Kanafani: Një parim konciz

Posted on by Kult Plus

Ghassan Fayiz Kanafani (1936 – 1972), shkrimtar dhe militant palestinez. Veprat e tij janë përkthyer në më shumë se 17 gjuhë. I njohur sidomos për tregimin e tij ‘Kthimi në Haifa’.

Një parim konciz

Nga Ghassan Kanafani

Abd al-Jabbar ishte një filozof dhe që nga fëmijëria kishte vlerësuar jetën në terma të një teorie. Ai kishte formuluar një çështje për vetveten e cila do ta mbante të zënë për një javë të tërë, kaq e thellë ishte mënyra e reflektimit të tij. Enigma ishte kjo: pse njerëzit mbajnë kapele në kokat e tyre dhe këpucë në këmbët e tyre? Herëve të tjera spekulonte mbi atë se pse njerëzit nuk ecin në të katërtat si kafshët, sigurisht një mënyrë shumë më e rehatshme?

Me kalimin e kohës edhe cilësa e reflektimeve të tij përmirësohej, derisa qe në gjendje të bënte bashkë një parim konciz: ‘Meqë njeriu është lindur pa ndonjë këshillim paraprak, pse të mos ketë atëherë lirinë të zgjedhë metodën e fundit të tij?’. Nga kjo premisë, ai procedoi të parimi edhe më konciz se ‘vdekja është shuma e jetës’. Mënyra e tij e të menduarit solli me vete një qetësi që ai e çmonte mbi gjithçka tjetër dhe e parashikonte momentin kur do të fillonte të zgjidhte mënyrën e paramenduar të vdekjes së tij.

Doli se ata që pretendonin se Abd al-Jabbar iu bashkua revolucionit kundër vullnetit të tij nuk janë në dijeni se zgjodhi me dashjen e tij të shkonte te qendra e vullnetarëve, qëndroi para oficerit, i cili ende nuk kishte një uniformë të përshtatshme ushtarake dhe i tha me një zë të thekshëm: “Dua një pushkë që të marr pjesë në revolucion”.

Shumë shpejt ai mësoi se, nëse donte t’i bashkohej revolucionit, duhej të gjente vetë në një mënyrë a një tjetër një pushkë dhe kjo s’do të ishte aspak e lehtë.

“Mund të vdes para se ta gjej një pushkë”, i tha oficerit me zemërim. Mbeti pa fjalë, sidoqoftë, pas përgjigjes së oficerit, e cila ishte e papritur, po prapë përmbante një element të vërtete: “A mos ke ardhur këtu t’i shijosh pushimet dhe pastaj të kthehesh në shtëpi?”.

Në dritën e kësaj pandehme, Abd al-Jabbari konsideroi se filozofia e tij kishte nevojë të modifikohej një çikëz, duke qenë se donte të kishte një parim konciz. ‘Gjëja e rëndësishme’, mendoi ai, ‘nuk është se njeriu vdes dhe rrjedhimisht fisnikërohet, por se ai vetë duhet të gjejë një ide të fisme para se të vdesë!’.

Por bëri vaki ashtu që Abd al-Jabbari ia doli të shtinte në dorë një pushkë pothuajse të re pa u djersitur aq sa ia kishte marrë mendja se lypsej për gjetjen e saj dhe po ashtu pa e aplikuar udhëzimet e tij filozofike në këtë dilemë. Një mëngjesi pas një beteje doli jashtë dhe e gjeti një ushtar të vdekur. Të vdekurit s’i nevojitet pushka, arsyetoi ai, teksa po e kthente trupin e vdekur dhe nxori një pushkë franceze me grykën me thep.

Shokët e tij në barrikada e njihnin Abd al-Jabbarin si “filozofi”. Ushtarët gjenin te filozofia e tij një domethnie të përshtatshme për të justifikuar ngjarjet që ndodhnin aty. Shumica e revolucionarëve ishin të rinj dhe atij ia kishte ëndja të kuptonte se ishte senjori i tyre dhe se autoriteti i tij ishte i mjaftueshëm për t’i bërë bashkë ata pas çdo beteje, ashtu që të mund të përthithnin parimin e tij të ri konciz që kishte të bënte me vdekjen; një filozofi që ndryshonte sipas rrethanave.

Një nate të errët, një fshatar analfabet vdiq dhe para se të binte në barrikadë e shau një lider të caktuar dhe njerëzit e tij. Duke e menduar një elegji të përshtatshme me të cilën do ta vajtonte vdekjen e martirit, Abd al-Jabbari formuloi parimin e tij të ri konciz: ‘Ideja e fisme nuk kërkon mendimin, i nevojitet ndjenja’. Natën e ardhshme, një djalë që kishte ardhur nga barrikadat, me thikën në dorë, për ta sulmuar një ushtar që po zvarritej afër murit, u qëllua në rrugën e tij të kthimit për në strehimore. Si rrjedhojë, Abd al-Jabbar mendoi: ‘Guximi është masa e lojalitetit’.

Abd al-Jabbar ishte i njohur për guximin e tij dhe si rezultat i këtij virtyti oficeri, që më në fund kushte gjetur një uniformë të përshtatshme ushtarake, i kërkoi të bënte një inspektim të portit. Ai besonte se trishtimi i filozofit, fytyra e qetë nuk do të zgjonte dyshime në zemrat e armikut.

Abd al-Jabbari i përshkoi rrugët i paarmatosur. Arriti në port dhe u surollat në qejf, para se të kthehej mbrapa në drejtim të barrikadës së vet. Por kundër çdo pritshmërie, dikush që dikur kishte marrë pjesë në një sulm e njohu; në fillim u kap, pastaj u dorëzua te një oficer i frikësuar, i cili, pasi që e shuplakoi, tha:

“A je revolucionar?”

“Po,”, iu përgjigj Abd al-Jabbari.

“Mor derr!”

“Jo!” iu çor oficerit.

Derisa po e rrihnin pa pikë keqardhjeje, Abd al-Jabbari nuk hoqi dorë nga formulimi i një parimi të ri konciz: ‘Rrahja e një të burgosuri është një shprehje arrogante e frikës.’ Pasi e bloi me mendje këtë, u ndje më rehat.

Derisa Abd al-Jabbari ishte i zhytur në reflektime, oficeri, i nxitur nga mbështetësit e tij më të afërt, arriti tek ajo që ai konsideronte të ishte një përfundim dinak i kësaj situate; një sish që robërit e tyre prapë konsideronin të ishte një formë arrogante e sjelljes që vinte nga frika.

Oficeri iu drejtua: “Ti do të ecësh para nesh deri te barrikada juaj e mallkuar dhe do t’u thuash shokëve të tu të çmendur se ke sjellë një grup të ri revolucionarësh me vete. Paskëtaj, ushtarët e mi do t’ua tregojnë qejfin atyre.”

“Po si i bëhet me mua?” pyeti Abd al-Jabbari.

“Ti do të jesh i nderuar për gjithë jetën tënde,” iu përgjigj oficeri, “ose, në rast se na tradhton, do të vdesësh si qen.” Abd al-Jabbari i tha vetes në heshtje: ‘Tradhtia është një formë e përbuzshme e vdekjes.’

Me kokën lart, Abd al-Jabbari eci para dy kolonave të ushtarëve, grykën e një pushke automatike në ijën e tij. Pak para se të mbërrinin te barrikada, ai e dëgjoi zërin e oficerit të vërshëllejë në errësirë: “Tash!”

Nuk kishte frikë dhe shokët e tij thanë më vonë se nuk shquan asnjë drithmë në zërin e tij, kur briti:

“Jua kam sjellë pesëdhjetë ushtarë.”

Ende nuk kishte vdekur kur shokët e tij vrapuan te vendi ku po dergjej në mesin e trupave të ushtarëve. Me shumë vështirësi, njëri prej tyre e dëgjoi të shqiptonte parimin e tij të fundit konciz: “Nuk ka rëndësi nëse njëri prej nesh vdes. Gjëja e rëndësishme është të vazhdojmë tutje”.

Pastaj vdiq.

/Ghassan Kanafani, “All That’s Left to You: A Novella and Short Stories”, Interlink Publishing Group Incorporated, 2004/ GazetaExpress/ KultPlus.com

AFP: Në Përmet, ku kultivimi i trëndafilave mbretëron në mënyrë supreme

Posted on by Kult Plus

Në Përmet, një qytet i vendosur në Luginën e Vjosës në jug të Shqipërisë, kultivimi i trëndafilave mbretëron në mënyrë supreme, qoftë për të bërë parfume, ujë me aromë apo llokum dhe duke kënaqur kështu mijëra turistë.

“Këtu, gjithçka sillet rreth trëndafilave, këto trëndafila që lëshojnë aromën e tyre, përdoren në gatim ose për vetitë e tyre medicinale… Këtu, jeta është me syze rozë”, buzëqesh Ariana Nikolla, një mësuese biologjie në Përmet.

Që kur ishte fëmijë, kjo grua 57-vjeçare ka krasitur me dorë shkurre me gjemba dhe ka mbledhur me delikatesë petalet e trëndafilit të saj të preferuar, “trëndafilit të dhëndrit”, i quajtur kështu për aromën e tij delikate.

Në Përmet, një qytet me 7 000 banorë, trëndafili është një ritual: ai është dhurata e parë që duhet t’i ofrohet personit që do – dhe duhet të jetë rozë, për të simbolizuar dashurinë dhe besnikërinë.

Ky qytet, ku çdo familje rrit dhjetëra lloje trëndafilash në kopshtet e tyre, përfshirë ”Rosa Damascena” dhe ”Centaurea Rose”, është i njohur në të gjithë Ballkanin për ujin e trëndafilave.

”Megjithatë, është e pamundur ta blesh – do të ishte shumë e shtrenjtë”, shpjegojnë banorët, të cilët ofrojnë vetëm disa pika herë pas here dhe i ruajnë me xhelozi rezervat e tyre.

“Uji i trëndafilave është si dashuria, duhet të kujdesesh për të”, shpjegon Resmie Tuçi, 70 vjeçe.

“Marrja e ujit të trëndafilave me cilësi të lartë është një punë e vështirë dhe e kujdesshme. Kërkon enë speciale – të bëra prej bakri – dhe është gjithashtu thelbësore të njihen trëndafilat dhe të zgjidhen ato me petale më aromatike”, shpjegon kjo grua, duke praktikuar teknika që janë transmetuar brez pas brezi.

Tradita, e transmetuar brez pas brezi, është e listuar në inventarin kombëtar të trashëgimisë kulturore jomateriale: së pari, shtriq një leckë mbi një tas bakri, i cili më pas vendoset në një legen të madh me ujë me fund të sheshtë.

Petalet e trëndafilave të mbledhura me kujdes vendosen mbi copë, pastaj mbulohen me një gur shumë të sheshtë, mbi të cilin vendoset hiri. Petalet e vendosura poshtë ”do të djersiten”, falë kondensimit.

“Një proces që zgjat orë të tëra”, shpjegon Resmia.

“Por, çdo pikë është e çmuar”, thotë Ariana Nikolla me gëzim, duke mbushur një shishe të vogël me ujë trëndafili, të cilin më pas e ruan për disa javë në një vend me diell.

“Aq e çmuar sa ari”, shton ajo.

Çdo familje e përdor atë për përfitimet e supozuara.

Si ilaç për të qetësuar sytë e irrituar, si krem ​​antiinflamator për të ndihmuar në qetësimin e kruajtjes, në gatim e tjerë.

Eftali Qerimi, 63 vjeçe, betohet se ëmbëlsirat turke me bajame dhe ujë trëndafili që ajo pjek në punishten e saj janë të ndryshme nga çdo tjetër.

Duke përdorur vetëm miell bajamesh, sheqer dhe ujë trëndafili, ajo i bën ëmbëlsirat e saj në formën e… një trëndafili, sigurisht, të cilat shënojnë ngjarje të rëndësishme për të gjitha familjet në rajon.

Të konsideruara si hajmali, ato shërbehen për ditëlindje, dasma apo festa për fëmijë.

Me gratë që punojnë në punishten e saj, Eftali Qerimi prodhon deri në 10 kilogramë llokume në ditë, të cilin e shet për 50 euro për kilogram.

Herë pas here, ajo braktis format e trëndafilave për të bërë dy llokume të vogla në formën e këmbëve të foshnjës – një mënyrë tradicionale për t’u uruar të porsalindurve jetë të gjatë.

Midis porcioneve, këto gra ziejnë reçel me petal trëndafili, aroma e të cilit mbush të gjithë punishten.

“Trëndafili është gjithçka për ne, ai simbolizon zemrën, dashurinë dhe gëzimin e jetës”, filozofon Eftalia, për të cilën sezoni sapo ka filluar.

“Turistët po dynden në qytet dhe, pas bukurisë natyrore, ata duan të shijojnë edhe kënaqësitë e tij”, thekson ajo./ atsh/ KultPlus.com

Fluks i lartë turistësh në pikat kufitare doganore

Posted on by Kult Plus

Në pikën doganore të Hanit të Hotit ka nisur tashmë fluksi i parë i pushuesve të huaj dhe vendas, që zgjedhin të vizitojnë Shqipërinë gjatë sezonit veror. Ky fluks i shtuar dëshmon për rritjen e ndjeshme të interesit për vendin tonë si një destinacion turistik gjithnjë e më i preferuar në Europë.

Sipas të dhënave zyrtare, Shqipëria vijon të kryesojë në nivel europian përsa i përket rritjes së flukseve turistike, me një rritje mbresëlënëse prej 136%, krahasuar me periudhën para pandemisë COVID-19. Ky trend pozitiv është tregues i një transformimi të suksesshëm të imazhit turistik të vendit dhe rritjes së kapaciteteve pritëse.

Autoritetet doganore dhe policore në këtë Pikë Kufitare Doganore kanë marrë të gjitha masat për të përballuar këtë rritje të lëvizjeve, duke garantuar një proces të shpejtë dhe të sigurt për hyrjen e vizitorëve. Turistët që kalojnë në këtë pikë doganore vijnë kryesisht nga vendet fqinje dhe Europa Qendrore, duke shfrytëzuar mundësitë natyrore dhe kulturore që ofron Shqipëria.

Gjatë muajve në vijim, pritet që fluksi të rritet më tej, ndërsa operatorët turistikë dhe strukturat akomoduese janë tashmë në gatishmëri të plotë për të ofruar shërbime cilësore dhe për të përmbushur pritshmëritë e turistëve.

Gjatë katër muajve të parë të vitit 2025, Shqipëria ka pritur mbi 2,45 milionë turistë të huaj./atsh/ KultPlus.com

Rilke: Hyni në veten tuaj dhe provoni thellësitë në të cilat ngrihet jeta juaj, kjo është këshilla ime për ty poet

Posted on by Kult Plus

Albert Vataj

Ka zëra që nuk i përkasin vetëm një epoke, as një brezi, as një gjinie letrare, janë zëra që ngjiten nga thellësitë e vetmisë njerëzore për të mbetur aty, si dritë që nuk pret duartrokitje, por një vetëdije që digjet ngadalë. Një prej këtyre zërave është Rainer Maria Rilke. Ai nuk jep këshilla si një mjeshtër që urdhëron, por si një shpirt që ngulitet në skutat e shpirtit tjetër dhe e fton të dëgjojë zërin e vet. Ai nuk flet për të shkruar si për një profesion, por si për një dënim të shenjtë, një domosdoshmëri që ose të përfshin të tërin, ose nuk të takon fare.

Kur Rilke i thotë poetit të ri se “askush nuk mund t’ju këshillojë dhe ndihmojë”, ai nuk po e thotë këtë nga arroganca e një mjeshtri, por nga vetmia e atij që e ka jetuar këtë udhë të djegur, këtë kërkim rrënjësh që, nëse nuk janë të mbjella thellë në zemrën e vet, nuk çelin asnjë lule që ia vlen të quhet poezi. Ky thelb i mendimit të tij i bën jehonë Niçes, i cili, me kthjelltësinë e tij mizore, pohon se ura që të çon drejt qenies tënde nuk mund të ndërtohet nga askush tjetër. E gjithë krijimtaria, na mëson Rilke, është akt vetmie, është thirrje e heshtur që, nëse nuk del nga brendia jote si një nevojë që s’të le të jetosh pa e ndjekur, nuk është asgjë tjetër veç një imitim i zbrazët.

Kjo është arsyeja pse, me një urti që nuk ngutet të japë rregulla, por ngul këmbë në kërkimin e së vërtetës së vetes, Rilke i sugjeron poetit të mos merret me temat e mëdha, me dashurinë, me përjetësinë, por me vogëlsitë që përjeton vetë, me humbjet, pritjet, ëndrrat, sendet e përditshmërisë që mund të duken të zakonshme, por që në syrin e vërtetë poetik bartin të fshehtat më të thella të jetës. Nëse nuk mund të shohësh poezinë në një filxhan kafeje, nuk do ta gjesh as në një varr të hapur.

Pikërisht për këtë, letrat e Rilke-s nuk janë thjesht përgjigje ndaj një kërkese, por një kushtetutë shpirtërore për këdo që do të marrë seriozisht thirrjen për të shkruar. Ato nuk janë një doracak si të bëhesh poet, por një rrëfim i asaj se si të jesh njeri që e duron heshtjen, e përballon vetminë, dhe nuk trembet nga errësira brenda vetes. Vetëm prej andej, prej asaj errësire, vjen drita që meriton të quhet art.

Në një botë ku shpesh krijimi matet me pëlqime dhe shikime, Rilke na kujton me qartësinë e një lutjeje pa zot: arti i vërtetë lind nga nevoja, dhe vetëm nga ajo. Dhe nëse ajo nevojë s’është një ogur i brendshëm që nuk pushon së trokituri, më mirë të heshtësh. Heshtja, ndonjëherë, është më afër artit se çdo fjalë që s’ka lindur nga domosdoshmëria.

Duke i bërë jehonë pohimit të famshëm të Niçes se “Askush nuk mund t’ju ndërtojë urën mbi të cilën ju dhe vetëm ju duhet të kaloni lumin e jetës”, Rainer Maria Rilke (4 dhjetor 1875 – 29 dhjetor 1926) në në “Letrat për një poet të ri” shkruan:

“Askush nuk mund t’ju këshillojë dhe ju ndihmojë, askush. Ekziston vetëm një mënyrë e vetme. Shkoni në veten tuaj. Kërkoni për arsyen që ju ofron oferta që shkruani; Zbuloni nëse ai po i shtrin rrënjët në vendet më të thella të zemrës suaj, pranoni vetes nëse do t’ju duhej të vdisnit nëse do t’ju mohohej të shkruanit.”

Në një ndjenjë që të kujton magjinë e Bukowski-t nga poezia e tij “Kështu që ti dëshiron të bëhesh shkrimtar” – “nëse nuk del nga shpirti yt si një raketë … mos e bëj”, ai këshilloi – Rilke shton:

“Kjo mbi të gjitha, pyesni veten në orën më të qetë të natës suaj: duhet të shkruaj? Gërmoni në veten tuaj për një përgjigje të thellë. Dhe nëse kjo duhet të jetë pohuese, nëse mund ta përgjigjeni këtë pyetje të sinqertë me një “duhet” të fortë dhe të thjeshtë, atëherë ndërtojeni jetën tuaj sipas kësaj domosdoshmërie; jeta juaj edhe në orën e saj më indiferente dhe më të vogël duhet të jetë një shenjë e kësaj nxitjeje dhe një dëshmi për të.

[…]

Një vepër arti është e mirë nëse ka dalë nga nevoja. Në këtë natyrë të origjinës së tij qëndron gjykimi për të: nuk ka asnjë tjetër.”

Por pavarësisht paralajmërimit të tij fillestar, Rilke i ofron të riut Kappus këshilla praktike dhe poetike:

“Mundohuni, si një qenie njerëzore e parë, të thoni atë që shihni, përjetoni, doni dhe humbni. Mos shkruani poezi dashurie; shmangni në fillim ato forma që janë shumë të thjeshta dhe të zakonshme: ato janë më të vështirat, sepse duhet një fuqi e madhe, plotësisht e pjekur për të dhënë diçka nga vetja ku ju vijnë në mendje traditat e mira, madje edhe të shkëlqyera në sasi. Prandaj ruajeni veten nga këto tema të përgjithshme dhe kërkoni ato që ju ofron përditshmëria juaj; përshkruani dhimbjet dhe dëshirat tuaja, mendimet kalimtare dhe besimin në një lloj bukurie – përshkruani të gjitha këto me sinqeritet të dashur, të qetë, të përulur dhe përdorni, për të shprehur veten, gjërat në mjedisin tuaj, imazhet nga ëndrrat tuaja dhe objektet të kujtesës suaj. Nëse jeta juaj e përditshme ju duket e varfër, fajëso veten, thuaji vetes se nuk je aq poet sa për të nxjerrë në pah pasuritë e saj;”

Rilke përfundon me një përkufizim nominal të asaj që do të thotë dhe çfarë duhet të jesh artist:

“Unë nuk di asnjë këshillë për ju përveç kësaj: të hyni në veten tuaj dhe të provoni thellësitë në të cilat ngrihet jeta juaj; në burimin e tij do të gjeni përgjigjen e pyetjes nëse duhet të krijoni. Pranojeni, ashtu siç tingëllon, pa e pyetur. Ndoshta do të dalë që ju jeni thirrur të jeni artist. Atëherë merre mbi vete atë fat dhe mbaje atë, barrën dhe madhështinë e tij, pa pyetur kurrë se çfarë shpërblimi mund të vijë nga jashtë. Sepse krijuesi duhet të jetë një botë për veten e tij dhe të gjejë gjithçka në vetvete dhe në natyrë me të cilën është lidhur.”

Letrat drejtuar një poeti të ri nuk mbeten asgjë më pak se shkrimi laik për jetën krijuese, të mbushura me urtësinë e Rilke se çfarë bëjnë librat për jetën tonë të brendshme, vlerën jetësore të pasigurisë, çfarë do të thotë në të vërtetë të duash dhe sa trishtime të mëdha na sjellin më afër vetes./ KultPlus.com

Sot përpjekja e 28-të për konstituimin e Kuvendit

Posted on by Kult Plus

Deputetët e Kuvendit të Kosovës do të mblidhen sot në tentativën e 28-të, në përpjekjeve për konstituimin e Kuvendit.

Vazhdimi i njëzetetetë i seancës konstitutive të legjislaturës së nëntë mbahet sot nga ora 11:00.

Seanca është ndërprerë pardje, duke dështuar përpjekja për konstituimin e Kuvendit të Republikës së Kosovës.

Kryesuesi i seancës, Avni Dehari, kërkoi sërish sot nga subjektet politike parlamentare të cilat nuk i kanë propozuar emrat për anëtarë të komisionit zgjedhor për zgjedhjen e kryetarit të Kuvendit që ta bëjnë këtë, por propozime nuk pati.

Në sallë ishin 99 deputetë, pro 50 votuan deputetë, kundër dhe abstenime nuk pati

Në rast të dështimit të sotëm të seancës për konsitutimin e Kuvendit të ri, atëherë do të shkohet me vazhdimin e njëzetenëntë pas dyzet e tetë orësh, më datë nëntë qershor.

Më 7 qershor 1952 lindi shkrimtari turk Orhan Pamuk, fitues i Çmimit ‘Nobel’ për letërsi

Posted on by Kult Plus

Orhan Pamuk (7 qershor 1952, Stamboll, Turqi), është shkrimtar, akademik dhe eseist turk. Fitues i Çmimit Nobel për letërsi për vitin 2006.

Orhan Pamuk ka lindur në Stamboll, në një familje e cila ishte, siç’ thotë ai vet “me orientim euro-perendimor” (për ndryshim nga e vjetra osmane). Studioi arkitekturën dhe merret me pikturë, pastaj e braktis arkitekturën (pas tre vitesh) dhe fillon gazetarinë ku diplomon më 1976. Jetën e vet dhe mendimet detalisht i përshkruan në veprën autobiografike Stambolli: qytet i kujtimeve.

Romanet e tij, përkthyer në më shumë se 40 gjuhë, shpesh peshojnë mes përrallës dhe realitetit dhe pasqyrojnë Turqinë e djeshme e të sotme. Është autori i parë turk që merr Çmimin Nobel për letërsi. Motivacioni ishte: “në kërkimin e shpirtit melankolik të qytetit të tij të lindjes, ka zbuluar simbole të reja për të pasqyruar përplasjet dhe lidhjet midis kulturave të ndryshme”.

Pamuk ka shkruar për veten e tij:

“Kam kaluar jetën time në Stamboll, në bregun evropian, në shtëpitë kundruall bregut tjetër, Azisë. Ndërsa isha pranë ujit, duke shikuar bregun përballë, kontinentin tjetër, më kujtohej gjithmonë vendi im në botë, dhe ishte mirë. E pastaj, një ditë, u ndërtua një urë që i lidhte dy brigjet e Bosforit. Kur kam kaluar mbi urë dhe kam parë panoramën, e kam kuptuar se ishte edhe më mirë, edhe më bukur të shikosh dy brigjet bashkë. E kam kuptuar se më e mira ishte të jesh një urë midis dy brigjeve. T’iu drejtohesh dy brigjeve pa iu përkitur atyre.”

Veprat

Romane

  • Xhevdet Beu dhe të bijtë, (turqisht: Cevdet Bey ve Oğulları), 1982
  • Shtëpia e heshtjes , (shqip: Sessiz Ev), 1983
  • Kështjella e bardhë, (turqisht: Beyaz Kale), 1985
  • Libri i zi, (turqisht: Kara Kitap), 1990
  • Jeta e re, (turqisht: Yeni Hayat), 1994
  • Unë jam e kuqja, (turqisht: Benim Adım Kırmızı), 1998
  • Bora, 2002
  • Muzeu i pafajësisë, (turqisht: Masumiyet Müzesi), 2008
  • Tëhuajsim në mendjen time, (turqisht: Kafamda Bir Tuhaflık), 2014
  • Flokëkuqja, (turqisht: Kırmızı Saçlı Kadın), 2015
  • Stambolli, (turqisht: İstanbul: Hatıralar ve Şehir), 2003
  • Baulja e babait, (turqisht: Babamın Bavulu), 2007

Çmimet

  • Çmimi Milliyet Press për romanin “Xhevdet-begu dhe djemtë e tij”
  • Çmimi Independent për letërsi të huaj 1990 (Independent Award for Foreign Fiction) për romanin “Kështjella e bardhë”
  • Çmimi letrar ndërkombëtar IMPAC Dublin 2000, për romanin “Unë jam e kuqja”
  • Peace Prize of the German Book Trade 2005, çmim letrar gjerman, si vlerësim pë opusin e tij letrar
  • Çmimi Nobel për Letërsi 2006. /KultPlus.com

Arkeologjia nënujore, digjitalizim i trashëgimisë me metoda moderne

Posted on by Kult Plus

Përfaqësues nga Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit dhe institucionet e trashëgimisë kulturore morën pjesë në një trajnim rajonal në Ulqin, mbi arkeologjinë nënujore dhe digjitalizimin e trashëgimisë me metoda moderne.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, ndau në rrjete sociale momente nga ky trajnim si dhe mesazhet nga disa prej specialistëve pjesëmarrës në këtë takim.

Gonxhja e cilësoi me rëndësi procesin e dokumentimit dhe mbrojtjen e trashëgimisë kulturore nënujore të vendit tonë.

“Nga fotogrametria te simulimet në zhytje, kjo përvojë rriti kapacitetet tona për ruajtjen dhe promovimin e thesareve nënujore, duke forcuar bashkëpunimin Shqipëri–Mal i Zi–Kroaci”, u shpreh Gonxhja.

Sipas tij, trashëgimia kulturore, edhe nën ujë, meriton dritën e vëmendjes si asete të turizmit.

Një nga specialistët pjesëmarrës në këtë trajnim, Sabian Hasani e vleresoi pozitiv bashkëpunimin mes vendeve ballkanike për një qëllim të përbashkët.

“Nga ana teknike eksperienca me fotogametrinë do të jetë një ndihmë e madhe për të gjithë, për ata që nuk kanë eksperiencë, për ata që kanë më pak eksperiencë, ashtu si unë që nuk kam bërë kurrë arkieologji nënujore e cila është një pikëpamje krejt ndryshe, pra do të jetë një ndihmë shumë e madhe”, tha ai.

Hasani u shpreh se, “veçanërisht për arkeologjinë nënujore, them se është një fushë e pazhvilluar mirë në këtë pjesë të botës dhe është mirë të nisim përpjekjet bashkëpunuese që të gjithë të jemi në harmoni”.

Frenk Peza, specialist në Agjencinë Kombëtare të Turizmit, e sheh këtë trajnim si një ekspericë pozitive, që gjithashtu siç theksoi ai, “tregon se si vende të ndryshme e trajtojnë sipas mënyrës së tyre mbrojtjen e trashëgimitë kulturore”.

Sipas tij, edhe pse Kroacia është shumë më e avancuar, se homologët tanë rajonalë, mënyra sesi afrohen dhe duan ta tregojnë, të mësojnë studentët dhe njerëzit që janë pjesë e institucioneve, është shumë interesante dhe na bën të mendojmë sipas mënyrës së tyre.

Ndërsa Blerina Toci, një tjetër e pranishme në trajnim tha se, “kjo është një nga gjërat më të rëndësishme, për të parë drejt të ardhmes, për ne njerëzit që punojmë me entitete kulturore, duke parë edhe nga e kaluara. Është me rëndësi të bashkëpunojmë me njëri-tjetrin, se si funksionojmë ne në vendin tonë, në Kroaci dhe në Malin e Zi, për të gjetur pikat e dobëta dhe të forta dhe të punojmë së bashku për një të ardhme më të mirë”.

Andrea Pambuku, vuri në dukje se, “ky takim shërbeu si një eksperiencë për të mësuar se si të ruajmë arkielogjinë nënujore dhe si mund të krijojmë vende të reja për turizëm dhe kulturë. Gjithashtu të mbrojmë vendet nënujore ku është e nevojshme, duke qenë se jemi të rinj në këtë fushë”.

Elisabeta Mosho theksoi se, eksperieanca e përfituar në këtë trajnim do t’i shërbejë për njohuri më të mira në dokumentet 3D, si proces shumë i rëndësishëm për mbrojtjen e trashigimisë kulturore. /atsh/ KultPlus.com

Punërat e Perëndisë

Posted on by Kult Plus

Andon Zako Çajupi

Zot i math e i vërtetë,
çdo pun’ e ke bërë vetë;
bëre qiejtë dhe denë,
bëre yjtë dhe dhenë,
bëre diellin’ me dritë,
bëre nat, e bëre ditë,
bëre erënë dhe retë,
bëre pemëtë me fletë,
bëre hënëzën me yje,
bëre fusha, male, pyje,
bëre zogjtë, që këndojnë
dhe lulet që lulezojnë,

bëre dimër’ e beharë,
bëre kuaj e gomarë,
bëre misër edhe grurë,
po më shumë bëre gurë.
Si bëre kaqë të mira,
bëre dhe shumë egërsira:

bëre arinë dhe derrë,
bëre… po ç’nukë ke bërë?
Bëre botënë të tërë,
bëre dhe djallë me brirë!
Çdo pun’ e ke bërë mirë,
po një gjë bëre pa mënde
dhe prishe punën tënde:

Kur bëre derr’ dhe arinë,
Ç’deshe që bëre Turqinë?
Se të mos qenkej kjo farë,
bota do të vinte mbarë,
dhe do të lulëzonte,
Shqipëria do t’gëzonte./ KultPlus.com

Thatësira në nivelet më të larta në gjithë botën në 121 vitet e fundit

Posted on by Kult Plus

Thatësira është rritur vazhdimisht në të gjithë botën për 121 vjet dhe situata është përkeqësuar më tej që nga viti 1981 dhe më pas.

Origjina e këtij trendi është atmosfera gjithnjë e më e etur, aq e thatë saqë heq lagështinë nga toka.

Kjo tregohet nga të dhënat e studimit të botuar në revistën “Nature” dhe të koordinuar nga Universiteti i Oksfordit, me grupin e Solomon Gebrechorkos.

“Planeti ynë jo vetëm që po ngrohet me shpejtësi rekord, por mbi të gjitha po regjistron një rritje të ngjarjeve ekstreme, me reshje intensive dhe periudha padyshim të thata. Kjo e fundit nuk do të përcaktohej vetëm nga mungesa e reshjeve, por do të ishte rezultat i një grupi kompleks parametrash që nuk janë të lehtë për t’u përcaktuar”,  vërejnë autorët e studimit.

Duke kombinuar të dhënat historike, matjet në terren dhe të dhënat satelitore, studiuesit rindërtuan historinë e rritjes së thatësirave në nivel global nga viti 1901 deri në vitin 2022.

Një kurbë në rritje të vazhdueshme doli me një trend përshpejtues me kalimin e kohës.

Duke filluar nga viti 1901, për 80 vjet, trendi i thatësirave u rrit vazhdimisht në mënyrë graduale derisa në vitin 1981 u regjistrua një përshpejtim i trendit prej 40%, i cili mbeti i pandryshuar për 37 vjet.

Që nga viti 2018, është regjistruar një përshpejtim i mëtejshëm, deri në atë pikë sa në 5 vitet e fundit shtrirja e zonave të botës të prekura nga thatësira është rritur me 74% krahasuar me 40 vitet e mëparshme.

Viti më i keq ishte viti 2022, viti i fundit i marrë në konsideratë nga studimi, kur 30% e sipërfaqes së tokës u prek nga thatësira të moderuara dhe ekstreme, veçanërisht në Evropë dhe Afrikën lindore.

Autorët e studimit vërejnë se përhapja e thatësirës nxitet kryesisht nga e ashtuquajtura ”kërkesë avulluese atmosferike” e cila mat ”etjen” e atmosferës, pra aftësinë për të nxjerrë avujt e ujit nga toka ose bimët.

Fenomeni është për shkak të një përzierjeje elementësh, siç janë temperatura, lagështia, era dhe presioni, të cilët, të kombinuar së bashku, i bëjnë periudhat e thata shumë më intensive.

Komisioni Evropian vlerëson se deri në fund të shekullit PBB-ja do të ulet me rreth 7% për shkak të ndryshimeve klimatike./  KultPlus.com

‘Turma e kalon jetën e saj si derrat që ushqehen në gropën e epshit’

Posted on by Kult Plus

“Jo” tha Niçja,-unë thjesht e quaj me emrin e saj të vërtetë. Nuk kam kundërshtim, që një burrë të bëjë seks kur ka nevojë për të. Por unë e urrej burrin, që lutet për të, që ia jep pushtetin e tij gruas që ia ofron atë, gruas artizane, që e kthen dobësinë e saj dhe fuqinë e tij në fuqi të saj.

-Ah, si mund ta mohoni ju erotikën e vërtetë? Ju injoroni impulsin, dëshirën biologjike, që është errënjosur te ne, që na lejon të riprodhohemi! Sensualiteti është pjesë e jetës, e natyrës.

-Pjesë, por jo pjesa më e lartë! Në të vërtetë, armiku për vdekje i pjesës së lartë. Këtu, më lejoni t’ju lexoj një frazë, që e shkrova sot në mëngjes.

Niçja vuri syzet e tij të trasha, u zgjat për nga tryeza e tij, mori në dorë një bllok të vjetër dhe shfletoi faqet e mbushura me një shkrim të palexueshëm. Ai ndaloi te faqja e fundit dhe gati duke e prekur me hundë, lexoi: Sensualiteti është një bushtër, që puth thembrat tona. Dhe sa mirë, që kjo e përdalë di sesi të lypë për një copë shpirt, kur i mohohet një copë mishi.

Ai mbylli bllokun.

-Kështu që, problemi nuk është, që seksi është i pranueshëm, por që bën që diçka tjetër të zhduket, diçka më e vlefshme, pafundësisht më e çmuar! Epshi, ngacmimi, kënaqësia: këta janë skllevër! Turma e kalon jetën e saj si derrat, që ushqehen në gropën e epshit.

Gropa e epshit. Brojeri përsëriti me vete, i habitur nga intensiteti i Niçes.

-Ju keni ndjenja të forta për këtë çështje. Unë dëgjoj më shumë pasion në zërin tuaj se kurrë më parë.

-Për të mundur pasionin, kërkohet pasion i madh. Shumë njerëz janë thyer nën rrotat e një pasioni më të pakët.

-Dhe përvojat tuaja në këtë fushë?- peshkoi Brojeri. -A keni pasur ju vetë përvoja fatkeqe, që ju kanë ndihmuar t’iu jepni formë përfundimeve tuaja?

-Argumenti juaj i mëparshëm, për qëllimin primar të riprodhimit, më lejoni t’ju bëj këtë pyetje? Niçja e tundi tri herë gishtin në ajër: A nuk duhet, që ne të krijojmë, të bëhemi, përpara se të riprodhohemi?

Përgjegjësia jonë ndaj jetës është që të krijojmë më të lartën, jo të riprodhojmë më të ulëtën. Asgjë nuk duhet të ndërhyjë në zhvillimin e heroit brenda nesh. Dhe nëse epshi ka zënë rrugën, ai duhet tejkaluar gjithashtu.

(Fragment i shkëputur nga libri “Kur qau Niçja” – Irvin Yalom). / KultPlus.com

‘O dashuri fuqiplotë, që nganjëherë kafshën e bën njeri dhe njeriun kafshë’

Posted on by Kult Plus


William Shakespeare njihet si shkrimtari i cili artin poetik e ngriti në majat më të larta.

Sonte, KultPlus ju sjell disa nga thëniet më të njohura të tij:

-I kam rrëzuar muret me krahët e dashurisë, sepse pengesat prej guri nuk mund ta ndalin vrullin e dashurisë.

– Mund të bësh shumë gjëra me urrejtjen, por shumë më tepër arrin të bësh me dashurinë.

– O dashuri fuqiplotë, që nganjëherë kafshën e bën njeri dhe njeriun kafshë.

– Qesh me dashurinë ai që nuk ka qenë burgosur kurrë prej saj

– Të gjithë të dashuruarit betohen se do të bëjnë shumë më tepër se sa kanë mundësi dhe nuk kryejnë as atë që është e mundur. / KultPlus.com

David Beckham do të nderohet me titullin “Kalorës”

Posted on by Kult Plus

Sipas raportimeve, David Beckham do të nderohet me titullin “Kalorës” në ceremoninë e ditëlindjes së Mbretit Charles III.

Ish-kapiteni i ekipit kombëtar anglez të futbollit do të shfaqet në listën që do të publikohet javën e ardhshme”, raportoi “Sun”, pasi u nderua me Urdhrin e Perandorisë Britanike – OBE në vitin 2003.

Beckham, i cili luajti për vendin e tij 115 herë dhe u angazhua gjerësisht në bamirësi, ka qenë në garë për titullin “Kalorës” për më shumë se një dekadë.

Ambasadori i vullnetit të mirë të UNICEF, i cili mbushi 50 vjeç në maj, do të merrte titullin e Sir dhe bashkëshortja e tij, ish-anëtarja e grupit muzikor “Spice Girl”, Victoria Beckham, do të bëhej Lady Beckham.

Ai ishte shume afër marrjes së titullit “Kalorës” në listën e nderimeve të Vitit të Ri 2014, por “HM Revenue and Customs”- Autoriteti i taksave, pagesave dhe doganave të Britanisë së Madhe – kundërshtoi nominimin e tij për shkak të përfshirjes së tij në një skemë të dyshuar për shmangie të taksave.

Spekulimet se Beckham ishte në listën për t’u shpallur “Kalorës” u rritën pasi ai njoftoi tërheqjen e tij nga futbolli në vitin 2013.

Beckham është i vetmi anglez që shënoi gol në tre Kupa të ndryshme Bote në 1998-1999, kur “Manchester United” fitoi Premier Ligën, Kupën FA dhe Ligën e Kampionëve.

Pasi luajti për United FC, Los Angeles Galaxy dhe Real Madrid, Beckham u përkushtua ta bënte ekipin e tij amerikan “Inter Miami”, në pronësi të përbashkët, një sukses.

Ish-sulmuesi u martua me Victorian, e njohur edhe si Posh Spice, në vitin 1999.

Së bashku, çifti luajti në dokumentarin “Beckham” të Netflix .

Seria dokumentare me katër pjesë rreth jetës dhe karrierës profesionale të Beckham i dha atij një çmim “Emmy” në vitin 2024 për serialin më të mirë dokumentar ose jo-fiktiv.

Beckham u nderua me Urdhrin e Perandorisë Britanike – OBE për kontributin ndaj futbollit me rekomandimin e kryeministrit të atëhershëm, Tony Blair.

Bashkëshortja e tij, Victoria, u nderua me të njëjtin OBE për kontributin në industrinë e modës./ KultPlus.com

‘Imagjino sikur të mos ketë parajsë, e thjeshtë ta provosh’

Posted on by Kult Plus

Poezi nga John Lennon

Imagjino sikur të mos ketë parajsë
e thjeshtë ta provosh…
Pa ferr poshtë nesh,
vetëm qiell mbi ne.
Imagjino gjithë njerëzit
të jetonin të sotmen..

Imagjino të mos ketë shtete
s’është e vështirë ta bësh;
asgjë për të cilën të vrasësh ose të vdesësh,
dhe as religjion gjithashtu..
Imagjino gjithë njerëzimin
në paqe të jetonte…

Ti…
Ti mund të thuash jam një utopist/ëndërrimtar
por nuk jam i vetmi.
Shpresoj që një ditë, ti të bashkohesh me ne,
dhe bota të jetë një…

Imagjino pa zotërime,
pyes veten nëse mundesh.
Pa nevojë për lakmi apo uri,
sall vëllazëria jonë njerëzore…

Imagjino gjithë njerëzit
ta ndajnë botën
dhe bota të jetë një…/KultPlus.com

Rama rrëfen momentin me arkitektin japonez: Për arkitekturë të mrekullueshme duhet të edukojmë pak më shumë investuesit

Posted on by Kult Plus

150 arkitektë ndërkombëtarë nga Europa, Azia, Amerika Veriore e Jugore, të cilët punojnë në Shqipëri, së bashku me partnerët janë mbledhur në Tiranë për Festivalin “Bread & Heart”.

Pasditen e sotme ka nisur pjesa e dytë e punimeve të këtij festivali, me diskutime të reja. Një prej arkitektëve më në zë, japonezi Toyo Ito, nuk mundi që të ishte fizikisht pjesë e këtij festivali në kryeqytet, por ai u bashkua përmes një videomesazhi, ndërsa foli edhe për dy projektet e tij në Shqipëri.

“Festivali më ka ftuar, për fat të keq nuk do të jem në gjendje të marr pjesë për shkak të gjendjes së këmbëve të mia, por jam i përfshirë në dy projekte. Në masterplan rezidencial. Të dyja janë projekte entuziazmuese. Rama më kërkoi të shprehja mendimet e mia në mënyrë sa më të plotë, që më dha shumë kurajo dhe do doja të bëja maksimumin. Një miku im më tha dikur ‘civilizimi është ndarja nga toka, ndërsa kultura është hyrja në tokë’ kultura i ka rrënjët në Tokë, unë i besoj fort kësaj. Mendoj se projekti shqiptar është mjaft tërheqës dhe në kontakt me tokën. Arkitektura moderniste ka prirje të shkëputet nga toka më shumë, dhe Tokio nuk bën përjashtim, por kam shumë shpresa për Shqipërinë në këtë drejtim. Ky festival do të krijojë rezultate të shkëlqyera”, tha ai.

Menjëherë pas mesazhit të Ito, edhe kryeministri Rama mori për pak çaate fjalën duke treguar dhe bisedën që ka pasur me arkitektin për punët e tij në vendin tonë.

Në ndërhyrjen në sesionin e dytë, pas fjalë së arkitektit japonez Toyo Ito, Rama u shpreh se nuk mund të rrinte dot pa ndarë diҫka për mjeshtrin.

“Dua t’ju them pse ai thotë që ‘më la të shprehja mendimet e mia në mënyrën më të plotë të mundshme’”, u shpreh Rama duke treguar për të pranishmit bisedën me arkitektin.

“Patëm një bisedë përmes zoom-it ku po prezantohej projekti. Masterplani ishte fiks sa ky rreth ku kishte një sërë rrathësh të tjerë dhe pastaj kishte një nivel të dytë ndërtese që ishin të gjitha të mbuluara nga retë. Ishte shumë e qartë që se ҫkishte diҫka që nuk shkonte, sepse gjithҫka që ishte e qartë dhe e dukshme ishte shumë e natyrës së Toyo Ito-s, por ndërkohë ky niveli i dytë i ndërtesave të tjera nuk ishin fort tipike të Toyo-Ito-s. E pyeta dhe i thashë ҫfarë mendon për këtë nivel të dytë”, tregoi Rama.

“Duke iu kthyer historisë me gansterë të Semit, instikti më tha që kjo ishte punë e klientit dhe ai në një mënyrë tipike japoneze më tha “kjo është për të përshtatur plotësisht kërkesën e klientit”. I thashë po nëse i heqim fare ndërtesat me re dhe lëmë vetëm atë ҫfarë është në shtresën e parë? Ra heshtja dhe pas heshtjes erdhi pyetja. A është e mundur? I thashë varet nga ty, është vendimi yt. Kështu që vendimi u mor me një prerje gati thike japoneze dhe masterplani është i mrekullueshëm tani, është plotësisht Toyo Ito”, tha Rama.

“Shqipëria nuk mori këtë po themi të ashtuquajtur njollë turpi për të ndërhyrë në mënyrën e të menduarit të Toyo Ito-s dhe prandaj Toyo Ito tha falemnderit apo më mirë që tha për t’u shprehur plotësisht”, theksoi Rama.

“Unë po i ndjek të gjitha diskutimet. Është shumë e qartë që ka ende hapa të tjerë për t’u hedhur për të përqafuar plotësisht ambicien për të ndërtuar arkitekturë të mrekullueshme, me edukimin pak më shumë të investuesve. Është e dhimbshme por edhe këtë hap duhet ta ndërmarrim”, tha Rama./ KultPlus.com

Promovohet ribotimi i veprës së plotë të Musa Ramadanit

Posted on by Kult Plus

Më 7 qershor 2025, në ora 18:00, në “Hanin e 2 Robertëve” në Prishtinë do të mbahet promovimi i ribotimit të veprës së plotë të shkrimtarit të njohur Musa Ramadani.

Ky botim i ri përmbledh të gjithë krijimtarinë letrare të Ramadanit – prozë, poezi dhe ese – duke e paraqitur atë në një formë të plotësuar dhe të përkujdesur. Ngjarja organizohet për të nderuar kontributin e tij të çmuar në letërsinë shqipe dhe për ta rikthyer veprën e tij në qendër të vëmendjes së lexuesve dhe studiuesve.

Promovimi do të shoqërohet edhe me lexime letrare dhe diskutime mbi rëndësinë e veprës së autorit. Në hyrje të ftesës është përfshirë edhe një poezi e shkurtër me autorësinë “MuRai”, që i kushtohet jetës dhe filozofisë së fjalës së shkruar.

Të gjithë të interesuarit janë të ftuar të marrin pjesë./KultPlus.com

Raporti i UN Tourism, Kumbaro: Shqipëria kryeson në rritjen e flukseve turistike në Europë

Posted on by Kult Plus

Shqipëria kryeson sërish në rritjen e flukseve turistike në Evropë. Ministrja e Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro, bën me dije se Shqipëria ka një rritje me +136% krahasuar me periudhën para-pandemike.

Ministrja Kumbaro i referohet raportit që u publikua në Baku, Azerbajxhan, gjatë mbledhjes së 71-të të Komisionit për Europën të UN Tourism, ku Shqipëria mori pjesë si anëtare me të drejta të plota.

Sipas Kumbaros, ky është një tjetër “konfirmim ndërkombëtar për suksesin e modelit shqiptar të turizmit, i mbështetur në vizionin e turizmit të qëndrueshëm, që ishte edhe fokusi i diskutimeve gjatë mbledhjes së Komisionit për Europën të UN Tourism (CEU) si pjesë e Deklaratës së Bakusë”.

“Shqipëria ishte aty, jo vetëm për të dëgjuar, por për të ndarë eksperiencën e saj si një histori suksesi që frymëzon”, tha Kumbaro në një postim në rrjetet sociale.

Gjatë muajit prill të këtij viti hynë në vend 1.487.149 shtetas shqiptarë dhe të huaj, duke shënuar një rritje prej 6,0% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2024, tregues që reflekton një zhvillim të qëndrueshëm të turizmit në vend.

Hyrjet e shtetasve të huaj në vend kanë arritur në 819.151, me një rritje prej 3,2%, ndërsa 95% e turistëve vijnë nga Evropa, ku dominon Evropa Jugore me 74%. Shumica e vizitorëve, rreth 97%, hyjnë për arsye personale, si pushime dhe vizita tek të afërmit, duke treguar se turizmi i brendshëm po merr hov të shtuar.

Rritja e turizmit është rezultat i investimeve në infrastrukturë, përmirësimit të lidhjeve ajrore, promovimit ndërkombëtar dhe diversifikimit të ofertës turistike. Shqipëria po tërheq gjithnjë e më shumë vizitorë falë bregdetit të pacenuar, kulturës unike dhe atraksioneve natyrore./atsh/KultPlus.com

Si u bë Henri Miler shkrimtar?

Posted on by Kult Plus

Kur Tropiku i Gaforres u botua në shtator 1934, Henri Mileri ishte dyzet e tre vjeç dhe një shkrimtar krejtësisht i panjohur. Ai shkruante që prej njëzet vjetësh, por dorëshkrimet ishin mbledhur grumbull në sirtarët e tij. “Ngushëllimi im i vetëm ishin Servantesi, Zhan-Zhak Rusoi dhe Marsel Prusti, që nuk ishin më të rinj kur kishin botuar.”

Lindur në Nju-Jork, ai ishte rritur në një mjedis të varfër dhe dëshira e tij e vetme, që në fëmijëri, ishte të bëhej artist. Ai nuk kishte mendime të qarta dhe provoi pa sukses për vite të tëra – pa formim dhe studim, si autodidakt i përsosur – forma të ndryshme artistike dhe mundësi shprehjeje. Mbijetoi me zanate të vogla të rastit, si shërbyes hoteli apo telegrafist. Pikturonte dhe shkruante vjersha, që ua shiste kalimtarëve në rrugë. Më 1930, arriti në Paris.

“Nuk kam para, nuk kam strehë, nuk kam përvojë. Jam njeriu më i lumtur i botës.” Në brigjet e Senës, Mileri bëri me të vërtetë jetën e një të vdekuri nga uria: ai lypte, nuk e dinte kurrë se kur do të hante sërish. Pa banesë, pa adresë, flinte tek të njohurit thjesht mbi një dyshek; ditën endej në qytet si një i pastrehë, duke vjedhur bakshishet në tryezat e kafeneve. Dhe shkruante kudo që të shkonte, kudo që të ndodhej: në copëra letrash, në mbulesa librash, në fatura llogarish. Shumë shpejt u bë një fytyrë e njohur në baret dhe te fundërrinat e Monparnasit. Ky ishte “Henri, shkrimtari amerikan”. Ai përshkruante atë që shihte dhe atë që ndiente, si një njeri që jeton dhe mendon në kundërshtim me normat dhe rregullat shoqërore dhe që e konsideron veten njeri të dorës së dytë. Nga ato skica do të lindte një roman. “Universi im i njerëzve ishte zhdukur, isha tërësisht vetëm në botë, mik kisha vetëm rrugët dhe ato më flisnin në atë gjuhë të trishtuar dhe të hidhur që është bërë nga mjerimi njerëzor, nga malli, nga keqardhja, nga mohimi dhe nga vuajtja e humbur.”

Në Paris, Henri Mileri gjeti më në fund temën e vet të vërtetë e të madhe letrare: jetën e vet. Tropiku i Gaforres është kështu guri i parë i një autobiografie të përhershme, dhe të gjitha së bashku janë zbulimi i një identiteti artistik, për të cilin aty e tutje Mileri nuk do të dyshonte më. Autori e gjeti, në fillim, te seksualiteti burimin e pashtershëm të jetës së vërtetë; që në rini, vetë ai ishte një erotoman i shkallës së parë, njihte dashuri të shumta, u martua pesë herë. Në Paris, prostitutat e tërhiqnin dhe e mrekullonin, por ai do të takonte gjithashtu një grua, ndikimi i së cilës u bë vendimtar për karrierën e tij. Ai njohu Anais Ninin, gruan e pasur të një bankieri, që shkruante ditarin e saj dhe jetonte në mënyrë shumë të lirë. Kjo bukuri e lehtë u dashurua pas Milerit dhe lidhja e tyre do të përflakej shumë shpejt. Seksi dhe shkrimi bashkohen aty në mënyrë jashtëzakonisht krijuese. Anaisi e mbështeti nga ana financiare Henrin dhe e nxiti nga ana intelektuale, kur ky pushtohej shpesh nga dyshimi dhe pavendosmëria; dhe ishte gjithashtu Anaisi që bëri diçka të botueshme nga dorëshkrimi kaotik, duke shkurtuar gjysmën dhe duke ndrequr shumë dobësi stilistike. Ideja e titullit ishte një krijim i përbashkët i dy dashnorëve.

Pa Anais Ninin, ndoshta nuk do të kishte patur kurrë një Henri Miler shkrimtar.

Libri nuk pati sukses të menjëhershëm, megjithatë bëri zhurmë në botën e vogël letrare, duke e vendosur menjëherë autorin si shkrimtar. Autorë të shquar i kushtuan vëmendje, urimet për sukses dhe komentet nuk kurseheshin; në të njëjtën kohë, kundërshtimet e tërbuara të konservatorëve kundër “pornografit” Henri Miler vetëm e rrisnin namin e tij.

Mileri ia arriti qëllimit të ëndrrave të tij dhe asgjë nuk mund të kthehej prapa. Ai u zhyt i tëri në punë, shkroi libër pas libri. Shumë gjëra ngjajnë edhe sot jashtëzakonisht depërtuese në prozën e Milerit. Ajo që na duket sot shumë e lehtë, dikur për të, sidomos e thëna e gjithçkaje thjesht e pa frikë, ka qenë një stërmundim i vërtetë. /KultPlus.com

Kjo dashuri

Posted on by Kult Plus

Nga: Jacques Prévert

Kjo dashuri
kaq e furishme
kaq e njomë
kaq e butë
kaq e dëshpëruar
kjo dashuri
e bukur si dita
dhe e vrazhdë si moti
kur moti është i keq
Kjo dashuri kaq e vërtetë
kjo dashuri kaq e bukur
kaq e lumtur
kaq gazmore
kaq hokatare
e dridhshme nga frika si një fëmijë në terr
e kështu e sigurtë në vetveten
si një burrë i qetë në zemrën e natës
Kjo dashuri që i përfrikësonte të tjerët
që i bënte të flisnin
që i bënte të zverdheshin nga frika
Kjo dashuri e spiunuar
sepse ne e spiunonim
të përndjekur plagosur shkelur vrarë mohuar harruar
sepse ne e kemi përndjekur plagosur shkelur vrarë mohuar
harruar
Kjo dashuri krejt e tërësishme
ende kaq e gjallë
krejt e përdielluar
është e jotja
është e imja
ka qenë ajo që ka qenë
kjo gjë gjithmonë e re
e që nuk ka ndryshuar kurrë
e vërtetë si bima
e përpëlitshme si një zog
e nxehtë dhe e gjallë si vera
ne mundim që të dy
të shkojmë e të rikthehemi
ne mundim të harrojmë
të rizgjohemi të vuajmë të plakemi
duke ëndërruar vdekjen
të zgjohemi të buzëqeshim e të qeshim
e të rinohemi
dashuria jonë është atje
kryeneçe si një mushkë
e gjallë si dëshira
mizore si kujtesa
budalle si qaravitjet
e dlirë si kujtimi
e ftohtë si mermeri
e bukur si dita
e dobët si një fëmijë
që vështron duke buzëqeshur
e flet pa ditur asnjë fjalë
e unë në ankth e dëgjoj
e thërras
thërras për ty
thërras për mua
të përgjërohem
për ty për mua për të gjithë ata që dashurohen
e që janë dashuruar
po unë thërras
për ty për mua e për të gjithë të tjerët
të cilët nuk i njoh
ndalu atje
atje ku je
atje ku ke qenë herët e tjera
ndalu
mos lëviz
mos shko
ne që jemi dashuruar
ne të kemi harruar
ti mos na harro
nuk kishim veç teje askënd mbi fytyrë të tokës
mos na ler të bëhemi të akullt
edhe pse shumë larg gjithmonë
e nuk ka rëndësi se ku
jepna ndonjë shenjë se je në jetë
shumë më vonë në skajet e një zabeli
në pyllin e kujtesës
ngreu papritmas në këmbë
zgjati duar drejt nesh
dhe na shpëto.

Shqipëroi: ELIDA BUÇPAPAJ

Qyteti i Shqipërisë që mban aromë trëndafili

Posted on by Kult Plus

Në Përmet, thellë në luginën spektakolare të Vjosës në jug të Shqipërisë, trëndafilat çmohen dhe përfshihen më shumë se kudo tjetër, qoftë për parfume, për t’i dhënë shije ujit, apo për ëmbëlsirat që kërkohen prej mijëra turistëve.

“Këtu gjithçka rrotullohet rreth trëndafilave, prej përfshirjes në gatime, e deri te produktet mjekësore – gjithçka shihet nën reflektim të trëndafilit”, ka thënë me shaka mësuesja e biologjisë, Ariana Nikolla, në disa përgjigje për agjencinë e lajmeve AFP.

Prej kur ishte e vogël, 57-vjeçarja i ka mbledhur me delikatesë petalet e llojit të saj të preferuar “Trëndafilit të Dhëndrit”, siç njihet një lloj trëndafili rozë, për shkak të aromës së veçantë.

Në Përmet, trëndafilat janë ritual – dhurata e parë për njeriun e zemrës. Dhe ata duhet të jenë rozë, ngjyrë që simbolizon dashurinë dhe besnikërinë.

Secila familje kultivon dhjetëra lloje të trëndafilave nëpër kopshte, përfshirë atë të Damaskut, që njihet për aromën e fortë, duke e bërë shumë të njohur këtë qytet të Ballkanit për ujin e tij artizanal me trëndafila.

Megjithatë, është pothuajse e pamundshme ta blesh – ky ujë konsiderohet me vlerë të lartë, thonë banorët, të cilët mund t’i bëjnë dikujt dhuratë disa pika, dhe atë herë pas here, pasi e ruajnë me shumë xhelozi sasinë që kanë.

“Uji i trëndafilit është dashuri”

“Uji i trëndafilit është sikurse dashuria, duhet të trajtohet me shumë kujdes”, ka thënë veteranja, Resmie Tuci.

“Procesi i përgatitjes së ujit me trëndafila është shumë i vështirë. Duhet të ruhen nëpër enë të veçanta bakri, duhet zgjedhur trëndafilat e freskët, sidomos ata që kanë petalet më aromatike”, ka thënë 70-vjeçarja.

Kjo metodë tradicionale, e përcjellë nga një gjeneratë në tjetrën, është e renditur në inventarin kombëtar të trashëgimisë kulturore jomateriale të Shqipërisë.

Sipas traditës, secili trëndafil duhet të vendoset në një tas bakri të lidhur me fije, i cili vetë është vendosur brenda një legeni të madh me fund të sheshtë të mbushur me ujë.

Pastaj, petalet e trëndafilave të mbledhura me dorë vendosen me kujdes mbi pëlhurë dhe mbulohen me një gur të sheshtë, mbi të cilin hidhet hi i nxehtë nga zjarri.

Vetëm atëherë, petalet nisin të lëshojnë ujin e tyre të çmuar të trëndafilit nëpërmjet kondensimit.

“Është proces që zgjat me orë”, ka thënë Tuci për AFP-në. “Por, çdo pikë është shumë e çmuar”, ka thënë Nikolla, teksa ka mbushur një shishe të vogël me ujë trëndafili, të cilën e ka vendosur më pas në ambient me rreze të diellit për disa javë, sepse vetëm ashtu bëhet gati për përdorim.

“Është i çmueshëm sikurse ari”, ka shtuar ai.

Ëmbëlsirat – kënaqësitë e vogla të jetës
Banorët e përdorin ujin e trëndafilit për gjithçka dhe përmendin të mirat e tij, për zbutjen e irritimit të syve, apo edhe për përzije si krem qetësues për lëkurën e skuqur. Dhe natyrisht, për gatim.

Eftali Qerimi, 63-vjeçare, betohet në këtë produkt.

Ëmbëlsirave që përgatit ajo me ujë të trëndafilit dhe bajame nuk u afrohet asgjë tjetër.

Të përgatitura vetëm me pluhur të bajameve, sheqer dhe ujë trëndafili, këto lloj ëmbëlsirash në formë trëndafili janë në menynë kryesore të familjeve të këtij rajoni, sa herë të ketë ndonjë datë të rëndësishme.

Të njohura si hajmalitë e fatit, ato shërbehen në ditëlindje, dasma dhe festa kur lindin fëmijët. Bashkë me gratë tjera në punëtorinë e saj, Qerimi prodhon deri në 10 kilogramë copa bakllavash turke në ditë, dhe një kilogramë e shet 50 euro.

Ajo shpesh përgatit edhe versionet e vogla në formën e këmbës së foshnjave – një tjetër mënyrë si u urohet bebeve jetë e gjatë.

Disa gra përgatisin edhe reçel të trëndafilit dhe aroma e tij e mbush gjithë punishten.

“Trëndafili është gjithçka për neve, simbolizon zemrën, dashurinë dhe lumturinë në jetë”, ka thënë Qerimi, e cila është shumë e zënë në prag të sezonit veror që është gati të nisë.

” Turistët dynden në qytet dhe tundohen pas bukurive natyrore të luginës, me grykat e saj të famshme dhe parkun natyror, por më pas ata duan të shijojnë edhe kënaqësitë e saj kulinare”, ka thënë Eftali duke buzëqeshur./REL/ KultPlus.com

EULEX-it i zgjatet mandati deri në qershorin e vitit 2027

Posted on by Kult Plus

Misionit të Bashkimit Evropian për Sundimin e Ligjit në Kosovë (EULEX), i është zgjatur mandati deri më 14 qershor të vitit 2027.

Vendimi është marrë dje nga Këshilli i Bashkimit Evropian. Sipas vendimit paraprak, mandati i këtij misioni ishte deri më 14 qershor të këtij viti.

“Në kuadër të shqyrtimit strategjik të EULEX KOSOVO, Komiteti Politik dhe i Sigurisë ra dakord që Mandati i Misionit të zgjatet deri më 14 qershor 2027. Asgjë në këtë Vendim nuk duhet të kuptohet si cenim i pavarësisë dhe autonomisë së gjyqtarëve dhe prokurorëve që veprojnë në kuadër të procedurave gjyqësore në kontekstin e EULEX KOSOVO”, thuhet në vendim.

Shuma e ndarë për mbulimin e shpenzimeve të EULEX në Kosovë nga data 15 qershor 2025 deri më 14 qershor 2027 është 170,866,980 euro.

Misioni i Bashkimit Evropian për Sundimin e Ligjit në Kosovë (EULEX) ka filluar në vitin 2008. Aktualisht Shef i EULEX’it është Giovanni Pietro Barbano. Misioni zhvillon aktivitete të monitorimit, mentorimit dhe këshillimit dhe ka funksione ekzekutive të kufizuara./ KultPlus.com

Aleksandër Pushkin, poeti i mahnitshëm që u bë viktimë e një gruaje

Posted on by Kult Plus

Aleksandër Sergejeviç Pushkin lindi më 6 qershor 1799 në një familje oborrtare dhe vlerësohet gjerësisht, si themeluesi i letërsisë moderne ruse. Ky poet i shkëlqyer, elegant dhe romantik, ​​u rrit në kulturën franceze dhe e njihte më së miri si veprën e Volterit, ashtu edhe atë të La Fontenit.

Poeti, dramaturgu dhe romancieri rus, vepra e të cilit, e ushqyer nga trashëgimia klasike evropiane, e hapur ndaj ndikimeve romantike, por shumë e lirë në zgjedhjen e temave dhe formave të saj, çliroi letërsinë ruse nga varësia e rregullave të huaja, Pushkini i ofroi letrat e fisnikërisë gjuhës ruse, duke hapur rrugën për një letërsi të madhe kombëtare me shtrirje universale.

Që prej shkollës së mesme, në Tsarskoie-Selo, Pushkini afirmoi talentin letrar. Në 1820, famën e kërkuar ia dha poema “Rusllana dhe Ludmilla”… po dhe një dëbim në Kaukaz për mendime liberale. U rikthye falë carit Nikolas I në 1826, ku rigjeti jetën shoqërore të Moskës dhe në veçanti botoi dramën kombëtare “Boris Godunovi”.

Natalia Gontaçarova, me të cilën u martua në 1831, duhej ta kishte bërë të lumtur. Por ajo që konsiderohej si një nga gratë më të bukura në Rusi, do të ishte përfundimisht, shkaku i vdekjes së tij: e mikluar nga të gjithë, përfshirë edhe nga Car Nikolas I, ajo përfundoi duke magjepsur një oficer të ri francez, Antes. Më 26 janar 1837, në Shën Petërburg, ai e sfidoi poetin në duel dhe e plagosi atë në ijë. I transportuar në shtëpi, Pushkini vdiq tri ditë më vonë, pa mbushur ende 38-vjeç.

Shumë fraza të shkëlqyera të Aleksandër Pushkinit janë marrë nga poezitë e tij ose çfarë thonë personazhet në romanet e tij. Të gjithë kanë një shenjë të veçantë: ato janë shumë të thella dhe shumë të bukura në të njëjtën kohë.

Thuajse shumicën e kohës ishte i angazhuar në çështje politike, më së shumti për arsye etike sesa për një pasion për pushtet në vetvete.

Aleksandër Pushkini shënoi një epokë, që fare mirë mund të quhet “para dhe pas tij”, në letërsinë ruse.

Ishte një shkrimtar vërtet i rafinuar. Si mendimtar, ai ishte një njeri përparimtar për kohën. Ai vdiq i mbushur me dyshime dhe paradoksalisht, ishte Car Nikolas I që pagoi për këto dyshime.

Mes poezive, risjellim vargjet e famshme:

Letër e Tatjanës, Onjeginit

Po marr guximin që t’ju shkruaj…
Ç’do deshit më veç shpirtit tim?
E di, se është e drejta juaj
Të më dënoni me përçmim.
Po ju që e shihni si po vuaj
Me pak mëshirë, sado pak,
Nuk do më mprapsni zemërake!
Më parë desha të rri qetë
Për turpin tim besomëni,
Ju s’do të dinit kur se si,
po të mund të shpresonja vetë
Që, kur e kur me plot hare
të kem t’ju shoh këtu tek ne
Që t’ju dëgjoj si kuvendoni,
T’ju them një fjalë dhe pastaj
Në zemër veç një mall të mbaj,
Veç gjer sa rish të më takoni…
Po thonë se ju s’rrini dot
Në fshat të heshtur ju mërziti
E ne… ne rrojmë me të kotë
Plot gas se vini e na aviti.
Pse arthtë vetë ashtu në fshat,
Na gjettë tek ky vend i qetë?
T’ju njoh s’do kisha kurrë fat,
S’do kisha turbullimn’ e shkretë.
Dhe afsh’ i shpirtit tim në jetë
Duke u qetuar (kushedi!).
Një mikut mund t’i bëhesha mike
Dhe shoqe e jetës e besnike
Dhe zonjë e ndershme për shtëpi.
Një tjetër… jo askujt në jetë
Nuk do t’i falnja dashuri!
E ka vendosur Qielli vetë,
jam e jotja në përjetësi;
Gjithë jeta ime me pat qenë
Një peng se ty do të takoj
Se Zoti jetën ma ka dhënë
Që gjer në varr të adhuroj…
Përhera të kam ëndërruar
të ndjenja fellë thellë në gjit
me atë vështrim që më trondit
Në zemër shpesh ta kam dëgjuar
ty zërin… jo s’ish ëndërrim!
Dhe sapo hyre, të kuptova
Më preke fort u përvëlova
Thashë ësht’ ai thesari im!
S’është e vërtetë? Po, të kam ndjerë
Me flisnje kur me dhemshuri
ndihmoja njerëzit e mjerë,
Më sillte shpesh lutja qetësi,
Edhe tashi, ndaj kësaj grime
A nuk je ti o ëndrra ime,
Që n’errësirë po ndriçon
E vjen më prek me nur e hije?
S’je ti që plot prej dashurije
Shpres’ edhe gas me murmuron?
Kush je ti? Engjëlli me shpresë,
apo një lajkatar pa besë?
Ma hiq tashi këtë dyshim
Kjo mbase nj’ëndërr mund të jetë
Për zemrën time një zhgënjim
E ndryshe krejt fat’ i vërtetë…
Po dhe kështu jet’ dhe fat
veç ty që sot t’i kam besuar
Më qan me lot shpirt i ngratë
E mprojtje vij për të kërkuar.
Mendo: jam vetë s’kam ku flas
askush nuk mund të më kuptoje
Mendja fillon të më lëshojë
Në heshtje duhet të humbas.
Të pres ti eja siç ma k’ënda
Dhe shpresat ngjallm’ i përsëri,
A ma prish ëndrrën që tashi
Me të qortuara të rënda!
Mbarova! S’mund ta rilexoj…
Po vdes nga frik’ turpëruar
Po nderit tuaj i besoj
Me plot guxim duke shpresuar…/konica/ KultPlus.com

Mbi budallallëkun: Një paralajmërim

Posted on by Kult Plus

Jean-François Marmion

“Arsyeja e shëndoshë është gjëja më e baraz-shpërndarë në botë,” shkruante Dekarti. Po budallallëku?

Qoftë duke pikuar a duke rrjedhur, duke shpërthyer apo duke u derdhur, ai është kudo. Pa kufij. Nganjëherë shfaqet si një lëpirje e lehtë, pothuajse e durueshme; herë të tjera si një moçal i ndenjur dhe neveritës. E në raste të tjera, si një tërmet, një stuhi apo një valë gjigante që përpin gjithçka në rrugën e vet, duke shkatërruar, duke shkelur e ndotur gjithçka. Pavarësisht formës që merr, budallallëku na spërkat të gjithëve. Thuhet madje se burimi i tij jemi vetë ne. 

Pesha e padurueshme e të qenit

Çdo njeri sheh, dëgjon dhe lexon marrëzira, çdo ditë. Në të njëjtën kohë, secili prej nesh është fajtor për prodhimin e tyre, se i mendon, i përtyp në mendje dhe i shqipton me zë të lartë. Të gjithë ne bëhemi budallenj herë pas here, duke nxjerrë marrëzira teksa jetojmë përditshmërinë tonë, pa pasoja të vërteta. Ajo që ka rëndësi është të jemi të vetëdijshëm për këtë dhe të ndiejmë keqardhje; sepse të gabosh është njerëzore, dhe të pranosh gabimet është gjysma e faljes së tyre. Gjithmonë do të ketë nga ata që na marrin për budallenj, por ne shumë rrallë e njohim marrëzinë tonë. Përveç murmuritjes së përhershme të marrëzisë që na rrethon ditë pas dite, ekziston, për fat të keq, edhe ulërima e mjeshtërave të budallallëkut, mbretërve të marrëzisë – idiotëve me “I” të madhe.

Këta idiotë, qofshin ata në punë apo në shtëpi, nuk janë rastësorë. Ata të ndjekin, të përndjekin me këmbënguljen e tyre në marrëzi të pashpjegueshme, me arrogancën e tyre të pajustifikuar. Ata përparojnë, firmosin kontrata, dhe do të fshinin me një të rënë të lapsit të gjitha opinionet, emocionet dhe dinjitetin tënd. Ata gërryejnë moralin tënd dhe të bëjnë të dyshosh se në këtë botë të shëmtuar mund të ekzistojë ndonjë lloj drejtësie. Sado që të përpiqesh, nuk arrin të gjesh as edhe një fije lidhjeje njerëzore me ta.

Budallallëku është një premtim i pambajtur, një premtim për inteligjencë dhe besim që idiotët mes nesh e tradhtojnë – janë tradhëtarë të njerëzimit. Këta maskarenj janë si kafshë të trasha – krejtësisht shtazarakë! Mund të kemi dëshirë t’i përkëdhelim, t’i kthejmë në miq, por ata nuk janë në atë nivel – domethënë, në nivelin tonë.

Ata vuajnë nga një sëmundje pa shërim. Dhe, meqenëse refuzojnë të shërohen, të bindur se janë mbretër me një në vendin e të verbërve, tragjikomedia bëhet e plotë. Nuk është çudi që njerëzit janë të magjepsur nga zombit – nga simulimi i ekzistencës që ata mishërojnë, boshllëku i tyre intelektual dhe nevoja e tyre e thellë për të tërhequr poshtë të gjallët, heroikët dhe thjesht njerëzit e ndershëm deri në nivelin e tyre.

Dhe kjo ka logjikë: idiotët, ashtu si zombit, duan të hanë trurin tënd – këta qenie të dështuara nuk të zhgënjejnë kurrë. Gjëja më e keqe tek ata është se ndonjëherë mund të jenë inteligjentë, ose të paktën të shtiren si të tillë. Ata janë mjeshtëra në shndërrimin e kontureve të dijes në hekura burgu dhe do të digjnin me kënaqësi librat – bashkë me autorët e tyre – në emër të ndonjë ideologjie, ose të diçkaje që kanë dëgjuar nga ndonjë i “ditur” (idiot apo jo).

Pasiguria të çmend, siguria të bën budalla

Budallenjtë të dënojnë menjëherë, pa asnjë mundësi apelimi dhe pa pranuar rrethana lehtësuese, vetëm mbi bazën e dukjes së çastit që arrijnë të shohin përmes bllokadave të tyre të ngushta.

Ata dinë si të nxisin simpatizantët e tyre, si t’i shtyjnë drejt linçimit në emër të virtytit, zakoneve, respektit. Idioti gjuan në tufë dhe mendon në mënyrë kolektive. Siç thotë kënga e Georges Brassens: “Shumësi është i padobishëm për njerëzimin; sa herë që mblidhen më shumë se katër veta, do të gjesh një turmë idiotësh.” Ai gjithashtu shton: “Lavdi njeriut që, duke mos pasur ideale madhështore, kënaqet thjesht me faktin që nuk u bëhet pengesë fqinjëve të vet.” Për fat të keq, fqinjët tanë nuk na e kthejnë gjithmonë nderin.

I pakënaqur me faktin që të bën të vuash, idioti i bezdisshëm është i kënaqur me veten. I palëkundur. Ai është imun ndaj dyshimit tek vetja dhe i bindur për të drejtën e tij. Idioti i lumtur i shkel të drejtat e tua pa u menduar dy herë. Budallai i merr ato që beson për të vërteta të skalitura në mermer, ndërsa çdo njohuri e vërtetë ndërtohet mbi rërë.

Pasiguria të çmend, siguria të bën budalla; duhet të zgjedhësh në cilin kamp do të bësh pjesë. Maskarai mendon se di më mirë se ti – ai jo vetëm që pretendon të dijë çfarë duhet të mendosh, të ndjesh dhe të bësh me dhjetë gishtat e tu, por di edhe se për kë duhet të votosh. Ai di kush je ti dhe çfarë është më e mira për ty, më mirë sesa ti vetë.

Nëse nuk je dakord me të, ai do të të përçmojë, do të të fyejë dhe do të të sulmojë, si në mënyrë të drejtpërdrejtë ashtu edhe në mënyrë figurative, për “të mirën tënde”. Dhe nëse mund ta bëjë këtë në emër të ndonjë ideali të lartë, nuk do të hezitojë të sulmojë “plehrën” që përfaqëson ekzistenca jote për të, me një ndjenjë të plotë pandëshkueshmërie.

Dhe ja një e vërtetë e hidhur: vetëmbrojtja e justifikuar është një kurth. Nëse përpiqesh të arsyetosh me një idiot ose t’i ndryshosh mendjen, je i humbur. Në momentin që vendos se është detyra jote ta përmirësosh atë, në çastin që mendon se di si duhet të mendojë dhe të veprojë (si ty, sigurisht), loja ka marrë fund. Ja pra: tani je ti budallai — dhe për më tepër je edhe naiv, sepse beson se je në gjendje ta përballosh sfidën.

Edhe më keq: sa më shumë përpiqesh të reformosh një idiot, aq më shumë ai forcohet. Ai kënaqet duke e parë veten si viktimë që shqetëson të tjerët – dhe pikërisht për këtë arsye, ndjehet i bindur se ka të drejtë.

Duke e qortuar, ti i jep mundësinë të besojë me bindje të plotë se është një hero i antikonformizmit, dikush që duhet mbrojtur dhe admiruar. Një anëtar i rezistencës… Dridhu përpara madhështisë së këtij mallkimi: nëse përpiqesh të reformosh një idiot, jo vetëm që do të dështosh, por do ta forcosh atë dhe do të inkurajosh imituesit.

Më parë ishte vetëm një budalla: tani janë dy.

Lufta kundër marrëzisë vetëm sa e forcon atë. Sa më shumë ta sulmosh një ogër, aq më shumë shpirtra ai përpin.

Kalëruesit e Apokalipsit

Në këtë mënyrë, nuk ka asnjë mundësi që budallallëku të humbasë fuqinë e tij. Ai është eksponencial. A po jetojmë sot – më shumë se dje dhe më pak se nesër – në epokën e artë të idiotësisë? Që prej kohërave më të hershme të dokumentuara me shkrim, mendjet më të mëdha të kohërave të tyre e kanë besuar këtë. Ndoshta kishin të drejtë, atëherë.

Nga ana tjetër, ndoshta, si gjithë të tjerët, edhe ata ishin thjesht budallenj të moshuar.

Megjithatë, risia e vërtetë e epokës sonë është se sot mjafton një idiot me një buton të kuq për të shfarosur gjithë budallallëkun – dhe mbarë botën bashkë me të. Një idiot i zgjedhur nga dele që ishin tepër krenare për të zgjedhur kasapin e tyre.

Karakteristika tjetër e madhe e kohës sonë është se, edhe nëse pranojmë se budallallëku nuk ka arritur ende kulmin e tij, dimë se ai nuk ka qenë kurrë më parë kaq i dukshëm, kaq i paturpshëm, kaq i zëshëm dhe kaq i padiskutueshëm. Kjo mjafton për të të bërë të humbasësh shpresën tek bashkëqytetarët. Nga ana tjetër — kush e di? — mund të të frymëzojë t’i drejtohesh filozofisë për ta përballuar situatën, duke qenë se së fundmi është gjithnjë e më e vështirë të mohosh kotësinë e gjithçkaje dhe narcisizmin e gjithkujt, për të mos përmendur marrëzinë e pamjeve dhe mbizotërimin e gjykimeve të cekëta.

Ah, sikur të na shkruante ndonjë Erasmus i dytë një Lavdi Budallallëkut (por në shpërthime me 280 gërma, që të na shpëtonte nga migrena)! Ah, sikur të na shfaqej një Lukrec i ri për të na sjellë lehtësim dhe ndoshta edhe gëzim — gëzim që do ta shijonim të sigurt në breg, ndërsa anija e budallenjve fundoset, e sabotuar nga vetë pasagjerët e saj, që bërtasin për ndihmë ndërsa mbyten.

Si lakmitarë të pangopur, ne lëpijmë buzët përballë nektarit më të dëshiruar: luftës mes vetë budallenjve, me qimet ngritur dhe egot gati për përplasje. Mendjet e mëdha mendojnë njësoj; mendjet e vogla përplasen.

Ndërsa përpiqesh të mbetesh spektator, jo aktor, në këtë skenë beteje, do të ishte marrëzi të imagjinosh veten më pak të prekshëm nga budallallëku se bashkëkohësit e tu të zymtë, uluritës, të mjerueshëm dhe të trazuar.

Por nëse, rastësisht, do të kishe të drejtë… çfarë fitoreje do të ishte! Është më e mençur të jesh modest; nëse përpiqesh të ngrihesh mbi turmën, nuk do të të falin. Edhe nëse arratisesh nga tufa, do të përfundosh gjithsesi në thertore. Ulëri me ujqërit, blegëri me delet, por kurrë mos ec vetëm; të gjithë do të bërtasin kundër teje.

E vetëkuptueshme: nëse vërtet beson se je më i zgjuar dhe më i admirueshëm se njeriu i zakonshëm, atëherë diagnoza fatale është afër: me shumë mundësi, edhe ti je një bartës i pavetëdijshëm i budallallëkut.

Nga libri “Psikologjia e budallallëkut”/ KultPlus.com

‘Shpirti im qe rebeluar kundër fatit’

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Charles Bukowski

Në vitet e mia të njëzeta,
sado që pija tepër dhe nuk haja,
ende isha i fortë.
Dua të them,
fizikisht.

Dhe ky është njëfarë fati për njeriun,
kur shumëçka s’i shkon mbarë.
Shpirti im qe rebeluar
kundër fatit dhe jetës.

E vetmja mënyrë që mund ta qetësoja ishte të pija,
të pija dhe të pija.

Ngandonjëherë njerëzit e vegjël
kur qëndrojnë një kohë të gjatë
në vend të njëjtë
arrijnë njëfarë prestigji dhe fuqie të vogël.

Përktheu: Shkëndije Berisha / KultPlus.com

Arkeologjia nënujore, digjitalizim i trashëgimisë me metoda moderne

Posted on by Kult Plus

Përfaqësues nga Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit dhe institucionet e trashëgimisë kulturore morën pjesë në një trajnim rajonal në Ulqin, mbi arkeologjinë nënujore dhe digjitalizimin e trashëgimisë me metoda moderne.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, ndau në rrjete sociale momente nga ky trajnim si dhe mesazhet nga disa prej specialistëve pjesëmarrës në këtë takim.

Gonxhja e cilësoi me rëndësi procesin e dokumentimit dhe mbrojtjen e trashëgimisë kulturore nënujore të vendit tonë.

“Nga fotogrametria te simulimet në zhytje, kjo përvojë rriti kapacitetet tona për ruajtjen dhe promovimin e thesareve nënujore, duke forcuar bashkëpunimin Shqipëri–Mal i Zi–Kroaci”, u shpreh Gonxhja.

Sipas tij, trashëgimia kulturore, edhe nën ujë, meriton dritën e vëmendjes si asete të turizmit.

Një nga specialistët pjesëmarrës në këtë trajnim, Sabian Hasani e vleresoi pozitiv bashkëpunimin mes vendeve ballkanike për një qëllim të përbashkët.

“Nga ana teknike eksperienca me fotogametrinë do të jetë një ndihmë e madhe për të gjithë, për ata që nuk kanë eksperiencë, për ata që kanë më pak eksperiencë, ashtu si unë që nuk kam bërë kurrë arkieologji nënujore e cila është një pikëpamje krejt ndryshe, pra do të jetë një ndihmë shumë e madhe”, tha ai.

Hasani u shpreh se, “veçanërisht për arkeologjinë nënujore, them se është një fushë e pazhvilluar mirë në këtë pjesë të botës dhe është mirë të nisim përpjekjet bashkëpunuese që të gjithë të jemi në harmoni”.

Frenk Peza, specialist në Agjencinë Kombëtare të Turizmit, e sheh këtë trajnim si një ekspericë pozitive, që gjithashtu siç theksoi ai, “tregon se si vende të ndryshme e trajtojnë sipas mënyrës së tyre mbrojtjen e trashëgimitë kulturore”.

Sipas tij, edhe pse Kroacia është shumë më e avancuar, se homologët tanë rajonalë, mënyra sesi afrohen dhe duan ta tregojnë, të mësojnë studentët dhe njerëzit që janë pjesë e institucioneve, është shumë interesante dhe na bën të mendojmë sipas mënyrës së tyre.

Ndërsa Blerina Toci, një tjetër e pranishme në trajnim tha se, “kjo është një nga gjërat më të rëndësishme, për të parë drejt të ardhmes, për ne njerëzit që punojmë me entitete kulturore, duke parë edhe nga e kaluara. Është me rëndësi të bashkëpunojmë me njëri-tjetrin, se si funksionojmë ne në vendin tonë, në Kroaci dhe në Malin e Zi, për të gjetur pikat e dobëta dhe të forta dhe të punojmë së bashku për një të ardhme më të mirë”.

Andrea Pambuku, vuri në dukje se, “ky takim shërbeu si një eksperiencë për të mësuar se si të ruajmë arkielogjinë nënujore dhe si mund të krijojmë vende të reja për turizëm dhe kulturë. Gjithashtu të mbrojmë vendet nënujore ku është e nevojshme, duke qenë se jemi të rinj në këtë fushë”.

Elisabeta Mosho theksoi se, eksperieanca e përfituar në këtë trajnim do t’i shërbejë për njohuri më të mira në dokumentet 3D, si proces shumë i rëndësishëm për mbrojtjen e trashigimisë kulturore./atsh/KultPlus.com