Letra që Ernest Hemingway i dërgoi Petro Markos

Një ndër autorët shqiptarë, i cili për fat të keq nuk vlerësohet aq sa duhet, është Petro Marko i cili një herë e një kohë, takohej me laureatin e çmimit Nobel për Letërsi, shkrimtarin e madh Ernest Hemingway.

Në artikullin “Shkrimtari, që do njeriun dhe vdes për të, shkruan mirë…”, marrë nga parathënia e librit “Për kë bie këmbana”, botim i shtëpisë botuese “Ombra GVG”, Petro Marko shkruan:

“…U njoha me Heminguejin në Valencia, në Kongresin e Shkrimtarëve më të shquar të botës, si: Pablo Neruda, Nikolas Giljen, Andre Marlo, Nekse, Ana Serges, Luvdig Ren, Aleksej Tolstoj, Rafael Alberti, Atonia Maçado e të tjerë. Ky dukej më i gjalli. Unë për herë të parë i shikoja dhe u dëgjoja emrin këtyre kolosëve të letërsisë bashkëkohore, të cilët, me mendimet dhe shkrimet e tyre, i dhanë një hapësirë më humane, më internacionale dhe socialiste letërsisë dhe artit botëror.

Isha kureshtar për këtë njeri, trupmadh dhe të ngarkuar me kamera (se xhironte filma për zhurnalet e kinemave të botës dhe i shiste për t’i ardhur në ndihmë Republikës), të ngarkuar me bomba, me dylbi, me pistoleta, aq sa një shkrimtar tjetër i njohur i tha:

– Si shumë t’i rëndojnë supet hekurat që mban!

– Më shumë mi rëndojnë mendimet se hekurat, – iu përgjigj Ernest Heminguej.

Kur lexova romanin e tij u mahnita, prandaj nisa dhe unë të shkruaja romanin ‘Hasta la vista’. Kur u botua, i dërgova edhe atij një kopje, ku i shkruajta: ‘I frymëzuar thellë dhe i nxitur nga romani juaj ‘Për kë bie këmbana’, kushtuar vullnetarëve amerikanë, që ranë në Spanjë, unë shkrova këtë roman modest, kushtuar shqiptarëve që ranë në Spanjë’.

Pas dy a tre muajsh, mora një kartë postale. E hapa dhe lexova këto fjalë të Heminguejit, shkruar në gjuhën spanjolle: ‘I dashur Pedro, mora romanin tuaj dhe ju falenderoj. Mjerisht, unë nuk e lexoj dot, se nuk e di gjuhën tuaj. Vetëm për një gjë jam i sigurt: shkrimtari, që e do njeriun dhe vdes për të, shkruan mirë…’”. /KultPlus.com

Si e mendonte Hemingway parajsën?

Burguete, Navarre, Spanjë

1 Korrik [1925]-

I dashuri Scott-

Nesër nisemi për në Pamplona. U bënë ca kohë që po peshkojmë këtu. Ti si je? Zelda si është?

Po ndjehem mirë si kurrë më parë. Që kur jam larguar nga Parisi nuk kam pirë gjë tjetër pos verës. Për atë Zot ka qenë një vend i mrekullueshëm. E di që ti e urren fshatin.  Në rregull, nuk po flas më për fshatin. Shpesh pyes veten si do të ishte parajsa sipas teje. Një hapësirë e bukur, e mbushur me monogamë të shëndetshëm. Të gjithë të fuqishëm dhe nga familjet më të mira, të gjithë adhurues të pijes deri në vdekje. Kurse ferri me shumë gjasa do të ishte një hapësirë me plotë poligamë të shkretë, në pamundësi për të siguruar pak pije, apo me ndonjë sëmundje kronike të stomakut të cilën ata e quajnë “pikëllima e fshehur”.

Për mua parajsa do të ishte një arenë e madhe e demave, me mua në ulëset e para; jashtë arenës do ishte një lum i vockël, përplot me trofta, ku askush nuk lejohet të peshkojë veç meje dhe dy shtëpi të bukura; në njërën shtëpi do të kisha gruan me fëmijët dhe do isha një monogam dhe do u ofroja atyre dashurinë time, kurse në shtëpinë tjetër, e cila do të ishte nëntë kate e lartë, do të kisha nëntë dashnoret e mia të bukura në secilin kat. Në njërën shtëpi do të kisha kopje speciale të “The Dial” të shtypura në pëlhurë të hollë, dhe të cilat do t’i mbaja në tualetet e çdo kati, ndërsa në shtëpinë tjetër do të përdorja kopje të “American Mercury” dhe “New Republic”. Për fund, në qytet do të ishte edhe një kishë e këndshme sikurse ajo në Pamplona. Gjatë rrugës prej njërës shtëpi në tjetrën, do të ndalesha në kishë dhe do rrëfehesha. Pastaj do të merrja njërin nga kuajt e mi dhe së bashku me tim bir do të kalëronim për tek ferma ime e demave “Hacienda Hadley”. Përgjatë rrugës, do t’u hidhja monedha fëmijëve të mi të jashtligjshëm. Pastaj do e dërgoja tim bir që ti kyçte dashnoret e mia sepse sapo është përhapur lajmi se monogami famkeq Fitzgerald është parë të kalërojë drejt qytetit për tek udhëheqësi i një kompanie të pijanecëve.

Sidoqoftë nesër në mëngjes po nisemi për në qytet. Më shkruaj tek:

“Hotel Quintana” ,
Pamplona,
Spanjë.

Apo nuk të pëlqen të shkruash letra. Unë zakonisht shkruaj sepse të mban larg punëve dhe prapë të jep ndjesinë se ke bërë diçka.

Përshëndete Zeldën nga ne të dy,
I joti,
Ernest

Përktheu: Ardian BatushaVirtualsophsts/KultPlus.com

Hemingway dhe vështirësitë e tij me shëndetin mendor

I cilësuar si një nga shkrimtarët më me ndikim të shekullit XIX, zëri letrar i prozës së Ernest Hemingway mahniti kritikët dhe lexuesit.

Personaliteti i tij i madh dhe stili “macho” e bënë atë një yll përtej faqeve të shtypura të artikujve të tij në gazeta, tregime të shkurtra dhe romane.

Prapa kësaj fasade, megjithatë, Hemingway u përball me një betejë të përjetshme kundër depresionit, alkoolizmit dhe çështjeve të shëndetit mendor, të cilat kontribuuan në vetëvrasjen e tij më 2 korrik 1961.

Hemingway kishte një marrëdhënie të trazuar me prindërit e tij

Hemingway u përpoq të lidhej me babanë e tij, i cili pavarësisht nga pamja e jashtme e qetë, mund të ishte një ngacmues i dhunshëm dhe dominues.

Ai gjithashtu kishte një marrëdhënie të ashpër me nënën e tij, e cila e veshte Ernestin si vajzë kur ai ishte fëmijë. Gruaja e tretë, gazetarja Martha Gellhorn, më vonë do t’i atribuonte vështirësitë e tij me gratë, përfshirë tradhtinë, mizorinë dhe braktisjen, në marrëdhënien e tij me të ëmën.

Vetëvrasja e babait i la një plagë të thellë

Pavarësisht jetës personale të Hemingway, ai gjeti sukses profesional, duke botuar romanin e tij të parë, The Sun Also Rises, më 1926.

Në dhjetor të vitit 1928, kur Hemingway ishte 29 vjeç, babai i tij kreu vetëvrasje, duke qëlluar veten me një revolver të familjes, pas një periudhe të gjatë të dështimeve fizike dhe financiare.

Hemingway u trondit thellë nga vdekja e babait të tij, për të cilën e fajësoi kryesisht nënën e tij.

Për shumë nga familja dhe miqtë e tij, zgjedhjet e rrezikshme të jetës së Hemingway, përfshirë fiksimet e tij me gjuetinë dhe gjakderdhjen, spektaklin e luftës me dema, si dhe nxitimin e tij për t’u bashkuar me aksionin gjatë Luftës Civile Spanjolle dhe Luftës së Dytë Botërore, pasqyruan një magjepsje ndoshta morbide mes errësirës ​​dhe vdekjes.

Vitet e fundit të Hemingway ishin të trazuara

Më 1940, Hemingway bleu një shtëpi në Kubë, dhe megjithëse ai vazhdoi të udhëtonte nëpër botë, ajo shtëpi do të ishte vendbanimi i tij kryesor për 20 vitet e ardhshme.

Ai botoi veprën e tij të fundit, duke fituar një çmim Pulitzer më 1953, dhe Çmimin Nobel për Letërsi më 1954, duke i sjellë atij një nivel të ri të famës ndërkombëtare.

Po atë vit, Hemingway gati vdiq pas dy aksidenteve me aeroplan ndërsa udhëtonte në Afrikë, duke pësuar përplasje të kafkës, këputje të mëlçisë dhe shpretkës, dy disqe të plasur, si dhe lëndime të tjera.

Aksidentet çuan në një rënie të shpejtë të shëndetit të tij fizik dhe mendor, në një Hemingway të shtrirë në shtrat duke mos marrë parasysh urdhrat e mjekëve për të frenuar pirjen e tij.

Hulumtimet e reja kanë ndihmuar të hedhin dritë mbi shkaqet kontribuuese për luftimet e Hemingway

Më 2006, Dr. Christopher D. Martin, një psikiatër dhe lexues i Hemingway, botoi një studim novator të bazuar në të dhënat mjekësore, korrespondencën, biografitë dhe intervistat që synonin të ndriçonin historinë e shëndetit mendor të Ernest Hemingway.

Ai gjeti atë që ai besonte se ishte dëshmi domethënëse që Hemingway paraqiti simptoma të çrregullimit bipolar, si dhe tipare të mundshme kufitare dhe narciste të personalitetit, të cilat u përkeqësuan nga alkoolizmi afatgjatë i tij.

Në librin e tij të vitit 2017, Hemingway’s Brain, psikiatri Andrew Farah argumentoi se simptomat e Hemingway i ngjanin më shumë encefalopatisë traumatike kronike (CTE) sesa çrregullimit bipolar.

Sipas Farah, Hemingway pësoi të paktën nëntë tronditje ose trauma të rënda të trurit gjatë jetës së tij, të cilat mund të shpjegojnë rritjen e paqëndrueshmërisë së tij./ Biography / KultPlus.com

Si e mendonte Hemingway parajsën?

Në vitin 1925 Hemingway gjendet në Spanjë. I larguar nga Parisi ku kishte qëndruar për një kohë, ai mahnitet nga natyra e egër e Spanjës. Në udhëtim e sipër, Hemingway i shkruan mikut të tij, shkrimtarit amerikan Scott Fitzgerald. Kjo është edhe letra e parë që Hemingway i dërgon Fitzgerald-it. Më poshtë jepet letra e plotë.

Burguete, Navarre, Spanjë
1 Korrik [1925]-

I dashuri Scott-

Nesër nisemi për në Pamplona. U bënë ca kohë që po peshkojmë këtu. Ti si je? Zelda si është?

Po ndjehem mirë si kurrë më parë. Që kur jam larguar nga Parisi nuk kam pirë gjë tjetër pos verës. Për atë Zot ka qenë një vend i mrekullueshëm. E di që ti e urren fshatin.  Në rregull, nuk po flas më për fshatin. Shpesh pyes veten si do të ishte parajsa sipas teje. Një hapësirë e bukur, e mbushur me monogamë të shëndetshëm. Të gjithë të fuqishëm dhe nga familjet më të mira, të gjithë adhurues të pijes deri në vdekje. Kurse ferri me shumë gjasa do të ishte një hapësirë me plotë poligamë të shkretë, në pamundësi për të siguruar pak pije, apo me ndonjë sëmundje kronike të stomakut të cilën ata e quajnë “pikëllima e fshehur”.

Për mua parajsa do të ishte një arenë e madhe e demave, me mua në ulëset e para; jashtë arenës do ishte një lum i vockël, përplot me trofta, ku askush nuk lejohet të peshkojë veç meje dhe dy shtëpi të bukura; në njërën shtëpi do të kisha gruan me fëmijët dhe do isha një monogam dhe do u ofroja atyre dashurinë time, kurse në shtëpinë tjetër, e cila do të ishte nëntë kate e lartë, do të kisha nëntë dashnoret e mia të bukura në secilin kat. Në njërën shtëpi do të kisha kopje speciale të “The Dial” të shtypura në pëlhurë të hollë, dhe të cilat do t’i mbaja në tualetet e çdo kati, ndërsa në shtëpinë tjetër do të përdorja kopje të “American Mercury” dhe “New Republic”. Për fund, në qytet do të ishte edhe një kishë e këndshme sikurse ajo në Pamplona. Gjatë rrugës prej njërës shtëpi në tjetrën, do të ndalesha në kishë dhe do rrëfehesha. Pastaj do të merrja njërin nga kuajt e mi dhe së bashku me tim bir do të kalëronim për tek ferma ime e demave “Hacienda Hadley”. Përgjatë rrugës, do t’u hidhja monedha fëmijëve të mi të jashtligjshëm. Pastaj do e dërgoja tim bir që ti kyçte dashnoret e mia sepse sapo është përhapur lajmi se monogami famkeq Fitzgerald është parë të kalërojë drejt qytetit për tek udhëheqësi i një kompanie të pijanecëve.

Sidoqoftë nesër në mëngjes po nisemi për në qytet. Më shkruaj tek:

“Hotel Quintana” ,
Pamplona,
Spanjë.

Apo nuk të pëlqen të shkruash letra. Unë zakonisht shkruaj sepse të mban larg punëve dhe prapë të jep ndjesinë se ke bërë diçka.

Përshëndete Zeldën nga ne të dy,
I joti,
Ernest

Përktheu: Ardian Batusha / KultPlus.com

“Hemingway Jazz Fest”, festa në Tiranë në 120 vjetorin e lindjes së shkrimtarit të madh

Oborri i sheshit të Univeritetit Politeknik përgjatë netëve të se dielës dhe të hënës ka marrë tjetër pamje. Njerëz që vallëzojnë të shkujdesur, i gëzohen tingujve jazz, dhe veshja tipike është përcaktuar nga një kod.

Këtë vit është 120 vjetori i shkrimtarit amerikan Ernest Hemingway, prandaj edhe Hemingway Jazz Fest është një festë edhe më e madhe, edhe më ndryshe.

Arsyeja kryesore është pjesëmarrja e grupit Barcelona Gipsy, i njohur sidomos për versionin e këngës arbëreshe “Lule, Lule”. Por edhe Opa Cupa.
Një lumë njerëzish të veshur me të bardha janë ata që mbushën hapësirën e Universitetit mbrëmjen e së dielës.
Të ardhur nga vende të ndryshme të Evropës, me kulturë e gjuhë të ndryshme, ata u njehësuan dhe shkak për këtë është muzika dhje efekti i saj përbashkues.

Prandaj edhe mesazhi kryesor i këtij edicioni të shtatë të “Hemingway Fest”, është pranimi i diversitetit kulturor.

Ndërsa kjo natë ju dedikua tërësisht etno-jazz, nata e së hënës do të ndryshojë tërësisht.

Tingujt mbizotëruese për sonte mbrëma do të jenë me muzike funk, soul. Zgjidhni ngjyrat më të forta të mundshme, sepse e tillë do të jetë kjo natë. Plot me ritme të forta.

Partia Fashiste tashmë është dhjetëmilionëshe

Ernest Hemingway

Toronto Star Weekly/24 qershor, 1922

Benito Mussolini, kryetar i lëvizjes fashiste, ulet para tavolinës së punës si para siguresës së depos së madhe të barutit që e ka shtrirë përgjatë krejt Italisë Veriore dhe Qendrore dhe, herë pas here, ledhaton veshët e qenushes, që ngjason me sojin e qenve veshshkurtër, që po luan me letrat e zhubravitura përtokë afër tavolinës së madhe. Mussolini është njeri me fytyrë të madhe e me ballë të gjerë, me gojën që ka një nënqeshje të lehtë e me duar të mëdha ekspresive.

“Fashistët tani janë forcë gjysmëmilionëshe”, më deklaron mua. “Jemi një parti politike e organizuar si forcë ushtarake”.

Teksa flet ngadalë në italisht dhe zgjedh fjalët me qëllim që të sigurohet se po kuptoj gjithçka që po nxjerr nga goja, tregon se si fashistët kanë 250 mijë trupa të organizuara në skuadra në Camicie Nere, ose këmisha të zeza, si trupa të gatshme reagimi në shërbim të partisë politike. “Garibaldi kishte këmishët e kuqe”, qeshet në shenjë protestimi ndaj pakënaqësisë eventuale.

“Nuk kemi dalë që ta kundërshtojmë asnjë qeveri italiane. Nuk jemi kundër ligjit”, shpjegonte Mussolini teksa me kujdes theksonte fjalët, duke lëshuar trupin në kolltukun e tij, njëherësh duke vënë theksin në pikat më të rëndësishme nëpërmjet gjesteve të duarve. “Por”, theksoi ai ngadalë dhe me kujdes, “ne kemi mjaftueshëm forcë sa për të rrëzuar çdo qeveri që mundohet të na kundërshtojë ose të na shkatërrojë”.

“Po puna e Guardia Regia?” – e pyes unë. (Guardia Regia është forcë e trupave, e organizuar së fundi nga Jugu i Italisë, prej ish-kryeministrit Nitti, për ta ruajtur paqen në rast të plasjes së luftës civile.)

“Guardia Regia kurrë nuk do të na luftojë!” – thekson Mussolini.

Dhe tani rendi e do që të bëhen disa shpjegime a krahasime. Platforma fashiste është asi e konservatorizmit të skajshëm. Merreni me mend Partinë Konservative të Kanadasë me 25 mijë burra dhe gra me armë në duar, si “parti politike të organizuar si një forcë ushtarake” me prijatarin e saj që deklaron se ka forcën e nevojshme për ta rrëzuar çdo qeveri liberale ose cilëndo tjetër që mund ta kundërshtojë. E keni një pasqyrë të qartë, apo jo? Njëherësh, merreni me mend një forcë policore ushtarake speciale të krijuar për t’i parandaluar konservativët që të maten me liberalët në rrugë, dhe mund të keni një vlerësim edhe më të kristalizuar. /KultPlus

(Marrë nga numri i pestë i revistës “Akademia”)

“Mjaft ndoqe nga pas personin e gabuar, personi i duhur nuk ka për të ikur kurrë nga ty”

“Jeta e çdo njeriu përfundon në të njëjtën mënyrë. Janë detajet se si ai njeri jetoi dhe se si vdiq që dallojnë njërin person nga tjetri”.

“Mënyra më e mirë për të kuptuar, nëse e beson dikë, është duke i besuar atij/asaj”.

“Përpara se të flasësh për jetën, së pari duhet ta jetosh atë”.

“Gjëja më e dhimbshme është të humbasësh veten duke e dashur shumë dikë tjetër dhe të harrosh se edhe ti vetë je e veçantë”.

“Asnjë mik nuk është aq besnik sa një libër”

“Lumturia tek njerëzit inteligjentë është gjëja më e rrallë që shoh”.

“Mjaft ndoqe nga pas personin e gabuar. Personi i duhur nuk ka për ikur kurrë nga ty”.

“Është me rëndësi që të arrish në fund të një udhëtimi, por gjëja më me rëndësi, është vetë udhëtimi”.

“Vetëm ata që janë të përgatitur për të shkuar shumë larg, mund ta dijn se sa larg mund të shkohet.”

– Ernest Hemingway

Dashuria e Hemingway për shoqen e klasës

Betsy Fermano së fundmi e kishte vërejtur emrin e gjyshes së tij, përderisa ishte duke ecur përgjatë një ekspozite të Ernest Hemigway, në Bibliotekën John F. Kennedy. Frances Elizabeth Coates ishte shoqja e klasës së Hemigway, e dashura e tij jetë – shkurtë, dhe gjyshja e Fermanos. Fermano ishte i vetmi në familje që deri tani dinte për këtë romancë, nga letrat e vjetra të gjyshes së tij.

Edhe pse marrdhënia e tyre kishe përfunduar me përfundimin e shkollës, letrat e ruajtura nga Coates janë dëshmia e një mardhënie të vazhdueshme. Sandra Spanier, redaktore e projektit “Letrat e Hemingway”, pretendon se letrat e publikuara nga Fermano e tregojnë një anë plotësisht të ndryshme prej asaj që ne e dim deri tani nga veprat e Hemigway.

Kur 19 vjeçari Hemingway ishte plagosur gjatë Luftës së Parë Botërore, ai i kishte shkruar motrës së tij duke e lutur atë të ti kërkonte Coates ti shkruante.

Pavarësisht se kjo dashuri vinte kryesisht vetëm nga ana e Hemigway, Coates i ruajti letrat e tij për pothuasje 100 vite, pranë artikujve të tjerë të prerë nga gazetat, të cilat shkruanin për jetën e Ernestit: rritja e tij si shkrimtar, martesat e tij, dhe vetëvrasja e tij eventuale. Ajo madje e shkroi edhe një tregim të shkurtër për një mik të quajtur “Ernie”, e cila kishte mbetur e papublikuar, e ngjitur me një foto të Ernest Hemigwayit nga shkolla e mesme.

Coates ishte shumë e fshehur rreth mardhënies së saj me shkrimtarin e ri, por ajo me kujdes e përshkruante atë si “si një djalë i vështirë, një person ngatërrestar me flokë shumë të errët dhe me buzë të kuqe. E gjithë fytyra e tij shpërbëhej kur ai qeshte”.

Letra e fundit e shkëmbyer nga këto të dy ishte në vitin 1927, pas lindjes së djalit të parë të Hemingway-it. Coates i shkroi Heminway-it duke i thënë se ajo e ka pëlqyer shumë shkrimin “The Sun Also Raises” dhe do të dëshironte shumë ta shihte atë. Për fatin e keq te Hemigway, edhe burri i saj dhe shoku i klasës së Hemingwayit dëshironte gjithashtu ta takonte atë.

Askush nuk e di nëse shkrimtari i madh u është përgjigjur ose nëse këta janë takuar, shkruan Filozofia. Al.