://shorturl.at/t3ZUL
Kurse, përmes konkursit për përkrahjen e botimit të revistave letrare, revistat duhet të përmbushin kriterin e kultivimit të vlerave letrare, artistike e kulturore.
Për më shumë detaje vizitoni linkun: https://shorturl.at/cx3lK
“Projektet me dokumentacionin e kërkuar dorëzohen në dy kopje deri më 03 mars 2025 në ora 16:00, në Arkivin e Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit, zyra nr. 022”, thuhet në njoftimin e Ministrisë./KultPlus.com
Në Qendrën Kombëtare të Librit dhe Leximit u mblodh juria e çmimit “Lumo Skëndo”, për të shqyrtuar veprat më të mira që garojnë për këtë vlerësim për vitin 2024.
Juria e edicionit të katërt të çmimit “Lumo Skëndo”, drejtohet nga prof. Belina Budini dhe ka anëtarë: Uran Butkën, studiues i veprës së Mit’hat Frashërit, akademik Anastas Angjelin, gazetaren Rudina Xhunga dhe gazetaren Aida Tuci.
QKLL shkroi në faqen e saj online se, ky çmim shihet si një vlerësim për të nxjerrë në pah vlerat më të mira të botimeve në gjininë e publicistikës dhe eseistikës që kanë një rol në diskutimet publike. Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit ftoi botuesit dhe autorët të dorëzojnë pranë saj, veprat në këto dy gjini, të botuara gjatë këtij viti./atsh/KultPlus.com
Thënie nga Charles Bukowski
• Nuk e di për të tjerët, por kur unë zgjohem në mëngjes dhe vesh këpucët, mendoj: Zot, po tani çfarë?
• Do të të duhet të vdesësh disa herë përpara se të jetosh me të vërtetë.
• Shumë shpesh njerëzit ankohen se ata nuk kanë bërë asgjë me jetën e tyre; dhe pastaj ata presin që dikush t’ju thotë se kjo nuk është kështu.
• Gjenialitet do të thotë të kesh aftësinë për të thënë një gjë mjaft të thellë në mënyrë të thjeshtë.
• Ne të gjithë do të vdesim, të gjithë ne, çfarë cirku. Kjo duhet të na bënte të gjithë të donim njëri-tjetrin por jo. Ne jemi të terrorizuar nga rivaliteti me njëri-tjetrin.
• Pa letërsi, jeta është një ferr
• Disa njerëz nuk bëjnë asnjëherë çmendurira, sa të tmerrshme duhet të jenë jetët e tyre.
• Nëse do ta provosh me të vërtetë, shkoi deri në fund. Ndryshe, as nuk e ke filluar fare. Nuk ekziston një ndjenjë më e mirë se sa ajo. Do të jesh vetëm me Zotat. Një luftë e vërtetë
• Ne jemi këtu për t’i jetuar jetët tona aq mirë, sa që vdekja të trembet për të na marrë.
• Problemi me pijen është ky: mendova teksa pija. Nëse një gjë e keqe ndodh, ti pi për të harruar, por nëse diçka e mirë ndodh, atëherë pi për të festuar, dhe nëse nuk ndodh asgjë, ti pi për të bërë diçka të ndodhë.
• Të pirit është një gjë emocionale. Të nxjerr nga rutina e jetës së përditshme, nga të qenit çdo ditë njësoj. Të vendos me shpatulla pas murit. Kam ndjesinë se të pirit është një formë vetëvrasjeje ku të lejohet të kthehesh në jetë dhe ta fillosh jetën nga fillimi. Është si të vrasësh veten e më pas të ringjallesh. Besoj se deri tani kam jetuar 10-15mijë jetë
• Mbahu për birra. Birra është një gjak i përhershëm; një dashnore e përjetshme…
• Mendoj që kemi nevojë për një pije. Pothuajse të gjithë kanë nevojë, thjesht nuk e dinë.
• Më pëlqen t’i ndryshoj shpesh dyqanet e pijeve sepse nëpunësit fillojnë t’i dinë zakonet e tua nëse ke shkuar çdo natë dhe ke blerë sasi të mëdha alkooli. E ndjej tek mendojnë se si ka mundësi që nuk kam vdekur akoma dhe kjo më bën të mos ndjehem rehat. Mbase ata nuk e mendojnë diçka të tillë, por kjo më është kthyer në paranojë
• Të deheshe ishte diçka e mirë. Vendosa se gjithnjë do më pëlqente të bëhesha tapë.
• Patëm vendosur të çonim ilaçe në Afrikë… por, tek të gjithat shkruhej: pas buke!
• Të shkruash poezi nuk është e vështirë. Të jetosh është e vështirë.
• Secili ka të metat e tij, dihet. Por unë isha tri herë më lart se persekutorët e mi.
• Kaloja para dyqind vetave dhe nuk arrija të shikoja qoftë dhe një qenie njerëzore.
• Mendoni për miliona veta që jetojnë së bashku edhe pse nuk iu pëlqen, e urrejnë punën por kanë frikë ta humbasin, nuk ka pse të çuditësh që e kanë atë fytyrë të cilën e kanë.
• Jam i sigurt që do të më jepet një minutë për t’i menduar të gjitha herët që doja ta ulërija atë që ndjeja, por kam heshtur nga frika se nuk do të kuptohem, dhe do të pendohem për synimet të cilat i kam braktisur ngaqë frika se do të dështoja më ka ndaluar t’i vazhdoja.
• Kjo jetë është një e përdalë. Shkon kështu çakërqejf, sepse ka çaste që të lënë shije të hidhur në gojë, e të tjera çaste aq të bukura sa të bëjnë të harrosh paudhësitë e pafundme të jetës.
• Ndryshimi midis një demokracie dhe një diktature është se në një demokraci ti voton një herë e pastaj i merr urdhrat; në një diktaturë nuk e shpenzon fare kohën duke votuar.
• Nëse një ditë më dëgjoni të flasë për dashuri, e yje… ju lutem, më vrisni!
• Filloni ta shpëtoni botën duke shpëtuar një njeri çdo herë; gjithçka tjetër është romantikë madhështore ose politikë.
• Është e mundur të dashurosh një qenie njerëzore nëse nuk e njeh atë më tepër se duhet.
• Ka gjithmonë diçka që na i rrënon jetët tona. Gjithçka varet se cila prej tyre nga bie hise e para.
• Ne të gjithë jemi pengje dhe jemi të gatshëm të merremi peng./ KultPlus.com
