“Në vend të gjërave që i bëj mirë, është më e lehtë të bëj listën e gjërave të cilat nuk mund ti bëj. Nuk mund të gatuaj ose ta pastroj shtëpinë. Dhoma ishte është rrëmujë, dhe vazhdimisht më humbasin gjërat. Më pëlqen muzika, por nuk di të këndoj. Jam i ngathët. Nuk di as të orientohem, shumicën e kohës nuk e dalloj të djathtën nga e majta. Kur nervozohem, i thyej gjërat, jam i tillë. Pjatat, lapsat, orët që bëjnë alarm. Më vonë i bie pishman, por është shumë vonë për pendesë. Nuk kam para në bankë. Jam i turpshëm pa nevojë, dhe nuk kam shumë njerëz me të cilët mund të flas”
Haruki Murakami – E dashura ime Sputnik
Haruki Murakami mbetet autori më i mirë që sot ka Japonia. Një prej pretendentëve për Nobel, nuk është më fakt që Murakami ka marrë zemrat e lexuesve në mbarë botën. Para pak javësh doli në shitje romani i tij i ri – Killing Comendatore.
Haruki Murakami ka lindur në Kioto të Japonisë në 1949 dhe tani jeton në afërsi të Tokios. Veprat e tij janë përkthyer në mbi 35 gjuhë të botës dhe renditet ndër shkrimtarët më të rëndësishëm japonezë mes Yukio Mishima, Kenzaburo Oe etj, si dhe mes shkrimtarëve më të kërkuar sot në botë. Haruki Murakami është autor i shumë romaneve dhe është cilësuar nga kritika botërore si një ndër përfaqësuesit më të sofistikuar të realizmit magjik. / KultPlus.com
Me librat e tij Haruki Murakami na mëson gjithmonë shumë gjëra. Në fakt, romanet e tij janë plot reflektime mbi jetën, marrëdhëniet, ndjenjat dhe gjendjen shpirtëror të njeriut. Është i famshëm një fragment nga njëri prej librat e tij më të njohur “Kafka në plazh”. Ne kemi nevojë për këto fjalë, për të reflektuar mbi fatin dhe pasigurinë e jetës sonë, të cilat na çojnë shpesh në shtigje të panjohura. Megjithatë, ky mister është në gjendje të na nxisë të kemi njëjetë plot aventura.
Citati i Haruki Murakami
“Ndonjëherë fati na duket si një stuhi rëre, që ndryshon vazhdimisht drejtimin e lëvizjes. Për ta shmangur atë, ndryshoni ritmin e ecjes. Dhe era e ndryshon ritmin e saj, për t’iu ndjekur më mirë. Pastaj ju ndryshoni sërish ritmin, dhe menjëherë era ndryshon të sajin, për t’iupërshtatur ritmit tuaj.
Kjo gjë përsëritet vazhdimisht, si një vallëzim ogurzi me Perëndinë e Vdekjes para agimit. Sepse ajo erë nuk është diçka që ka ardhur nga larg, nuk është e pavarur nga ju. Përkundrazi, është diçka që e keni brenda jush. Ajo erë jeni ju vetë. Prandaj, e vetmja gjë që mund të bëniështë të hyni brenda saj, të ecni drejt dhe të mbyllni sytë fort që të mos depërtojë rëra.
Paparashikueshmëria në jetën tonë
Jeta është e paparashikueshme, dhe shumë shpesh ndryshimet e saj na destabilizojnë. Kjo i ngjan shpesh një stuhie të vërtetë. Imazhi që na ofron Murakami është pikërisht ky:një stuhi rëre e aftë të ndryshojë trajektoren e udhëtimit tonë. Kjo gjë na detyron të jemi gjithmonë të gatshëm për ndryshimin, edhe kur nuk kemi më forcë që ta përballojmë atë.
Era fryn fort dhe shtigjet tona devijojnë shumë herë. Më pas, siç e thotë vetë shkrimtari, e kuptojmë se të gjitha ndryshimet që pamë nga jashtë ishin në fakt të brendshme, tek vetja jonë. Ne jemi vetë ndryshimi. Jemi era që lëviz dhe fati që ndryshon. Ne dimë të rezistojmë duke mbajtur sytë mbyllur.
Sjellja rezistente
Jeta ndryshon, me ulje-ngritje tamam si një karusel. Shpeshherë e gjejmë veten poshtë, të lodhur dhe të zhgënjyer. Por më pas, diçka nxit një shtytje të brendshme, dhe ne e kuptojmë se duhet të reagojmë, të luftojmë dhe të jetojmë edhe me vetëdijen e ekzistencës së këtyre ndryshimeve.
Ky qëndrim quhet “elasticitet” dhe ka të bëjë me ngritjen me forcë në këmbë pas zhgënjimeve dhe vështirësive të jetës. Kjo periudhë vë në provë përditshmërinë dhe zakonet tona. Vështirësitë në jetë nuk mungojnë asnjëherë, dhe stuhia e rërës për të cilën flet Murakami është më e fortë se kurrë. Aftësia jonë qëndron në pajisjen me një elasticitet sa më të madh, dhe të mësuarit të shohim anën pozitive të këtij ndryshimi.
“Kafka në plazh”
Një djalë 15-vjeçar, me maturinë dhe vendosmërinë e një të rrituri, dhe një plak me naivitetin dhe çiltërsinë e një fëmije, largohen nga e njëjta lagje e Tokios drejt të njëjtit vend, Takamatsu, në Japoninë Jugore. Djali, që ka zgjedhur Kafkën si pseudonim, arratiset nga babai i tij, një skulptor brilant dhe satanik, dhe nga profecia e tij, e cila i bën jehonë asaj të Edipit.
Ndërkohë, plaku, Nakata, ikën nga skena e një krimi tronditës, në të cilin ishte përfshirë kundër vullnetit të tij. Duke braktisur jetën e tij të qetë, ai niset për në jug të vendit. Në këtë udhëtim, Nakata zbulon se është i thirrur për të kryer me patjetër një detyrë, qoftë edhe me çmimin e jetës së tij. Duke ndjekur shtigje paralele, të cilat shumë shpejt mbivendosen, plaku dhe djali do të zbulojnë rrugën drejt një qëllimi që e shpërfillin, por që do të përfaqësojëpërmbushjen e fatit tyre. /Libreriamo/ KultPlus.com
“Asnjë e vërtetë nuk mund ta shërojë dhimbjen të cilën e ndjejmë kur e humbasim dikë që e kemi dashur. S’ka të vërtetë, s’ka sinqeritet, s’ka forcë, s’ka mirësi që mund ta shërojë atë dhimbje.
E gjitha që mund të bëjmë është të shohim përmes saj deri në fund dhe të mësojmë diçka prej saj, por ajo që do ta mësojmë nuk do të na ndihmojë në përballjen me dhimbjen tjetër, e cila vjen tek ne pa paralajmërim.”
“Nuk më intereson se çfarë do të bësh me mua, por vetëm nuk dua të më lëndosh. Tashmë kam pasur mjaftueshëm lëndime në jetën time. Më shumë se mjaftueshëm. Tani dua të jem e lumtur.”
“Nuk është se ne nuk përshtateshim. Ne thjeshtë skishim asgjë për të thënë.”
Në këtë ditë KultPlus ju sjellë disa thënie mbi rëndësinë e librit:
“Duhet të bëni kujdes prej librave, çfarë është brenda tyre, fjalët, kanë fuqinë të na ndryshojnë” ― Cassandra Clare
“Mos lexoni siç bëjnë fëmijët, për t’u zbavitur apo siç bëjnë ambiciozët për të mësuar. Jo, lexoni që të jetoni.” ― Gustave Flaubert
“Nëse ka ndonjë libër që do ta lexosh, por nuk është shkruar akoma, atëherë duhet ta shkruash ti.” ― Toni Morrison
“Kur ke mbaruar së lexuari një libër, dëshiron ta kishe autorin që e ka shkruar mik, që të mund t’i telefonoje dhe t’i tregoje si ndihesh. Kjo nuk para ndodh.” ― J.D. Salinger
“E kam imagjinuar gjithnjë Parajsën si një lloj biblioteke.” ― Jorge Luis Borges
“Miq të mirë, libra të mirë dhe një ndërgjegje e qetë: kjo është jeta ideale.” ― Mark Twain
“Kaq shumë libra, kaq pak kohë.” ― Frank Zappa
“Nëse lexon vetëm librat që i lexojnë të gjithë, do të mendosh vetëm gjërat që i mendojnë të gjithë.” ― Haruki Murakami
“Librat janë miqtë më të qetë dhe më të përhershëm; ata janë këshilltarët më të gjindshëm dhe më të mençur dhe mësuesit më të durueshëm.” ― Charles William Eliot
“Kur kam pak para, blej libra; dhe kur më tepron ndonjë gjë prej tyre, blej ushqim dhe veshje.” ― Desiderius Erasmus./ KultPlus.com
“Asnjë e vërtetë nuk mund ta shërojë dhimbjen të cilën e ndjejmë kur e humbasim dikë që e kemi dashur. S’ka të vërtetë, s’ka sinqeritet, s’ka forcë, s’ka mirësi që mund ta shërojë atë dhimbje.
E gjitha që mund të bëjmë është të shohim përmes saj deri në fund dhe të mësojmë diçka prej saj, por ajo që do ta mësojmë nuk do të na ndihmojë në përballjen me dhimbjen tjetër, e cila vjen tek ne pa paralajmërim.”
“Nuk më intereson se çfarë do të bësh me mua, por vetëm nuk dua të më lëndosh. Tashmë kam pasur mjaftueshëm lëndime në jetën time. Më shumë se mjaftueshëm. Tani dua të jem e lumtur.”
“Nuk është se ne nuk përshtateshim. Ne thjeshtë skishim asgjë për të thënë.”
Shumica e njerëzve nuk janë në kërkim të së vërtetës së provueshme. E vërteta shpesh shoqërohet me dhimbje të fortë dhe thuajse askush nuk është në kërkim të së vërtetës së dhimbshme. Njerëzit duan histori të bukura dhe qetësuese, që t’u duket se jeta e tyre ka njëfarë kuptimi. Prej këtej vjen edhe feja.
Nëse një besim i caktuar, të themi “besimi A”, bën që jeta e këtij burri apo e asaj gruaje të duket se ka kuptim të thellë, atëherë për një njeri të tillë besimi A është e vërteta. Nëse besimi B ua bën jetën t’u duket e pafuqishme dhe e parëndësishme, atëherë besimi B shihet si i rremë. Dallimi është mjaft i qartë.
Nëse dikush ngul këmbë se besimi B është e vërteta, me siguri do ta urrejnë, do ta shpërfillin apo, në ndonjë rast, do ta sulmojnë. Nuk duan t’ia dinë fare se besimi B mund të jetë i logjikshëm apo i provueshëm. Shumica e njerëzve ç’nuk bëjnë vetëm e vetëm që të mos pranojnë se janë krijesa të pafuqishme dhe të parëndësishme. / KultPlus.com
Haruki Murakami është i jashtëzakonshëm, padyshim një nga shkrimtarët më të mirë bashkëkohorë.
Ai sot feston ditëlindjen e 71-të, duke qenë shumë i njohur në të gjithë botën me veprat e tij.
Megjithatë, pak dihet mbi jetën e tij private.
Më poshtë, gjeni disa kuriozitete që do t’ju bëjnë ta admironi më shumë, gjeniun japonez të shkronjave.
1. Murakami e adhuron xhazin. Puna e tij e parë ishte në një dyqan me pajisje muzikore. Ai koleksionon disqe, në veçanti me muzikë xhaz; ka më shumë se 6 mijë disqe.
2. Ka një rutinë shumë të ngjeshur. Kur është duke shkruar një roman të ri, dita e punës e Murakamit nis që në orën 4.00 të mëngjesit dhe punon për 5-6 orë. Pasdite vrapon për 10 km ose bën 1500 m not. Më pas lexon ndonjë gjë dhe dëgjon muzikë. Shkon për të fjetur në orën 21.00. Vetë shkrimtari ka thënë se mbajtja e së njëjtës rutinë e ndihmon në procesin e të shkruarit.
3. Murakami i adhuron filmat. Thuhet se gjatë një viti në universitet (ka studiuar për dramë në universitetin e Tokios, ku u njoh edhe me të shoqen) ka parë më shumë se 200 filma.
4. I pëlqejnë macet. Në një ese të vitit 1989 ka shkruar se ka pasur më shumë se 10 mace.
5. Është një vrapues i rregullt. Pavarësisht dashurisë për xhazin, kur vrapon dëgjon vetëm muzikë rok.
6. Asnjëherë nuk e di fundin kur shkruan një roman. Në një intervistë për “Paris Review” ka thënë: “Kur nis të shkruaj një roman, unë dhe lexuesit jemi në të njëjtin nivel. Nëse libri flet për një krim, që në fillim unë nuk e di kush e ka bërë krimin. E shkruaj librin sepse më pëlqen ta zbuloj. Nëse do ta dija, ç’kuptim do të kishte të shkruaja?”
7. Librin e parë, Haruki Murakami e ka shkruar në tavolinën e bukës. Iu deshën 10 muaj për ta përfunduar.
8. Lexuesja e parë e librave të tij është e shoqja, Yoko.
9. Libri i tij i parë jo fiksion është “Nëntokë” – 1998 – një përmbledhje intervistash me viktimat e sulmit me gaz sarin në metronë e Tokios, në vitin 1995.
10. Haruki Murakami nuk e ka idenë sesa para ka: “Nëse je i pasur, ke luksin të mos shqetësohesh për paratë. Gjëja më e mirë që mund të blesh me para është liria, koha. Nuk e kam idenë sesa para fitoj në vit, nuk e kam idenë sa taksa paguaj”./ KultPlus.com
Një mëngjes të bukur prilli, në një rrugë të ngushtë në lagjen e mbajtur Harajuku të Tokios, hasem me vajzën ideale. Të them të vërtetën ajo nuk është edhe aq e bukur. Ajo nuk ka ndonjë gjë që të lë gojëhapur. Rrobat nuk janë të veçanta. Flokët i ka të çrregullta nga gjumi. Ajo nuk është as e re, duhet të jetë te të tridhjetat, as që i afrohet një “vajze” në kuptimin e plotë të fjalës. Por ende, e di që 100 metra larg: ajo është vajza ideale për mua. Kur e shoh, diçka më gjëmon nga brenda kraharorit dhe goja bëhet po aq e thatë sa një shkretëtirë.
Ndoshta ju keni llojin tuaj të vajzës së parapëlqyer– atë që ka këmbë të holla apo sy të mëdhenj, gishtërinj të hijshëm apo ju tërheq pa e kuptuar ajo që e ha vaktin me tepër nge. Unë kam pëlqimet e mia, sigurisht. Ndonjëherë në restorant e gjej veten syngulur te vajza e tavolinës ngjitur sepse më pëlqen forma e hundës së saj.
Por askush nuk mund të këmbëngulë se vajza e tij ideale i përket një lloji të paramenduar. Për aq sa më pëlqejnë hundët, nuk mund të më kujtohet forma që ka e saja – apo nëse ajo ka një syresh. Mbaj mend mirë se ajo nuk kishte ndonjë bukuri mbresëlënëse. E habitshme.
“Dje hasa në rrugë vajzën time ideale,” – i them dikujt.
“Vërtetë?” – ma kthen ai. “E pashme?”
“Jo tamam”.
“Lloji yt i preferuar atëherë?”
“Nuk e di. Nuk më kujtohet asgjë rreth saj – forma e syve apo masa e gjoksit.”
“Çudi.”
“Po. Çudi.”
“Gjithsesi,” – thotë ai tashmë i bezdisur, “çfarë bëre? I fole? E ndoqe?”
“As që bëhet fjalë. Thjesht e ndesha në rrugë.”
Ajo po shkon nga lindja në perëndim dhe unë nga perëndimi në lindje. Është një mëngjes i bukur prilli. Sa dua t’i flas! Gjysmë ore do të ishte e mjaftueshme, vetëm ta pyes për veten, t’i tregoj për mua dhe – çfarë do më pëlqente të bëja është t’i shpjegoj format e ngatërruara të fatit që na përballi në këtë rrugë të ngushtë të Harajukut në një mëngjes të bukur prilli më 1981. Është diçka e mbushur plot sekrete të ngrohta, si një orë antike e ndërtuar kur paqja mbuloi botën.
Pasi do të flisnim, do të hanim drekë ndokund, ndoshta do shihnim një film të Woody Allen, do të ndalonim në një bar hoteli për të pirë kokteje. Me pak fat, mund të përfundonim bashkë në shtrat.
Mundësia troket në portën e zemrës sime.
Tani largësia mes nesh është ngushtuar në katërmbëdhjetë metra.
Si t’i afrohem? Çfarë t’i them?
“Mirmëngjesi zonjushë. Mendon se mund të më falësh gjysmë ore për një bisedë të shkurtër?”
Qesharake. Do të dukesha si një agjent shitje i sigurimeve.
“Më falni, mos dini gjë nëse ka ndonjë pastrim kimik që punon edhe natën në këtë lagje?”
Jo, kjo është po aq qesharake. Nuk kam asnjë rrobë të palarë me vete. Kush do të mashtrohej nga një shprehje e tillë?
Ndoshta e vërteta e zhveshur do të funksiononte. “Mirëmëngjesi. Ju jeni vajza 100% perfekte për mua.”
Jo, ajo nuk do ta besojë. Por edhe nëse e beson, ajo mund të mos ketë dëshirë të flasë me mua. Më vjen keq, mund të thotë, edhe mund të jem vajza 100% perfekte për ty, por ti nuk je djali 100% perfekt për mua. Gjë që ndodh. Dhe nëse ndodhem në këtë situatë, do të shkatërrohesha. S’do e merrja veten kurrë nga gjendja e shokut. Jam 32 vjeç dhe mosha ime nuk e mban dot një tronditje të tillë.
Ne kalojmë përballë një dyqani lulesh. Një masë ajri e ngrohtë prek lëkurën time. Asfalti është i lagur dhe unë mund të nuhas aromën e trëndafilave. Nuk e detyroj dot veten të nisë një bisedë me të. Ka veshur një bluzë të bardhë, në dorën e djathtë mban një zarf po ashtu të bardhë që i mungon një pullë. Aha, ajo i ka shkruar dikujt një letër, ndoshta ka ndenjur zgjuar gjithë natën për ta shkruar, gjë që kuptohet edhe nga sytë e përgjumur. Zarfi mund të ketë brenda çdo sekret të sajin.
Bëj dhe disa hapa para dhe kthehem: ajo ka humbur në turmën e njerëzve.
Tani, sigurisht, e di me saktësi se çfarë duhet t’i kisha thënë. Do të ishte një fjalim i gjatë, gjithsesi, tepër i gjatë për mua që ta mbaja siç duhet. Idetë që më vijnë, nuk janë kurrë shumë praktike.
Do ta filloja me “një herë e një kohë” dhe do ta përfundoja me “një histori e trishtuar, nuk mendon kështu?”.
NJË HERË E NJË KOHË, jetonte një djalë dhe një vajzë. Djali ishte 18 dhe vajza 16. Ai nuk ishte kushedi sa i pashëm dhe ajo nuk kishte ndonjë bukuri të veçantë. Ata ishin thjesht një djalë dhe një vajzë të zakonshëm dhe të vetmuar. Por ata besonin me gjithë zemër se diku në botë jetonte djali dhe vajza ideale për ta. Po, ata besonin te mrekullitë. Dhe mrekullia sapo ndodhi.
Një ditë ata u hasën me njëri-tjetrin në cep të një rruge.
“Kjo është e mrekullueshme,” – tha ai. “Kam kërkuar për ty gjatë gjithë jetës. Nuk ke për ta besuar, por ti je vajza ideale për mua”.
“Dhe ti,” – tha ajo, “ti je djali ideal për mua, saktësisht siç të kam imagjinuar. Është si një ëndërr.”
Ata u ulën në një stol parku, shtrënguan duart dhe i treguan njëri-tjetrit historitë e tyre orë pas ore. Ata nuk ishin më vetëm. Kishin gjetur dhe ishin gjetur nga shpirti i tyre binjak. Sa gjë e mrekullueshme është të gjesh dhe të të gjejë njeriu ideal. Është një mrekulli, një mrekulli kozmike.
Ata qëndruan të ulur dhe biseduan, megjithatë, një dyshim fare i vogël filloi të zërë vend në zemrat e tyre: Është e drejtë që të realizohen ëndrrat kaq lehtësisht?
Kështu, ata qëndruan të heshtur për pak. Djali i tha vajzës, “le të bëjmë një provë të vetme. Nëse jemi dashuria ideale e njëri-tjetrit, një ditë, në ndonjë vend, do të takohemi sërish pa dyshim. Dhe kur kjo të ndodhë, do ta dimë se jemi shpirtra binjakë, do të martohemi në atë çast dhe në atë vend. Si thua?”
“Po,” – ia ktheu ajo, “këtë duhet të bëjmë.”
Dhe kështu ata u ndanë, ajo shkoi në lindje dhe ai në perëndim.
Prova që ata ranë dakord të bënin ishte e panevojshme. Ata nuk duhet ta ndërmerrnin kurrë, sepse ishin vërtetë të bërë për njëri-tjetrin dhe takimi i tyre ishte një mrekulli. Por ata nuk kishin nga ta dinin këtë, ishin tepër të rinj.
Valët e ftohta dhe mospërfillëse të fatit i shkatërruan pamëshirë.
Një dimër, si djali edhe vajza, u sëmurën rëndë. Pasi luftuan mes jetës dhe vdekjes për javë të tëra me gripin e tmerrshëm të stinës, të dy e humbën kujtesën e viteve të rinisë. Pastaj u shëruan, por kokën e kishin po aq të zbrazur sa kursimet e një varfanjaku.
Ata ishin dy të rinj të ndritur dhe të vendosur. Falë përpjekjeve të tyre për të përthithur dhe një herë dijet dhe ndjenjat, ata u bënë sërish pjesë e shoqërisë. Lëvduar parajsa, ata mund të udhëtonin në metro, apo të dërgonin letra rekomande në zyrën e postës. Ata kishin përjetuar edhe dashuri, por arrinin vetëm 75% ose 85% të ndjenjës së vërtetë.
Koha kaloi shpejt dhe djali u bë 32, ndërsa vajza 30.
Një mëngjes të bukur prilli, në kërkim të kafesë për të filluar ditën, djali po ecte nga perëndimi në lindje, ndërsa vajza po shkonte të niste një letër duke ecur nga lindja në perëndim, të dy në rrugën e ngushtë të lagjes Harajuku të Tokios.
Ata u ndeshën me njëri-tjetrin në mes të rrugës. Drita e dobët e kujtimeve të zbehta ndriti në zemrat e tyre. Të dy ndjenë një gjëmim në kraharor. Ata e dinin:
Ajo është vajza ideale për mua.
Ai është djali ideal për mua.
Por shkëlqimi i kujtimeve të humbura ishte shumë i dobët dhe mendimet nuk e kishin më kthjelltësinë e 14 viteve më parë. Pa thënë asnjë fjalë, ata kaluan krah njëri-tjetrit, u zhdukën në turmë. Përgjithmonë.
Disa vepra ua kalojnë autorëve të tyre. I lexojmë, mendojmë e diskutojmë për to në katedra, internet, ndërmjet vete dhe kështu nxjerrim një përfundim të përgjithshëm kulturor se çfarë përfaqësojnë ato vepra. Por sekreti i vogël është se krejt flasim e stisim përfundime.
Ka vetëm një autoritet të vërtetë që ka vënë dorën mbi një tekst të caktuar, madje edhe ai person nuk është domosdoshmërisht autoritet (teoricienët e letërsisë dhe lexuesit përgjithësisht kanë mendime të ndryshme në këtë pikë).
Por, megjithatë, sa më shumë që mësoni për novelat që formojnë themelin e kulturës sonë letrare aq më mirë. Për të dal aty ku dua, kam gërmuar nga pak gjithandej që ta marr vesh çfarë në të vërtetë mendojnë autorët e novelave të shumëpërfolura për kryeveprat e veta, transmeton KultPlus.
Në vijim, mund të lexoni se çfarë mendojnë shkrimtarët e mëdhenj të letërsisë botërore, rreth veprave të tyre:
Haruki Murakami për “Pyllin norvegjez”
“‘Pylli norvegjez’, sikurse thatë, është e vetmja (prej novelave të mia) shkruar në stilin realist. Afërmendsh se kështu e kam shkruar qëllimshëm. Doja t’ia vërtetoja vetes se mund ta shkruaja një novelë njëqind për qind realiste.
Mendoj se ky eksperiment u vërtetua më vonë si i dobishëm. Fitova vetëbesimin se do të mund të shkruaja kështu, përndryshe do të ishte goxha vështirë ta përfundoja krijimtarinë pasuese. Për mua, të shkruaj novelë është si të ëndërroj. Të shkruarit e novelës ma lejon qëllimshëm të ëndërroj derisa jam ende zgjuar.
Sot mund ta vazhdoj ëndrrën e djeshme, diçka që normalisht nuk mund ta përjetoni në jetën e përditshme. Është edhe mundësi për t’u lëshuar thellë në ndërgjegjen time. Pra, derisa e shoh si ëndërr, nuk është fantazi. Për mua, ngjasimi me ëndërrimin është shumë i vërtetë.
Murakami për “Kafka në breg”
“Ka disa gjëegjëza, por nuk ofrohet asnjë zgjidhje. Në vend të kësaj, shumë prej këtyre gjëegjëzave kombinohen dhe nëpërmjet ndërveprimit, formësohet mundësia për zgjidhje. Forma që merr kjo zgjidhjeje do të jetë e ndryshme për gjithsecilin lexues. Thënë ndryshe, funksionojnë si pjesë e zgjidhjes. Është e vështirë të shpjegohet, por ky ishte lloji i novelës që jam munduar ta shkruaj”.
Toni Morrison për “Dashurinë”
“Nuk ka vend ku mund të shkojmë, të mendojmë ose të mos mendojmë për të, kështu dua ta përmbledh praninë ose mungesën e skllevërve; kurrgjë që na e kujton ata që bënë udhëtimin ose ata që nuk ia dolën dot. Nuk ka asnjë memorial ose pllakë të duhur, ose mur, park ose sallon rrokaqielli për t’i kujtuar.
Nuk ka asnjë rrokaqiell treqind pashësh të lartë për ta. Nuk ka asnjë stol të vogël rrugës. Nuk ka as edhe një shenjë të vetme, një shenjë që unë ose ju mund ta vizitojmë në Charlestone, ose Savannah, në New York ose Providence, ose edhe më mirë, në brigjet e Mississippit. Dhe meqë nuk ekziston një vend i tillë (me aq sa di unë), këtë punë duhej ta merrte përsipër vepra. Por këtë nuk e dija para ose gjatë kohës sa po e shkruaja.
Vetëm tani mund ta shoh çfarë po bëja në faqen e fundit. Po ia vija pikën tregimit, duke ndryshuar figurativisht gjakimin me të cilin nis vepra. Po, pikërisht atë po e bëja, por edhe po bëja diçka më shumë. Ma merr mendja se e kërkoja atë mur apo atë stol, ose atë rrokaqiell apo atë dru kur shkrova fjalët e fundit”.
David Foster Wallace për “Infinite Jest”
“Doja të shkruaja diçka pikëlluese. Kisha shkruar diçka për qejfi dhe diçka serioze, intelektuale, por kurrë nuk kisha shkruar diçka që ta këputë shpirtin. Dhe nuk doja që të kishte vetëm një karakter. Banaliteti tjetër do të ishte: Doja të bëja diçka përnjëmend amerikançe, se si është të jetosh në Amerikë në kohën ndërrimit të mileniumit…
Është një vepër e çuditshme. Nuk shtjellohet si veprat normale. Ka një mal karakteresh. Mendoj se ka qenë një përpjekje qëllimmirë që të jetë atraktive dhe të të marrë me vete faqe pas faqes, kështu që nuk kam ndjenjën sikur po e qëlloj lexuesin me çekiç, e dini: ‘Hej, s’ta rrokë truri sa mendtë janë shkrirë në të. Shkëdhehuni. Ta shoh, a mund ta lexoni’. E di se ka vepra të tilla dhe po ju them se përnjëmend ma shpifin”.
Ralph Ellison për “Invisible Man”
“Sa për novelën time, po ju them se ende po merrem me të. Po thuhen fjalë të mira për të dhe botuesi ka pritje të mëdha, por unë po përpiqem ta marr shtruar me stomakun që po më zien dhe me ëndrrën time të madhe që nuk më lë rehat. Vazhdoj të ëndërroj Tuskegeen dhe shkollën e mesme, krejt ato skena testesh dhe gjykimesh. Do të çlirohem kur krejt kjo të marrë fund.
Prologu ka nxitur komente, por nuk mendoj se Rahv (botuesi i atëhershëm i ‘Partisan Review’) ka ndarë mendjen çfarë mendon për librin si tërësi. Ai e di se nuk është fjala për Kafkën sikurse të tjerët besojnë gabimisht. U them atyre, ia kam thënë në fakt edhe Langston Hughesit, është si puna e bluesit, por duket se askush nuk e kupton për çka e kam fjalën”.
Kazuo Ishiguro për “Mbetjet e ditës”
“Gjithçka nisi me një shaka që e lëshoi gruaja ime. Do të vinte një gazetar që të më intervistonte për novelën time të parë. Dhe gruaja ime tha, ‘a nuk do të ishte e lezetshme nëse ky person vjen t’ju shtrojë këto pyetje serioze për novelën tënde dhe ti të pretendoje se je kasapi im?’ Mua m’u duk ide mahnitëse. Dhe prej atij çasti nuk më është ndarë nga mendja kasapi si metaforë.
Jeeves pati ndikim të madh. Jo vetëm Jeeves, por krejt figurat e kasapit që ishin pjesë e sfondit të filmave. Ishin vërtet mahnitëse. Nuk kishte humor të drejtpërdrejtë. Rrezatonin fuqishëm me mënyrën se si faqeshin lehtas për diçka që normalisht do të kërkonte shprehje më egërshane. Dhe Jeeves është model në këtë punë.
Atëherë po mundohesha të shkruaja ndërgjegjshëm për audiencë ndërkombëtare. Ishte një reagim, mendoj, kundër botëkuptimit të ngushtë në fiksionin britanik të brezit pararendës. Kur kthej kokën pas, nuk e di nëse ishte gjykim i drejtë apo jo. Por ndieja se ne bashkëkohanikët duhej t’i adresoheshim një audience ndërkombëtare e jo vetëm asaj britanike. Dhe mendoja se një prej mënyrave për ta bërë këtë ishte ta merrja një mit të Anglisë që ishte i njohur botërisht – në këtë rast, një kasap anglez”.
Margaret Atwood për “Rrëfenja e shërbëtores”
“A është ‘Rrëfenja e shërbëtores’ novelë ‘feministe’? Nëse e keni fjalën për një traktat ideologjik në të cilin të gjitha gratë janë engjëj dhe/ose aq të viktimizuara saqë nuk u mbetet kurrfarë zgjidhjeje morale, atëherë jo.
Nëse e keni fjalën për një novelë në të cilën të gjitha gratë janë qenie njerëzore – me turlifar karakteri dhe sjellje që përkon me to – dhe që gjithashtu janë interesante dhe të rëndësishme, dhe se çfarë ndodh me to është qenësore për temën, strukturën dhe fabulën e veprës, atëherë po. Në këtë sens, shumë libra janë ‘feministe’.
A është ‘Rrëfenja e shërbëtores’ antireligjion? Përsëri, varet se për çka e keni fjalën kur mendoni kështu. Po, topi s’e luan se një grup burrash autoritarë marrin kontrollin dhe përpiqen të rivënë një version të skajshëm patriarkati, ku grave (si skllevërve amerikanë të shekullit të nëntëmbëdhjetë) u ndalohet të lexojnë.
Për më tepër, ato nuk mund të kenë kuletë ose të punojnë jashtë shtëpisë, ndryshe prej disa grave në Bibël. Regjimi përdor simbolet biblike, sikur do të vepronte pas asnjë dyshim çdo regjim që merr kontrollin e Amerikës: Nuk do të ishin komunistë ose myslimanë”.
James Baldwin on “Giovanni’s Room”
“Ma merr mendja se përgjigjja e vetme e ndershme është se ‘Giovanni’s Room’ erdhi si diçka me të cilën duhej të përballesha. Nuk e di saktë se kur erdhi si frymëzim, megjithëse shpërtheu prej asaj çfarë më vonë doli të ishte ‘Another Country’. Giovanni ishte në një ndejë dhe rrugës për në gijotinë. Ai mori krejt nurin në vepër, pastaj vepra pushoi dhe askush në libër nuk po më fliste asnjë fjalë të vetme.
Mendova se do të duhej ta përmbyllja rrëfimin e Giovannit në një tregim të shkurtër, por pastaj rrodhi lumë ‘Giovanni’s Room’. Pa dyshim se me gjasë nuk do të mund të mbaja mbi shpatulla – jo në atë moment të jetës time – barrën e një tjetër peshe të rëndë, ‘Negro problem’. Ana morale-seksuale ishte diçka me të cilën ishte e vështirë të merreshe. Nuk mund t’i trajtoja të dyja në të njëjtën vepër. Nuk kishte hapësirë të mjaftueshme. Mund ta bëja ndryshe sot, por atëherë të kishte prani zezake në vepër në atë moment dhe në Paris, do të ishte larg përtej fuqive të mia…
I kam shkruar katër novela para se ta botoja të parën, para se të largohesha nga Amerika. Nuk e di çfarë ndodhi me to. Kur mora rrugë këndej, i lashë në një çantë kampimi, të cilën e humba, dhe kështu ndodhi. Por bërthama e ‘Giovanni’s Room’ është në Amerikë. Davidi ishte personi i parë për të cilin mendova, por kjo ndodhi për shkak të djaloshit të privilegjuar me emrin Lucien Carr, i cili vrau dikë. Ishte i njohur për shumë njerëz që i njihja – nuk e njihja personalisht.
Por u mahnita prej procesit gjyqësor, që përfshinte edhe një maço të kamur dhe gruan e tij të shoqërisë së lartë. Prej kësaj mahnitjeje, erdhi edhe versioni i parë i ‘Giovanni’s Room’, diçka që quhej ‘Ushtri injorante’, një novelë që kurrë nuk e përfundova. Eshtrat e ‘Giovanni’s Room’ dhe ‘Another Country’ ishin në të”.
Philip Roth për “Ankimi i Portnoit”
“Një vepër e hershme, e shkruar me frymëzim të madh, lumturi dhe si çlirim shpirtëror. Pa e kuptuar, kisha telashe me fabulën – frymën e mosndëshkimit. Mosndëshkimin si trazim njerëzor. Dhe derisa e rilexoj ‘Ankimin e Portnoit’ në faqe tetëdhjetë, tronditem dhe lumturohem – tronditem për shkak se jam treguar aq i shkujdesshëm, i kënaqur sepse është dashur të tregohesha i shkujdesshëm”.
Ursula K. Le Guin për “The Left Hand of Darkness”
“Vendosja e veprës në një botë pa gjini ishte qasja ime injorante ndaj feminizmit. Dija mjaftueshëm sa ta kuptoja se vetë gjinia po vihej në dyshim. Ende nuk e kishim gjuhën e duhur për të thënë se gjinia është konstruksion shoqëror sikurse e kemi tkurrur tani. Po gjinia çfarë është? A duhet të jetë femërore, a duhet të jetë mashkullore? Gjinia është hedhur në arenën ku fantashkenca zhbiron tema interesante për t’i rishikuar dhe rivënë në dyshim.
Mendova mirë e mirë. Paj, mirë, askush nuk e ka bërë këtë. Aktualisht, çfarë nuk e dija është se para meje, Theodore Sturgeon kishte shkruar një vepër të titulluar ‘Venus Plus X’. Ia vlen të lexohet, diçka e rrallë, një qasje e hershme mashkullore që konsideron gjininë si – së paku pjesërisht – konstrukt shoqëror.
Sturgeon ishte shkrimtar i talentuar, dashamir, andaj është interesante në vetvete edhe vepra e tij. Sa i përket aspektit stilistik, nuk ishte shkrimtar i madh, por ishte vërtet një rrëfimtar i rryer dhe një njeri mendjendritur. Por, afërmendsh, shkoi në drejtim tjetër. Ju mund të thoni se po pyesja veten se çfarë do të thotë të jesh grua ose mashkull ose femër?”
Helen DeWitt për “Last Samurain”
“Diku në kohën e ‘Samurait’ kisha një përplasje goxha të sertë me babanë tim. Kështu që mendova se ‘nuk duhet t’ua vëmë veshin prindërve’. Nëse ua vëmë veshin, do të bëja diçka më të mirë se kjo. Dhe pastaj më erdhi ideja për një libër ose, sidoqoftë, një pyetje: çfarë është e domosdoshme si përzgjedhje?
Mendoj se veprat interesante shtjellojnë paradigma të reja. Së pari, mendojeni paradigmën – mund të jetë: si e sheh botën një shahist? Si e sheh botën një ekspert statistikash? Pastaj merreni me formën që do ta funskionalizojë këtë punë. Por ai lloj libri merr kohë që të hidhet në letër. Nuk është vetëm çështja e shkrimit të mijëra fjalëve në ditë”.
Vladimir Nabokov për “Lolitën”
“Kurrë nuk i bie pishman për ‘Lolitën’. Ajo ishte si kompozimi i një enigme të bukur – kompozimi dhe shtjellimi i saj njëherësh, meqë njëra është pasqyrë e tjetrës, varet se si e shihni. Afërmendsh, ajo eklipsoi krejtësisht veprat e mia të tjera – së paku një që e shkrova anglisht: ‘The Real Life of Sebastian Knight, Bend Sinister’, tregimet e mia të shkurtra, librin tim të koleksioneve, por nuk mund t’ia gjuaj krejt fajin asaj për këtë punë. Ka njëfarë joshje të padukshme mitike e sensuale që e reflekton kjo vajzë”.
Jonathan Franzen për “Liria” dhe “The Corrections”
“Unë, në fakt, jam i interesuar për një vetëmashtrim. Fiksioni realist presupozon se autori e ka në dorë të vërtetën. Kjo ia jep autorit njëfarë epërsie ndaj karaktereve të tij që i nxjerr paksa komike. ‘The Corrections’ ishte shkruar si komedi, si njëfarë komedie zemërimi, andaj ky model i vetëmashtrimit shkonte në mënyrë të përsosur. Është diçka argëtuese, dhe shkrimtari ia mvesh në mënyrë agresive njëfarë njohurie të dhimbshme një karakteri pasi të njëjtën e ka bërë edhe me tjetrin…
Në ‘Liria’, metafora e përsëritur është jermia. Ju nuk keni vetëdijen – ju thjesht ecni përgjumshëm, nuk keni vëmendje ndaj asgjëje, jeni në njëfarë gjendje ëndërrimi. ‘The Corrections’ merrej me botën vetëmashtruese joreale, megjithëse vullnetshëm, i krijojmë që të jetojmë në to. Ju e dini se magjepsja ka njëfarë konotacioni pozitiv, por edhe në përralla, zakonisht nuk është diçka e dobishme. Kur rrëmbeheni nga mahnitja, nuk keni ide për botën reale.
Dhe shkrimtari realist mund të luajë rol të dobishëm dhe argëtues duke shkelur dhunshëm këtë rend të gjërave. Por diçka për pozitën e kësaj, që shkrimtarin e shndërron në pronar të së vërtetës, ka qenë ajo që më ka vënë në siklet. Kam nisur të interesohem më shumë për karaktere ëndërrimtare, dhe botën e tyre ta përjetoj me ta, dhe më pak i interesuar në vetë faktin se bëhet fjalë vetëm për ëndrra”./RevistaAkademia/KultPlus.com
Mendoj se ende më dashuron, por ne nuk mund t’i ikim faktit se unë nuk të mjaftoj ty. E kam ditur se kjo do të ndodh, prandaj nuk të fajësojë ty që ke rënë në dashuri me dikë tjetër.
Nuk jam as i nervozuar. Duhej të isha, por nuk jam. Unë vetëm ndjej dhimbje, shumë dhimbje. Kam menduar se mund ta imagjinoja se sa shumë mund të dhemb kjo, por paskam qenë gabim.
Haruki Murakami është i jashtëzakonshëm, padyshim një nga shkrimtarët më të mirë bashkëkohorë. Edhe pse shumë i njohur në të gjithë botën me veprat e tij, pak gjëra dihen mbi jetën e tij private. Më poshtë, gjeni disa kuriozitete që do t’ju bëjnë ta admironi më shumë, sidomos numri 10.
1. Murakami e adhuron xhazin. Puna e tij e parë ishte në një dyqan me pajisje muzikore. Ai koleksionon disqe, në veçanti me muzikë xhaz; ka më shumë se 6 mijë disqe.
2. Ka një rutinë shumë të ngjeshur. Kur është duke shkruar një roman të ri, dita e punës e Murakamit nis që në orën 4.00 të mëngjesit dhe punon për 5-6 orë. Pasdite vrapon për 10 km ose bën 1500 m not. Më pas lexon ndonjë gjë dhe dëgjon muzikë. Shkon për të fjetur në orën 21.00. Vetë shkrimtari ka thënë se mbajtja e së njëjtës rutinë e ndihmon në procesin e të shkruarit.
3. Murakami i adhuron filmat. Thuhet se gjatë një viti në universitet (ka studiuar për dramë në universitetin e Tokios, ku u njoh edhe me të shoqen) ka parë më shumë se 200 filma.
4. I pëlqejnë macet. Në një ese të vitit 1989 ka shkruar se ka pasur më shumë se 10 mace.
5. Është një vrapues i rregullt. Pavarësisht dashurisë për xhazin, kur vrapon dëgjon vetëm muzikë rrok.
6. Asnjëherë nuk e di fundin kur shkruan një roman. Në një intervistë për “Paris Review” ka thënë: “Kur nis të shkruaj një roman, unë dhe lexuesit jemi në të njëjtin nivel. Nëse libri flet për një krim, që në fillim unë nuk e di kush e ka bërë krimin. E shkruaj librin sepse më pëlqen ta zbuloj. Nëse do ta dija, ç’kuptim do të kishte të shkruaja?”
7. Librin e parë, Haruki Murakami e ka shkruar në tavolinën e bukës. Iu deshën 10 muaj për ta përfunduar.
8. Lexuesja e parë e librave të tij është e shoqja, Yoko.
9. Libri i tij i parë jo fiksion është “Nëntokë” – 1998 – një përmbledhje intervistash me viktimat e sulmit me gaz sarin në metronë e Tokios, në vitin 1995.
10. Haruki Murakami nuk e ka idenë sesa para ka: “Nëse je i pasur, ke luksin të mos shqetësohesh për paratë. Gjëja më e mirë që mund të blesh me para është liria, koha. Nuk e kam idenë sesa para fitoj në vit, nuk e kam idenë sa taksa paguaj.” / Elona Qose
Autori japonez, Haruki Murakami, ka kërkuar dorëheqjen nga nominimi për Çmimin Nobel në Letërsi.
Përzgjedhja sivjet është shtyrë për shkak të një skandali seksual dhe tash Murakami ka thënë se është më i interesuar të përqendrohet në shkrime, shkruan Euronews, përcjell Klan Kosova.
Ai ka shprehur mirënjohje për nominimin që i është bërë, duke thënë “Dua të koncentrohem në shkrime dhe të jem larg vëmendjes se medieve”.
Për këtë ka njoftuar një prej organizatorëve të Çmimit Nobel për Letërsi.Rival të Murakami për Nobelin e sivjetmë janë, Neil Gaiman i lindur në Britani të Madhe, Marsey Conde i lindur në Guadeloupe dhe Kim Thy i lindur në Vietnam.
Organizatorët kanë njoftuar se fituesi i Çmimit Nobel në Letërsi do të shpallet në tetor.
Derisa Çmimi Nobel për Letërsi di të befasojë vit për vit, tanimë kanë nisur të përfliten emrat e favoritëve për të fituar çmimin.
Sa prestigjioz është çmimi, kjo mbetet për tu diskutuar, por gjithsesi që fituesi dhe procesi përcillet me interesim të madh nga lexuesit në mbarë botën.
Këtë vit, favoritët duket se janë ata të njëjtët e viteve më herët. Amos Oz, një jetë e vështirë prej shkrimtari dhe libra të hatashëm, është në këtë listë.
Margaret Atwood
Margaret Atwood, shkrimtare e njohur e cila javën e kaluar fitoi çmim Emmy, kësaj radhe vjen si një befasi në këtë listë. Don DeLillo – eseist e shkrimtar amerikan 80 vjeçar mund të jetë një befasi e Nobelit për Letërsi këtë vit.
Shqiptari Ismail Kadare, personazh kontraverze, i përket listës së favoritëve. Japonezi Haruki Murakami është aktivizuar viteve të fundit me libra të rinj dhe kjo bën që ai të jetë në këtë listë, shkruan KultPlus.
Haruki Murakami
Në emrat e favoritëve përmenden edhe Ngugi Wa Thiongo nga Kenia, i cili madje del i pari në listë si shkrimtari favorit për të marrë çmimin e Akademisë Suedeze. Philip Roth – shkrimtari amerikan i njohur për “American Pastoral”, nuk mungon në këtë listë.
Çmimi Nobel për Letërsi do të zbulohet të enjten, me 5 tetor. / KultPlus.com
(Ese e Haruki Murakamit mbi marrëdhënien mes muzikës dhe letërsisë. Publikuar tek New York Times, më 8 Korrik 2007)
shqipëroi Alfred Bushi
Nuk e kam pasur kurrë qëllim që të bëhesha shkrimtar – të paktën jo deri sa u bëra 29 vjeç. Kjo është e vërteta.
Lexoja shumë që kur isha i vogël, dhe përfshihesha aq shumë në botën e romaneve dhe novelave që lexoja saqë do tregohesha gënjeshtar po të thoja se nuk jam ndjerë sikur isha unë që po i shkruaja. Por kurrë nuk kam menduar se kisha talent për të shkruajtur. Në adoleshencë pelqeja shkrimtare si Dostojevski, Kafka dhe Balzaku dhe nuk e imagjinoja dot se mund të shkruaja diçka, e cila të krahasohej me çfarë ata kishin shkruar. Për rrjedhojë, në moshë të re, hoqa dorë nga çdo mundësi për të shkruar. Dëshiroja të vazhdoja të lexoja libra për hobby, e kështu vendosa të kërkoj ndonjë mënyre tjetër për të jetuar.
Fusha profesionale me të cilën vendosa te merresha ishte muzika. Punova shumë, kurseva para, shumicën ua mora borxh miqve dhe njerëzve të afërt dhe sapo lashë universitetin hapa një lokal të vogël Jazz-i ne Tokyo. Shërbenim kafe gjatë ditës dhe pije të ndryshme në darkë. Shërbenim edhe gjëra të thjeshta për të ngrënë. Gjatë gjithë kohës vinim muzikë të regjistruar ndërsa në fundjavë ftonim të luanin live muzikantë të rinj jazz-i. E gjithë kjo zgjati për shtatë vjet. Pse? Për një arsye të thjeshtë: kjo më jepte mundësinë të dëgjoja muzikë Jazz nga mëngjesi deri në mbrëmje.
Takimin tim të parë me Jazz-in e kam pasur në vitin 1964, kur isha 15 vjeç. Art Backley dhe Jazz Messengers në Janar të atij viti jepnin një shfaqje në Kobe dhe mua më bënë dhuratë një biletë. Kjo ishte vërtetë hera e parë që dëgjova Jazz dhe që nga ky çast mbeta i magjepsur prej tij. Isha si i shushatur. Grupi ishte i mrekullueshëm: Wayne Shorter-i në saks tenor, Freddie Hubbard-i në trombë, Curtis Fuller-i në trombonë dhe Art Blakey-i me stilin e tij solid dhe fantazioz në bateri. Mendoj se ky është një nga grupet më të mira të historisë së Jazz-it. Nuk kisha dëgjuar kurrë muzikë më magjepsëse dhe ndjehesha i tëri si i pushtuar prej saj.
Para një viti pata një drekë në Boston me pianistin panamian të muzikës jazz Danilo Perez dhe kur i tregova këtë histori ai nxori celularin dhe më pyeti, “ A do t’i flasësh Wayne-it, Haruki? “,
“ Sigurisht ” iu përgjigja duke kërkuar fjalët. Ndërkohë ai i telefonoi Wayne Shorter-it në Florida dhe ma kaloi mua. Thelbi i asaj çfarë i thashë ishte se nuk kisha dëgjuar kurrë muzikë më mahnitëse, as më parë dhe as më pas. Jeta është kaq e çuditshme, nuk e di kurrë se ç’do të ndodhë. Në këtë kohë isha 42 vjeç, duke shkruar novella, jetoja në Boston dhe flisja me Ëayne Shorter-in në celular. Nuk e kisha imagjinuar kurrë që të ndodhte diçka e tillë.
Kur bëra 29 vjeç, krejt papritur dhe pa menduar, pata një ndjesi sikur doja të shkruaja një novelë – dhe mund t’ia dilja mbanë. Sigurisht, nuk mund të shkruaja diçka e cila të krahasohej me veprën e Dostojevskit apo Balzakut, por i thashë vetes se kjo nuk ishte e rëndësishme. Nuk duhej të bëhesha një gjigand i letërsisë. Për më tepër nuk ia kisha idenë se si shkruhej një novelë dhe as mbi çfarë mund të shkruaja. Nuk kisha absolutisht asnjë lloj eksperience dhe asnjë stil të para përgatitur në dispozicion. Nuk njihja askënd që të më mësonte si të shkruaja dhe nuk kisha as miq me të cilët të flisja mbi letërsinë. Mendimi i vetëm që kisha në ato çaste ishte se sa e mrekullueshme do kishte qenë sikur të mund të shkruaja ashtu siç luaj në instrumenta.
Kur isha fëmijë luaja në piano, lexoja muzikë mjaftueshem sa për të luajtur një melodi të thjesht, por nuk zotëroja teknikën e nevojshme për t’u bërë muzikant profesionist.
Në brendësi të kokës sime shpesh kisha ndjesinë, në formë mendimi, sikur muzika ime vërdallisej rreth e përqark në formë vorbulle si një valë deti e lartë dhe e dendur. Pyesja veten nëse do të ishte e mundur ta shndërroja këtë muzike në shkrim. Në këtë mënyre lindi stili im.
Ashtu si në muzikë dhe në të shkruar gjëja më e rëndësishme është ritmi. Stilit tënd i nevojitet një ritëm i mirë, natyror dhe constant, ndryshe njerëzit nuk të lexojnë më . Unë e mësova rëndësinë e ritmit prej muzikës – kryesisht prej muzikës Jazz. Pas ritmit vjen melodia – e cila, në letërsi, do të thotë vendosja e duhur e fjalëve në mënyre të atillë që të përputhen me ritmin. Nëse mënyra se si fjalet përputhen me ritmin është e butë (smooth) dhe e këndshme, atëhere nuk të nevojitet tjetër gjë. Tjetër element i rëndësishem është harmonia – tingujt e brendshëm, të përjetshëm që mbështesin fjalët. Më pas vjen elementi që më pëlqen më tepër: improvizimi i lirë (free improvisation). Kështu, përmes disa kanaleve të veçanta, historia buron lirshëm nga brendësia . E vetmja gjë që duhet të bëj është t’i bashkangjitem rrjedhës. Më në fund vjen dhe ajo që mund ta quajmë pjesa më e rëndësishme: lartësimi i eksperiencës tënde pas mbarimit të veprës – mbarimit të performancës, dhe ndjesia së ia ke dalë mbanë me sukses të arrish në një hapësirë të re dhe kuptimplotë. E nëse gjithçka shkon mirë, këtë ndjesi lartësimi duhet ta ndash me lexuesit e tu (audiencen tënde). Ky është kulmimi i mrekullueshëm i cili nuk mund të arrihet në asnjë mënyre tjetër.
Praktikisht çdo gjë që di mbi të shkruajturit, e kam mësuar nga muzika. Mund të tingëllojë paradoksale e thënë në këtë mënyrë por sikur të mos kisha qenë kaq i obsesionuar nga muzika mund të mos isha bërë shkrimtar. Edhe tani, gati 30 vjet me vonë, vazhdoj të mësoj shumë mbi të shkruajturit duke dëgjuar muzikë të mirë. Stili im është thellësisht i influencuar nga ripërsëritja e riff-eve të shkujdesura të Charlie Parker-it, ashtu dhe nga rrjedhshmëria elegante e prozës së F.Scott Fitzgerald-it. Ndërkohë vazhdoj të marr si model letrar cilësinë e vazhdimësisë së vetëpërtëritjes që mbart muzika e Miles Davis-it.
Një nga pianistët e mi jazz më të preferuar i të gjitha kohërave është Thelonious Monk. Një here, kur dikush e pyeti se si arrinte të nxirrte tinguj aq të veçantë, Monk-u u ul në piano dhe tha: “Nuk mund të ketë asnjë notë të re. Kur hedh sytë mbi tastierë, vëren se të gjitha notat gjenden aty tashmë. Por nëse e ke fjalën thjesht për një notë atëhere ajo do të tingëllojë ndryshe. Duhet të zgjedhësh notat të cilat vërtet kërkon ! “
I risjell shpesh në mendje këto fjalë ndërsa jam duke shkruajtur dhe i them vetes, “ Është e vërtetë. Nuk ka fjalë të reja. Detyra jonë është t’u japim kuptime të reja dhe ngjyrime të veçanta fjalëve të zakonshme.” Një mendim i tillë më duket bindes. Kjo do të thotë se përpara nesh shtrihen hapësira të pafundme dhe të panjohura, territore pjellore që presin të kultivohen prej nesh. / KultPlus.com / Tirana Calling
