Arbër Selmani

Fotografiye: Nok Selmani

Qulanjiu but mayangleder shrdinga olesko aktivizmo vash te azhutinel e romane komunitete ani Kosova. Avdive, 49 bershutno, Dauti sito yekh shukarno aktivisti, ini soske ano olesko shrdipe na jangya vash akaleske, keribeya buti vash te ovel kreativi, manglarno thay mothavinindoy oleski buti, vash te ikalel ano dikhipe na numay oleske mangipya numay ini e amalengo thay amalinengo e romane komunitetesko ani Kosova.

Akana 18 bersha, Qulajniu sito redaktori ani romani redaksia ani Kosovaki Publikuni Televizia, numay olesko dromipe ji ano akava thavd na sine ni hari lohko thay ni theribeya undribe. But ver hasavdilo averendar, ini oleske familiake jenendar, numay sah akaleya yekh manush fokuseya thay profesionalizmoa, na thergya umo te aqhol ini mamuy odolenge kola therde ole inati.

Sito vasno kay adive o Qulanji, ketane e yekha ekipa, anela ano dikhipe romane komunitete, problemya sakovadivune, pashe e dikhutnenge thay audiencake thay odolenge kola kreirinena thay implementinena themeske politike.

*

‘’Prishtinaki Televizia, anglo maribe ani Kosova, thergya programi pe romani qhib, thay shay ini sine yekhunendar ani lumiya kay thergya programi pe romani qhib, akava sine ano bersh 1986. Odova vahti sine kurkeske emisiye, thay normalipeya o programi aqhavdilo ano vahti e maribasko. May dosna, RTK shrdinga e buti sar publikuni televizia, shrdipeya programi pe albanikani, serbikani, turkyuni thay boshnakyuni qhib, ji kay e romani qhib aqhili avri. Ano odova vahti sinum jurnalisti ano yekh radio e Prizrenokso sar vi direktori e Organizaciyako ‘’Durmish Aslano’’. Kergyem yekh mangipe kay te riputargyol ano RTK ini e romani redaksia, ano bersh 2003, thay palo donaciye kay lelem ini palo azhutipe thay phikodeipe kotar o Ibrahim Elshani, proyekti aprovisalo thay ano bersh 2003 publikisalo konkursi vash te aplikinen jurnalistya, moderatori, redaktori thay yekh kameramani kotar o komuniteti’’.

Qulanji mothavla ayekha sar palo maribe ani Kosova, ano yekh pharo periodi vash romane komuniteteske, reslili e romani qhib te ovel kotor e RTK-eski.

Zvicrako ofisi, odovavahti, ketane e RTK-eya shrdinde ledeipe vash e redaksia pe romani qhib thay programi shrdinga te transmetingyol ini ano radio, ini ani televizia. Romani qhib, akaya qhib buderi ver telardi thay ushkavdi ini vash may civilizime amalipya e lumiake, lela sine duho shukar ini ani Kosova, pandar yekhver, rijivdimi.

 ‘’Odova vahti niyekh amendar na sine agorimo fakulteti e jurnalistikako, ayekha kay angluni emisiya kergyam e godorne redaktoreske azhutipeya vash o programi e minoritetyengo, Suleyman Shaqiri, ini but sig lelam kan e televiziaka butya. Duyti emisiya agoringym korkoro, stafi profesionalizisalo, me agoringyum fakulteti e Masivuna Komunikipasko thay e Jurnalistikako. Avdive, o sah stafi therava e akademikune edukipeya, thay yekh kompletimo profesionalizimo stafi’’, mothavla Qulanji.

Sar ani elementaruni skola, ano Prizren, Qulanji kanalizinla amenge oleski energiya ano ververutne forme; sine kotor e skolake folkoresko, sine vi ano kori e mashkarutna skolako, thay maydosna vi kotor e Kulturuna Amalipasko ‘’Agimi’’ ani Prizren. Koreografi, Alaydin Boyajiu, khargya e Qulanjia te ovel ini oleski asisteni, inisoske ov sine rom thay akava shay te vazdel hari o rat e racist manushengo.

 ‘’Ano odova vahti na shungyen diskriminipe vay racizmo. Me sinum kotor e trupako vash yekh lugo vahti, thay sinum phiravutno e grupako kotar 30 persone, kote sinum ano anglune thavdya. Amen gelem ani Albania ano vahti kana buderi e kosovaryengo nashti phirde ani Albaniya. Sine sarsakana reziko ano odova vahti, feri so kana irandile akate darasalem tana len amende ano puqipe. Sinem ani akaya trupa me thay yekh aver romi, Gazmend Dervishi, thay anglo amare akyende na diklem vay shungyem kay daykho amende koshela, ayekha ango amende shay phenava na, na ekspozisalo racizmo. Janava kay koreografi odova vahti kritikisalo soske akala duy roma te avansiringyon ano anglune thavdya e khelipasko, sah akaleya shungyum averendar kay o koreografi sine fleksibiluno thay vakergya – Janava me sar kerava buti, janava me mere bukya. Palo odova kerdilo mange kharipe kay te lungyarav ano sombeshipe numay bayrilum thay na sinema veke vahti te ovav angazhimo aver butyencar. Phiravgyum e buti ano teatro’’, mothavla Qulanji kova sakova dive drominla Prizren-Prishtina, thay sar yekh manush e prinicpyendar thay klaro, mothavla amenge ververtune mothavipya. 

Ano Prizren, ano bersh 1992, Qulanji ketane e aver aktivistyencar themelinde o amateruno romano teatro, kova pandar funksioninla. Akate dikhola kay shrdinga e profesionaluni buti e akale manusheski, e yekha karizma thay artikulipeya vash misal e buderi gndipyengo, pedral sah, shuzhe. Kana vakera vash o teatri thay drama, o Qulanji e kolegyencar sine kotor e ekipako kay realizingya e angluni drama pe romani qhib ani Kosova, palo maribe.

*

Ini vash Qulanjiaske, sar vash sakole manusheske kova jivdinla sine ani Kosova ano vahti kana shrdinga maribe, realiteti sine dukhavdo thay musay sine gndibe vash alosaripe andre shaipyenge thay samatradime kondicienge.

 ‘’Sinum terno thay gndinava sine te iklovav daykhthane. Miri generaciya ano generali gndina sine te iklon avri Kosovatar. Alo vahti e sanskionipyengo thay na thergyem shaipe te iklova lohke ini Kosovatar, e dikhisalo kay blokirisalum akate ani Kosova. Kergyum buti ini sar moleri, ketane e dadeya, kergyem ververutne bukya. Decizingym te iklovav Kosovatar, sinema e romna thay e qhavore manca. Shungyum kay ano odova drom vash Albania, irangyona sine pale o sah roma. Khuvgyamen yekh dar, thay gndingyum kay prekal o aver kanalya te arakhav vahti vash te nashav. Sine yekh autobusi kova biqhala sine vash Beogradi, janava kay me thay mi romni pokingyem 220 marke vash e bileta, vash te nasha ani Germaniya. Mande sinema familiya ani Germaniya, thay on gatisarde sine yekh kotor e lovengo kay pokinena sine te sine kay resava sine ekya. Odole resipeya dromingym vash Beogradi numay kana shungyum kay odola dive yekh tikno brodi telardilo ano Montenegro, kova biqhala sine emigrantyen, decizingum te irangyovav vashsah ani Kosova. Palo odova ini e Kosovaki Tromalipaski Askeriya – UCK sine aktiv thay ayekha na gelem avri Kosovatar, aqhilum akate’’, mothavla Qulanji.

Dauti na telarla o fakti kay o agorutno maribe ani Kosova sine yekh baro inaribe vash o racizmo ani Kosova, feri so ano akava thavd bayrilo o racizmo thay anglokrisipe e buderi albanyengo karshi e romane komuniteteske, vash o ververtune akana jande yustifikipa thay buderi dukhavde.

 ‘’Situaciya palo maribe sine qhelali, feri so romano komuniteti ano odova vahti etiketisalo sar ledeutno e nakle rejimeya. Kana besha thay gndina may buhle vash akava kotor, sar shay yekh komuniteti kova sine lungyaripeya segregimo, diskriminimo, te ovel ledeutno? Te sine kay kerde buti individya, akava na mangla te phenel kay o sah komuniteti ledeingya olencar. Ano odova vahti, o serbya na therde pakyavipe pedral amaro komuniteti. Me na darasalum feri so mothavava sine cacipe, so sim kerdo buti anglo maribe. Te sine kay daykho kerdoy buti vash yekh lokma maro, akava na mangla te phene sasavipeya ledeipe e nakle rejimeya, numay aqhipe vash jividpe. Na darasalum e arakhipeya feri so janava sine ko sim sar manush. Ledeipe sarsakana gndisalo ano kriminaluno aspekti, thay me na phenava kay na sine manusha kotar o romano komuniteti kay na kerde ayekhaverutne butya, numay odola siton individya kola musay te krisingyon. Sar e vahtestar kana kerava buti ani televiziya, lelum ini sar obligipe kay te garavav mere komunitete thay te mothava ayekha e averenge kay siyem kotor e Kosovako, jivdina thay siyem akate but may angle ani Kosova, na siyem ledeutne e rejimyengo x-y. Akaya sine e ideya sar e shrdipastar, te biqhala yekh ayekhaverutni informaciya’’, lugnyarla Qulanji.

*

Sasavi buti therla pere rezikya thay sakrifice. Palo maribe, sine phare, jana sine kay ani Prishtina na sine but roma thay yekh baro kotor olengo gelo ani diaspora, vay vi aver thana e nakla Yugoslaviako. Kana butyardilum ano RTK, familiya sine skeptikuni thay te sine kay shay adikerava sine e buti. Yekh e mara rahmetli dayake lafyenda sine ‘’palo trin dive na si te ave khere’’. Shay thergya dar vi oy, gndinla sine kay daykho si te e kerel mange diso, akana kana nikyovava sine publikipea te mothavav kay sim rom thay vakera e romani qhib ani televiziya’’.

Daut Qulanji, elementaruni skola thay mashkarutni agoringya ano Prizren, ji kay palo odova agoringya o fakulteti ani Prishtina. Ov vakerla kay sarvahti reagingya pekipeya te sine kay ulo te ovel viktima e racizmoski vay te ovel prezenti ano daykh momenti e racizmesko.

Dauti therla kolori e mortyako may putardi desar aver roma ani Kosova. Avlama qhelale vi ano nakle interviste kana o manusha vakerde kay therna maybuderi baht te sine kay kolori e mortyako sito may parno, inisoske siton roma.

 ‘’Shay miri baht sine kay sim hari may parno, numay ini moro pratsav khelgya rola, feri so triunfingyum pedral ververutne situaciye. Me vakerava panj qhibya thay vastinava sah, akava kergyama te shunav mande may korkoro pakyavno. Shay te agorinav buti sar saren, shay ini may laqo averendar. Sinum mashkar desh may shukarne studentya mara generaciyako. Kana daykaske e komunitetestar delape shaipe, musay forca thay mangipe vash te phirel angle. Sito phare akava so vakerava feri so but ver diskrimingyova kotar o shrdipe, pedral amaro mortyako kolori. Akcesi yaveringyola yekhavarat te sine kay mothavava kay sim rom, te sine kay akava na lelola kan ji ano yekh thavd.

Dauti mothavla kay ano nesave ovipya dikla pashe oleste e manushen kay hasana oleya, hasardindoy ole.

 ‘’Ano nesave ovipya, manusha hasana sine, kana khuvava sine ano dayk marketi. Ano duy ovipya ini puqlum manushen, soske hasana, te sine kay isi diso vash te hasan te hasa ketane. Akava hasabe sine mange phare, dikhola sine sar hasaribe, sar telaripe kotar o manusha kay diklema ani televizia thay jande kay sim rom thay sim kotor e romana redaksiako’’, mothavla Qulanji.

 ‘’Te sine kay ano drom shunava pezhorativune anava, na leindoy dikhipe adresingyona karshi mange vay aver kaske, shunape qhelale. ‘’Ma ov sar majupi’’, shunava daykhver. Akaya mothavla familiaruni kultura. Nashti prekal o instituciye te cida akava lafi, numay problem sito ano familiye. Ake tumenge yekh ovipe; miri qhay irandili kotar e skola thay phenga – mo dad, so siyem amen? Te sine kay siyem roma, soske yekh mi malin phenga mange majupe? Me mothavgyum olake kay amen siyem kotor e romane komunitetesko, numay odova lafi vastisalo vash sebepi e jeloziako vash olahke suksesya ano skole, feri so sitoy shukarni e siklipyencar. Mothavgyum kay amen na siyem albanya numay e shelbershencar jivdina ani Kosova, e albanyencar. Me qhavore shrdinde yekh ver te siklon e albanikani qhib, ji kay may dosna vi ini e romani qhib. Vash olengo edukipe, me gndingym kay si may shukar te janen yekh ver albanikani qhib, ini soske olengo dad kerla buderi buti vash e romani qhib thay olako promovipe thay avancipe ani Kosova’’, mothavla Qulanji.

Ov vakerla kay si problematikuno kay e qhavorenge te mothave akala pezhorativune anava kola mudarna sakova dive andripe e romengo ani Kosova. Ov na kamla o lafi ‘’minoritetya’ feri so ov peste na shunla sar minoriteti, vay diso minoruno ani esenca, diso may hari, ano pezhorativuno aspekti.

E Dauteya shay vakera oryencar, feri so therla buderi nahramime mothavipya.

‘’Civiluno amalipe thay aktivistya e romane komunitetesko ani Kosova azhutinde but, anglo maribe ji avdive. Kergyem buti ini andre komuniteteske, kay te pakyaha e manushe te beshen ani Kosova thay te oven integrialuno kotor e amare thanesko. Kergyem buti kay te thera deputetya ano Kosovako Parlamenti, kay te prezantinen e romane komunitete, thay akava sah transferisalo kotar o civiluno malipe direkt politikune partienge. Kergyem buti kay amare qhavore thay qhaya e komunitetesko kay ta na aqhaven skoluipe. Gndinava but ver kay o partie musay te kopirinen amaro aktivizmo. Te sine kay akava aktivizmo ovla sine anglo maripe ani Kosova, numay ini anglo bish bersha, shay ini mara sine o racimo thay anglokrisipe may buderi. Sahakaleya, amare qhavore si te  dikhen rezultatya e aktivizmesko kay ovela vash momenteske. Aktivistya e momenteske me anavinaolen sar heroya e romane komunitetesko, komunitetsko ini avdive marjinalizimo ani Kosova’’, agorinla Daut Qulanji.

Daute shay te dikha yekh kotar intelektualune figure thay reprezenti e romane komunitetesko ani Kosova, kova prekal oleske emisiye ano RTK thay ini oleske aktivizmoa sito yekh kotar o pakyavipya ano than kay isi thanipe vash sakaske vash sakova komuniteti vay grupa e manushengi kay shay jivdina tromale bizo dar.

TEKSTI NË GJUHËN SHQIPE.

(Akava teksti produktisalo sar kotor e proyektesko ‘’Phikodeipe e mediengo thay e jurnalistikako vash o manushikane hakaya ani Kosova’’, phikodeimo kotar o ofisi e Europaka Uniako ani Kosova thay realizimo kotar Kosovo 2.0, CEL thay QKSGJ. Andripe e akala botipasko sito godornipe e KultPlus/YIHR KS thay ano ni yekh drom nashti te konsideringyol sar pratsav e EU vay K2.0, CEL vay QKSGJ)