Histori arvanite e pashkruar

Gjuha shqipe e dokumentuar e Buzukut, është përplasur me dallgët titanike të zhdukjes. Ndërsa dyndjet e shqiptarëve, janë në këngët heroike të popullit, përcjellë brez pas brezi.

Të vendosur në Greqi gjatë mesjetës, arvanitasit ishin element dominant i popullsisë në disa rajone të Peloponezit dhe Atikës, deri në shekullin e 19-të. Me gjithë përpjekjet e pareshtura për asimilimin e tyre, legjendat e këngët e lashta ende këndohen.

Me shumë studiuesish, Aristidh Kola do të ishte një zë i fortë i historisë dhe prejardhjes së shqiptarëve në Greqi.

“Ata që u përpoqën të ndajnë arvanitët myslimanë nga ata të krishterët, duke i quajtur të parët “turkallvanos” dhe të dytët helenë, nuk dinin ç’të bënin me Skënderbeun, të cilin populli, të krishterë e myslimanë, e quanin hero kombëtar.” –  do të shkruante ai.

Ndërsa kjo këngë e vjetër arvanitase, është ruajtur ndër breza. Ishte Panagis Pappas (1880-1976), arvanitas nga Elefsina (Eleusis), i cili e mësoi atë nga e ëma, ndërsa ajo vetë e kishte mësuar nga kapiteni Anagnostis, luftëtar i Pavarësisë së Greqisë, më 1821.

Kënga e vjetër, thotë:

Arvanitet të këndonjën

gluhën mos e harronjën.

Gjigju si këndon ai plaku,

shih se si lëvis ai gjaku.

Golë me golë e bahet jeta,

bahetë më këngë të drejta.

Arvaniti s’mund të shkruon,

me këndim të gjitha i ruon.

Gluha e pashkruar shuhet,

vëtëmë me këngë ruhet. / Konica.al / KultPlus.com

Arvanitika, gjuhë mbizotëruese në Athinë deri në shekullin XX!

“Jam arvanit dhe flas arvanitika”, kjo ishte fjalia e përsëritur me krenari nga çdo banor i Salaminës, si dëshmi për historianin grek, Tasos Karantis. Janë dy studime të botuara në revistën greke, “Rrezet e grekëve” për historinë e arvanitasve në Greqi.

Në këto studime evidentohet se në shumicën e krahinave të Greqisë, duke përfshirë edhe Athinën, gjuha mbizotëruese ishte ajo e arvanitasve, ose siç e quanin ata, arbërisht.

Në një faqe të kësaj reviste, artikulli në fjalë paraqet atë çka sot vetë grekët e mohojnë ose mundohen ta baltosin. Të dhënat vijnë nga vepra e Dhimitriu Bizantiut, shkruar në vitin 1836. Ja se ç’shkruan ai konkretisht: “Vizitorët vinin re me habi se banorët e fshatrave përreth Atikës, por deri dhe brenda saj, në qendër të kryeqytetit të shtetit të sapoformuar, flisnin një gjuhë që Arvanitët e moshuar e quanin: ‘arbërisht’, ku ishte e njohur gjerësisht si arvanitëshe”.

Në vijim artikullshkruesi krahason fshatrat grekë dhe ato arvanitas/arbëreshe, ku sipas tij, nuk ekzistonte asnjë dallim. Madje deri në shekullin XX gjuha që mbizotëronte në këto fshatra dhe brenda në Athinë ishte arbërishtja.

Ndërkohë sillet dhe studimi i një historiani me emrin Tasos Karantis për arvanitët e Salaminës, kur me krenari banorët e saj thoshin se: “Eimai arbanitis kai milao arbanitika (Jam arvanit dhe flas arvanitika)”. Këta vendas thoshin se gjuha është e “tatërve (etërve) tanë”, pasi kjo gjuhë është e pasur me ndjenjë në shprehje, duke u quajtur me një mënyrë edhe më poetike – Gjuha e zogjve, gjuha e dallëndysheve!/KultPlus.com