Koleksioni i bizhuterive të Shirley Bassey theu një rekord botëror në ankand në Paris, me të gjitha krijimet në pronësi të këngëtares që shiten për një çmim kolektiv prej 2.2 milionë euro.
Koleksioni u shit në një ankand të Sotheby’s më 10 tetor, dhe të ardhurat do të shkojnë për bamirësi sipas vetë këngëtares.
Një unazë diamanti Van Cleef dhe Arpels e viteve 1960 me diamante me prerje të shkëlqyeshme, dhënë asaj nga Elton John, u shit për 48,000 euro, më shumë se trefishi i vlerësimit fillestar prej 10,000 deri në 15,000 euro.
Një gjerdan smeraldi dhe diamanti Van Cleef dhe Arpels, i blerë nga këngëtarja për të shënuar performancën e saj të parë të Varieteteve Mbretërore përpara Mbretëreshës Elizabeth II, u shit për 174,000 €, më shumë se dyfishi i vlerësimit fillestar prej 50,000 deri në 70,000 €.
Një karficë diamanti e vjetër nga viti 1905 u shit për 162,000 €, gati pesë herë më shumë se vlerësimi i saj fillestar prej 26,000 € dhe 35,000 €./KultPlus.com
Si sot, më 16/19 tetor 1448, u zhvillua Beteja e Kosovës, një nga ngjarjet më të rëndësishme në Europën mesjetare. Vëmendje e veçantë tërheqin burimet që dolën pas betejës të cilat së bashku me epikën popullore ngatërruan personazhet tregimtarë të Betejës së Kosovës të vitit 1389 me ato historike të Betejës së Kosovës të vitit 1448!
Ndërsa, për Betejën e Kosovës në vitin 1389, historiografia e sotme ende nuk ka qenë në gjendje të dallojë Kosovën historike nga Kosova mitike, nga ana tjetër Beteja e Kosovës e vitit 1448 sipas burimeve historike të kohës konsiderohet si një nga më të famshmet betejat që ndodhën në Europën Mesjetare. Prandaj, nga mesi i shek. XV, Kosova kishte tërhequr vëmendjen e frymëzuesve të luftërave anti-osmane të udhëhequr nga Janosh Hunyadi dhe Gjergj Kastriot-Skënderbeu.
Fushë Kosova, më 16-19 tetor 1448, u bë arena midis aleancës së Europës Juglindore të udhëhequr nga Hunyadi dhe ushtrisë osmane të udhëhequr nga Sulltan Murati II. Në krah të aleancës europiane ishin arbërorët e drejtuar nga Skenderbeu.
Në verën e vitit 1448, pasi mblodhi njësitë hungareze, polake, rumune, çeke, etj., Hunyadi kishte kaluar Danubin dhe shkoi në Krushevac. Nga atje, ai mbërriti në Kosovë. Nga ana tjetër, Murati II, pasi u informua nga despoti Brankoviq, kishte ndërprerë ekspeditën e përgatitur kundër Arbërisë dhe, në Sofje, kishte mbledhur rreth tij të gjitha njësitë, të cilat numëronin 50,000-60,000 ushtarë; nga kronikat perëndimore numri i tyre trefishohet. Njësitë e aleancës së krishterë, sipas burimeve perëndimore numëronin 22-72.000 ushtarë, ndërsa sipas burimeve osmane 24.000. Lufta tre-ditore përfundoi me humbjen e ushtrisë së aleancës.
Premtimet e bëra nga Skënderbeu për t’u angazhuar në anën e aleancës së krishterë e kishin inkurajuar Hunyadin të nxitonte për t’u përballur me osmanët. Përgatitja e Skënderbeut për këtë përplasje dëshmohet sipas burimeve zyrtare dhe narrative. Përveç përgatitjeve të Skënderbeut, si dhe rrjedhës dhe pasojave të betejës, burimet kohore japin detaje për vonesën e shqiptarëve në bashkimin me trupat hungareze. Arsyeja kryesore për vonesën e Skënderbeut ishin pengesat e despotit Gjuragj Brankoviq, aleat i dhëndrit Murat II, i cili mbylli të gjitha rrugët dhe shtigjet në të cilat ai mund të kalonte. Shumica e burimeve, duke justifikuar vonesën e Skënderbeut, nxorrën në pah dhe pa aftësinë e Hunyadit, i cili nuk duhet ta kishte pranuar betejën para ardhjes së Skënderbeut në Kosovë. Përveç të dhënave të epilogut, janë ruajtur detaje për fatin e ushtrisë së mbetur pas luftës; një pjesë e trupave, pasi kishin marrë rrugën drejt jugut jo larg Fushë-Kosovës, takuan Skënderbeun, i cili kishte filluar të bëhej bashkëluftëtar i Hunyadit; pjesa tjetër në malet e Çiçavicës, afër Vushtrrisë, u përpoqën të gjejnë Bogdanin, një paraardhës të Pjetër Bogdanit. Burimet që dolën pas betejës tërheqin vëmendje të veçantë, të cilat së bashku me eposin popullor kanë ngatërruar personazhet e Betejës së Kosovës në vitin 1389 me ato të Betejës së Kosovës në vitin 1448. Si shembull, mes tjerash këtu, duhet parë librin e përmasave europiane të humanistit nga Raguza, Mauro Orbini (1601), dhe ndonjë tjetër pas tij.!
Tetori brenda kujtesës sonë na rikthen në qëndresën studentore, atëherë kur individi përfaqësonte vullnetin e grupeve, e grupet brohoritnin interesat e Kosovës të viteve të 90-ta. Mirëpo, një rol kyç për protestat studentore të asaj kohe padyshim që kanë pasur edhe profesorët, të cilët në vijën e parë të frontit i qëndronin besnik kërkesave për Universitetin, shkruan KultPlus.
Një ndër emrat kryesorë që i dhuronin shtysë studentëve, ishte edhe akademiku Ejup Statovci. I shkolluar në Zagreb, Lubjanë, Kembrixh e Harvard, gjithë jetën ia dedikoj akademizmit dhe jetës universitare. Ai kishte marrë pjesë edhe në hartimin dhe komentimin e Kushtetutës së Kaçanikut. Ndërkaq, rezistenca e tij e shkëlqyeshme shfaqet më së miri në vitet përgjatë të cilave Universiteti i Prishtinës kishte kohën e saj më të rëndë.
Periudha 1991-1997 do ta gjente profesorin universitar në Fakultetin Juridik në pozitën e rektorit, duke i kthyer këto vite në përpjekje krahë më krahë me studentët, për të vetmin qëllim, arsimimin dhe Kosovën e lirë.
Arsimimi shqip dhe liria universitare kanë burim te figura të mëdha përgjatë historisë, të cilët përmes aksioneve të veta kishin bërë një kthesë të madhe të gjendjes. Ejup Statovci e bëri këtë përmes punës së tij për institucionalizimin juridik të Universitetit, duke nxjerrë Dekretligjin mbi shkollimin e lartë dhe Statutin e Universitetit; duke e transformuar atë në një Universitet të kohës sipas përvojës evropiane dhe botërore, duke e afirmuar dhe pranuar atë brenda dhe jashtë si Institucion shtetëror.
Sot, qëndrueshmëria e themelit universitar iu atribuohet këtyre figurave, e një ndër ta padyshim edhe Statovci. Kontributi i tij i madh si rektor, u kurorëzua me një mirënjohje nga Universiteti i Prishtinës, më 15 shkurt 1999, atëherë sa akademiku ishte ende gjallë.
Ndërkaq, “mirënjohje post mortum për kontributin e veçantë për rifillimin e punës së Universitetit të Prishtinës dhe për udhëheqjen e tij në kushte të jashtëzakonshme në periudhën 1991-1997”, iu nda edhe me rastin e 30-Vjetorit të themelimit të Universitetit të Prishtinës, më 16 maj 2000.
Ejup Statovci i mbylli sytë më 19 tetor të vitit 1999, për të mbetur një ndër arkitektët e Universitetit të Prishtinës./KultPlus.com
Biblioteka Kombëtare e Kosovës dhe Biblioteka Kombëtare e Turqisë kanë nënshkruar memorandum bashkëpunimi.
Memorandumi është nënshkruar nga drejtoresha e BKK-së, Blerina Rogova Gaxha, dhe Drejtori i Bibliotekës Kombëtare të Turqisë, Taner Beyoğlu, gjatë Asamblesë së Përgjithshme të Drejtorëve të Bibliotekave Kombëtare të Evropës Juglindore, të mbajtur në Ankara.
Kjo marrëveshje mbështet zhvillimin e aktiviteteve të përbashkëta kërkimore shkencore dhe promovuese në trashëgiminë kulturore të shkruar, bibliotekari dhe botim, konferenca profesionale, trajnime për stafin, vizita studimore, si dhe shkëmbimin e materialeve në fushën e shkencës, artit, historisë dhe letërsisë. Po ashtu përfshihet shkëmbimi i materialeve bibliografike në nivel ndërkombëtar, promovimi dhe zhvillimi i koleksioneve.
Palët do të inkurajojnë bashkëpunimin dhe shkëmbimin e përvojave, njohurive në lidhje me teknologjinë e informacionit, shërbimet bibliotekare dhe praktikat digjitale, si dhe koleksionimin e botimeve elektronike./KultPlua
Ura e Kasabashit, monument kulture me rëndësi historike e qytetit të Çorovodës, konsiderohet po ashtu një atraksion turistik në zonë.
E ngritur mbi një degë të lumit Osum, dikur në të kalonte rruga e karvaneve Berat – Skrapar – Korçë.
Kryetari i bashkisë së Beratit, Ervin Demo ndau në rrjetet sociale pamje nga kjo urë, e cila ruhet në gjendje të mirë.
Demo tha se ura vazhdon të funksionojë si nyje lidhëse midis zonave të krahinës dhe vizitohet nga turistët e shumtë gjithashtu.
Ura e Kasabashit gjendet në afërsi të qytetit të Çorovodës dhe futet në tipologjinë e urave simetrike me tre qemerë me kurriz dhe me dritare shkarkuese.
Qemeri qëndror i cili ka një vëllim më të madh paraqitet me një konstruksion me majë të mprehtë me hapësirë drite 12 metra, ndërsa dy qemerët anësorë janë më të vegjël në vëllim dhe kanë formë gjysmë rrethore.
Monumentet e kulturës në vendin tonë po promovohen dhe po mirëmbahen nga specialistët përkatës, pasi këto vende po shndërrohen në atraksione turistike mjaft të pëlqyera nga turistët vendas dhe të huaj./KultPlus.com
Eliesa Kurtaliqi dhe Enesa Isufi, studente në departamentin Juridik në UNI, si përfituese të bursës ndërkombëtare nga UNI, ato po vazhdojnë semestrin në një nga institucionet më prestigjioze në botë, Institutin e Shkencave Politike – Sciences Po, në Francë.
Sciences Po është shkolla ku kanë studiuar shumë figura të njohura, përfshirë Emmanuel Macron, presidenti aktual i Francës, dhe Jacques Chirac, ish-president i Francës. Gjithashtu, ky institut ka formuar personalitete të njohura në diplomaci dhe politikë globale, si ish-sekretarja e përgjithshme e UNESCO-s, Irina Bokova, dhe ish-kryeministri i Italisë, Enrico Letta.
Gjatë studimeve të tyre, Eliesa dhe Enesa patën nderin të përfaqësojnë jo vetëm UNI – Universum International College, por edhe Kosovën, në Javën Ndërkombëtare të mbajtur në Institutin e Shkencave Politike në Rennes.
Kjo përvojë unike u ka mundësuar atyre të përfshihen në diskutime globale me studentë dhe profesorë nga e gjithë bota, duke promovuar në mënyrën më të mirë UNI – Universum International College dhe Kosovën.
UNI – Universum International College powered by Arizona State University, i vlerësuar si institucioni nr. 1 në Ballkanin Perëndimor, ha hapur thirrjen për 502 bursa semestrale për semestrin pranveror 2025.
#UNI i fuqizuar nga Arizona State University numëron 221 universitete partnere për bursa semestrale në 26 shtete të Evropës dhe Turqi.
Bursat vlejnë për të gjithë studentët e #UNI, në të gjitha kampuset dhe drejtimet, në nivelin Bachelor dhe Master.
Ky është vetëm një shembull i mundësive të jashtëzakonshme që studentët e #UNI përfitojnë përmes programit të shkëmbimeve ndërkombëtare.
Nëse dëshiron të ndjekësh hapa të ngjashëm dhe të studiosh në universitetet më prestigjioze në botë, si Sciences Po, APLIKO KËTU për studime në #UNI dhe fillo rrugëtimin tënd akademik ndërkombëtar.
PEN Qendra e Kosovës, në fund të kësaj jave, të premten, më 18 tetor 2024, mbajti aktivitetin e vet të radhës nga projekti “Ora e Shkrimtarit”, që përkrahet nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Republikës së Kosovës.
Aktiviteti u zhvillua në Gjakovë, në ambientet e Bibliotekës Publike “Ibrahim Rugova” dhe ai iu kushtua poetit dhe publicistit, Engjëll I. Berisha.
Poeti Sali Bashota duke e hapur këtë aktivitet letrar theksoi se “Gjakova ka dy shenja të përveçme që e simbolizojnë këtë institucion: emri i Bibliotekës ”Ibrahim Rugova” dhe salla e promovimeve të aktiviteteve letrare “Teki Dervishi”.
Pasi i njoftoi të pranishmit me historikun e PEN Qendrës së Kosovës dhe me projektet që kjo organizatë shkrimtarësh ka realizuar dhe po vazhdon t’i realizojë gjatë këtij viti, Bashota përkujtoi rolin historik e kombëtar që ka pasur Gjakova me intelektualët e saj, në mënyrë të veçantë shkrimtarët dhe artistët, në zhvillimin e gjithëmbarshëm kulturor të kombit. Ai me këtë rast përmendi edhe pena të shquara letrare që kanë dalë nga ky qytet dhe përkujtoi edhe fusha të tjera ku artistët gjakovarë kanë lënë gjurmë krijimtarie në mbarë Kosovën dhe jashtë saj.
Bashota pastaj foli për veprimtarinë letrare të poetit Engjëll I. Berisha. Duke e quajtur të veçantë e të rëndësishëm në brezin e tij krijues, Bashota për Engjëll I. Berishën tha se poezia e tij dallohet me figurën, ligjërimin dhe me porosinë që e bart. Bashota, pasi përmendi një varg veprash shkruar nga Berisha, veçoi veprat “Gjarpri në shishe”, “E diela e lutjes”, sidomos veprën poetike “Çati eshtrash” në të cilën Engjëlli i kthehet, me vargje, tragjedisë së familjes së tij gjatë luftës së fundit.
“Liria është një motiv i përhershëm i Engjëllit”, tha ndër të tjera, Sali Bashota.
Të pranishmëve, që ishin të shumtë në Orën e poetit Engjël I. Berisha, pastaj iu drejtua kryetari Kuvendit Komunal të Gjakovës, Ardian Gjini.
Gjini, pasi ka përgëzuar punën që po bën PEN Qendra e Kosovës, përkujtoi angazhimin kulturor e artisitik të Engjëll I. Berishës. Veçoi siodmos punën e tij prej publicisti para dhe gjatë luftës dhe kontributin që po e jep tash e disa vite Engjelli në Bibliotekën Publike “Ibrahim Rugova”.
Në vazhdim foli poeti Engjell I. Berisha, për të cilin edhe ishte organizuar takimi.
Duke shpjeguar “Pse shkruan”, Engjëlli tha se “shkrimi reflekton ndjenjat dhe përvojat tona, për t’u lidhur me lexuesin. Për t’u rrëfyer, si një proces i lehtësimit të ngarkesës ideore, emocionale që mban në vetvete shkrimtari. Kjo vetvete është akumulim jo i vetëm ndjenjave, por edhe i përjetimeve, pse jo edhe i informacionit që ka, varësisht çfarë natyre të shkrimit bën autori. S’do mend se shkrimi bëhet për të ndarë mendime me lexuesin, për t’i dhënë lexuesit”.
Duke vazhduar trajtimin e kësaj teme, Engjelli tregoi kështu pse shkruan: “E kam nisur me poezinë në vitet kur ngacmohesha nga leximi, vjersha për fëmijë, romane përtej moshës sime. Janë virtytet e jetës, atë që marrim në fillim tonë, prej të cilave formohemi e ndërtohemi, për ta dhanë pastaj në shkrim e në përcaktim mora e human. Dashuria është indikatori i parë që ta nxjerrë shpërthimin, si zjarrmia kur e ke në trup, e donë t’u tregosh të tjerëve se po përvëlohesh brenda. Te poezia kërkohet kujdes më i veçantë te përdorimi i figurave stilistike që e interpretojnë kuptimin, për të qenë i kapshëm nga lexuesi, për ta ruajtur dramatiken, e që do të thotë shfaqja e veprimeve refleksive, sikur janë ndjenjat, apo efekte tjera”.
Duke zbërthyer artistikisht disa nga veprat e veta, Engjell I Berisha theksoi:
“Dita me hënë e me nuse”, kap metaforën e ardhjes. Dita me hënë, në vitet e robërisë, natën e kishim më të lirë dhe nusja, liria, diçka e re, po vjen në dritën e hënës për ta sjellë të bukurën.
Libër që shtrëngonte damarin, ta prodhonte metaforën frymëzuese. Frymëzi na duhej për të mbijetuar se po vjen ajo që donim. Durimi, motivimi, shtrëngimi rreth vetvetes, me njëri-tjetrin”.
Më vonë, tha autori, erdhi vëllimi “Avenytë e Muzgut. Alegoria që ka secila poezi, te lexuesi e çon edhe kërkesën time, liberalizuese, frymuese. Pastaj, portretizimi individual del nga po ai univers. Kjo niset nga përshkrimi i lashtësisë, që poetika e lejon të bartet te gjenerata që vjen.
Libri në vijim “Diaspora shqiptare”, nuk është vetëm gjeografi përshkruese e vendeve të bukura të Evropës, është klithma, vaji që bënin nënat duke përcjellë bijtë e tyre në mërgim. Është braktisja e vendit, e familjes, e dashurisë, e shkollimit. Janë reportazhe, rrëfime, ese, portretizime mërgimtarësh.
Lufta e fundit në Kosovë, përfshiu edhe mendimin krijues. Luftë e robërisë me lirinë. E jetës me vdekjen. E kapluar e thellë fryma e njeriut në kërkim të demokracisë, me shpirtin e rënduar për t’u çliruar, u krijua veçori e shkrimit meditativ, për të shpërthyer pastaj me ardhjen e lirisë.
Kritika po i klasifikon si poezi e luftës, edhe është në fakt, se i krijojë vetë lufta. Doli libri “Dyert e qiellit” dhe shumë shpejt “Çati eshtrash”.
Poezia ma nxirrte vajin si te Mjeda. Lufta e fundit në Kosovë, shkatërroi shumëçka. U dogj shtëpia, u dogjën njerëzit e gjallë, vëllezërit e mi e shumë të tjerë. Eshtrat, pas vrasjes, djegies, mbetën për disa muaj në vend të çatisë. Kjo është lirika më e dhimbshme që më ka dalë prej shpirtit. Këta janë personazhet që ta krijojnë poezinë, narracionin, semantikën e figurën, prej të cilës e krijon veprën me çarjen e zemrës. Kam pa, se arti ndërtohet vetë, kur je përballë ngjarjes. Ky është arti natyral, pa pasur nevojë për imagjinatë”, tha Berisha i cili përfundoi se “të jesh i kënaqur me atë që ke dhe të kërkosh më shumë, janë dilemë e leximeve biblike, e psikologjisë së sotme dhe e kupton se gabimet e së kaluarës e determinojnë të sotmen. Por ja që gjërat ecin deri aty që lejon mundësia jote, që t’ është caktuar për rriskë dhe sa ke aftësi ti jetosh”.
Në fund poezi të autorit lexuan nxënëset e Gjimnazit “Hajdar Dushi” Eltiona Muhadri, Arsa Saraçini, Aurela Thaçi dhe Albiona Muhadri ndërsa poetit iu shtruan edhe disa pyetje lidhur me krijimtarinë e tij./KultPlus.com
Sot në përvjetorin e lindjes së Mark Krasniqit, KultPlus ju sjell dy thëniet e tij më të njohura, të cilat për së gjalli i tha për vdekjen e tij.
-Ata të cilët i kisha armiq për së gjalli i kam edhe për së vdekuri, shpresoj që mos t’më vijnë tek varri.
-Kryqit as Hënës nuk ju kam bërë hyzmetin, po as nuk kam qenë kundër tyre. Në pllakën e varrit le të jenë vetëm emri e mbiemri, edhe shqipja dykrenore mbi atë emër. / KultPlus.com
Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, ka dekoruar me Urdhrin e Lirisë dhe Urdhrin e Pavarësisë aleatët amerikanë që kontribuan për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, përcjell KultPlus
Në vijim gjeni njoftimin e plotë të presidentes Osmani:
FALEMINDERIT nga populli i Kosovës!
Përmes përpjekjeve të tyre të pandërprera dhe angazhimit të palëkundur për paqen, lirinë dhe pavarësinë e Republikës së Kosovës, Ambasadori William Walker, Kongresisti i ndjerë Tom Lantos, Ambasadori Daniel Fried, Josh Black dhe Mira Ricardel janë disa nga aleatët tanë amerikanë që kanë lënë një trashëgimi, e cila do të kujtohet gjithmonë me përulësi nga populli i Kosovës.
Mbështetja e tyre ka formësuar të kaluarën tonë, fuqizon të tashmen tonë dhe frymëzon të ardhmen tonë! Për këtë kontribut, sot, në Washington D.C., pata nderin që, në emër të Republikës së Kosovës, t’i dekoroj me Urdhrin e Lirisë dhe Urdhrin e Pavarësisë./KultPlus.com
Froni i Hekurt nga seriali kult “Game of Thrones” u ble në ankand për gati një milion e gjysmë dollarë në një shitje tre-ditore në Teksas dhe kostumet dhe armët legjendare morën gjithashtu pronarë të rinj.
Ankandi u organizua nga shtëpia amerikane e ankandeve “Heritage” nga Dallas, Teksas.
Froni i Hekurt, i shitur për 1.49 milionë dollarë, peshon rreth 140 kilogramë, është rreth 165 centimetra i gjatë, më shumë se dy metra i gjerë dhe rreth 160 centimetra i lartë dhe është përdorur për turne promocionale nëpër botë.
Froni është bërë nga froni origjinal i plastikës që përdorej për mbrojtje me një përfundim metalik të lyer dhe dekorime me xhevahire që i ngjanin krahëve të shpatave të mëparshme mbretërore.
“Froni i Hekurt është froni i pushtuesve, i bërë nga shpatat e armiqve të mundur dhe është simbol i pushtimit”, tha krijuesi i “Game of Thrones”./KultPlus.com
Mark Krasniqi lindi më 19 tetor të vitit 1920. Ai ishte profesor, shkrimtar e akademik, shkruan KultPlus.
Më 1945-1946 ka qenë gazetar-redaktor i gazetës Rilindja në Prizren, bashkë me Esad Mekulin e Omer Çerkezin, kurse prej vitit 1947-1949 ka punuar në Radio-Beograd (Redaksia e emisioneve në gjuhën shqipe) gazetar-redaktor. Prej 1950-1961 ka punuar në Akademinë Serbe të Shkencave në Beograd asistent, pastaj bashkëpunëtor shkencor.
Mark Krasniqi ndër të tjera ishte edhe autor i përmbledhjes së poezive për fëmijë “Posta e porositur”.
Ka diplomuar më 1950 në Beograd, kurse më 1960 ka doktoruar në Universitetin e Lubjanës. Prej 1961-1981 ka qenë profesor në Universitetin e Prishtinës, kur pushteti antishqiptar serbo-komunist e përjashtoi nga procesi mësimor. Ka qenë disa herë prodekan e dekan i Fakultetit Juridik-Ekonomik. Ka qenë nënkryetar e kryetar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, kryetar i parë i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës (1970) dhe kryetar i Partisë Shqiptare Demokristiane të Kosovës (1993).
Ishte anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës dhe i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Ka botuar më se 20 libra shkencorë, letrarë, publicistikë e tekste shkollore dhe ka përkthyer disa romane e përmbledhje poezish nga serbishtja e sllovenishtja në gjuhën shqipe.
Akademik Mark Krasniqi ndrroi jetë më 28.08.2015 në Prishtinë./ KultPlus.com
Më 19 tetor 1781, ushtria amerikane fitoi betejën vendimtare të luftës për pavarësi.
Gjenerali britanik, Lord Charles Cornwallis, u dorëzua në Yorktown të Virxhinias, pasi ushtria e tij u rrethua nga forcat e Geroge Washingtonit dhe flotës detare franceze.
Gjenerali Cornwallis nënshkroi dokumentet e dorëzimit pas gati dy javësh rrethimi.
Ai mendonte se qëndresa e mëtejshme do të ishte një humbje e kotë e jetës së trupave të tij. Gjenerali i urdhëroi ushtarët e tij të marshonin jashtë qytetit me dinjitet, me flamujt e tyre të pashpalosur në shenjë humbjeje.
Ndërkohë që trupat britanike dorëzonin armët, gjenerali urdhëroi bandën të luante marshin anglez me titull që i përshtatej atij rasti, “Bota është Përmbysur. /KultPlus.com
Plot 21 vite më parë, më 19 tetor 2003, Nënë Tereza u shpall e “Lumturuar” nga Papa Gjon Pali II.
Në maj 2011 është mbajtur ceremonia e shenjtë e lumturimit të Nënë Terezës, në Bazilikën e Shën Pjetrit, në Vatikan.
Ajo shihet si simbol i ndihmës dhe respektit për “më të varfërit e të varfërve”, të cilëve ia kushtoi gjithë jetën.
Në 4 Shtator 2016 Nënë Tereza u shpall Shën Tereza e Kalkutës, në një ceremoni madhështore fetare në sheshin “Shën Pjetri” në Vatikan.
Ceremonia u drejtua nga Papa Françesku, i cili bëri edhe shpalljen e shenjtërimit para dhjetëra mijë pelegrinëve që mbushën sheshin qendror të selisë së shenjtë.
Anjezë Gonxhe Bojaxhi, ose Nënë Tereza, lindi në Shkup më 26 gusht të vitit 1910 dhe vdiq në moshën 87 vjeçare, më 5 shtator 1997 në Kalkuta të Indisë. Ajo ishte humaniste e njohur shqiptare dhe fituese e çmimit ‘Nobel’ për Paqen. /alsat/ KultPlus.com
Agjencia amerikane e hapësirës NASA deklaroi se dielli ka arritur ciklin maksimal të nxehtësisë, që mund të vazhdojë edhe për një vit, duke ofruar mundësi për të dalluar aurora borealis në muajt e ardhshëm.
Studiuesit e NASA-s shpjeguan se maksimumi aktual diellor, i cili filloi rreth dy vjet më parë, mund të zgjasë edhe më shumë, por konfirmimi përfundimtar do të varet nga analiza e mëtejshme e të dhënave të mbledhura deri më tani.
”Kjo fazë zakonisht zgjat rreth tre deri në katër vjet”, thanë shkencëtarët.
Aktiviteti diellor ndjek një cikël 11-vjeçar, duke u luhatur midis periudhave të qetësisë dhe aktivitetit intensiv.
Gjatë një maksimumi diellor, ndezjet e rritura diellore dhe nxjerrjet e masës koronale (CME) çojnë në një valë stuhish gjeomagnetike, që shpesh rezultojnë në shfaqje spektakolare të aurora borealis ose dritat veriore.
“Ky njoftim nuk do të thotë se ky është kulmi i aktivitetit diellor që do të shohim këtë cikël”, thekson Elsayed Talaat, drejtor i operacioneve të motit hapësinor në Administratën Kombëtare të Oqeanit dhe Atmosferës (NOAA).
“Ndërsa dielli ka arritur periudhën e tij maksimale, muaji në të cilin aktiviteti diellor arrin kulmin në diell nuk do të identifikohet për muaj apo vite”, shtoi ai.
Ditët e fundit, aurorat e kuqe dhe jeshile të ndezura ishin të dukshme në rajone të ndryshme, duke përfshirë Gjermaninë, Shtetet e Bashkuara, Britaninë e Madhe dhe madje edhe në jug, deri në rajonin e Mesdheut./ KultPlus.com
Në Qendrën Kombëtare të Librit dhe Leximit nën kujdesin e kryetares së Kuvendit, Elisa Spiropali u zhvillua veprimtaria “Gra të padukshme: Historia e feminizmit në letërsinë shqipe. Lexime nga autore gra të viteve 30 – 40”.
Në këtë takim morën pjesë gjithashtu edhe deputetja, shkrimtarja Flutura Açka, ish-zëvendëskryetarja e Kuvendit, Valentina Leskaj, ish-deputetja, shkrimtarja Diana Çuli, drejtoresha e Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit, Alda Bardhyli, etj.
Në një postim në rrjetet sociale Spiropali tha se në takim u diskutua mbi historinë e feminizmit në letërsinë, kulturën dhe gazetarinë shqipe, si dhe u ndanë disa lexime nga autore gra të viteve 30-40, si Selfixhe Ciu Broja, Ollga Plumbi, Musine Kokalari, Urani Rumbo, Mila Vangjeli etj.
“Autoret gra shpesh janë mbuluar padrejtësisht me pluhurin e harresës, por ndrijnë sot më shumë se kurrë me kumtet e tyre të guximshme e të mençura, për një shoqëri të lirë e të zhvilluar”, theksoi Spiropali./ KultPlus.com
Shkodra është shndërruar në një destinacion mjaft të preferuar për vizitorët vendas dhe të huaj.
Kryeministri Edi Rama ndau sot në rrjetet sociale fotografi nga qyteti veriperëndimor, i mbushur plot me turistë edhe në këto ditë tetori.
Zona e Shkodrës është ndër më të vizituarat nga turistët e huaj për trashëgiminë, por edhe për peizazhet e mrekullueshme natyrore.
Sipas statistikave zyrtare, gjatë periudhës janar-gusht 2024 regjistrohet një rritje prej 32% e numrit të turistëve, krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Ndërkohë, krahasuar me vitin 2022 ka një rritje me rreth 70% të numrit të turistëve.
Qyteti i Shkodrës por edhe fshatrat rreth e qark kanë njohur investime të rëndësishme si në funksion të cilësisë së jetës së banorëve, por edhe me synimin e tërheqjes së vizitorëve të huaj ndërsa vendi përjeton bum turistik.
Zonat më të vizituara në Shkodër mbeten Velipoja, Thethi, zona e liqenit të Shkodrës, pedonalja, kalaja e Rozafës./ KultPlus.com
ITB Berlin, panairi më i madh tregtar i turizmit, prezanton Shqipërinë si vendin e vizituar nga turistët gjatë gjithë vitit, të tërhequr jo vetëm nga bukuritë natyrore, por edhe nga një trashëgimi e pasur dhe ndërthurje kulturash.
Ministrja e Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro ndau në rrjetet sociale shënimin mbi Shqipërinë, në faqen e panairit, ku vendi yne, në edicionin e vitit 2025 do të jetë vendi zyrtar i nderit i ITB Berlin 2025.
ITB Berlin e prezanton Shqipërinë si një portë mes Lindjes dhe Perëndimit, me një bashkëjetesë kulturash në harmoni të përsosur, qe rrëfen trashëgiminë e saj përmes kështjellave, muzeve, vendbanimeve ilire e parqeve arkeologjike, si ftesë për t’i ndarë me të gjithë vizitorët këto thesare.
“Ne duam t’ju përcjellim disa nga vendet kulturore më interesante në vend, të cilat panë 36 për qind më shumë vizitorë për periudhën midis janarit dhe gushtit, krahasuar me një vit më parë”, shkruan ITB Berlin duke renditur më poshtë disa prej objekteve kulturore më të vizituara në Shqipëri si: Kalaja e Gjirokastrës, Muzeu Kombëtar i Artit Mesjetar, Qendra e Muzeumeve në Berat, Muzeu Kombëtar i Fotografisë “Marubi” e Qendra për Hapje e Dialog në Tiranë.
ITB Berlin është panairi më i madh tregtar i turizmit në botë. Kompanitë e përfaqësuara në panair përfshijnë hotele, borde turistike, operatorë turistikë, ofrues të sistemit, linja ajrore dhe kompani të makinave me qira. ITB Berlin zhvillohet çdo vit në mars, në Messe Berlin./ KultPlus.com
16 tetori 2004 është një datë e rëndësishme në historinë e FC Barcelonës , pasi në atë ditë debutoi në ndeshje zyrtare, Lionel Messi si lojtar i Barçës.
Argjentinasi, i cili kishte bërë tashmë debutimin e tij me ekipin e parë në një miqësore kundër Portos më 16 nëntor 2003, hyri në lojë në minutën e 82-të të derbit kundër Espanyol, duke e zëvendësuar Decon, i cili ishte autori i golit të fitores.
Messi ishte vetëm 17 vjeç, 3 muaj e 22 ditë kur e bëri debutimin e tij zyrtar me Barçën dhe më pas kaloi 17 sezone në ekipin e parë në të cilin u bë futbollisti më i mirë në histori.
Leo shënoi 672 gola në 778 ndeshje , fitoi 35 tituj dhe fitoi të gjitha çmimet e mundshme individuale; duke theksuar shtatë herë Topin e Artë.
Në verën e vitit 2021, Messi përfundoi kontratën e tij me Barçën dhe nënshkroi për Paris Saint-Germain (2021-2023).
Tani, ai luan për ekipin Inter Miami./ KultPlus.com
Për dekada në skenën e rokenrollit dhe rokut kaluan artistë të mëdhenj të cilët jo vetëm që e ndryshuan muzikën por edhe shoqërinë.
Fillimisht, ishin të tillë si Chuck Berry dhe B.B. King, për t’iu hapur rrugën Elvis Presley, The Beatles dhe The Rolling Stones.
Të 70-tat u identifikuan me bende si Led Zeppelin dhe AC/DC, ndërkaq të tetëdhjetat me ato si U2 dhe Guns ‘N’Roses.
Të gjithë këta artistë të lartpërmendur kishin shumëçka të përbashkët, por ishte diç që iu dha platformë veprave dhe melodive të tyre. Në koncerte, në performanca televizive, në studio dhe në shtëpitë e tyre hasje në një kitarë të markës Gibson – markë kjo që kontribuoi në përkufizimin e tingullit të zhanrit që ushtoi dhe pushtoi pjesën dytë të shekullit të kaluar.
Në fotografitë më poshtë mund t’i shihni disa nga artistët me nam duke e mjeshtëruar zanatin e tyre me llojet e ndryshme të kitarave Gibson. / KultPlus.com
Jean-Claude Camille François Van Varenberg (lindur më 18 tetor 1960), i njohur profesionalisht si Jean-Claude Van Damme (në gjuhën shqipe Zhan-Klod Van Dam), është një artist belg luftarak, aktor, drejtor dhe më i njohur për filmat e tij luftarak të cilat përfshijnë Bloodsport (1988), Kickboxer (1989), Ushtari Universal (1992), i synuar Hard (1993), Timecop (1994), vdekje e papritur (1995) dhe JCVD (2008). Ai është njohur si “muskujt nga Brukseli”.
Pas studimeve intensive në artet marciale që nga mosha dhjetë vjeçare, Van Damme arriti suksesin kombëtar në Belgjikë si artist luftarak dhe gjimnast, duke fituar titullin “Zoti Belgjikë” në Bodybuilding. Ai emigroi në Shtetet e Bashkuara në vitin 1982 për të ndjekur një karrierë në film, dhe ka arritur sukses me Bloodsport (1988), bazuar në një histori të shkruar nga Frank Dux. Ai arriti të më vone sukses ne filmin Timecop (1994), e cila pati të ardhura bruto mbi $100 milion në mbarë botën dhe u bë filmi i tij më i suksesshëm financiarisht.
Van Damme ka pasur probleme me kokainën që filluara gjatë vitit 1995. Ai hyri në një program të gjatë rehabilitimi në vitin 1996, por e la atë, pas vetëm një jave. Në vitin 1996, ai kaloi deri në 10.000 $ në javë në kokainë. Ai është raportuar gjithashtu që të ketë përjetuar çrregullim bipolar. Një pikë kthese në çështjet e tij shëndetësore erdhi në vitin 1997, pasi ka firmosur letrat e divorcit i akuzuar për abuzim bashkëshortor dhe varësia ndaj drogës. Në vitin 1998 më në fund Van Damme u shkëput nga varësia e drogës. / KultPlus.com
Jean-Claude Van Damme, Lance Henriksen, Arnold Vosloo, Yancy Butler, Kasi Lemmons
Në historinë e njerëzimit ka pasur gra të shkëlqyera që kanë luajtur rol themelor në shkencë, por pavarësisht kontributeve të tyre të jashtëzakonshme, nuk u njohën kurrë.
Disa mbetën në hije për shkak të burrave të tyre që i detyruan të tërhiqeshin qëllimisht nga puna, ndërsa të tjera gjetën vdekjen e parakohshme dhe fatkeqe. Shumë pak prej tyre arritën të vendoseshin në botën shkencore dhe të njiheshin.
Sot, KultPlus ju sjell historinë e këtyre grave mahnitëse, të cilat kanë lënë një gjurmë të rëndësishme në historinë e shkencës.
1. Hypatia
Hypatia ka lindur në mesin e shekullit IV në kryeqytetin e Aleksandrisë. Ajo punoi si filozofe dhe matematikanë, duke iu përkushtuar mësimit dhe studimit të shkencave ekzakte. Midis shumë kontributeve të saj, ajo përmirësoi modelin e astrolabes, instrumenti që përcakton pozicionet e yjeve. Në kohë kur ajo jetoi, puna e saj nuk u prit mirë nga disa grupe, duke e gjykuar si pagane. Hypatia u vra dhe prefekti perandorak Orestes dënoi vrasjen e saj, dhe më pas, veprimet e dhunshme kundër filozofëve të Aleksandrisë përfunduan. Figura e Hypatia-s njihet dhe admirohet nga gratë e shkencës, astronomisë, matematikës dhe gjithashtu nga aktivitet dhe feministët, informon abcnews.al.
2. Lise Meitner
Lise Meitner, e lindur në Vjenë në 1878, është fizikantja që ka investiguar radioaktivitetib. Ajo ishte profesorë në Institutin Kaiser Ëihelm dhe në Universitetin e Berlinit nga viti 1926 deri në 1933. Në vitin 1938 asaj iu desh të largohej nga Gjermania sespse ishte hebre. Ligjet e Nurembergut të qeverisë naziste e detyruan atë të largohej dhe më pas ajo u bashkua me stafin e Institutit Kërkimor të Institutit Manne Siegbahn në Stokholm. Lise Meitner ishte pjesë e ekipit që zbuloi ndarjen bërthamore, megjithatë, vetëm kolegu i saj Otto Hahn mori vlerësimin dhe Çmimin Nobel në Kimi. Megjithëse zbulimi i Meitner ishte shumë i rëndësishëm, merita e saj kaloi pa u vërejtur nga shkenca deri në shumë vite më vonë. Pas kësaj, emri i saj u njoh dhe vlerësua, dhe madje një asteroid (6999) dhe 2 krate në Hënë dhe në Venus janë emëruar në kujtim të saj.
3. Ada Lovelace
Ada Lovelace, e lindur në Londër në vitin 1815 është matematikanë, shkencëtare kompjuteri, shkrimtare dhe vajza e vetme e Anna Isabella dhe poetit Lord Byron. Ndarja e prindërve të saj dhe largimi i babai, shënoi një kthesë të madhe për Adën. Ada kishte shumë aspirata shkencore dhe gjithmonë dëshmonte se ishte më e dedikuar se nëna e saj, e cila pasi la letërsinë ishte matematikanë e shkëlqyer, informon abcnews.al. Në moshën 18-vjeçare, Ada u takua me matematikanin Charles Babbage,i cili e motivoi atë t’i bashkohej ekipit të tij më të famshëm “makina analitike”. Ada që jo vetëm pati sukses në këtë, por gjithashtu krijoi atë që njihet si algoritmi i parë për një makinë. Kjo zyrtarisht e bën atë programuesen e parë kompjuterike. Në fakt gjuha aktuale e programimit Ada, krijuar nga Departamenti i Mbrojtjes i Shteteve të Bashkuara, u emërua pas vdekjes së saj.
4. Jocelyn Bell Brnell
Jocelyn Bell Burnell ka lindur në Velfast në 1942. Ajo është arstrofizikanja që zbuloi sinjalin e parë radio të një pulsari, i cili është një yll që lëshon rrezatim shumë intensiv në intervale të shkurtra, të rregullta. Kjo gjetje e sukesshme gjithashtu kaloi pa njohje, pasi ishte mësuesi i saj Anthony Hewish që rrëmbeu çmimin Nobel në Fizikë në vitin 1974, pavarësisht se ajo e bëri zbulimin. Por fakti nuk kaloi pa u vërejtur nga bota shkencore, pasi shumë kolegë të saj e dënuan dhënin e çmimit për Hewish. Sidoqoftë, ky nuk ishte një lajm i keq për të pasi ajo bëri dhe shumë zbulime të tjera, më të rëndësishme sesa një çmim Nobel. Burnell është një nga shkencëtarët më me ndikim në Mbretërinë e Bashkuar dhe, natyrisht, të astrofizikës, informon abcnews.al.
5. Marie Curie
Marie Curie ka lindur në Varshavë në vitin 1867. Ajo ka qenë një shkencëtare e njohur e vlerësuar dy herë me çmimin Nobel në Fizikë dhe Kimi. Curie ishte pionere e radioaktivitetit, duke zbuluar teknika për izolimin e izotopeve radioaktive dhe 2 elementëve kimikë: poloniumit dhe radiumit. Nga këto zbulime, jeta e Marie Curie ishte e rrethuar nga radioaktiviteti. Ajo e mbante me vete elementin kimik, duke injoruar shkallën e dëmtimit të shkaktuar nga ekspozimi ndaj tij. Punën e saj shkencore, ajo e ndau me bashkëshortin Perre Curie, dhe më vonë me një nga dy vajzat, Irene-Joliot Curie, informon abcnews.al. Shumë vite pas vdekjes së Pierre, Marie filloi një romancë me shkencëtarin Paul Langevin, që i solli asaj shumë probleme, pasi ai kishte qenë i martuar ndërsa dilte me të. Megjithatë, edhe pse pati shumë paragjykime, Curie pati mbështetjen e shumë shkencëtareve, përfshirë Albert Einstein.
6. Rita Levi-Montalcini
E lindur në Torino në vitin 1909, Rita Levi-Montalcini ishte një shkencëtare e specializuar në neurologji. Ajo mori çmimin Nobel në Fiziologji ose Mjekësi. Pavarësisht kësaj, jeta e Ritës nuk ka qenë e lehtë. Ajo ka qenë studente gjatë Luftës së Dytë Botërore, dhe u përball me shumë vështirësi për shkak se ishte hebre. Në Itali, kishte ligje kundër hebrenjve të imponuara nga Benito Mussolini, kështu që Rita duhej të linte universitetin dhe të zhvendoste eksperimentet që bënte në dhomën e saj të gjumit. Atje, ajo krijoi një laborator me mikroskop dhe disa enë shtëpiake të adaptuara. Por ato vite terrori patën pasojat e tyre; qyteti i Torinos u bombardua në vitin 1941, kështu që Rita u detyrua të transferohej në një shtëpi në mal bashkë me instrumentet e saj, informon abcnews.al. Edhe atje nuk gjeti paqe dhe nuk qëndroi për shumë kohë. Pas sulmit të trupave naziste, asaj iu desh të ikte më në jug. Sapo mbaroi lufta, vitet e kërkimit të Ritës në bashkëpunim me biokimistin, Stanley Cohen dhanë rezultate: ajo arriti të izolonte të ashtuquajturin “faktori nervor i rritjes”, një proteinë thelbësore për mbijetesën e neuroneve. Ky ishte zbulimi i parë i komunikimit qelizë-qelizë.
7. Margarita Salas
Margarita Salas lindi në Spanjë në vitin 1938. Ajo mori titullin Ph.D. në Kimi, në Universitetin Complutense të Madridit. Margarita ka qenë përgjegjëse për promovimin e kërkimit spanjoll në fushën e biokimisë dhe biologjisë molekulare. Puna e saj ka spikatur për kontributin në hulumtimin e leximit të informacionit gjenetik. Studimi i Maragrite përqendrohet në virusin bakterial Phi29, i cili na ka lejuar të kuptojmë më shumë sesi sillet ADN-ja, si virusi bakterial transformon proteinat dhe si ato lidhen me njëra-tjetrën për të formuar një virus funksional. Margarita ka marrë disa çmime, duke u shpallur Studiuesja Europiane e vitit 1999 nga UNESCO. Ajo u emërua Drejtore e Institutit të Spanjës (1995-2003), e cila bashkon të gjitha Akademitë Mbretërore Spanjolle. Në dhjetor 2018, Shkolla Eliseo Godoy në Zaragoza ndryshoi emrin për të pasur Margarita Salas.
8. Irene-Joliot Curie
Lindur në Paris, Irene-Joliot Curie, vajza e Marie dhe Pierre Curie, studioi fizikë dhe kimi në Universitetin e Parisit gjatë Luftës së Parë Botërore. Kur mbaroi studimet, ajo filloi të punonte si asistente për nënën e saj në Paris Radio Institute, i cili më vonë u njoh si Instituti Curie. Kërkimet e saj në fushën e fizikës bërthamore përfshinin strukturën e atomit, projeksionin e bërthamës dhe prodhimin artificial të elementeve radioaktive. Për Curie, të qenit vajza e 2 shkencëtarëve të njohur fitues të çmimeve të mëdha, ishte një nxitje për karrierën e saj. Në fakt, ajo gjithashtu fitoi çmimin Nobel në Kimi në vitin 1935. Irene-Joliot Curie vdiq nga leucemia për shkak të ekspozimit të tepër ndaj rrezatimit, informon abcnews.al.
9. Hedy Lamarr
Lindur në Vjenë në 1914, Hedy Lamarr ishte një aktore dhe shpikëse e filmit amerikan. Historia e Hedy-t është interesante sepse, pavarësisht nga fakti se pjesa më e madhe e jetës së saj i ishte kushtuar aktrimit në kinema, ajo ishte bashkëshpikëse e versionit të parë të një spektri të zgjeruar që lejonte komunikime pa tel në distanca të gjata që tani i njohim si “Wi-Fi”. Së bashku me muzikantin George Antheil, ata zhvilluan teknikën e kodimit të informacionit. Por, para se të ndodhte kjo zbulim, Hedy përjetoi një ngjarje të tmerrshme. Burri i saj, Friedrich Mandl, e mbajti atë peng në shtëpinë e saj nën kontroll të rreptë dhe e detyroi atë të largohej nga industria e filmit, informon abcnews.al. Në vitin 1937, ajo arriti të shpëtonte dhe të shkonte në Paris për të vazhduar karrierën e saj artistike. Atje ajo takoi Louis B. Mayer, president i Metro Goldwyn-Mayer, me të cilin nënshkroi një kontratë për Hollywood. Në vitin 1942, Hedy regjistroi patentën e saj të komunikimit sekret, që kërkonte të shmangte zbulimin e silurëve nga trupat aleate. Hedy argumentoi që nëse të dy transmetuesit dhe marrësi do të ishin në gjendje të hidheshin njëkohësisht nga frekuenca në frekuencë, atëherë kushdo që përpiqej ta ndërpriste atë sinjal nuk do ta dinte se ku ishte. Fatkeqësisht, Hedy nuk mori merita për shpikjen e saj./ KultPlus.com
Qasjet e ndryshme të shpikësve për krijimin e një sistemi elektrik të standardizuar përfundimisht i larguan ata.
Thomas Edison njihet gjerësisht si një nga shpikësit më të rëndësishëm të historisë, një trashëgimi e lindur nga gjenialiteti i tij i padiskutueshëm në laborator dhe pamëshirshmëria e theksuar si biznesmen. Thënia e vjetër është se historia shkruhet nga fitimtarët, dhe në rastin e Edisonit, ai e rrotulloi narrativën e tij në kohë reale. Ndonjëherë, si në rastin e shpikjeve të zhvilluara nga bashkëkohësit si Nikola Tesla, kjo nënkuptonte paksa përkuljen e së vërtetës.
I lindur në vitin 1847, në fund të revolucionit industrial, Edison ishte pjesë e një valë të re shkencëtarësh dhe shpikësish që ndriçuan rrugën drejt epokës moderne. Laboratori i tij i famshëm kërkimor në Menlo Park, Nju Xhersi priti zhvillimin e inovacioneve që ende nënshtrojnë pjesën më të madhe të infrastrukturës sonë industriale dhe konsumatore, duke përfshirë gramafonin (i cili regjistronte dhe luante tinguj), filmat dhe llambën e dritës. Puna e tij atje ishte aq e rëndësishme sa qyteti në të cilin ndodhej Menlo Park tani mban emrin e tij.
I fiksuar pas punës së tij dhe i njohur si një shef kërkues, Edison kishte një ego po aq inkandeshente sa llambat e tij, një ndjenjë të madhështisë së tij që ishte padyshim e justifikuar. Ai ishte gjithashtu tepër konkurrues, i gatshëm të bënte gjithçka që kërkohej për të siguruar që ideja e tij të fitonte.
Edison shpiku ndriçimin DC, një zgjidhje më e sigurt për llambat harkore shpesh të rrezikshme
I lindur në Serbi, Tesla ishte një gjeni tjetër. Ndërsa Edison ishte një eksperimentues dhe kallajxhi i përjetshëm, Tesla ishte një llogaritës njerëzor dhe aftësia e tij për të përpunuar ekuacione komplekse të matematikës dhe fizikës në mendjen e tij e ndihmoi atë të arrinte suksesin e hershëm të karrierës në Evropë.
Pas një adoleshence nomade që kaloi duke udhëtuar dhe duke ndjekur mësime në të gjithë Evropën Lindore, Tesla u mbyll në Hungari në moshën 25-vjeçare, i punësuar për të punuar si inxhinier elektrik në Bursën Telefonike të Budapestit. Ai shkëlqeu atje, duke kanalizuar prirjet e punës që ai kishte shfaqur si student i mirë në Kroaci përpara se të linte shkollën. Brenda një viti ai shkoi në Paris për të punuar për kompaninë Continental Edison, një degë e biznesit të suksesshëm amerikan të shpikësit.
Në atë moment, energjia elektrike kishte filluar të ndriçonte rrugët e qyteteve në mbarë botën. Në fillim, shumica e qyteteve përdornin llamba me hark të tensionit të lartë për të ndriçuar qiellin e natës, por ndërsa ato shkëlqenin dhe mahnitën një qytetërim që gjatë gjithë historisë ishte qeverisur nga lindja dhe rënia e diellit, teknologjia e hershme e ndriçimit gjithashtu paraqiti një problem. : ishte shumë e rrezikshme . Ndriçimi me hark ushqehej nga stacionet e energjisë që pomponin më shumë se 3,000 volt energji elektrike në të njëjtën kohë, gjë që shpesh çonte në shkëndija, mbinxehje dhe shpërthime të plota në vende publike, duke rënë shira të energjisë elektrike mbi këmbësorët dhe duke ndezur zjarre me rregullsi.
Energjia elektrike e gjeneruar nga rryma direkte (DC) ishte një alternativë shumë më e sigurt, dhe sapo Edison zhvilloi një llambë inkandeshente të qëndrueshme dhe afatgjatë , ai u nis për të siguruar ndriçim për shtëpitë dhe ndërtesat në mbarë botën. Në vitin 1882, kompania e tij Edison Illuminating hapi stacionin e parë qendror të energjisë në botë në Pearl Street në Manhattan. Kompania përdori rrymë direkte për të dhënë 110 volt energji elektrike në ndërtesat e afërta – ajo filloi me 59 klientë – dhe siguroi një reduktim të ndjeshëm të rrezikut të një fatkeqësie aksidentale.
Tesla shpiku një sistem energjie me rrymë alternative
Për dy vitet e ardhshme, prodhimi elektrik DC i Edison-it përhapi dritën inkandeshente në një numër në rritje qytetesh në të gjithë vendin. Por për shtrirjen e saj në rritje, ajo kishte një dobësi të konsiderueshme: energjia elektrike e dhënë nga rryma direkte mund të udhëtonte vetëm kaq larg, veçanërisht në ato ditë të hershme. Si rezultat, shpikësit e tjerë vazhduan të zhvillonin atë që quhej rrymë alternative (AC), e cila mund të modulonte lehtësisht tensionin, duke përdorur transformatorë.
Tesla ishte një nga ata besimtarë të AC. Në vitin 1882, ndërsa punonte për postin e Edisonit në Paris dhe dilte në një shëtitje me një mik, Tesla u godit befas me zgjidhjen e një sfide inxhinierike që e kishte shqetësuar për disa kohë. Aftësia e tij për të vizualizuar të gjitha ekuacionet komplekse matematikore dhe bëmat inxhinierike erdhi në ndihmë, pasi Tesla ëndërroi mekanikën e një motori që gjeneron AC.
Zhvillimi dhe përmirësimi i gjeneratorit të rrymës alternative u bë diçka si një obsesion për të dhe në 1884, kur shefi i tij amerikan në Paris u thirr përsëri në Shtetet e Bashkuara, ai sugjeroi që Tesla të emigronte në perëndim. Dhe kështu në shtator të atij viti, Tesla mbërriti në Manhattan pas një udhëtimi të mundimshëm, në të cilin shumica e pasurisë së tij u vodhën gjatë një rebelimi në anije.
Tesla më në fund punoi për Edison, por të dy kishin ideologji kundërshtuese
Megjithatë, paratë nuk do të ishin një shqetësim për kaq gjatë. Tesla u përplas me vetë Edison, i cili e ftoi shpikësin emigrant të punonte për të në Edison Machine Works në Lower East Side të Manhatanit. Një letër rekomandimi nga shefi i tij i vjetër nuk e dëmtoi kauzën e tij.
Në atë kohë, Tesla kujtoi në një intervistë vite më vonë, se ai ishte i mahnitur nga shefi i tij i ri. “Ky njeri i mrekullueshëm, i cili nuk kishte marrë asnjë trajnim shkencor, por kishte arritur aq shumë, më mbushi me habi.”
Tesla u vu në punë në një sërë projektesh, duke përfshirë riparimin e sistemit të qarkut në Oregon, varkën e parë që u ndez nga energjia elektrike, rimontimin e gjeneratorëve DC dhe detyra të tjera. Vite më vonë, në një intervistë të kryer në 1921, Tesla kujtoi se i kishte bërë përshtypje Edisonit me rregullimin e tij të shpejtë të sistemit të ndriçimit të Oregonit, deri në atë pikë sa Edison e shpalli atë një “njeri të mallkuar të mirë”.
Shpikësi serb u ngarkua gjithashtu me krijimin e një sistemi ndriçimi me hark, por përdorimi i tij i energjisë AC nuk ishte me interes për Edison, i cili kishte një pasuri të investuar në energjinë DC dhe nuk donte të humbiste besnikërinë e tij. Më vonë, Tesla me sa duket do të thoshte se vetë Edison premtoi një shumë të madhe për të përmirësuar sistemin DC, më pas e tërhoqi ofertën kur Tesla i paraqiti punën e tij, duke pretenduar se ai “nuk e kuptonte humorin amerikan”, duke e zemëruar Teslën deri në atë pikë sa ai doli me furtunë dhe u nis vetë, i vendosur të kundërshtonte shpikësin e vjetër.
Më pas Tesla i licencoi patentat rivalit të Edisonit
Tesla punoi për Edison vetëm për rreth gjashtë muaj, dhe pas një kohe të kaluar duke gërmuar varre, ai mori para të mjaftueshme nga investitorët për të krijuar kompaninë e tij në Rahway, New Jersey, afër Menlo Park. Ata investitorë e hoqën kompaninë nga pushteti i tij, dhe vetëm në vitin 1887, me një fabrikë të re në Manhattan, Tesla ishte në gjendje të ndiqte me të vërtetë motorin AC.
Nuk do të kalonte shumë kohë përpara se të zotëronte makinën, pasi iu dhanë shtatë patenta të veçanta për mekanikën e saj të ndryshme në pranverën e vitit 1888. Menjëherë pas kësaj, ai i licencoi ato patenta te George Westinghouse, rivali kryesor i Edisonit në garën për furnizim e qytetet. Gara midis AC dhe DC do të përshkallëzohej prej andej, me Edison që tërhiqte pothuajse të gjitha ndalesat për të provuar se AC ishte i rrezikshëm, (edhe pse vdekja e famshme nga goditja elektrike e elefantit Topsy nuk ishte bërë e tij) për të diskredituar atë që përfundimisht do të dëshmonte një largësi.
Tesla vdiq pothuajse pa para, megjithëse kjo nuk kishte të bënte me Edison. Ai bëri një pasuri nga kontratat e tij me Westinghouse, por i humbi të gjitha përmes marrëveshjeve të dobëta të biznesit, investimeve të këqija dhe shpenzimeve në eksperimente madhështore që rezultuan një dështim. Rivaliteti i tij i supozuar me Edison ishte pothuajse nga shoqërimi dhe ndryshimi i mendimeve për çështjet shkencore, i theksuar vetëm në pamje të pasme si karriera e pabesueshme e Teslës, e cila shtrihej shumë më tepër se risitë e energjisë AC.
Gjatë nëntë muajve para shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore në shtator 1939, 10,000 fëmijë hebrenj të moshës 17 vjeç e poshtë u evakuuan nga Gjermania, Austria, Polonia dhe Çekosllovakia dhe u sollën në Mbretërinë e Bashkuar si refugjatë.
U njoh si Kindertransport, që nga gjermanishtja përkthehet “transporti i fëmijëve” dhe ofron një histori të rrallë shprese dhe shpëtimi gjatë një prej periudhave më të errëta të historisë njerëzore.
Që kur Hitleri dhe nazistët erdhën në pushtet në vitin 1933, jeta për gjermanët hebrenj u bë gjithnjë e më e vështirë. Shumë ligje antisemite u miratua në vitet e ardhshme dhe një sërë direktivash filluan të kufizojnë të drejtat e njeriut të hebrenjve në Gjermani.
Në vitin 1938, vende nga e gjithë bota u mblodhën në Francë për Konferencën Évian. Kjo ishte iniciativa e Presidentit të SHBA Franklin D. Roosevelt dhe shpresa ishte të merreshin garanci se vendet do të pranonin më shumë refugjatë hebrenj që dëshironin të largoheshin nga Gjermania naziste. Konferenca përfundoi pa shumë përparim, dhe në natën e 9-10 nëntorit 1938, persekutimi i hebrenjve në Gjermaninë naziste u përshkallëzua në mënyrë dramatike.
Ajo do të bëhej e njohur si Kristallnacht (“Nata e xhamave të thyer”) pasi trazirat e sanksionuara nga shteti që kishin në shënjestër hebrenjtë shpërthyen në të gjithë vendin. Kur mori fund, 91 hebrenj ishin vrarë, 30,000 ishin arrestuar dhe dërguar në kampe përqendrimi, rreth 7,000 biznese ishin plaçkitur dhe 267 sinagoga ishin shkatërruar.
Megjithëse ngjarja shkaktoi valë tronditëse në mbarë botën, pak ndryshoi në lidhje me pranimin e refugjatëve hebrenj nga vendet e tjera. Mbretëria e Bashkuar, megjithatë, më në fund mori masa. Qeveria britanike pranoi menjëherë të merrte një numër fëmijësh të pashoqëruar nga mosha 17 vjeç e poshtë. Atyre do t’u jepej një vizë e përkohshme, me mirëkuptimin se kur të ishin të sigurt do të ktheheshin te familjet e tyre. Ato gjithashtu nuk do të ishin barrë për shtetin, pasi çdo fëmijë refugjat do të kërkonte një sponsor përpara se t’i lejohej hyrja.
Organizata të ndryshme duke përfshirë Lëvizjen e Fëmijëve Refugjatë (RCM) filluan menjëherë planifikimin e evakuimeve, ndërsa bamirësitë dhe donacionet private financuan operacionin e shpëtimit.
Filloi një thirrje mbarëkombëtare për shtëpitë e kujdesit (hebrenj dhe johebrenj) dhe së shpejti erdhën deri në 500 oferta. Një rrjet organizatorësh u krijua shpejt e shpejt në Gjermani dhe Austri, dhe ata filluan të përpilojnë një listë të fëmijëve hebrenj më të rrezikuar.
Të lejuar të sillnin vetëm një valixhe të vogël dhe një shumë të vogël parash me vete, fëmijëve iu dha një kartë identiteti dhe më pas u grumbulluan në trena që shkonin për në stacionin më të afërt. Për shumë prej tyre, kjo do të ishte hera e fundit që do të shihnin prindërit.
Të ardhurit e parë zbritën në brigjet britanike më 2 dhjetor 1938 në Harwich në Essex. Anija mbante 196 fëmijë.
Ata të cilëve u ishte caktuar tashmë një shtëpi kujdestare u nisën me tren për në Londër, për të takuar familjet e tyre të reja, ndërsa të tjerë shkuan për të jetuar në bujtina në të gjithë vendin. Edhe pse kjo ishte një kohë tepër traumatike për fëmijët, pasi u gjendën në një tokë të huaj pa prindërit, dhe shumë prej tyre flisnin pak ose aspak anglisht, ata ishin të paktën të sigurt.
Kindertransport vazhdoi deri në fillimin e Luftës së Dytë Botërore, me trenin e fundit që u nis nga Berlini më 1 shtator 1939, në të njëjtën ditë që Gjermania pushtoi Poloninë. Evakuime më të vogla ndodhën në të gjithë kontinentin ndërsa lufta u ndez.
Pjesa më e madhe e suksesit të Kinderstransport u mbështet në veprimet e individëve. Një person i tillë ishte Nicholas Winton (më vonë Sir Nicholas), një bankier i ri britanik nga Londra. I lindur nga prindër gjermano-hebrenj që emigruan në Britani në fillim të shekullit të 20-të, Nicholas u vetëdijësua për atë që po shpalosej në kontinent gjatë viteve 1930.
Një socialist i flaktë, Nikolla ishte i shqetësuar për rreziqet që paraqiste partia naziste dhe në dimrin e vitit 1938 filloi të ndërmerrte veprime për të ndihmuar ata që prekeshin nga politikat e Hitlerit.
Në vend që të shkonte në Zvicër për një festë skish, Nikolla shkoi në Pragë pak para Krishtlindjeve të vitit 1938. Ai ishte kontaktuar nga një mik i vjetër i quajtur Martin Blake, i cili ishte në Pragë në emër të Komitetit Britanik për Refugjatët nga Çekosllovakia. Blake kishte pyetur nëse Nicholas mund të vinte dhe të ndihmonte me krizën e përshkallëzuar humanitare që po shpalosej në Çekosllovaki. “Kam një detyrë shumë interesante dhe kam nevojë për ndihmën tuaj”, i shkroi Blake. “Mos e merrni mundimin të merrni me vete skitë”.
Pas mbërritjes, Nikolla u trondit nga ajo që pa. Situata me të cilën përballeshin hebrenjtë ishte e tmerrshme. Shumë prej tyre ishin grumbulluar në kampet e refugjatëve që mbipopulloheshin me shpejtësi. Fillimi i dimrit solli vështirësi të tjera.
Duke besuar se mund të bënte një ndryshim, Nikolas filloi menjëherë të hartonte një plan për të evakuuar fëmijët hebrenj në një vend të sigurt në Britani. Duke përdorur kontaktet e tij, Nicholas, së bashku me Blake dhe kolegë të tjerë, krijuan një bazë operacionesh nga dhoma e tyre e hotelit në Pragë. Familjet që dëshironin të dërgonin fëmijët e tyre në Britani filluan të regjistronin emrat me Nicholasin dhe ekipin e tij.
Nicholas më pas kishte detyrën supoer të vështirë, të organizonte në mënyrë të sigurt transportin për fëmijët nëpër Gjermaninë naziste dhe Evropë, ndërkohë që kalonte nëpër malet e burokracisë nga autoritetet britanike. Qeveria britanike do të lejonte vetëm fëmijët më të rrezikuar të hynin dhe secili duhej të kishte tashmë një familje kujdestare të siguruar përpara nisjes.
Nicholas u kthye në Londër dhe vendosi reklama në gazeta duke kërkuar që familje vullnetarësh të merrnin fëmijët. Kur ato u siguruan, Nicholas dhe kolegët e tij filluan të dërgonin fëmijë në trenat drejt Britanisë, ku i pari u nis në mars 1938. Transportet do të vazhdonin gjatë gjithë verës, por u ndalën për shkak të shpërthimit të luftës.
Në fund, Nicholas ndihmoi në shpëtimin e jetës së 669 fëmijëve, megjithëse ai do t’i kujtonte gjithmonë ata që nuk mundi t’i shpëtonte. “Unë nuk mendoj për fëmijët që erdhën, por për fëmijët që duhet të kishin ardhur dhe nuk erdhën”, tha më vonë Nicholas në një intervistë për BBC.
Përpjekjet e shpëtimit kaluan relativisht të panjohura për gati gjysmë shekulli pas përfundimit të luftës.
Vetëm kur gruaja e tij gjeti një libër në papafingo me emrat e të gjithë fëmijëve që Nicholas kishte arritur të shpëtonte, historia e tij më në fund doli në dritë.
Në vitin 2003, Nikolla u shpall kalorës nga Mbretëresha dhe në vitin 2014 mori nderimin më të lartë të Republikës Çeke, Urdhrin e Luanit të Bardhë.
Nicholas vdiq në vitin 2015 në moshën 106-vjeçare. /bota.al/ KultPlus.com
