Këngëtari shqiptar Alban Skënderaj u përzgjodh në nëntor të 2024 nga UNICEF si Ambasadori i Parë Kombëtar për Fëmijët në Shqipëri.
Në një rrëfim të gjatë për Mirela Milorin në “Interview” në Euronews Albania ku foli për jetën personale, karrieren dhe projektet, ai u ndal dhe te roli i ri që ka marrë si Ambasador i UNICEF në Shqipëri.
Këngëtari u shpreh se ky ishte një vlerësim i jashtëzakonshëm për të dhe se është një kënaqësi e madhe bashkëpunimi me UNICEF.
“UNICEF ka shumë vite në Shqipëri që nga viti 1991 ose 1992 më duket dhe nuk kanë pasur kurrë një ambasador Kombëtar dhe kuptohet që ky është një vlerësim i jashtëzakonshëm. Me thënë të vërtetën unë gjithmonë kam dashur që të bëj diçka sa mundem, sa ma lejon koha, mundësia dhe familja. Gjithmonë dua dhe kam bërë diçka jo me kamera, po ku kam mundur kam dhënë një dorë, diku me prezencë, diku me një ndihmë. Unë dua të jem në kontakt vazhdimisht që të bëj sado pak mirë dhe duke qenë tani si ambassador i UNICEF është pak më kollaj për mua sepse gjithçka është më e strukturuar dhe ndërtuar për të dhënë maksimumin. Ne jemi shumë aktivë dhe do të jemi në vazhdim duke dhënë ndihma të ndryshme dhe sidomos ajo që është prioritet i UNICEF, fëmijët. Bota bëhet më e mirë kur fillon dhe ndihmon fëmijët”, tha Alban Skënderaj në “Interview”./euronews/ KultPlus.com
Maçoku i quajtur Reis, i cili shëtit vendet historike, ato turistike dhe rrugët e Stambollit duke qëndruar mbi supet e pronarit, udhëton edhe me tramvaj edhe me traget.
Hakan Emrah, një trajner fitnesi, së bashku me maçokun e tij, prej rreth tri vitesh shëtit vendet historike dhe turistike të Stambollit, përfshirë Kullën e Vajzës, Xhaminë Agia Sofia si dhe sheshin ‘’Taksim’’.
Emrah ndalohet vazhdimisht nga turistët vendas dhe të huaj për shkak të maçokut të tij që mban në supe. Turistët që tregojnë interes të madh për maçokun Reis nuk mund ta fshehin habinë e tyre dhe nuk harrojnë të fotografohen.
Emrah thotë se kur e le maçokun në shtëpi nuk ndjehet rehat dhe prandaj ka menduar se edhe maçoku duhet të shëtisë me të.
Emrah tregon se maçoku në fillim panikosej për shkak të automjeteve dhe zhurmave duke e përqafuar pronarin e tij.
“Mendoj se Reis është maçoku që e njeh Stambollin më shumë se shumica e njerëzve që jetojnë këtu”, thotë Emrah duke shtuar se “atij i pëlqen më së shumti të flejë mbi supet e mia gjatë udhëtimit”.
“Për shkak të interesit intensiv, ndonjëherë mund të udhëtoj në një distancë të shkurtër për një ose dy orë. Mëshira e njerëzve ndaj kafshëve na bën më të lumtur. Reagimet e turistëve janë të mahnitshme. Kam parë njerëz që qajnë kur e shohin Reisin”, tha ai.
Emrah tregon se në të ardhmen dëshiron të shkojë edhe në një ndeshje të ekipit të tij të preferuar ‘’Galatasaray’’, gjë që deri më tani nuk e ka bërë për arsye se nuk lejohen kafshët./ KultPlus.com
Dirigjenti italian me famë botërore, Riccardo Muti, 83 vjeç tashmë, do të drejtojë koncertin e Vitit të Ri të Vjenës për herë të shtatë dhe të fundit më 1 janar.
Duke iu referuar valsit popullor “Danubi i kaltër”, Muti tha se edicioni i sivjetshëm i koncertit nga Filarmonia e Vjenës synon të dërgojë një mesazh harmonie, bukurie dhe paqeje.
”Shpresojmë që valët e Danubit blu do të bartin anije plot bukuri dhe dashuri”, tha Muti në Vjenë.
Koncerti i famshëm do t’i kushtohet këtë vit kompozitorit të njohur Johann Strauss me rastin e 200-vjetorit të lindjes.
Për herë të parë në koncert do të shfaqet një kompozitore, me “Valsin Ferdinandus” nga Constanze Geiger.
Koncerti, i realizuar nga transmetuesi publik austriak ORF, do të shfaqet në 93 stacione televizive në mbarë botën.
Muti ka realizuar më shumë se 500 koncerte me Filarmoninë e Vjenës dhe ka konfirmuar se performanca e së mërkurës do të jetë koncerti i tij i fundit i Vitit të Ri me orkestrën.
”Është hera e fundit”, tha Muti.
Ai kritikoi gjithashtu qeveritë për mosnjohjen e vlerës së kulturës dhe muzikës, mes shkurtimeve në programe të ndryshme kulturore.
“Ne kemi nevojë për muzikë gjithnjë e më shumë. Muzika është një ilaç”, tha dirigjenti italian./ KultPlus.com
Në prag të festave të fundvitit, kryebashkiaku i Tiranës, Erion Veliaj ka uruar qytetarët e kryeqytetit përmes një videomesazhi. Duke vlerësuar vitin që po lëmë pas, Veliaj theksoi arritjet e përbashkëta të qytetarëve në ndërtimin e një komuniteti më të bashkuar dhe solid.
Veliaj kujtoi se 2025-a do të jetë një vit i veçantë për Tiranën, pasi kryeqyteti shqiptar do të mbajë titullin “Kryeqyteti Mesdhetar i Kulturës dhe Dialogut”, duke ofruar mundësi të jashtëzakonshme për promovimin e vlerave kulturore dhe ndërtimin e urave të bashkëpunimit.
“Viti që vjen është veçanërisht i rëndësishëm për ne, sepse Tirana, zemra jonë, kryeqyteti ynë, do të mbajë titullin “Kryeqyteti Mesdhetar i Kulturës dhe Dialogut”. Është një mundësi e rrallë për ta promovuar vlerën e Tiranës, vlerat e veta kulturore, për të krijuar një platformë dialogu që i bashkon njerëzit nga të gjithë anët e Mesdheut. Le ta shfrytëzojmë këtë mundësi për të ndërtuar dhe mes nesh urat e bashkëpunimit dhe të mirëkuptimit”, tha ai.
Në mesazhin e tij, kryebashkiaku bëri një urim të veçantë për gjyshërit dhe gjyshet e Tiranës, duke njoftuar se nga data 1 janar pensionistët do të kenë mundësinë të udhëtojnë falas në të gjithë autobusët e qytetit. “Dëshiroj gjithashtu të bëj një urim special, të veçantë për të gjithë gjyshërit dhe gjyshet, të gjithë pensionistët e Tiranës, të cilët nga data 1 janar do të udhëtojnë me abone falas në të gjithë autobusët e qytetit tonë. Ju jeni themeli i kësaj shoqërie dhe ndihma që ju ofrojmë është një shenjë respekti, mirënjohje, vlerësimi për të gjithë kontributin tuaj, gjatë gjithë jetës. Le të kujtojmë se çdo veprim, i vogël apo i madh qoftë, kontribuon në forcimin dhe bashkëpunimin e solidaritetit mes nesh”, theksoi ai.
Veliaj ftoi qytetarët të tregojnë solidaritet gjatë këtyre festave, duke hapur dyert për ata që kanë më shumë nevojë dhe duke krijuar një atmosferë të ngrohtë familjare për të gjithë.
“Gjatë këtyre festave le t’i hapim dyert tona për ata që kanë më shumë nevojë, të ftojmë në familjet tona ata që ndihen ndoshta të braktisur dhe të vetmuar dhe të festojmë së bashku gjithçka që kemi arritur në këto vite. Në këtë pragviti le të bëjmë një premtim, për njëri-tjetrin dhe për veten tonë, edhe për qytetin tonë. Një premtim për të qenë më të mirë, për të dashuruar pak më shumë, për të ndihmuar njëri-tjetrin pak më fortë dhe për të ndërtuar një të ardhme më të ndritshme për Tiranën tonë dhe secili që e gjen veten dhe e sheh të ardhmen këtu”, tha Veliaj.
Kryetari i bashkisë uroi të gjithë qytetarët për një Vit të Ri të mbushur me shëndet, lumturi dhe suksese, duke i ftuar që të presin 2024-ën me besim dhe optimizëm./ KultPlus.com
Kantieri transformues i Mozaikut të Tiranës po formëson një tjetër stacion modern të rrugëtimit të vizitorëve e turistëve.
Kryeministri Edi Rama ndau sot foto të kantierit të punimeve në Mozaik, teksa bëri të ditur se ky projekt është konceptuar dhe si një qendër edukimi e inovacioni për fëmijët.
“Përveçse një muze digjital mozaikësh e një magnet turistik, ky projekt është konceptuar dhe si një qendër edukimi e inovacioni për fëmijët”, u shpreh Rama.
Arkeologët thonë se këtu u ngrit një vilë romake që në shekullin III pas Krishtit.
Gjatë punimeve për ndërtimin e një godine banimi në bllokun “Partizani”, në vitin 1972, u hasën rrënojat e kësaj ndërtese antike.
Me të filluar gërmimet, arkeologët nga Instituti i Monumenteve të Kulturës dhe Instituti i Historisë, zbuluan se ambientet ishin të shtruara me mozaik, ku u konstatua edhe prania e ambienteve të një kishe të kultit kristian./ KultPlus.com
Enciklopedia Shqiptare, është ky një tjetër projekt i rëndësishëm i Akademisë së Shqipërisë dhe të Kosovës, puna e të cilës ka nisur që në Janar të 2023-shit. Redaksitë e ndara për sektorët përkatës vazhdojnë të punojnë për fjalësin, që korrespondojë me figurat dhe ngjarje të rëndësishme historike, politike, shkencore, kulturore, toponime etj.
Nëse në disa prej redaksive puna ecën me ritëm, në disa të tjera për shkak të diskutimeve, apo përplasjeve për figura apo ngjarje historike, vijon të marri kohë, ndonëse Akademitë duhet ta kishin përfundur korpusin final të fjalëve brenda këtij viti.
“Duhet të koordinohen mes vete dhe pastaj duhet t’i nënshtrohen një analize kritike për të parë nëse kanë përfshirë atë që duhet. Kemi filluar me historinë. Është një fushë me goxha shumë probleme”, shprehet kryetari i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, Mehmet Kraja.
“Në parim në idealen e vetë është 10 mijë njësi enciklopedike. Jemi ende në periudhën e mbledhjes e të seleksionimit të ngushtë”, tha kryeredaktori i projektit, Akademia e Shkencave, Arian Leka./ KultPlus.com
Dritat, dekorimet dhe gëzimi në çdo cep të qyteteve sjellin atmosferën unike të Krishtlindjes dhe Vitit të Ri.
Por magjia e festave erdhi edhe përmes punimeve të vogëlushëve të talentuar të Qendrës Kulturore për Fëmijë.
Kryeministri Edi Rama ndau këtë mbrëmje foto të punimeve të realizuara nga fëmijët, të cilët përmes penelave mbi telajo kanë shprehur ndjesinë e tyre për festat e fundvitit, përmes personazheve të këtyre festave, Santa Klausit, elfëve apo plakut prej dëbore./ KultPlus.com
KFOR’i ka njoftuar se sot ka zhvilluar një sërë aktivitetesh patrullimi dhe vëzhgimi në Komunën e Istogut.
Siç thuhet në njoftim aktivitetet janë zhvilluar në kushte ekstreme, shkak i temperaturave të ulëta.
Tutje thuhet se në këtë aktivitet kanë marrë pjesë ushtarët italianë të KFOR’it.
“Batalioni Kinetik i Komandës Rajonale në perëndim të misionit KFOR të udhëhequr nga NATO ka zhvilluar një sërë aktivitetesh patrullimi dhe vëzhgimi në komunën e Istogut. Aktivitetet u zhvilluan në kushte ekstreme për shkak të temperaturave të ulëta dhe borës në terren ku vepronin ushtarët italianë”, thuhet në njoftim./ KultPlus.com
Mjeshtri i klarinetës Aleks Xhelili në 60-vjetorin e tij të lindjes ka ardhur me një koncert recital, i pari i këtij lloji në karrierën e tij të gjatë artistike.
Klarinestisti i njohur në këtë koncert është shfaqur ndryshe nga ai që është parë deri tani. Aleks Xhelili, mjeshtri i kabase në koncertin e tij recital ka interpretuar pjesë të ndryshme me klarinetë të autorëve botërore të muzikës klasike ndërsa në pjesën e dytë të koncertit është shfaqur ashtu siç e kishim parë, me kabate e njohur të Kolonjës, Leskovikut e Përmetit.
Pjesë e këtij koncerti krahas instrumentistëve të tjerë kanë qenë dhe vëllezërit Curri, me të cilët Xhelili ka ndarë një pjesë të karrierës së tij.
Në 46 vite të karrierës së tij kolonjari Aleks Xhelili ka dhënë koncerte të shumta brenda dhe jashtë vendit, duke u nderuar me çmime kombëtare dhe ndërkombëtare./euronews/ KultPlus.com
Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit çeli fazën e tretë dhe të fundit të programit të granteve EU4Culture “Rikrijo të shkuarën, ndërto të ardhmen”.
Tetë grante, me një shumë totale prej 356 541 dollarësh do të mbështesin iniciativat e OJQ-ve për zhvillimin e artizanatit, turizmit inovativ, platformave digjitale dhe ngjarjeve kulturore në bashkitë e Tiranës, Mirditës, Durrësit, Kavajës, Rrogozhinës, Kurbinit dhe Krujës, ku ndodhen site të rëndësishme të trashëgimisë kulturore, të prekura nga tërmeti i vitit 2019.
Projektet që do të financohen nga ky program trajtojnë një gamë të gjerë temash të cilat do të sjellin trashëgiminë kulturore më afër komunitetit lokal, duke forcuar identitetin e tyre kulturor dhe duke ofruar mundësi për rritje ekonomike./ KultPlus.com
Presidenti i zgjedhur Donald Trump duket se është radhitur në krah të biznesmenit miliarder Elon Musk dhe mbështetësve të tij në fushën e industrisë së teknologjisë, në debatin brenda republikanëve, mbi programin e vizave H-1B për punonjësit e kualifikuar.
Në një intervistë për gazetën ‘New York Post’ të shtunën, zoti Trump mbështeti përdorimin e këtyre vizave për të sjellë punonjës të huaj të kualifikuar në Shtetet e Bashkuara.
Të premten në mbrëmje zoti Musk, drejtues i kompanive Tesla dhe SpaceX, u zotua të mbrojë me vendosmëri programin e vizave H-1B, duke iu referuar industrisë së teknologjisë.
Në një postim në platformën e mediave sociale X, zoti Musk shkruante se: “arsyeja pse jam në Amerikë së bashku me kaq shumë njerëz me rëndësi jetike, që ndërtuan kompanitë SpaceX, Tesla dhe qindra kompani të tjera që e bënë Amerikën të fortë, është programi i vizave H1B”.
“Unë do të luftoj për këtë çështje, të cilën ju nuk mund ta kuptoni”, shtoi ai.
Tema është bërë një pikë e nxehtë debati brenda bazës konservatore republikane.
“Gjithmonë më kanë pëlqyer vizat dhe kam qenë gjithmonë pro tyre. Kjo është arsyeja pse i kemi ato”, tha zoti Trump.
Në të kaluarën zoti Trump i ka përdorur këto viza në bizneset e tij, diçka që ai e pranoi edhe gjatë intervistës të së shtunës.
“Kam shumë njerëz me këto viza në pronat e mia. Kam besuar tek ato. I kam përdorur shumë herë. Është një program i mrekullueshëm”, tha zoti Trump për gazetën.
Por ai nuk tha nëse do të kishte ndonjë ndryshim në numrin e vizave të këtij lloji që do të jepeshin pasi të merrte detyrën më 20 janar.
Politikat e vijës së ashpër të zotit Trump ndaj imigracionit, të përqendruara kryesisht tek emigrantët që ndodhen në vend në mënyrë të paligjshme, ishin gur themeli i fushatës së tij presidenciale dhe një çështje prioritare për mbështetësit e tij.
Inxhinierët e programeve kompjuterike dhe të tjerë që punojnë në industrinë e teknologjisë i kanë përdorur vizat H-1B për punonjësit e huaj të kualifikuar. Ata thonë se ato janë një mjet jetik që të plotësohen pozicione të vështira. Por kritikët thonë se ato nënvlerësojnë shtetasit amerikanë, që mund t’i merrnin këto vende pune. Disa republikanë konservatorë kanë kërkuar që programi të mbyllet. /VOA/ KultPlus.com
Hyri në fuqi rregullorja e re evropiane për karikuesin e vetëm elektronik.
Pajisjet kryesore të shitura në vendet e bllokut do të duhet të kenë një portë standarde karikimi USB Type-C, i cili tashmë përdoret gjerësisht nga prodhuesit kryesorë të teknologjisë.
Lajmi ka të bëjë edhe me objekte të vogla si mouse-t dhe tastierat si dhe kufjet dhe lexuesit e librave elektronikë, të cilët i shtohen listës së telefonave inteligjentë, tabletave, kamerave digjitale, altoparlantëve dhe navigatorëve rrugorë.
Nga data 28 prill 2026, detyrimi do të shtrihet edhe për laptopët.
Rregulli zbatohet për pajisjet e reja të shitura dhe jo për ato tashmë në treg.
Vendimi sjell me vete avantazhe të shumta.
Para së gjithash, ai thjeshton jetën e konsumatorëve duke eliminuar nevojën për të mbajtur karikues të ndryshëm dhe shpesh të papërdorshëm.
Koha është të duhemi, të kesh besim ne mua kur të them: Trime, të kem besim në ty kur më thua: Trim. Por kokën time kryeneçe shumë kurthe ngrite, shumë e pushkët mbushi babai yt, fisi yt, një mijë e një të zeza kurdise ku do t’ma zije pritën. E nën një kulm banonim, nga frëngjia me ditë më peshove, me ditë lexoja Shekspirin në hijen e Kullës, se mos do të takoj te kroni i shpresave.
Ma ruaj syrin, dashuria ime, ma ruaj shpinën nga dielli, nga acari! Kam frikë se ma therin syrin cubat e territ, kam frikë se më vrasin pas shpine të pabesët. Dashuria ime, ma zgjat dorën ta kapërcejme këtë ujë të madh, i huaj s’jam as vij nga tokë e vdekshme. Në fund të livadhit të kositur a po sheh: ai kali i bardhë është yni tash e përgjithmonë. Më shikon drejt në sy, lëri zënkat, fjalët, sharjet. Unë do të sjell Lulen nga zemra e bjeshkës, do ta ndez llambën në kullë, do ta hedh farën në tokën e re.
Kur të desha, çoje dashuri pas shtatë katundeve e të rënat të forta i kishe. Kur më deshe, çoja dashuri me një grua të marrë e mëhalla jehonte nga shpifjet. Na iku jeta, trime, si s’menduam pak edhe për vete. Koha është të duhemi. / KultPlus.com
Edon Zhegrova është zgjedhur prej më të mirëve në Ligue 1 të Francës.
Bëhet fjalë për zgjedhjen e lexuesve të mediumit francez L’Equipe që kanë përzgjedhur Edon Zhegrovën në 11-shen më të mirë të vitit 2024 në Ligue 1
Drejtori i Futbollit në Art Motion, Arlind Sadiku, e ndau këtë lajm të mirë me kosovarët.
Ai është shprehur: “Mirëmëngjesi me diell dhe me këtë lajm pozitiv. Lexuesit e mediumit francez L’Equipe kanë përzgjedhur Edon Zhegrovën ne 11-shen më të mirë të vitit 2024 në Ligue 1”.
Turizmi masiv në vende të njohura turistike në verën e vitit 2024, shkaktoi demonstrata të dhunshme, kryesisht në Spanjë, shkruan Noémie Dambrin në një artikull të botuar në revistën franceze “Ouest-France”.
Mbipopullimi nga turizmi është bërë gjithnjë e më i përhapur në Evropë vitet e fundit – i shoqëruar nga efekte të dëmshme.
“Ouest-France” ju rekomandon katër destinacione më pak të njohura për t’u vizituar në Kontinentin e Vjetër ku do te mirëpriteni me krahëhapur.
Fenomeni i turizmit masiv nuk ka qenë kurrë kaq flagrant. Disa destinacione turistike ikonike si Venecia, Barcelona apo Cinque Terre në Itali po përballen me një fluks vizitorësh.
Numri i turistëve, shpesh më i lartë se popullsia rezidente, shkakton probleme të mëdha si, mbipopullim të infrastrukturës, ndotje, rritje të çmimeve të pasurive të paluajtshme dhe degradim të trashëgimisë natyrore dhe kulturore.
“Venecia, për shembull, mirëpret afro 30 milionë vizitorë çdo vit, ose 545 turistë për banor”, sipas “Public Life”.
Ndërkohë, në Barcelonë agresioni ndaj turistëve ka arritur nivele shqetësuese.
Thirrjet e banorëve që ftonin turistët të ktheheshin në shtëpi u shfaqën në muret e lagjeve të shoqëruara me protesta.
Autoritetet e shumë qyteteve dhe rajoneve në mbarë botën janë ndërgjegjësuar për nevojën për të rregulluar këto flukse masive, duke arritur deri aty sa të vendosin tarifa ndaj vizitorëve – për të ruajtur vendet e tyre historike dhe cilësinë e tyre të jetës.
Por, ekzistojnë destinacione të cilat nuk janë prekur ende nga turizmit masiv – vende ku turistët jo vetëm janë të mirëpritur, por ku mirëpritja shënohet me autenticitet.
Ndër këto xhevahire të çmuar më pak të njohura, dallohen katër vende të Evropës Lindore: Shqipëria, Gjeorgjia, Serbia dhe Hungaria.
Këto destinacione në zhvillim ofrojnë përvoja unike, larg turmave të vizitorëve dhe janë gati të mirëpresin turistët e etur për zbulim.
Shqipëria: një perlë e fshehur e Ballkanit
Shqipëria, dikur e izoluar nën regjimin komunist, sot po lulëzon në sektorin e turizmit.
Në më pak se një dekadë, vendi është bërë një destinacion i kërkuar nga turistët që kërkojnë autenticitet, natyrë të pacënuar dhe çmime të përballueshme.
Ky vend i vogël ballkanik, më pak i njohur se Greqia apo Italia, ofron një ndërthurje unike plazhesh idilike, male spektakolare dhe fshatra piktoreskë.
Riviera Shqiptare, me plazhet e egra dhe ujërat e kristalta, është ideale për adhuruesit e relaksit.
Megjithatë, çmimet e favorshme dhe rritja e linjave ajrore me kosto të ulët që lehtësojnë aksesin në vend mund të çojnë në rritjen e turizmit në vitet në vijim.
“Numri i turistëve është dyfishuar në pesë vjet, duke arritur në 10,1 milionë në vitin 2023, pothuajse katërfishi i popullsisë shqiptare”, tha Organizata Botërore e Turizmit e Kombeve të Bashkuara – UNWTO.
“Ndërsa ky fluks gjeneron të ardhura të konsiderueshme, ai gjithashtu ngre shqetësime, veçanërisht mjedisore dhe sociale”, analizon “Le Monde”.
Rritja e numrit të ndërtimeve të hoteleve, ndonjëherë në dëm të ekosistemit, dhe mbipopullimi i vendeve të caktuara turistike rrezikojnë të shtrembërojnë autenticitetin e vendit.
Pavarësisht gjithçkaje, turizmi mbetet një levë strategjike për Shqipërinë, veçanërisht për ambicien e saj për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian.
Megjithatë, kjo rritje e shpejtë ngre sfida për sa i përket cilësisë së shërbimit dhe ruajtjes së burimeve natyrore.
Ndër destinacionet që nuk duhen humbur, “Le Routard” rekomandon Parkun Arkeologjik të Butrintit, i klasifikuar si një vend i trashëgimisë botërore të UNESCO-s, dhe qytetin mesjetar të Gjirokastrës, me rrugët e tij me kalldrëm dhe arkitekturën otomane.
Alpet Shqiptare janë një parajsë e vërtetë për alpinistët, me parqe kombëtare si Lugina e Valbonës dhe Thethi, ku peizazhet shkëmbore dhe pyjore konkurrojnë për nga bukuria.
Tirana, kryeqyteti shqiptar mahnit me ndërtesat shumëngjyrëshe dhe atmosferën e gjallë, perfekte për t’u zhytur në kulturën vendase.
Ky vend, ende pak i njohur, po shndërrohet shpejt në një destinacion popullor falë autenticitetit dhe diversitetit të tij, duke ofruar pushime sa relaksuese dhe aventureske./ KultPlus.com
Beautiful resort with umbrellas by the sea at sunset in Sarande or Saranda on the Albanian riviera, Albania
Është natë. Një qen i lagjes leh, pas tij një tjetër, pas këtij edhe një tjetër. I trembin përsëri fantazmat tona, që shkojnë e vijnë nëpër oborr qeshin shikojnë vëngër ëndërrojnë për ditët që nuk do t’u vinin kurrë.
Sapo ndalen qentë dikush nga oborri i fqinjit përballë që ende nuk e ka humbur kujtesën thërret dikë me emrin e kafshës që e mbajnë për qumësht dhe mish.
Pas pak dëgjohet e qara e fqinjit që ka humbur kujtesën. Askush nuk e di nëse qan nga që nuk i kujtohet gjë apo vetëm qarjen e mban mend.
Unë shtrirë nën batanije yjesh djersij për të shtatëmijtën herë bëj pyetjen e njëjtë: Përse duhet të zgjohem?/ KultPlus.com
Nata Gala e Çmimeve Kombëtare “Harpa”, përveç surprizave, argëtimit dhe trokitjes së gotave për festat e fundvitit, solli vlerësime për disa emra që janë shquar vitin që po lëmë pas në fushat e tyre. Disa prej tyre u vlerësuan për kontribut jetësor dhe karriere.
Disa nga motivacionet dhe emrat, si më poshtë:
Diana Çuli
ME MOTIVACION: ”Për letërsinë e saj të veçantë, e cila ka kaluar prej vitesh kufijtë e gjuhës shqipe, duke u bërë një pjesë e denjë e letërsisë europiane. Për romanin “Dreri i trotuareve”, i cili i rezistoi kalimit të viteve, duke ngelur i dashur për çdo brez lexuesish.”
Baftjar Zeqaj
ME MOTIVACION: “Për kontributin e çmuar që ka dhënë në Fier dhe më gjerë. I vlerësuar për angazhimin serioz në përmirësimin e jetës së komunitetit, duke krijuar lidhje të forta me ta, si dhe për mbështetjen veçantë të artit dhe kulturës. Ka ruajtur me kujdes integritetin dhe vlerat njerëzore e qytetare, duke dhënë një model në politikën shqiptare.”
Shkolla Jopublike “Numani”
ME MOTIVACION: “Një shembull i shkëlqyer i përkushtimit dhe arritjeve, meriton çdo vlerësim për kontributin e saj në edukimin cilësor.”
Ardit Gjinali
ME MOTIVACION: “Me librin e tij ‘Filozofia e Gjeopolitikës’, sjell një perspektivë të thelluar dhe analitike mbi dinamikat globale, duke i dhënë lexuesit një udhërrëfyes të çmuar për të kuptuar botën bashkëkohore.”
Arben Allia
ME MOTIVACION: “Për pasqyrim të veçantë të fotografisë artistike, për gjallërimin e jetës kulturore me aktivitete që pasurojnë jetën në vendin tonë dhe për kultivimin e fotografisë si një formë arti që shpreh thellësi estetike dhe mesazhe universale.”
Donika Memlika (“Bufalo”)
ME MOTIVACION: “Për menaxhimin e shkëlqyer të kompanisë ‘Bufalo’, e cila është udhëhequr me vizion dhe dedikim, duke kontribuar në zhvillimin e markës dhe në shërbimin cilësor, çka e ka bërë këtë industri të njohur dhe shumë të suksesshme në Shqipëri.”
Antonela Hako
ME MOTIVACION: “Për kontributin e saj të çmuar e të prekshëm në krye të Dhomës Ekonomike të Gruas të Shqipërisë, një Dhomë që dëshmon çdo ditë fuqinë e grave të përfshira në drejtimin e bizneseve të ndryshme në vendin tonë.”
Laureta Mustafaraj
ME MOTIVACION: “Për kontributin si profesioniste në industrinë e bukurisë dhe kozmetikës, e angazhuar në ofrimin e produkteve dhe shërbimeve cilësore, duke kontribuar në zhvillimin e këtij sektori në vendin tonë”
Shazie Sherri
ME MOTIVACION: “I ka kushtuar jetën edukimit të të rinjve, duke i udhëhequr të shprehin veten përmes muzikës. Është dalluar për krijimin e një mjedisi të ngrohtë dhe për metodikën e saj inovative në mësimdhënie, duke frymëzuar breza të tërë të ndjekin karrierën artistike. Me punën e saj të palodhur me korin e nxënësve, ka lënë gjurmë të pashlyeshme në kultivimin e kulturës së të kënduarit në ansambël dhe në ngritjen e standardeve artistike në komunitetin muzikor.”
Kristaq Lena
ME MOTIVACION: “Me vlerat e larta dhe dashurinë për muzikën, ka lënë një trashëgimi të paharrueshme në zemrat e të rinjve që ka udhëhequr. Një jetë e përkushtuar ndaj edukimit muzikor, duke kontribuar në mënyrë të shkëlqyer në klasën e fagotit, nga e cila dolën instrumentistë të talentuar që sot performojnë me sukses në orkestra prestigjioze brenda dhe jashtë vendit.”
Arben Velo
ME MOTIVACION: “Për kontributin e dhënë si gazetar, i shquar për profesionalizmin dhe kontributin e tij në fushën e medias dhe kulturës, duke ndihmuar në formimin e drejtë dhe të paanshëm të opinionit publik.”
Alban Tufa
ME MOTIVACION: “Për qartësinë e mendimit, forcën e talentit dhe të fantazisë në romanin e tij të ri ‘Po sikur të mos jetë ëndërr?’, një roman distopik që na fton të reflektojmë mbi të ardhmen e afërt, si dhe për seriozitetin me të cilin i është përkushtuar letërsisë origjinale dhe asaj të përkthyer.”
Milena Selimi
ME MOTIVACION: “Për përkthimet e saj të çmuara nga gjuhët sllave të rajonit, duke na zbuluar letërsi dhe kultura që, pa ndihmën dhe kontributin e saj, do të ishin të panjohura për ne. Për përkthimin e arrirë të një prej emrave më të mëdhenj të letërsisë bullgare, një ylli në ngjitje në letërsinë europiane, Georgi Gospodinov, duke na ofruar kënaqësinë ta lexojmë në kohë reale në gjuhën tonë të mrekullueshme shqipe.”
Brajan Sukaj
ME MOTIVACION: “Për romanin ‘Fytyra tjetër e Dionisit’, ku kufiri mes reales dhe nënvetëdijes zhduket, ku eksplorohen marrëdhëniet komplekse të individit me veten, shoqërinë, historinë e luftës në Kosovë, në një mënyrë krejt origjinale.”
Marsela Topi
ME MOTIVACION: “Për profesionalizmin dhe përkushtimin e saj në pasqyrimin e së vërtetës dhe promovimin e vlerave shoqërore.”/ KultPlus.com
Natën e 31 dhjetorit dhe mëngjesin e 1 janarit, njerëzit në shumë vende të botës festojnë fillimin e vitit të ri. Koncepti i festimit të Vitit të Ri është universal, por koha dhe zakonet që lidhen me të ndryshojnë shumë nga kultura në kulturë. Megjithatë, një gjë është e përbashkët kudo: muzika dhe kënga.
Për natën e ndërrimit të viteve janë shkruar dhe kënduar shumë këngë. Disa prej tyre, edhe pse fillimisht nuk ishin krijuar për festën e Vitit të Ri, janë kthyer në traditë për festimin e minutave të para të vitit të ri në vende apo qytete të caktuara. Falë kulturës globale, këto këngë janë bërë të njohura në mbarë botën.
Një e tillë është kënga “New York, New York” e njohur botërisht nga Frank Sinatra dhe tradicionalisht luhet në New York me rastin e lëshimit të Topit në Times Square. I vendosur mbi çatinë e ndërtesës One Times Square, topi është një element qendror i festimeve të Vitit të Ri, i njohur zakonisht si “Rënia e Topit”. Gjatë kësaj ceremonie, topi zbret ngadalë në një shtizë flamuri të posaçme, duke filluar në orën 23:59:00 dhe duke ndaluar në mesnatë për të shënuar fillimin e vitit të ri.
Në vitet e fundit, rënies së topit i kanë paraprirë shfaqje live, duke përfshirë performanca nga muzikantë të njohur. Përfundimi i rënies pasohet nga fishekzjarrë të shkrepur nga çatia e One Times Square, të shoqëruar nga muzika, përfshirë vargun e parë të “Auld Lang Syne” (A duhet të harrohen kohët e vjetra), të interpretuar nga Guy Lombardo dhe orkestra e tij kanadeze mbretërore, si dhe kënga ” New York, New York”, e interpretuar ndër të tjera nga Frank Sinatra.
Por, kënga “New York, New York” ka një histori tjetër dhe mund të mos kishte ekzistuar fare po të mos ishte për këmbënguljen e aktorit Robert De Niro.
Historia e saj filloi në vitin 1977, kur regjisori Martin Scorsese angazhoi kantautorët John Kander dhe Fred Ebb për të kompozuar një këngë me temë për filmin e tij “New York, New York” – film muzikor romantik. John Kander dhe Fred Ebb krijuan disa këngë për filmin, përfshirë “New York, New York”, e cila u bë një fenomen global. Si një homazh për qytetin e Scorsese-s, Nju Jorkun, filmi ka në role kryesore Liza Minnelli dhe Robert De Niro, që portretizojnë një çift muzikantësh të dashuruar, pasionuar dhe të pangopur për famë.
“Ne luajtëm këngët tona – Scorsese dhe Liza i pëlqyen shumë,” thotë Kander për Cleveland Plain Dealer në 2015. “Ne ishim gati të largoheshim dhe Bobby (Robert De Niro), në divan, tundi krahun dhe Scorsese tha: ‘Më falni vetëm një minutë,’ dhe foli me të. Ishte një bisedë shumë e animuar për sa i përket gjestikulacioneve, por ne nuk mund të dëgjonim se çfarë po thoshin. Më pas regjisori u kthye shumë i mërzitur dhe me keqardhje tha se z. De Niro konsideronte se kënga titullare është tepër “e lehtë” dhe donte që ata të provonin ta rishkruanin.
Dy shkrimtarët, titujt e të cilëve përfshinin krye veprat “Chicago” dhe “Cabaret”, u mërzitën. “Disa aktorë do të na thonë se çfarë është një këngë e mirë dhe çfarë jo?” – por u kthyen me një taksi në banesën e Fred Ebbit. “Për rreth 45 minuta,” tha ai, “ne shkruam këtë këngë të quajtur ‘New York, New York”, që është ajo që ju e njihni. Ka shumë zemërim në të, sepse ishim vërtet të inatosur, por si dukej “Atyre më në fund u pëlqeu kënga”, tha zoti Kander. Më pas më 2015 ai thotë për New York Times: “De Niro kishte plotësisht të drejtë”. Kënga është shkruar nga këndvështrimi i një artisti që lë një qytet të vogël dhe përpiqet ta bëjë sukses në qytet të madh të madh. Në vend që të fokusohet te vështirësitë me të cilat do të përballet, ai përqafon sfidat në pritje të një jete të re në një qytet të gjallë.”
Liza Minnelli këndoi këngën në kolonën zanore të filmit dhe kënga dukej se i përkiste asaj. Kjo nuk do të zgjaste. Fillimisht filmi pati vështirësi dhe versioni i Minnelli i kolonës zanore pati vetëm një sukses mesatar. Më pas, Sinatra e përdori këngën për rikthimin e tij në karrierë. Sinatra, atëherë 64 vjeçar ishte kthyer nga “një pension” i parakohshëm në një peizazh kulturor shumë të ndryshuar nga ditët e famshme të tij. “Ai kishte luftuar një betejë të pasigurt kundër muzikës së re, ndonjëherë duke u përpjekur ta bënte atë të tijën, pothuajse gjithmonë me rezultate mbresëlënëse,” shkroi James Kaplan në një biografi, “Sinatra: The Chairman” (Sinatra: Kryesuesi).
Gruaja e këngëtarit, Barbara Sinatra, sugjeroi që ai të këndonte versionin e tijë “New York, New York”. “Jo, kjo është kënga e Lizës”, u pat përgjigj ai, sipas librit të zonjës Sinatra, “Lady Blue Eyes” (Zonja me sy të kaltërt). Por, ajo e bindi atë ta luante në një koncert të vitit 1978 në Radio City Music Hall, shkroi ajo, dhe në këtë moment ndryshon gjithçka për jetën e mëtutjeshme të këngës.
Historiani i Sinatras dhe personaliteti i radios Jonathan Schwartz ishte i pranishëm atë natë dhe i i sugjeroi të incizonte edhe publikonte atë. Publicisti i muzikës Frank Military, një bashkëpunëtor i gjatë, është vlerësuar gjithashtu për prezantimin e këngës për Sinatrën.
Vajza e Frank Sinatra, Tina, në një intervistë për New York Times, kujtoi një moment të rëndësishëm. “Ai hezitonte ta merrte këngën nga Liza,”por Liza i tha: ‘Është në rregull, xhaxha Frank.’ Sinatra i cili shikonte me mall dritat e qytetit gjatë fëmijërisë së tij në Hoboken, Nju Xhersi, ndjeu tërheqjen e këngës, ripërpunimi i tij magjepsës — i cili u përfshi në albumin trefish Trilogy: “Past Present Future”( E kalura, e tashmja, e ardhmja) — u bë një simbol i dashur i performancave të tij.
“Kënga ‘New York, New York’ përfaqëson një epokë të artë të energjisë dhe ambicies urbane. Thënia e Sinatrës se ‘Nëse mund t’ia dal atje, mund t’ia dal kudo’ përshkruan frymën e një epoke, duke ofruar një ndjesi vetëbesimi të pakufishëm urban. Ndikimi i saj pasqyrohet në hitin e Jay-Z-së të vitit 2009, “Empire State of Mind”, ku reperi shpall: ‘Jam Sinatra i ri / Kur ia dola këtu / mund të ia dal kudo’.”
Në kohën kur Sinatra e ri-regjistroi këngën me shokun e tij të ngushtë, mjeshtrin e xhazit Tony Bennett, për albumin Duets të vitit 1993, kënga ishte tashmë adoptuar si një himn nga tifozët e ekipit të bejsbollit të Nju Jork Yankees. Ekipe të tjera sportive lokale, përfshirë Knicks (basketboll) dhe Rangers (hokej), ndihmuan që kënga të bëhej sinonim i qytetit, duke i siguruar asaj statusin aktual si një element kryesor i festimeve sezonale. Dhe natyrisht që nga viti 2001, kënga është luajtur si pjesë e festimeve të Vitit të Ri në Times Square.
“Kënga do të mbyllte koncertet e tij për vitet në vijim, duke lënë mënjanë “My Way”, dhe ishte e fundit që ai performoi në publik, kur iu bashkua një sërë yjesh në vitin 1995 në një homazh për ditëlindjen e tij të 80-të. Ai vdiq në vitin 1998.
Frank Sinatra
“Vajza e tij, Tina, pati thënë: “Unë mendoj se ai mund të identifikohej plotësisht me këngën, duke u rritur në Hoboken të New Jerseyt dhe duke parë përtej lumit në horizont që është New York; ai donte të ishte atje. Ai donte të ishte në anën tjetër.”
Ndërsa shumë këngë janë shkruar për qytetin e Nju Jorkut, asnjë këngë nuk ka rrëmbyer krenarinë dhe elegancën e qytetit si kjo. Teksti i këngës, “Nëse mund t’ia dal atje, do t’ia dal kudo”, përmbledh atë që ndiejnë shumë njujorkezë për qytetin e tyre: konkurrenca është intensive, por suksesi atje shpërblehet shumë dhe është shumë i kënaqshëm. Kënga thekson përgjegjësinë personale pasi është një vend ku nuk mund të presësh mundësi, por duhet të krijosh mundësinë për të pasur sukses, pavarësisht se kush je. Kjo këngë gjithashtu e popullarizoi Nju Jorkun si “Qyteti që nuk fle kurrë”, gjë që është e vërtetë në kuptimin e mirëfilltë, pasi shumë biznese janë të hapura 24 orë, por edhe në kuptimin figurativ, ku pritet të jesh gjithmonë në maksimumin tënd.
Sinatra ishte nga Hoboken, New Jersey, një periferi e qytetit të Nju Jorkut. Në vitin 1978, ai e kishte vendosur veten si një legjendë në industrinë e argëtimit dhe performanca e tij e kësaj kënge i dha asaj një besueshmëri që asnjë këngëtar tjetër nuk mund ta sillte (Tony Bennett tashmë e kishte lidhur veten me San Franciskon). Sinatra ishte shumë i njohur në Las Vegas, por ai e bëri të qartë me këtë këngë se duhej të ishe edhe më i mirë për të performuar në Nju Jork. Ai e mbante veten me shaka dhe njihej si një lider me shumë lidhje. Versioni i Sinatrës u nominua për një çmim Grammy për Albumin e Vitit, por humbi ndaj “Sailing” (Lundrim) nga Christopher Cross. “Dikush bëri shaka se unë munda Sinatrën, kështu që më mirë të ruaj shpinën time,” tha Cross për Songfacts me humor duke aluduar në lidhjet e Sinatrës me shefat e mafias. Nëse dikush mund të këndonte për fitoren dhe ta bënte atë me stil, ai ishte Sinatra.
Në shkurt 1985, kryetari i bashkisë së Nju Jorkut, Edward I. Koch e shpalli “New York New York” si himnin zyrtar të qytetit, megjithëse në fakt nuk u zyrtarizua kurrë. Kënga u luajt në shërbimin funeral të Koch në 2013.
Katër dekada më vonë, kjo këngë përshkruan tingujt e lartë dhe të ulët të jetës, duke reflektuar mbi periudha të ndryshme, si pandemia e Covid-19, është përdorur në qindra seriale dhe filma në Hollywood dhe gjetkë. Versioni i këngës nga Sinatra është kthyer në një element të preferuar të karaokeve dhe një simbol klasik i festimeve të Vitit të Ri. Ata që këndojnë le t’ua këndojnë të tjerëve “Urime Viti i Ri” me New York, New York.
Përgjatë shtegtimit të jetës së tij, Herman Hese ka qenë pareshtur në kërkim të vetvetes, çka e dëshmon jo vetëm krijimtaria letrare, por edhe jeta që bëri. Një nga romancierët e rrallë gjermanë, që lanë gjurmë në shekullin e të 20-të.
Çmimi “Nobel” i letërsisë në vitin 1946, poeti, kritiku, eseisti, shkrimtari, i njohur për theksin në zhvillimin shpirtëror të individit, temat e veprës së Heses reflektohen kryesisht në jetën e tij. Apostull i një kërkimi për veten, i një kërkimi të papranueshëm, që e shtyn të shkëputë gjithfarëlloj lidhjesh, të sfidojë institucionet më të nderuara – traditën, fenë, familjen – për të afirmuar të vetmin ligj që vlen: atë të individit dhe të drejtën për të realizuar dëshirën vetjake. Individi si vlerë përfundimtare. Popullor në kohën e tij në Gjermani, ndikimi i Heses u përhap në mbarë botën gjatë lëvizjes kundërkulturore të viteve 1960, aq sa tashmë është një nga autorët evropianë më të përkthyer të shekullit të 20-të. Deri në vdekjen e tij, më 9 gusht 1962, e kishte për zemër t’iu përgjigjej të gjitha mesazheve që merrte nga e gjithë bota./Konica.al/Të shkruara me dorën e vet ose, drejt fundit, duke ia diktuar përgjigjet Ninon, gruas së tretë, korrespodenca konsiderohet se përfaqëson një vëllim, një të tretën e veprës. Hese e konsideronte si detyrën të tijën, pasi për shumë lexues, ai përfaqësonte një lloj ndërgjegjeje morale që duhej t’i drejtoheshin për këshilla. Ndër titujt e mëdhenj që na la, citojmë “Ujku i stepës”, “Siddharta”, “Endacaku Knulp”, etj.
“Vetmia është pavarësi: e kisha dëshiruar dhe e kisha fituar për shumë vite. Ishte e ftohtë, po e vërtetë, por ishte gjithashtu e heshtur, mrekullisht e heshtur dhe e madhe sa hapësira e ftohtë dhe e qetë në të cilën rrotullohen yjet.
Shumica e njerëzve, pra e gjithë grigja, nuk e kanë shijuar kurrë vetminë. Po, ata shkëputen një herë nga babai dhe nëna, por vetëm për t’u strukur pranë një gruaje dhe për t’u qetësuar sa më shpejt, në një ngrohtësi dhe lidhje të re. Asnjëherë të jenë vetëm, asnjëherë të flasin me veten”.
Në romanet e Herman Heses, ashtu si në jetë, vetëzbulimi eci në një shtegth të ngushtë, midis njohurive të thella dhe solipsizmit. Është i famshëm si “autori i krizës”, në romanet e tij ai i nënshtrohet vetanalizës për të gjetur identitetin. Pa dyshim, edukimi i autorit pati një ndikim të madh, si në farkëtimin e personalitetit, ashtu edhe në stilin letrar. Nobelisti jetoi nëpër krizat e jashtëzakonshme politike të Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore, duke i mbijetuar vështirësive të mëdha personale dhe izolimit social. Ndërsa bota ishte në kaos dhe jeta individuale ishte e kërcënuar nga ideologji të ashpra konfliktuale, ishte pothuajse e pamundur për çdo individ, që të ndiqte një jetë kuptimplote drejt realizimit të vetes.
“Kushdo që dëshiron muzikë në vend të zhurmës, gëzim në vend të kënaqësisë, shpirt në vend të arit, punë krijuese në vend të biznesit, pasion në vend të budallallëkut, nuk gjen vend në këtë botën tonë të vogël”./ KultPlus.com
… fustane të paprera me gërshërë dhe të paqepura me gjilpërë …
Në fëmijëri, më pas dhe gjithmonë, më ka pëlqyer të rrëmoj nëpër biblioteka. Ndjesia e letrës nuk ishte gjithmonë njëlloj, aroma e saj po ashtu. Për të mos folur pastaj për kapakët e librave, ngjyrat dhe titujt e të cilëve më ngacmonin fantazinë akoma pa e ditur ç’kishin brenda. Në shtëpi kishim një bibliotekë shumë të pasur dhe prindërit nuk më kishin vënë kurrë kufij në të lexuarit e librave. Më kujtohet që kureshtja më shtynte të shfletoja madje edhe dispensat e universitetit të tim eti apo leksione të daktilografuara me një letër të një cilësie të keqe, të cilat për shkak të mbufatjes nga pluhuri apo lagështira ndjeheshin tjetërlloj nën mollëza. Nga vëllimet e serisë Foklor shqiptar ne kishim në shtëpi shumicën e tyre. Kapakët kishin ngjyrën e verdhë të ftoit të pjekur. Tani, kur e sjell ndërmend atë cep të bibliotekës, më duket madje sikur ndiej amzën e tij. Nuk e mbaj mend kur fillova të lexoj përralla në ato vëllime, por më kujtohet fare mirë, se pasi u sigurova me disa prova, shkova tek im atë dhe i thashë që këta libra kishin vetëm gabime. Ai qeshi dhe më vuri të lexoj në vende të ndryshme të njërit prej vëllimeve. Unë u pengova gati në çdo fjalë, si të ecja në një udhë me gropëza dhe guriçka. Qeshëm të dy me pasigurinë time. Ishte ndërgjegjësimi i parë dhe i mrekullueshëm për dialektet, në mënyrën më autentike të mundshme për t’i rënë kryq e tërthor gjuhës sime në botën e bukur të përrallës, në një botë të magjishme, ku e mundura bëhet e pamundur dhe ti si fëmijë mund të shndërrohesh në çfarë të të dojë e bardha zemër.
Në këtë botë e bukura e dheut fshihet nën zhguallin e breshkës (Xhixhibreshka) apo nën lëkurën e gjarprit (Feniçka), vajza e mbretit kërkon fustane të paprera me gërshërë dhe të paqepura me gjilpërë, Maro Përhitura u rrëfen xhindeve se sa mund u duhet njerëzve për të mbërritur gjer tek liri që ajo tjerr në furkë, duke ia dalë mbanë t’i zbusë ata me durimin e saj: “këta, neve e punojmë dhenë, pa e kthejmë, pa e mbjellëm, pa e tëharrim, pa e shkulim, pa e ndëjmë në diell e thahet, pa e mbledhim, pa e lidhim, pa e shtipim, i marrëm farën, pa e ngarkojmë, pa e shpien në lum, pa e vulisim, pa e lëmë dhjetë dit, pa e nxjerrim; pa e ndëjm, pa e thajm, pa e lidhim, pa e ngarkojmë, pa e shpiem në shtëpi, pa e manganisëm, pa e helqim me lanar, pa e bim shtullungë, pa e vëmë në furk, pa e tjerrim, sa mbushim boshtin; pa e mbledhëm e e bim lëmpsh, pa e ëndim e e bim rrob, pa e marrëm, pa e lajmë, pa e presim, pa e qepim, pa e veshim.”[1] Më kujtohet që kur e lexoja këtë vargan foljesh njëra pas tjetrës mend më merrej fryma. Një zemër fëmije edhe rrahjet i ka më të shpeshta dhe durimi është mundim i madh për të.
Në këtë botë Musa i vogël dhe Dedalia luftojnë dhe fitojnë kundër armiqve shumë herë më të fortë se ata (divat dhe katallani), rruga ku shkon e s’kthehesh ka mundime të mëdha për atë që ia del mbanë, uji që ngjall të vdekurit gjendet vetëm mes malesh “qi neshen shoq me shoq” dhe për të shkuar deri atje shpesh duhet të dalësh në një “dynja” tjetër. Pastaj vijnë me radhë burreci i çuditshëm trepëllëmbë-shtati-e-shtatëpëllëmbë-mjekra, që e ka forcën tek thiu i egër në bjeshkë dhe mundet në dyluftim, sepse s’ka kush t’i japë “një rrënjë ligate” për të marrë fuqi; shtriga që ha zemra fëmijësh dhe po t’i mbushet goja me bukë e me djathë, nuk ka më fuqi t’i bëjë keq njeriu; arapi me pelën magjike, që pasi mundet me fuqi dhe dredhi bëhet vëllam me sfiduesin e tij, kuçedra apo mëmëlubia, që zapton ujërat dhe mund të vritet vetëm duke i rënë tri herë me topuz në kokë apo duke i prerë majat e nëntë gjuhëve që ka; syqenëza “me dy sy prapa e dy rëpara”, vajzën e së cilës me dredhi dhe guxim nusja e martuar larg e shtyn në furrën e druve për të shpëtuar nga robërimi dhe rreziku që i kanoset. Fitorja kundër tyre dhe të tjerëve të sërës së tyre është kaq e rëndësishme për të bërë hapat e parë drejt shkëputjes dhe pjekurisë, për të mposhtur frikën dhe ankthin që i shoqërojnë këto hapa, sepse nuk është aspak e lehtë të rritesh (nuk ka qenë kurrë), të çapitesh deri në zgrip të fëmijërisë, t’i japësh lamtumirën asaj dhe të hysh në botën e madhe të të rriturve. Çdo hap drejt kësaj bote është një sprovë dhe që t’i kalojnë këto sprova shpirtërisht dhe të rriten “fëmijët kanë nevojë për përralla”.
Pikërisht me këtë titull është përkthyer në gjermanisht studimi i psikologut hebre Betelhajm (Bruno Bettelheim),[2] botuar së pari në anglisht në vitin 1976. Sipas tij, e vërteta e përrallave është e vërteta e fantazisë sonë, jo ajo e shkakësisë normale[3] dhe ato u ofrojnë fëmijëve mundësinë të rrokin konfliktet e brendshme[4] lidhur me vështirësitë e rritjes, t’i jetojnë dhe t’i zgjidhin në fantazi këto konflikte, duke i mëshuar shpresës që gjithçka do të ketë një përfundim të mirë, gjithmonë dhe ngaherë. Edhe skajet e përrallës janë diku në pakohësi, gjithmonë dhe ngaherë: qënkej ç’na qenkej, na ishte se ç’na ishte, … dhe jetuan të lumtur sot e gjithë ditën, as atje qeshë, as drejt ju dëftova, hipa në shkallë e fluturova.
… një Gretëz dhe një hirushe …
Një ndër përrallat më të dashura të vëllezërve Grim[5], veçanërisht në hapësirën gjermanishtfolëse, por jo vetëm, është ajo e Hanselit dhe Gretëzës, dy fëmijëve që me zgjuarsinë dhe guximin e tyre arrijnë të mundin shtrigën kanibale. Mbështetur në përrallën e vëllezërve Grim, kompozitori gjerman Engelbert Humperdink[6] ka kompozuar një operë me të njëjtin titull, shumë nga meloditë e së cilës janë tepër të dashura në Gjermani, jo vetëm për fëmijët, por edhe për të rriturit. Në prag Krishtlindjesh kjo operë luhet shumë shpesh në skenat gjermane. Rasti e solli që për herë të parë ta shikoj atë në Këln, kur isha studente. Pastaj e kisha parë disa herë me fëmijët në Mynih, duke shijuar gjithmonë harenë e shikuesve të vegjël, shumica e të cilëve vinin për herë të parë në një operë, për të parë një përrallë të kënduar me të gjitha surprizat dhe intensitetin e përjetimit që ofronte skena dhe magjia e saj.
Herën e fundit shkova për ta parë Hanselin dhe Gretëzën para dy vitesh bashkë me time bijë pikërisht në prag Krishtlindjesh, sepse rolin e Gretëzës e interpretonte sopranoja nga Kosova Elbenita Kajtazi. Në dhjetor të vitit 2020 Elbenita kishte botuar në murin e saj në facebook një fotografi të vetën me një shishe qumësht në dorë, pesë muaj pas përfundimit të luftës në Kosovë, fotografi në të cilën ajo ishte afërsisht në moshën e Hanselit dhe Gretëzës.[7] Fare thjesht, ajo shkruante disa radhë shoqëruese për fotografinë, duke përshkruar ngazëllimin fëmijëror, kur ishte kthyer me familjen e saj pas luftës në vendlindje dhe bashkë me gjyshen kishin gjetur lopët që i dinin të humbura. Për t’i ndihmuar familjes në ato kohë të vështira ajo kishte shitur qumësht nëpër mëhallë. Kur ia pata treguar këtë histori sime bije ishte mrekulluar. Shikonte fotografitë e tjera të sopranos me kostumet e mrekullueshme të roleve të shumta, me flokë të lëshuara deri në bel apo të modeluara mjeshtërisht, dhe kthehej sërish tek vogëlushja me shishen e qumështit në dorë, për të parë një Gretëz, që duke kaluar njërën sprovë pas tjetrës ishte rritur dhe shndërruar në një hirushe prej vërteti.
Opera Hanseli dhe Gretëza është vënë në skenë për herë të parë në Vajmar (Wemar) në vigjiljen e Krishtlindjeve të vitit 1893[8]. Pas Flautit magjik të Moxartit dhe Gjuetarit magjik të Veberit[9], ajo është opera e tretë popullore gjermane, e cila është shumë e dashur, si për të vegjlit ashtu edhe për të rriturit, dhe bën pjesë në repertorin e shumë skenave profesioniste, por edhe të atyre amatore (në formë të thjeshtuar si variete) në periudhën para Krishtlindjeve. Vetë Humperdinku shprehet për operën e tij se ajo është “për të rriturit me zemër fëmije”[10], duke ia dalë mbanë në këtë vepër të zbulojë në një mënyrë të re përmes përrallës botën e fëmijëve për të rriturit.
Drejtimet sunduese në stilin muzikor të fundshekullit në Gjermaninë e Humperdinkut ishin vagnerizmi dhe verizmi. Ndërmjet të parit, që i mëshonte patetizmit heroik, dhe të dytit, i cili ngrinte në parim realizmin e thellë, gati natyralist, Humperdinku zgjedh si libret për operën e tij një përrallë, thjeshtësia dhe lirizmi i së cilës i anashkalojnë me guxim dy drejtimet e mësipërme, duke u çapitur në hullinë e romantizmit të vonë të fin de siècle. Si maturant kompozitori përjeton themelimin e Perandorisë Gjermane dhe në moshë të thyer Luftën e Parë Botërore. Në këto dy skaje, brenda të cilave jo vetëm Gjermania, por dhe konteksti europian ndryshon pa prâ, Humperdinku mbetet megjithatë i lidhur me shekullin e 19-të. Pylli romantik gjerman, një hapësirë ku qysh prej fillimit të shekullit të 19-të në poezitë dhe legjendat e romantizmit shfrehet malli dhe melankolia, është vendngjarja e operës, një mjedis që i mëshon raportit të veçantë me natyrën dhe i shkon kaq shumë për shtat hijeshisë së melodive popullore të ndërthurura mjeshtërisht në operë dhe atyre të kompozuara enkas në këtë frymë, të cilat të gjitha së bashku sendërtojnë një mozaik tejet të bukur lirik.[11]
Edhe zanafilla e operës është e qepur me pe përrallash. Në vitin 1890[12] motra e kompozitorit Adelajda përshtat si pjesë teatrale përrallën Hanseli dhe Gretëza dhe dëshiron që fëmijët e saj t’ia bëjnë surprizë atë babait të tyre me rastin e 34 vjetorit të lindjes. Shtysa për zgjerimin e përrallës muzikore më pas erdhi sa nga bashkëshorti i Adelajdës, një mjek që edhe shkruante, po aq dhe nga gruaja e Vagnerit, me familjen e të cilit Humperdinku pati marrëdhënie miqësore gjithë jetën. Për zgjerimin e libretit punuan në pjesën më të madhe kunati i kompozitorit, por edhe babai i tij, e motra, bashkëshortja dhe motra e saj, si dhe vetë kompozitori. Pra libreti u bë një projekt familjar, megjithëse autorësia i mbeti motrës së Humperdinkut, e cila bëri përshtatjen e parë të përrallës, duke u mbështetur më shumë në variantin e mëvonshëm të botuar nga Behshtajn,[13] se sa në atë fillestar të vëllezërve Grim.
…hokus pokus, bonus jocus, malus tocus, hokus pokus …
Për të vënë në dukje ndryshimet e përrallës nga libreti, i cili është shumë më i thjeshtë se kjo e fundit, po përmbledh fare shkurt variantin fillestar (1812) të saj nga vëllezërit Grim. Një druvar i varfër jeton me të shoqen dhe dy fëmijët e tij Hanselin dhe Gretëzën në pyll. Pllakos një zi e madhe urie, çdo gjë shtrenjtohet. Për të mbijetuar, nëna i thotë babait, që të shkojnë me fëmijët për dru në pyll dhe pastaj t’i lenë ata atje që të humbin rrugën. Pas këmbënguljes së saj druvari dorëzohet dhe pranon. Fëmijët e dëgjojnë planin. Herën e parë ata e gjejnë rrugën e kthimit përmes guralecëve të bardhë, që Hanseli i hedh pas një e nga një rrugës për në pyll. Herën e dytë plani i fëmijëve dështon, sepse thërrmijat e bukës të hedhura nga Hanseli i hanë zogjtë. Të dyja herët Hanseli i jep guxim së motrës duke i thënë se zoti do t’i ndihmojë. Të rraskapitur fëmijët i zë gjumi nën një pemë dhe kur u zgjohen të nesërmen, duke ndjekur fluturimin e një zogu të bardhë, ndeshin shtëpizën e çuditshme prej buke, me çati prej biskote dhe me dritare sheqeri. Shtriga kanibale që banon aty i josh fëmijët të hyjnë brenda. Të nesërmen Hanselin e mbyll në një kotec për ta majmur para se ta hajë, kurse Gretëzën e bën shërbëtore. Në vend që t’i tregojë gishtin, që shtriga të shohë sa është majmur, djali i tregon një shkopth të hollë. Përmes një dredhie Gretëza arrin ta shtyjë shtrigën në furrë dhe, pasi marrin margaritarët që gjejnë në shtëpinë e saj, ata kthehen në shtëpi tek babai i tyre dhe jetojnë bashkë të lumtur. Nëna ndërkohë ka vdekur.
Në botimet e para të vëllezërve Grim dhe atë të Behshtajnit[14] është nëna e fëmijëve që thur planin djallëzor. Në variantin e mëvonshëm të vëllezërve Grim, nën presionin moral ajo zëvendësohet me njerkën. Për përkthimin shqip me titullin “Nini dhe Ritushka” [15] pas shumë gjasash është marrë si bazë varianti i mëvonshëm i vëllezërve Grim.
Në të gjitha përrallat e vëllezërve Grim druvari është simbol i varfërisë. Zia e urisë dhe shtrenjtimi i ushqimeve janë elemente që ruhen edhe në libretin e thjeshtuar të operës, duke ravijëzuar kornizën reale të kohës kur ka lindur përralla. Lufta 30 vjeçare (1618-1648) për hegjemoni, e cila filloi si luftë fetare dhe përfundoi si luftë territoriale, u zhvillua në hapësirën e Gjermanisë së sotme, duke sjellë vdekjen e miliona njerëzve, edhe të shumë fëmijëve, dhe një mjerim të paparë me epidemi kolere, sëmundje ngjitëse dhe varganë refugjatësh, natyrisht në krye të herës për më të pambrojturit, siç ishin fëmijët. Zia e urisë dhe shtrenjtimi i ushqimeve si pasojë logjike e luftës gjejnë shprehjen e tyre në motivin e kanibalizmit, të mishëruar në figurën e shtrigës, e cila në përrallë kërkon të shuajë urinë duke ngrënë mish njeriu. Në botimin e përrallave të vitit 1856, ndër burimet e cituara për figurën e shtrigës si të tillë, Vilhelm Grim përmend dhe variantin shqiptar të syqenëzës[16] të botuar nga Hani.[17] Figura e shtrigës si e tillë ngërthen në vetvete nga njëra anë të vërtetën historike të luftës mizore 30 vjeçare dhe nga ana tjetër bestytninë popullore për gjuetinë e shtrigave[18], gjueti e cila zgjati deri në vitin 1782, kur u dogj në turrën e druve shtriga e fundit.
Në krahasim me përrallën apo më saktë me variantet e saj, fabula e libretit thjeshtëzohet shumë, duke ruajtur vetëm tri motive qendrore: së pari fëmijët arrijnë para shtëpizës prej sheqeri, së dyti shtriga i mban fëmijët të mbyllur në shtëpizën e çuditshme, e majm Hanselin dhe ky në vend të gishtit i tregon një shkopth dhe së treti Gretëza (vetëm ose me ndihmën e Hanselit) e shtyn shtrigën në furrë. Në libret konfliktet bëhen më të buta. Nëna apo qoftë edhe njerka mizore zëvendësohen me një nënë të dëshpëruar nga varfëria, e cila rend menjëherë në pyll për të kërkuar fëmijët e saj, kur kupton rrezikun që u kanoset atyre nga shtriga. Përveç çifteve vajzë-djalë dhe nënë-baba të përrallës, të cilët edhe në operë mishërojnë tipa të paformësuar individualisht, libreti ofron çiftin e dy shkurtabiqëve, atë të gjumit (Sandmänchen) dhe të vesës (Taumänchen), si dhe shtatë çiftet e engjëjve, të cilët të gjithë së bashku simbolizojnë fuqitë e mira në ndihmë të fëmijëve në një qasje tipike për gjininë e përrallës.
Angazhimi i fëmijëve në punë për të siguruar jetesën ishte një praktikë legale që vijoi deri në shekullin e 20-të. Edhe largimi nga familjet për të punuar ishte krejt i zakonshëm. Pas Mbretërisë së Bashkuar (1833), në vitin 1839 u miratua dhe në Prusi një ligj për kufizimin e punës së fëmijëve nën nëntë vjeç nëpër fabrika dhe miniera dhe për një shkollim trevjeçar të atyre nga mosha 10 deri 16 vjeç, përpara se të punonin jo më shumë se 10 orë në ditë. Në vitin 1853 kufizimi u zgjerua deri në moshën 12 vjeçare. Në pjesë të tjera të Gjermanisë ligje të tilla filluan të miratohen në vitin 1860 dhe më pas.
Vëllaçko, vallëzo me mua,
t’i jap, m’i jep doçkat e tua.
Edhe Hanselit e Gretëzës në operën e Humperdinkut u duhet të punojnë. Hanseli duhet të lidhë fshesa, kurse Gretëza të thurë çorape. Babai i tyre Peter fshesathurësi ushqen familjen me paratë e fituara nga fshesat e shitura. Opera nis me melodinë e njohur popullore Zuze, e dashur Zuze ( Suse, liebe Suse), e përmendur[19] qysh në shekullin e 14-të si ninullë. Të gjitha përkthimet në vijim janë prej meje[20], madje një pjesë e tyre qysh nga koha e kopshtit të fëmijëve të mi, kur ata filluan të ndeshen për herë të parë me meloditë në fjalë.
Fëmijët janë të uritur. Elementi fetar, që është i pranishëm në strukturën e përrallës ruhet dhe në libret. Të munduar nga uria ata qysh në fillim të operës citojnë fjalët e të atit: “Kur shtrëngica shpirtin mpak, / i madhi zot dorën ju zgjat!”[22] Për të harruar sadopak urinë, ata bëjnë gjënë më të natyrshme që mund të bëjnë fëmijët, fillojnë të luajnë dhe të bëjnë hoka me njëri-tjetrin. Loja dhe kërcimi pleksen shumë natyrshëm në këngën e vëllaçkos. Teksti për këtë këngë mendohet të jetë shkruar rreth vitit 1800 në Tyringen ((Thüringen). Në libret përdoret një variant i zgjeruar nga Adelajda, kurse muzika është e kompozuar nga Humperdinku në frymën e melodive popullore dhe realisht perceptohet si një melodi popullore pa autorësi.
Loja e Hanselit dhe Gretëzës në skenë i ngroh zemrën të rriturve dhe fëmijëve. Është shpengimi i fëmijërisë, lehtësia dhe çiltërsia naive, që fëmijët e përjetojnë aq natyrshëm dhe ne të rriturve na kthen mbrapsht në kohë, duke e zbuluar botën sërish me sytë e tyre. Në lojë e sipër fëmijët dëgjojnë hapat e së ëmës, që kthehet e rraskapitur nga puna dhe shikon që Hanseli nuk ka lidhur fshesa, Gretëza nuk ka thurur çorape. Kur fëmijët thyejnë dhe poçen prej balte që kishte brenda qumështin, të vetmin ushqim për të gatuar darkën, ajo e dëshpëruar i dërgon ata në pyll, që si dënim të mbledhin së paku luleshtrydhe, për të pasur diçka për të ngrënë. Nga lodhja e madhe nënën e zë gjumi dhe zgjohet nga zëri i të shoqit, i cili edhe varfërinë e pamatshme e merr me humor duke kënduar:
Peter fshesathurësi ka arritur të shesë disa nga fshesat e tij dhe me paratë e fituara ka blerë ushqime. Pas çdo ushqimi “që është shtrenjtuar kaq shumë” (proshutë, miell, vezë, sallam, kafe, fasule, qepë, patate), habia dhe gëzimi i nënës së uritur dhe të rraskapitur bëhen gjithmonë e më të dukshme. Dhe kjo ndodh në skena operash të mbushura me fëmijë, në jetën e përditshme të të cilëve prania e ushqimeve të mësipërme është gjëja më normale në botë. Kjo skenë e zakonshme e jetës së përditshme kërcënohet nga ekzistenca e një shtrige kanibale, kur babai mëson se nëna i ka dërguar fëmijët në pyll të mbledhin luleshtrydhe, si dënim për poçen e thyer të qumështit. Të frikësuar për fatin e Hanselit dhe Gretëzës ata nisen të dy për t’i kërkuar.
Gretëz, bëhu pakëz më trime!
Pa dale t’ia lëshoj një ulërime!
Në aktin e dytë shfaqet një perëndim dielli në pyll. Në krahasim me aktin e parë plot lëvizje dhe gjallëri, këtu i mëshohet më shumë harmonisë me natyrën dhe atmosferës që krijon kjo harmoni. Hanseli thur një kurorë për Gretëzën, kurse ajo mbledh luleshtrydhe. Kënga e burracit (Männlein) me pelerinën e purpurt të hedhur supeve, është një ndër këngët më të dashura për fëmijë në të gjithë hapësirën gjermanishtfolëse, një përshkrim i thjeshtë dhe poetik i shkurres së trëndafilit të egër. Bëhet fjalë për një këngë popullore, të njohur qysh prej vitit 1800[25]. Në strofën e parë të këngës autori lë shteg për dykuptimësi. Zgjidhja e gjëegjëzës mund të jetë trëndafili i egër, por edhe kërpudha e mizës (amanita muscaria) me kapelën e saj të kuqe pikaloshe. Në studimin për operën Hanseli dhe Gretëza, pasi analizon tekstin burimor dhe atë të përdorur në libret, Irmen vëren se zgjidhja mund të jetë vetëm trëndafili i egër, sepse në strofën e dytë ai përshkruhet me një “kapelëz” të zezë në majë, “kapelëz” që nuk e ka kërpudha, ndërkohë që degët e trëndafilit me frutat e përhapura nëpër to të krijojnë përshtypjen e një pelerine të purpurt.[26]
Perëndimi thyhet ngadalë. Për vezullimet në errësirë Hanseli thotë se janë mështeknat, veshur me fustan të bardhë (die Birken im weissen Kleid). Kur Gretëza pyet: “Kush shpërvjel buzët tej në ligatinë?”, ai i përgjigjet: “Është veç një trung shelgu që po farfurin!” dhe i jep zemër së motrës të mos ketë frikë: “Gretëz, bëhu pakëz më trime! / Pa dale t’ia lëshoj një ulërime!”[28] Hanseli bërtet dhe pylli i kthen jehonën. Fëmijët nuk e gjejnë dot rrugën e kthimit. Largimi në pyll është shkëputja nga siguria e vatrës prindërore. Tani ata duhet të kujdesen vetë për veten e tyre dhe të gjejnë zgjidhje për gjendjen në të cilën ndodhen, pra të kapërcejnë një vështirësi, të kalojnë një sprovë. Në pyll bie errësira dhe dëgjohet kukuk-u i qyqes përmes flautit. Nën këngën e vazhdueshme të qyqes fëmijët i hanë të gjitha luleshtrydhet. Përveç këngës së saj muzikalisht pylli shpërfaqet me një përzierje elementesh. Ndërsa flauti imiton këngën e qyqes, instrumentimi i harqeve të ngjall paksa ndjesinë e shtrojës së pyllit me myshkun përfund. Motivet popullore zënë më shumë vend në aktin e parë.
Në pyll dëgjohen zëra, përhapet një re mjegulle, pastaj ajo çahet diku dhe prej andej del shkurtabiqi i gjumit. Pasi u hedh rërë në sy fëmijëve, simbol për gjumin dhe ëndrrat, ai fundoset.Shkurtabiqi i gjumit shoqërohet nga harqet, pason një tril i pikolos me një tremolo të violinave të dyta dhe pas një hapi të vockël të flauteve ndjehet fare kthjellët zhurma e rërës. Të përgjumur fëmijët këndojnë “bekimin e mbrëmjes” (Abendsegen), një ndër meloditë më të bukura, motivi i të cilës e përshkon fund e krye të gjithë operën. Është motivi i shpresës që me besim e keqja mund të mposhtet. Elementet fetare të tekstit janë fare të thjeshta, një lutje për paqe dhe mbrojtje gjatë kohës së gjumit.
Fëmijët i zë gjumi mbi myshk. Shtatë çiftet e engjëjve, të cilët i rrethojnë ata me dritën e tyre duke mishëruar botën e përtejme, përbëjnë një kulm estetik. Pylli me misteret e tij i jep krahë fantazisë dhe nën magjinë e përrallës Hanseli dhe Gretëza kalojnë në një botë tjetër, të pasur, në një botë që ka gjithçka. Fëmijët që e shohin operën në skenë realisht janë në këtë botë dhe nuk është e lehtë t’u shpjegosh atyre kuptueshëm botën tjetër, atë të urisë. Nëse akti i parë përshkruan një skenë reale, i dyti ofron elemente ekspresioniste. Në ëndërr fëmijëve u fanepset një tryezë e mbushur me të gjitha të mirat. Edhe në kuzhinën e shtrigës tryeza do të zërë kryet e vendit. Është përçartja e urisë që i shtyn fëmijët të fantazojnë. Si shitësen e shkrepëseve të Andersenit, e cila nën flakën e shkrepëseve që duhet të shesë deliron botën që nuk e ka. Kur e pata lexuar për herë të parë këtë përrallë në fëmijërinë e hershme kisha derdhur lot të heshtur.
Në një intervistë me rastin e premierës[30] në rolin e Gretëzës në Esen (Essen) sopranoja Elbenita Kajtazi përmbledh thelbin e delirit të Hanselit dhe Gretëzës, duke thënë se ajo ka qenë një fëmijë i tillë, një fëmijë lufte, që ka qarë brenda vetes dhe ka ëndërruar të ketë diçka të mirë për të ngrënë. Një fëmijë lufte që ka përjetuar tmerret dhe deliret e saj dhe që ia kanë vjedhur fëmijërinë, ia del të pushtojë skenat e botës, të shndërrohet mrekullisht si hirushja në një Violetë, në një Manon dhe Mimi apo në sa e sa figura të tjera. Vërtetësia e roleve të saj e ka zanafillën pikërisht tek ajo vogëlushja me shishe qumështi në dorë. Në secilin prej roleve të saj fle Gretëza që ia doli të mundë shtrigën. Madje edhe për ata që nuk ia dolën dot. Në maj të vitit 2019 në Prishtinë hapet ekspozita: “Na ishte njëherë që kurrë mos qoftë”, përmes së cilës me fotografi, histori, djepe dhe lodra, këpucë të lidhura dhe të palidhura, përkujtohen mbi 1000 fëmijë të vrarë dhe mbi 100 të zhdukur gjatë luftës në Kosovë. Titulli të sëmbon në zemër me pakohësinë e përrallës: “Na ishte njëherë që kurrë mos qoftë”.
Mbani vesh, ndëshkimi vjen nga lart:
punët e liga nuk e kanë të gjatë.”
Pas ëndrrës agon dita dhe fëmijët i zgjon shkurtabiqi i vesës. Koha e zgjimit matet me këngën e laureshës. Shkurtabiqi i vesës ngërthen brenda vetes më shumë dramatikë se ai i gjumit, ka aguar një ditë e re, e cila sjell të papritura të reja. Teksti i tij shoqërohet me tone të larta dhe një gërshetim picikatosh. Pasi ai “tretet”, mjegulla e agimit kthjellohet dhe skenën e dominon shtëpiza e çuditshme:
Shtëpiza e çuditshme, e ndërtuar me bukë dhe torta në vend të gurëve, e ka çatinë prej biskotash dhe dritaret prej sheqeri. Kurse gardhin me Lebkuchen, biskota me mjaltë dhe erëza (karafil, arrëmyshk, xhinxher, kanellë etj.), tipike për periudhën e Krishtlindjeve, të cilat ndoshta me një kalk të italishtes (pan di zenzero) në shqip mund të përkthehen si biskota me xhinxher. Fëmijët që shtriga i ka ngrënë më parë, ata që nuk ia kanë dalë ta mundin shtrigën kanibale, ajo i ka shndërruar në biskota xhinxheri. Këtë gjetje e ofron vetëm libreti. Ashtu si akti i parë, edhe i treti ka shumë lëvizje. Hanseli do të hyjë brenda në shtëpizë, por Gretëza është mosbesuese. Fëmijët fillojnë të hanë duke e çukitur gjithkund shtëpizën. Brenda saj dëgjohet zëri i shtrigës:
Kërce, kërce, kërkërizë,
kush po më çukit në shtëpizë?
Pas një tulatjeje fëmijët përgjigjen: “Veç era fryn shtruar / foshnj’e bekuar!”[32] Fëmijët fillojnë të hanë përsëri. Refreni pyetje-përgjigje përsëritet tri herë dhe pas çdo here Hanseli dhe Gretëza hanë nga pak prej shtëpisë së çuditshme. Kur ata qeshin, qesh dhe shtriga. Pasi del nga shtëpiza e çuditshme, shtriga pa e vënë re fëmijët i hedh Hanselit një lak dhe fillon me lajkat e saj. Shtriga është një figurë e fantazisë, as burrë, as grua, e cila personifikon të keqen brenda shpirtit njerëzor ose konkretisht në libret pushtetin e frikshëm të natyrës. Në ndryshim nga çiftet e përmendura deri më tani: vajzë-djalë, nënë-baba, dy shkurtabiqët, shtatë çiftet e engjëjve, figura e saj është e paçiftëzuar.
Shtriga këndon me tone të larta dhe ka një të qeshur hingëlluese, por thyerjet ritmike të melodisë së saj të tërheqin dhe të joshin. Është një muzikë jo lineare, e ëmbël dhe e mprehtë njëkohësisht. Në fund të këngës së saj ajo qesh me një zë të çjerrë, i lajkaton fëmijët dhe u thotë të futen brenda, se në shtëpinë e saj do të kenë gjithë të mirat. Deliri i urisë rendit një ëmbëlsirë pas tjetrës, duke filluar me çokollatën, tortat, marcipanin (brumë bajamesh), kekërat e mbushura me krem, sultjashin, për të vazhduar me fiqtë e thatë, hurmat e Qabesë, rrushin e thatë dhe bajamet. Fëmijët nuk e besojnë, rendin të largohen, por me shkopin e saj magjik ajo i ngurtëson.
Në libret përpara se t’i thotë Hanselit që t’i tregojë gishtin, shtriga rrëmben fshesën dhe këndon duke kalëruar mbi të. Kur i kërkon Gretëzës të shohë furrën, nëse janë pjekur biskotat me xhinxher, Hanseli me zë të ulët e udhëzon atë të shtiret sikur nuk e kupton se çfarë duhet të bëjë. Shtriga ul kokën për ta parë vetë furrën, Gretëza i mban cepin e fustanit dhe të dy fëmijët e shtyjnë atë në furrë. Pastaj dëgjohet një zhurmë e fortë dhe rikthehen në jetë fëmijët që ka gënjyer shtriga më parë. Në harenë e përgjithshme hyjnë në skenë nëna me babain, i cili këndon: “Mbani vesh, ndëshkimi vjen nga lart: / punët e liga nuk e kanë të gjatë.”[33] Duke nxjerrë edhe një herë në pah elementin fetar, opera mbyllet me kredon e babait, kënduar nga të gjithë: “Kur shtrëngica shpirtin mpak, / i madhi zot dorën na zgjat!” Hanseli dhe Gretëza ia dalin mbanë, që me guximin dhe zgjuarsinë e tyre, por edhe me ndihmën e zotit, të çlirohen dhe ta mundin shtrigën kanibale.
… fëmijët kanë nevojë për përralla …
Megjithëse në libret konfliktet bëhen më të buta, kanibalizmi i shtrigës dhe ndëshkimi i saj me vdekjen mizore të djegies në furrë janë të pranishme edhe në operë, në një operë për fëmijë. Në Gjermaninë e pasluftës u ngjall një debat i zjarrtë lidhur me aktet mizore në subjektet e përrallave të vëllezërve Grim dhe deri në mesin e viteve 70 e pak më tej, pati një mënjanim të tyre në edukimin e fëmijëve. Përveç shtrigës që ha fëmijë të vegjël dhe digjet në furrën e druve, si tek Hanseli dhe Gretëza, mund të rendisim motrat e hirushes, që presin thembrën e gishtat e këmbës për të veshur me çdo kusht këpucën e artë, njerkën që dënohet të ecë në këpucë prej hekuri të nxehtë deri sa të vdesë, gishton e vockël, të cilin shpesh duan ta gëlltisin apo ujkun që i çajnë barkun për të nxjerrë kecat që ka gëlltitur dhe për t’ia mbushur atë me gurë.
Debati për përrallat e vëllezërve Grim zuri fill me analizën e librave shkollorë të periudhës vilhemiane, bërë në vitin 1947 nga një toger britanik (T. J. Leonard)[34], i cili erdhi në përfundimin, se përrallat e vëllezërve Grim kanë pasur një ndikim shkatërrues tek fëmijët gjermanë, duke ngjallur tek ata një prirje të pavetëdijshme për mizori, gjë që u pasqyrua në tmerret e Luftës së Dytë Botërore në përgjithësi dhe në barbarinë e kampeve të përqendrimit në veçanti. Është tepër domethënës fakti, që rehabilitimi erdhi pikërisht nga dikush që kishte jetuar barbarinë e këtyre kampeve. Me një humanizmin të rrallë intelektual, një ish i burgosur në kampet e përqendrimit u dha përrallave të vëllezërve Grim vendin e merituar në edukimin e fëmijëve dhe më gjerë, duke shkruar një studim me titullin kuptimplotë “Fëmijët kanë nevojë për përralla”.
Autori[35] i librit u dëbua nga nazistët në vitin 1938 në një kamp përqendrimi për arsyen e thjeshtë se ishte hebre. Pas 11 muajsh qëndrimi në kampet e vdekjes, me ndihmën e personaliteteve amerikane të kohës, ndër të tjera edhe të gruas së presidentit Rusvelt (Roosevelt), atij iu lejua të emigronte në Amerikë. Ferrit shkatërrues të përjetuar në Dahau (Dachau) dhe Buhenvald (Buchenwald) Bruno Betelhajm i kundërvë në studimin e tij përrallën, si një vend magjik që ngërthen brenda vetes aftësinë për të shëruar shpirtrat e vrarë. Në rastin e fëmijëve, ai i njeh përrallës një rol tejet të rëndësishëm shoqërues në hapat e tyre për pavarësi dhe pjekuri, për t’u rritur, për të mundur shtrigën apo shtrigat në formën e anktheve dhe firkërave të konflikteve të brendshme të zhvillimit, duke theksuar, se për “sa kohë që fëmijët besojnë te shtrigat – siç kanë bërë dhe do të bëjnë gjithmonë, derisa të rriten aq sa të mos ndihen më të detyruar t’u japin pamje të ngjashme me njerëzit anktheve të tyre amorfe -, duhet t’u tregojmë histori, në të cilat fëmijët e zgjuar arrijnë të çlirohen nga figura të tilla përndjekëse të imagjinatës. Nëse ia dalin, – ashtu si Hanseli dhe Gretëza – atëherë do të kenë një përfitim të jashtëzakonshëm.”[36]
Interpretimet psikanalitike të përrallave nga Betelhajm janë debatuar intensivisht, sidomos pas viteve 90[37] dhe, megjithë tejkalimin e praktikave dhe metodologjisë së përdorur apo subjektivitetit në interpretim, qasja e tij për rolin e përrallave në zhvillimin psikologjik të fëmijëve i ka rezistuar kohës. Kjo për arsyen e thjeshtë se përrallat ngërthejnë jo vetëm përvoja universale të rrënjosura në traditë dhe kulturë, por ato ofrojnë edhe mundësi po aq universale për përshtatje dhe reflektim. Librat aq të dashur për fëmijë si Meri Popins, Liza në botën e çudirave, Pipi çorapegjata, Historia pa mbarim, Piter Pani, Princi i vogël, Nils Holgersoni, nuk janë veçse përralla moderne, të cilat motivet klasike të përrallave i kanë përshtatur në kohë dhe në gjuhë.[38]
Tek shkruaja këto radhë për shtëpizën e shtrigës, më feksi ndër mend se sot ajo fare mirë mund të kishte formën e një celulari. Pas ëmbëlsisë së sheqerkave dhe lajkave të shtrigës fshihet rreziku vdekjeprurës i kanibalizmit. Pas tundimit përmes aplikacioneve dhe ofertave argëtuese të celularit fshihet rreziku paralizues i manipulimit dhe i varësisë. Në të dy rastet mbetet konflikti i brendshëm, sfida e joshjes, si të mësosh të rritesh me të pa u bërë rob i saj. Sepse megjithë ngasjen që ndiej unë nganjëherë brenda vetes (dhe jam e bindur që flas për miliona prindër) për ta hedhur celularin në “furrën e druve”, kjo nuk është zgjidhje, ky do të ishte kapitullim i një shoqërie të tërë. Është absurde të mendosh përjashtimin e digjitalizimit nga jeta e përditshme, vetëm sepse mund të jetë i rrezikshëm. Kur fëmijët fillojnë të bëjnë çapitjet e para, nuk duan t’i shtysh me karrocë, por të ecin vetë. Me hapat e parë në botën e madhe shtohen natyrisht edhe rreziqet. Alternativa do të ishte t’i mbaje mbërthyer në karrocë për t’i mbrojtur. Një alternativë mjerane.
Fëmijët që dalin nga opera përcjellin një hare të bukur. Xhupat vishen përsëri duke fshehur poshtë tyre fustankat e vashëzave dhe këmishëzat e çunakëve. Natyrisht nëse kanë pranuar të veshin një petk paksa të ndryshëm nga veshja e përditshme, për t’iu përshtatur mjedisit të veçantë të skenës. Hanselin dhe Gretëzën e kam parë gjithmonë në prag Krishtlindjesh dhe asaj daljeje të hareshme të fëmijëve nga opera unë i gëzohem po aq sa dhe operës vetë.
Elbenita performoi një Gretëz të mrekullueshme dhe bashkë me time bijë e pritëm pas shfaqjes për ta takuar kur të dilte. Tok me ne po e prisnin disa gjermanë dhe një grup shqiptarësh nga Kosova. Ajo na takoi të gjithëve me një thjeshtësi fisnike. Kur na erdhi radhe ne të dyjave, ime bijë e vështroi me adhurim pa mundur të thotë dot asnjë fjalë. Ndoshta Gretëza dhe hirushja i ngatërroheshin pareshtur me këtë Elbenitë që kishte para syve, e cila duke vënë re druajtjen e saj, me shumë dashuri e afroi pas vetes për ta përqafur. Pas nesh ajo iu kthye grupit të shqiptarëve nga Kosova dhe një grua e mori në grykë duke i thënë “Bash sikur fmi t’kishin godit çika jem!” Unë përnjëherësh ndjeva atë aromën e këndshme të ftoit të pjekur të fëmijërisë.
[1] Instituti i Folklorit (1963) Folklor shqiptar I. Proza popullore. Vëllimi i parë. Tiranë, f. 306.
Kultivimi i lirit përmblidhte disa procese: mbjelljen, korrjen, tharjen, fermentimin e kërcellit duke e përmbytur në ujë (vulisja), thyerjen për të hequr pjesët e drunjta (helqja me lanar), pastrimin, krehjen (manganisja), përdredhjen e fijeve përmes boshtit dhe endjen në tezgjah (sqarimi: J. Xh.-E.)
[2] Bettelheim, Bruno (1995) Kinder brauchen Märchen. Dtv. München. Aus dem Amerikanischen von Liselotte Mickel und Brigitte Weitbrecht.
[5] Jacob Grimm: 1785-1863 dhe Wilhelm Grimm: 1786-1859, gjuhëtarë, folkloristë, themeluesit e germanistikës. Ndër botimet e përbashkëta të tyre është përmbledhja e njohur Përralla për fëmijë dhe familje (Kinder- und Hausmärchen), të cilën ata e botuan nga viti 1812 deri në vitin 1858.
[6] Engelbert Humperdinck (1854-1921) ka lindur në afërsi të qytetit të Bonit. Në vitin 1879 ai fitoi një çmim për një qëndrim njëvjeçar në Itali. Pikërisht atje u njoh personalisht me Vagnerin (Richard Wagner: 1813-1883), të cilin e asistoi gati një vit e gjysmë në përgatitjet për vënien në skenë të operës së tij të fundit Parsifal. Përfitimet e këtij bashkëpunimi pasohen nga një krizë krijuese disavjeçare, deri kur Humperdinku filloi me kompozimin e operës Hanseli dhe Gretëza, puna për të cilën zgjati nga viti 1890 deri në vitin 1893.
[8] Në vitin 1894 opera u shfaq në 70 skena gjermanishtfolëse, në vitet që pasuan edhe në Angli, Francë, Itali, SHBA, Rusi dhe u përkthye në 17 gjuhë.
[9] Zauberflöte, 1791, Wolfgang Amadeus Mozart: 1756-1791; Freischütz, 1821, Carl Maria von Weber: 1786-1826.
[10] Corvin, Mathias (2021) Märchenerzähler und Visionär. Der Komponist Engelbert Humperdinck, sein Leben, seine Werke. Schott. Mainz, f. 92: für Erwachsene mit Kinderherzen.
[11] Schulte, Doris (1985) Werkhören im Musikunterricht als Sach- und Personengenese aufgezeigt an der Oper „Hänsel und Gretel“ von Engelbert Humperdinck. Universität zu Köln, f. 175.
[12] Irmen, Hans-Josef (1989) Hänsel und Gretel. Studien und Dokumente zu Engelbert Humperdincks Märchenoper. Schott. Mainz, f. 134.
[13] Ludwig Bechstein: 1801-1860, shkrimtar, farmacist, bibliotekar, arkivist gjerman. Vepra më e njohur e tij është përmbledhja Libri i përrallave gjermane (Deutsches Märchenbuch), e cila u botua nga viti 1845 deri në vitin 1857. Prej vitit 1856 doli dhe përmbledhja tjetër e tij Libri i ri i përrallave gjermane (Neues deutsches Märchenbuch).
[15] Vëllezërit Grim (2004) Na ishte njëherë … Llamba magjike 3. Përktheu Neka Turkeshi. Çabej. Tiranë, f. 62-68. Për fat të keq vëllimi në fjalë, përveç titullit në gjermanisht, nuk përmban të dhëna informative për përmbledhjen origjinale të cilës i është referuar (shënimi J. Xh.-E.).
[17] Hahn, Johann Georg von (1854) Albanesische Studien, Heft II. Beiträge zu einer Grammatik des toskischen Dialektes. Albanesische Sprachproben. Friedrich Mauke. Jena, f. 164v.
[18] Në vitin 1486 teologu Heinrich Kramer (1430-1505) botoi veprën Malleus Maleficarum, e cila për gati dy shekuj shërbeu si legjitimim për gjuetinë e shtrigave.
[19] Tekstin e kësaj melodie e boton për herë të parë Brentano (Clemens Brentano: 1 778-1842) në vitin 1808
[20] Citimet nga libreti janë vjelë prej linkut të mëposhtëm:
[21] Suse, liebe Suse, was raschelt im Stroh? / Die Gänse gehen barfuß und haben kein Schuh. / Der Schuster hat’s Leder, kein Leisten dazu, / drum kann er den Gänslein auch machen kein’ Schuh.
[22] Wenn die Not aufs höchste steigt, / Gott der Herr die Hand euch reicht!
[23] Brüderchen, komm tanz mit mir, / beide Händchen reich’ ich dir. / Einmal hin, einmal her, / rund herum, es ist nicht schwer!; Mit den Füßchen tapp tapp tapp, / mit den Händchen klapp klapp klapp, / Einmal hin, einmal her, / rund herum, es ist nicht schwer!; Ei. das hast du gut gemacht! / Ei, das hätt’ ich nicht gedacht. / Seht mir doch den Hänsel an, / wie der tanzen lernen kann!; Mit dem Köpfchen nick nick nick, / mit dem Fingerchen tick tick tick. / Einmal hin, einmal her, / rund herum, es ist nicht schwer.
[24] Ach, wir armen, armen Leute, / alle Tage so wie heute: / In dem Beutel ein großes Loch, / und im Magen ein größeres noch. / Ra-la-la-la, ra-la-la-la, / Hunger ist der beste Koch!
[25] Këtë këngë e ka botuar në vitin 1835 në këngët gjëegjëza të vëllimit Pesëdhjetë këngë të reja për fëmijë (Fünfzig neue Kinderlieder) Hofman fon Falersleben (Hoffmann von Fallersleben: 1798-1874).
[27] Ein Männlein steht im Walde ganz still und stumm, / es hat von lauter Purpur ein Mäntlein um. / Sagt, wer mag das Männlein sein, / das da steht im Wald allein / mit dem purpurroten Mäntelein?: Das Männlein steht im Walde auf einem Bein, / und hat auf seinem Kopfe schwarz Käpplein klein. / Sagt, wer mag das Männlein sein, / das da steht auf einem Bein, / mit dem kleinen schwarzen Käppelein?
[28] Und dort, was grinset daher vom Sumpf? / Das ist ein glimmernder Weidenstumpf!;
Gretel, du musst beherzter sein! / Wart, ich will einmal tüchtig schrein!
[29] Abends will ich schlafen gehn, / vierzehn Engel / um mich stehn: / zwei zu meinen Häupten, / zwei zu meinen Füssen, / zwei zu meiner Rechten, / zwei zu meiner Linken, / zweie, die mich decken, / zweie, die mich wecken… / … zwei, die mich weisen / zu Himmels Paradeisen!
[33] Merkt des Himmels Strafgericht: / Böse Werke dauern nicht!
[34] Wardetzki, Kristin (2012) “… die Märchen in den Ofen feuern! Der Märchenstreit im Nachkriegsdeutschland”. In: Claudia Brinker-von der Heyde (2012) Märchen, Mythen und Moderne. 200 Jahre Kinder- und Hausmärchen der Brüder Grimm. Band II. Lang. Wien, f. 847-871.
[35] Pas vdekjes (1990) dimensioni etik i punës së Betelhajmit u në pikëpyetje Teoria e tij e “nënës frigoriferike” si përgjegjëse për autizmin e një fëmije, sot është hedhur poshtë shkencërisht, pasi autizmi konsiderohet si një çrregullim neurobiologjik i zhvillimit.
[36] Bettelheim (1995), f. 181: Solange Kinder an Hexen glauben – wie sie es immer getan haben und tun werden, bis sie so alt geworden sind, dass sie sich nicht mehr gezwungen sehen ihren gestaltlosen Ängsten eine menschenähnliche Gestalt zu geben -, sollte man ihnen Geschichten erzählen, in denen gescheite Kinder es fertigbringen, sich von solchen Verfolger-Figuren ihrer Fantasie zu befreien. Wenn ihnen das gelingt, haben sie davon – genau wie Hänsel und Gretel – einen ungeheuren Gewinn.
[37] Shih më gjerë: Sutton, Nina (1996) Bruno Bettelheim – auf dem Weg zur Seele des Kindes. Hoffmann & Campe. Hamburg.
[38] Trevers, Pamela Lynwood (1986) Meri Popins. Shtëpia botuese Naim Frashëri. Tiranë; Caroll, Levis (2023) Liza në botën e çudirave. Lulu.com; Lindgren, Astrit (1990) Pipi çorapegjata. Shtëpia botuese Naim Frashëri. Tiranë; Ende, Michael (2004) Historia pa mbarim. Tiranë; Barri, Xhejms (2015) Piter Pani. Albas. Tiranë; Saint-Exupéry, Antoine de (2017) Princi i vogël. Dituria. Tiranë; Selma Lagerlof (2020) Udhëtim i mrekullueshëm i Nils Holgersonit nëpër Suedi. Albas. Tiranë./ KultPlus.com
Nata e ndërrimit të viteve festohet në gjithë planetin dhe është një festë që bën bashkë anëtarët e familjes dhe njerëzit më të dashur.
Njerëzit, në anë të ndryshme të botës festojnë këtë natë me mënyra të ndryshme, por të gjithë besojnë se dëshirat e tyre do të realizohen në vitin që pason.
Ndryshe nga vendet e tjera të botës, apo edhe mes fqinjëve, nata e vitit të ri tek Shqiptarët festohet ndryshe. Ka disa tradita të cilat na dallojnë nga të tjerët dhe ku merr kuptim fjala ‘shqiptarët’.
Tryeza plot me ushqime, veçanërisht mish
Edhe pse çdo ditë nuk konsumojmë shumë ushqime, natën e vitit të ri, tryeza duhet të jetë e mbushur plot e përplot. Nuk mjafton nëse gjeli i detit ndodhet mbi tryezë, pasi kryefamiljari ka blerë edhe dy-tre lloje të tjera mishi që në fund të fundit, askush nuk i prek.
Bakllava
Ëmbëlsira me e preferuar e tryezës përgatitet shumë ditë para festës. Disa zonja ende preferojnë ta gatuajnë vetë, disa të tjera ua besojnë furrave.
Pijet
Në tryezë nuk mungon asnjë marke alkooli, pije me gaz, pa gaz apo energjike. Nuk ka rëndësi nëse do të pihen apo jo, e rëndësishme të jene aty.
Superpastrimi i shtëpisë
Çdo cep shtëpie, dhomat, çdo orendi duhet pastruar. Viti i ri duhet të gjejë çdo shtëpi të pastër. Është e pastër dhe s’ka nevojë? Do të ripastrohet sërish. Nuk ka dyshime për këtë!
Luftë fishekzjarrësh
Nga dritaret, ballkonet e kudo të munden, shqiptarët do tregojnë me padurim arsenalin e pafundmë të fishekzjarrëve në shtëpi. Ishin më të bukura ato të fqinjëve? S’ka problem, në 1 janar rihedhim sërish.
Leku në byrek
Një tjetër traditë, byreku me lekun e fshehur. Kureshtja vijon. Kujt do ti bjeri këtë vit? Me shtrenjtësimin e jetesës dilema bëhet me e madhe. Çfarë shume do të marrim në këmbim të lekut? Momente sa argëtuese e qesharake që i shtojnë gëzim tryezës familjare.
Festa
Tani më, dihet nga të gjithë. Deri para mesnate me familjen, pas mesnate me shoqërinë. Mëngjesi? Nuk dihet ku na gjen.
Kush do të hyjë i pari në shtëpi?
Thonë që kur të hyn një djalë i vogël në shtëpi, viti do të shkojë mbarë. Akoma më shumë, shqetësimi më i rëndësishëm; të hyj me këmbën e djathtë. Një traditë që vështirë të zbehet./ ora news/ KultPlus.com
• Avantazhi i të qenët inteligjent është se mund ta bësh idiotin kurdoherë, kurse e kundërta është krejt e pamundur.
• Ka dy lloje njerëzish në këtë botë: të mirë e të këqij. Të mirët flenë qetësisht natën, ndërsa të këqijtë duket se shijojnë shumë orët e ditës.
• Njerëzimi sot gjendet përpara një ndarjeje rrugësh: njëra të çon në dëshpërim, kurse tjetra në shuarjen totale. Shpresojmë të këtë urtësi në zgjedhje.
• Ai balerini kishte veshur geta aq të ngushta saqë dallohej jo vetëm gjinia e tij, por edhe feja e tij.
• Njeriu përbëhet nga dy gjëra: mendja e tij dhe trupi i tij. Vetëm se trupi argëtohet shumë me tepër.
• Telashet janë si letrat higjienike, merr një e vijnë dhjetë.
• Seksi pa dashuri është një përvojë boshe, por mes përvojave boshe është më e mira.
• Seks: argëtimi më i mirë që mund të arrish pa qeshur.
• Seksi shkarkon tension, ndërsa dashuria e shkakton.
• Mos flisni keq për masturbimin, është seks me dikë që dashuroni.
• Dashuria është përgjigja, por ndërsa prisni përgjigjen, seksi mund t’ju sugjerojë pyetje të mira.
• Akti i seksit është i ndyrë vetëm nëse bëhet mirë.
• Kur isha i vogël, prindërit e mi kanë ndërruar vendbanim disa herë, por unë kam arritur t’i gjej gjithnjë.
• Gjendem në atë fazë të jetës që nëse një grua më thotë “jo”, i jam mirënjohës.
• Më kanë rrahur, por jam mbrojtur mirë. Njërit prej tyre ia theva grushtin: Lëndova krejt fytyrën për ta bërë, por ia dola.
• Nuk janë gjashtë milionë hebrenjtë e vrarë që më shqetësojnë, por fakti se rekordet janë bërë për t’u thyer.
• Filmi im i parë ishte aq i keq saqë kishte zëvendësuar dënimin me vdekje në pesë shtete amerikane.
• Jetohet një herë të vetme e dikush asnjëherë.
• E gjithë jeta ime më kaloi përpara syve, e unë nuk bëja pjesë në të.
• Para se të ikja do të doja t’ju lija një mesazh pozitiv, por nuk e kam. A prish punë nëse ju lë dy mesazhe negative?
• Në dashurinë kolektive avantazhi është se nëse dikush dëshiron të flejë, mund të flejë.
• Sipas astronomëve modernë, Universi është i fundmë. Kjo është ngushëlluese, sidomos për ata si puna ime që harrojnë ku i vënë gjërat.
• Besoj se sekreti për të mos menduar për vdekjen është fundi, por më shumë si një mënyrë për të ulur shpenzimet.
• Gjyshi im ishte njeri i parëndësishëm. Në varrimin e tij, makina funebre ndiqte makinat e tjera.
• Më mirë frikacak për një minutë se i vdekur për gjithë jetën.
• Paratë janë më të mira se varfëria, por vetëm nga pikëpamja ekonomike.
• Thuhet në Bibël që luani dhe demi do të flenë bashkë. Epo duhet të shtoj se demi do të flejë fare pak.
• Kam zakon të marr me vetë një plumb pasi një ditë një person në një rrugicë më qëlloi me një bibël dhe plumbi më shpëtoi./ KultPlus.com
