“Ato si unë” është një ndër poezitë më të bukura nga shkrimtarja italiane Alda Merini. Poezia duket sikur i referohet karakterit të shkrimtares, kur në fakt i referohet karakterit të çdo femre të fortë që shpesh vendos të sakrifikojë veten për të mirën e të tjerëve. Ama pavarësisht kësaj zgjedhjeje, autorja në fund të poezisë, vendos të fajësojë ata që i largohen (do të ndiejnë keqardhje për humbjen e saj), në vend të reflektimit për të ndryshuar.
“Ato si unë”
Ato si unë të dhurojnë ëndrra, madje edhe kur rrezikojnë të mbeten pa to. Ato si unë të japin shpirtin, sepse një shpirt i vetmuar është si një pikë në shkretëtirë. Ato si unë të shtrijnë dorën e të ndihmojnë të ringrihesh, duke marrë parasysh rrezikun që mund të bien vetë, Ato si unë shohin përpara, edhe pse zemra u mbetet gjithmonë disa hapa pas. Ato si unë kërkojnë sensin e jetës dhe,
kur e gjejnë atë, përpiqen t’ua mësojnë atyre që vetëm mbijetojnë. Ato si unë, kur duan, duan përgjithmonë, dhe heqin dorë të duan kur fragmente të vogla të qënies luajnë pa krahë me duart e jetës. Ato si unë ndjekin një ëndërr që t’i duan për atë që janë dhe jo për atë që do të mund të kishin qenë. Ato si unë bredhin nëpër botë në kërkim të atyre vlerave që, tani, kanë rënë në harresën e shpirtit. Ato si unë do të dëshironin të ndryshonin, po të ndodhte, do të bënte që të lindnin përsëri. Ato si unë këlthasin në heshtje, sepse zëri i tyre nuk ngatërrohet me lotët. Ato si unë janë ato që ti gjithmonë arrin t’ua thyesh zemrën, sepse ti e di që ato të lënë të shkosh pa të kërkuar gjë. Ato si unë dashurojnë marrëzisht, duke e ditur se në këmbim nuk do të marrin veç thërrime. Ato si unë ushqehen me fare pak, dhe për fat të keq, aty e bazojnë ekzistencën e tyre. Ato si unë kalojnë pa u vënë re, por janë të vetmet që me të vërtetë do të të donin. Ato si unë janë të vetmet që, në vjeshtën e jetës tënde, do të ndjesh keqardhje për të gjitha ato që mund të kishin dhënë ty dhe … që ti nuk ke dashur kurrë. /bota.al/ KultPlus.com
Para se të vish Sillmë tre trëndafil të kuq Para se të vish Sillmë një Gishtëz të madh Sepse duhet të qep zemrën E më sill një qetësi të gjatë Të madhe si një Telajo dashurie Para se të vish Jepi një shqelm murit përball Sepse aty brenda është një spiun Që ka parë në fytyrë dashurinë time Para se të vish Mbylle lehtë derën Dhe nëse unë jam duke qarë thërrit Violinat më të mira Para se të vish Thuamë që tashmë ke ikur Sepse unë do të trembesha Dhe para se të ikësh rresht së përshëndeturi Sepse unë shumë gjatë nuk do të jetoj…. / KultPlus.com
Burri im është i barabartë me Zotin. Burri im është i barabartë me perënditë. Nëse më prek unë ndjehem grua dhe ndiej ujin që rrjedh në liqet e jetës. Burri im është një kalë race që vrapon ndërsa unë kalorëse e pavlerë përdhe s’luaj vendit burri im është një kitarë e lumtur dhe unë jam kënga e tij por ai s’më këndon asnjëherë përse? Pres që kitara të bëhet copë e çikë për të jetuar… Burri im është një burrë katil burri im është lutja ime është i njëjtë me Rilken dhe Garsian është i njëjtë me Savonarolën por burri im prek të tjera baqthe e të tjera flokë është bujar me vashat e praruara dhe mua më lë të mjerë prej pleqërisë dhe jetës të vdes për të. Burri im nëse zhvishet e ka kraharorin leshtak si shqiponjat por një sqep që të lëndon thellë dhe ndëshkon pendesat e dashurisë atëherë unë i tregoj mishrat e mi të plagosur dhe fatin mallkoj, por nëse burri im buzëqesh unë sërish lulëzoj dhe bëhem një hënë e bardhë që në det pasqyrohet.
Dje e kam vuajtur dhimbjen, nuk dija se kisha një faqe të përgjakur, buzët prej metali të ashpër, një mungesë të plotë horizontesh. Dhimbja është pa të nesërme, është një turi kali që bllokon thembrat e fuqishme, por dje kam rënë poshtë, buzët e mia janë mbyllur dhe tmerri ka hyrë në gjoksin tim si një fishkëllimë e thellë dhe burimet kanë pushuar së lulëzuari, uji i tyre i rëndë ishte veç një det dhimbjeje ku fundosesha duke fjetur, por edhe atëherë kisha frikë nga engjëjt e përjetshëm. Po nëse janë kaq të ëmbël dhe të përhershëm pse palëvizshmëria më ngjall tmerrin? / KultPlus.com
S’kam nevojë për para. Kam nevojë për ndjenja, fjalë, fjalë të zgjedhura me urti, për lule të ashtuquajtura mendime, për trëndafilë të ashtuquajtur prani për ëndrra që banojnë pemëve, për këngë që çojnë peshë statujat në vallëzim, për yje q’u pëshpërisin dashnorëve rrëzë veshit. Kam nevojë për poezi, kjo magji që djeg rëndesën e fjalëve, që zgjon ndjenja dhe fal ngjyra të reja. Poezia ime është e rrufeshme si zjarri më përshkon gishtërinjtë si një rruzare. Nuk lutem ngase jam poeti i gjëmës që hesht, hera-herës, dhimbjet e një lindjeje mes orëve, jam poeti që çirret dhe luan me britmat e veta, jam poeti që këndon dhe s’gjen fjalë, jam kashta e thatë mbi të cilën rreh tingulli, jam ninulla që përlot fëmijët, jam mendjemadhësia që vetërrëzohet, jam petku i hekurt i një lutjeje të gjatë të hidhërimit të shkuar që s’sheh dritë. / KultPlus.com
Poezi e shkruar nga Alda Merini. Përktheu: Skënder Buçpapaj
Dje e kam vuajtur dhimbjen, nuk dija se kisha një faqe të përgjakur, buzët prej metali të ashpër, një mungesë të plotë horizontesh. Dhimbja është pa të nesërme, është një turi kali që bllokon thembrat e fuqishme, por dje kam rënë poshtë, buzët e mia janë mbyllur dhe tmerri ka hyrë në gjoksin tim si një fishkëllimë e thellë dhe burimet kanë pushuar së lulëzuari, uji i tyre i rëndë ishte veç një det dhimbjeje ku fundosesha duke fjetur, por edhe atëherë kisha frikë nga engjëjt e përjetshëm. Po nëse janë kaq të ëmbël dhe të përhershëm pse palëvizshmëria më ngjall tmerrin?/ KultPlus.com
Burri im është i barabartë me Zotin. Burri im është i barabartë me perënditë. Nëse më prek unë ndjehem grua dhe ndiej ujin që rrjedh në liqet e jetës. Burri im është një kalë race që vrapon ndërsa unë kalorëse e pavlerë përdhe s’luaj vendit burri im është një kitarë e lumtur dhe unë jam kënga e tij por ai s’më këndon asnjëherë përse? Pres që kitara të bëhet copë e çikë për të jetuar… Burri im është një burrë katil burri im është lutja ime është i njëjtë me Rilken dhe Garsian është i njëjtë me Savonarolën por burri im prek të tjera baqthe e të tjera flokë është bujar me vashat e praruara dhe mua më lë të mjerë prej pleqërisë dhe jetës të vdes për të. Burri im nëse zhvishet e ka kraharorin leshtak si shqiponjat por një sqep që të lëndon thellë dhe ndëshkon pendesat e dashurisë atëherë unë i tregoj mishrat e mi të plagosur dhe fatin mallkoj, por nëse burri im buzëqesh unë sërish lulëzoj dhe bëhem një hënë e bardhë që në det pasqyrohet. / KultPlus.com
Mandej bëni dashuri. Jo seks, veç dashuri. Dhe me këtë nënkuptoj puthjet në gojë, në qafë, në bark, mbi kurriz, kafshimet në buzë duart e pleksura dhe sytë brenda syve. E kam fjalën për përqafime kaq të shtrënguara sa të bëheni një gjë e vetme, trupa të ngërthyer dhe shpirtra që ndeshen, përkëdheli mbi gërvishtje, tesha të zhveshura bashkë me frikën, puthje mbi ligështi, mbi blanat e një jete që deri atë grimë kish qenë disi e zbehtë. E kam fjalën për gishtërinj mbi trupa, të krijoni yjësi, të thithni aroma, për zemra që rrahin tok, frymëmarrje që rendin me të njëjtin ritëm. Mandej buzëqeshje, të sinqerta pas një copë here që s’ishin më të tilla. Pra, bëni dashuri dhe mos kini turp, sepse dashuria është art, dhe ju kryevepra. / KultPlus.com
Alda Merini, poeteshë milaneze, lindi në kryeqendrën lombarde më 21 mars 1931.
Më e vogla e tre fëmijëve, kushtet e familjes janë modeste. Alda ndjek shkollat profesionale në Institutin “Laura Solera Mantegazza”; kërkon të pranohet në shkollën e mesme Manzoni, por – duket e pabesueshme – nuk e kalon testin e italishtes. Në këto vite ajo gjithashtu kaloi shumë kohë duke studiuar piano.
E nxitur nga Giacinto Spagnoletti, zbuluesi i saj i vërtetë, bëri debutimin e saj si autore në moshën 15 vjeçare. Spagnoletti do të jetë i pari që publikon krijimtarinë e saj në vitin 1950: në “Antologjia e poezisë italiane 1909-1949” shfaqen poezitë e saj “Katedralja” dhe “Drita”.
Në vitin 1947 do të ketë atë që ajo e quajti “hijet e para të mendjes”: ajo u shtrua një muaj në spitalin psikiatrik të Villa Turno.
Në vitin 1951, edhe me sugjerimin e Eugenio Montales, botuesi Scheiwiller përfshin dy poezi të pabotuara nga Alda Merini në “Poetesha të shekullit të njëzetë”.
Në këtë periudhë ajo i përkushtohet punës, por edhe miqësisë me Salvatore Quasimodon.
Martohet me Ettore Carniti, pronar i disa furrave të bukës në Milano, në vitin 1953. Del vëllimi i parë i vargjeve me titull “La presenza di Orfeo” “Prania e Orfeut”. Dy vjet më vonë publikon”Nozze Romane” “Dasma Romane” dhe “Paura di Dio” “Frika nga Perëndia”. Gjithashtu në vitin 1955 lindi fëmija i parë Emanuela: mjekut të pediatrisë ia dedikoi përmbledhjen “Tu sei Pietro” “Ti je Pjetri” (botuar në vitin 1961).
Poetja pastaj fillon një periudhë të trishtuar të heshtjes dhe izolimit: mbyllet në “Paolo Pini” deri në vitin 1972, gjatë së cilës kohë nuk mungon ndonjë rast të kthehet në familje, dhe gjatë së cilës i lindën tri vajzat (Barbara, Flavia dhe Simonetta ).
Pas periudhave të ndryshme të shërimit dhe sëmundjes, e cila zgjati deri në vitin 1979, Merini i kthehet shkrimit; ajo e bën këtë me tekstet intensive dhe dramatike që tregojnë përvojat e saj tronditëse në izolim. Tekstet mblidhen në “La Terra Santa” “Tokën e Shenjtë”, botuar nga Vanni Scheiwiller në vitin 1984.
Në 1981 burri i saj vdes dhe, mbetur vetëm, Merini ia jep me qira një dhomë të shtëpisë së saj piktorit Charles; fillon të komunikojë me telefon me poetin Michele Pierri, i cili, gjatë asaj periudhe të vështirë të kthimit të saj në botën letrare, kishte treguar vlerësime të shumta për punën e saj.
Të dy u martuan në vitin 1983: Alda u zhvendos në Taranto ku mbeti tre vjet. Në këto vite shkruan njëzet “Poezi-portrete” të “La gazza ladra” (1985) si dhe disa tekste për burrin e saj. Në Taranto ajo gjithashtu përfundoi “L’altra verità. Diario di una diversa” “E Vërteta tjetër: Ditari i një të Ndryshmeje”, libri i saj i parë në prozë.
Pasi ka përjetuar përsëri tmerret e izolimit, këtë herë në Taranto, ajo kthehet në Milano në vitin 1986: fillon një terapi me Dr Marcella Rizzo, të cilit do t’i kushtojë disa poezi.
Nga pikëpamja letrare këto janë vite shumë produktive: pasoja natyrore është edhe pushtimi i një qetësi të re.
Gjatë viteve, disa botime do të konsolidojnë kthimin në skenën letrare të shkrimtares.
Në vitin 1993 merr çmimin Librex-Guggenheim “Eugenio Montale” për poezinë, si shkrimtarët e tjerë të mëdhenj bashkëkohorë para saj, duke përfshirë Giorgio Caproni, Attilio Bertolucci, Mario Luzi, Andrea Zanzotto, Franco Fortini.
Në vitin 1996 u nderua me çmimin “Viareggio” për volumin “La vita facile”; vitin e ardhshëm mori “Çmimin Procida-Elsa Morante”.
Në vitin 2002 Salani ia publikoi një vëllim të vogël të titulluar “Folle, folle, folle d’amore per te” “E çmendur, e çmendur, e çmendur nga dashuria për ty”, me një mendim të Roberto Vecçionit i cili në vitin 1999 kishte shkruar “Canzone per Alda Merini, “Këngën për Alda Merinin”.
Në vitin 2003 “Einaudi Stile Libero” boton një kuti me videokasetë dhe tekstin me titull “Più bella della poesia è stata la mia vita”, “Më e bukur se poezia ishte jeta ime”.
Në shkurt 2004 Alda Merini u pranua në Spitalin San Paolo në Milano për shkak të problemeve shëndetësore. Një mik i shkrimtares kërkon ndihmë financiare me një apel që do të bëjë që ajo të marrë nga e gjithë Italia e-maile për ta mbështetur atë. Shkrimtarja më vonë do të kthehet në shtëpinë e saj në Porta Ticinese.
Në vitin 2004 doli një album me njëmbëdhjetë këngë të kënduara nga Milva, të marra nga poezitë e Alda Merinit.
Vepra e saj e fundit është e vitit 2006: Alda Merini i afrohet zhanrit noir me “La nera novella” (Rizzoli).
Alda Merini vdiq në Milano më 1 nëntor 2009 në departamentin e onkologjisë të spitalit San Paolo për shkak të tumorit të eshtrave.
Në kujtim të personit së saj dhe veprës së saj, bijat Emanuela, Barbara, Flavia dhe Simonetta, krijuan faqen e internetit www.aldamerini.it, një antologji në kujtim të poetes, një lëvdatë për ”Bletën e tërbuar”, kushtuar figurës së saj si shkrimtare dhe nënë.
Në vitin 2016, me rastin e ditëlindjes së saj, Google ia dedikoi një logo. /Voal.ch /KultPlus.com
Ato si unë të dhurojnë ëndrra, madje edhe kur rrezikojnë të
mbeten pa to.
Ato si unë të japin shpirtin,
sepse një shpirt i vetmuar është si një pikë në shkretëtirë.
Ato si unë të shtrijnë dorën e të ndihmojnë të ringrihesh,
duke marrë para sysh rrezikun që mund të bien vetë,
Ato si unë shohin përpara,
edhe pse zemra u mbetet gjithmonë disa hapa pas.
Ato si unë kërkojnë sensin e jetës dhe,
kur e gjejnë atë,
përpiqen t’jua mësojnë atyre që vetēm mbijetojnë.
Ato si unë, kur duan, duan përgjithmonë,
dhe kur heqin dorë të duan kjo vetëm për shkak se
fragmente të vogla të qënies luajnë pa krahë me duart e jetës.
Ato si unë ndjekin një ëndërr
që t’i duan për atë që janë
dhe jo për atë që do të mund të kishin qenë.
Ato si unë bredhin nëpër botë në kërkim të atyre vlerave që, tani,
kanë rënë në harresën e shpirtit.
Ato si unë do të dëshironin të ndryshonin,
po të ndodhte, do të bënte që të lindnin përsëri.
Ato si unë këlthasin në heshtje,
sepse zëri i tyre nuk ngatërrohet me lotët.
Ato si unë janë ato që ti gjithmonë arrin t’jua thyesh zemrën,
sepse ti e di që ato të lenë të shkosh pa të kërkuar gjë.
Ato si unë dashurojnë marrezisht, duke e ditur se në këmbim
nuk do të marrin veç thërrime.
Ato si unë ushqehen me fare pak, dhe për fat të keq, aty e bazojnë ekzistencën
e tyre.
Ato si unë kalojnë pa u vënë re.
por janë të vetmet që me të vërtetë do të të donin.
Ato si unë janë të vetmet që, në vjeshtën e jetës tënde
do të ndjesh keqardhje
për të gjitha ato që mund të kishin dhënë ty dhe …
që ti nuk ke dashur kurrë.
Burri im është i barabartë me Zotin.
Burri im është i barabartë me perënditë.
Nëse më prek
unë ndjehem grua
dhe ndiej ujin që rrjedh
në liqet e jetës.
Burri im është një kalë race që vrapon
ndërsa unë kalorëse e pavlerë
përdhe s’luaj vendit
burri im është një kitarë e lumtur
dhe unë jam kënga e tij
por ai s’më këndon asnjëherë
përse?
Pres që kitara të bëhet copë e çikë
për të jetuar…
Burri im është një burrë katil
burri im është lutja ime
është i njëjtë me Rilken dhe Garsian
është i njëjtë me Savonarolën
por burri im prek të tjera baqthe e të tjera flokë
është bujar me vashat e praruara
dhe mua më lë të mjerë
prej pleqërisë dhe jetës të vdes për të.
Burri im nëse zhvishet
e ka kraharorin leshtak si shqiponjat
por një sqep që të lëndon thellë
dhe ndëshkon pendesat e dashurisë
atëherë unë i tregoj mishrat e mi të plagosur
dhe fatin mallkoj,
por nëse burri im buzëqesh
unë sërish lulëzoj dhe bëhem një hënë e bardhë
që në det pasqyrohet.
Poezi e shkruar nga ALDA MERINI / Përktheu Beti Njuma
S’kam nevojë për para.
Kam nevojë për ndjenja,
fjalë, fjalë të zgjedhura me urti,
për lule të ashtuquajtura mendime,
për trëndafilë të ashtuquajtur prani
për ëndrra që banojnë pemëve,
për këngë që çojnë peshë statujat në vallëzim,
për yje q’u pëshpërisin dashnorëve rrëzë veshit.
Kam nevojë për poezi,
kjo magji që djeg rëndesën e fjalëve,
që zgjon ndjenja dhe fal ngjyra të reja.
Poezia ime është e rrufeshme si zjarri
më përshkon gishtërinjtë si një rruzare.
Nuk lutem ngase jam poeti i gjëmës
që hesht, hera-herës, dhimbjet e një lindjeje mes orëve,
jam poeti që çirret dhe luan me britmat e veta,
jam poeti që këndon dhe s’gjen fjalë,
jam kashta e thatë mbi të cilën rreh tingulli,
jam ninulla që përlot fëmijët,
jam mendjemadhësia që vetërrëzohet,
jam petku i hekurt i një lutjeje të gjatë
të hidhërimit të shkuar që s’sheh dritë.
