Ortopedi Bujar Shabani i cili punon edhe në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës i ka kaluar të gjitha fazat testuese me sukses, kështu duke u bërë mjeku i parë shqiptar i cili do t’i trajtojë sportistët elitarë pjesëmarrës në “Lojërat Olimpike 2024”.
Mirëpo, paraprakisht specialisti i ortopedisë kishte drojën e penalizmit si shkak i një procesi politik, pas aplikimit ai ishte njoftuar se mjekët që punojnë në vendet e Bashkimit Evropian kanë përparësi, njofton Klan Kosova.
Megjithëkëtë fati ishte në anën e mjekut kosovar dhe kjo u tejkalua, siç thotë ai falë edukimit të mirë në disa vende jashtë Kosovës.
Vitin e ardhshëm në spitalin olimpik për 3 javë sa do të zgjasin garat në Paris, ortopedi Shabani do t’i trajtoj atletët e të gjithë sporteve./KlanKosova/KultPlus.com
Letërsia komparative është
në thelb krahasim metodik dhe diferencial i fenomeneve letrare, interkulturore
ose ndërgjuhësore, që me ndihmën e historisë, filozofisë dhe kritikës, orvatet
ta njohë më mirë letërsinë si funksion specifik të frymës njerëzore.
Në këtë shkrim, objekt do
të jetë poeti arbëresh Zef Serembe (1844-1901), te i cili do të përpiqemi t’i
hetojmë shëmbëllesat apo pikëtakimet me poetin italian Leopardin. Serembe është
poet me prirje të jashtëzakonshme për sonetin, të cilin e krijon me shumë sens,
çka e bën të jetë një nga shenjat identifikuese të artit të tij poetik.
Formimi i tij intelektual
i krijuar në tokën italiane, është pa dyshim fakt që Serembja iu përkushtua
sonetit, i cili lindi dhe u zhvillua në Itali, duke u bërë formë e njohur në
mbarë botën. Dante Aligieri e Françesko Petrarka, janë dy figurat kryesore që e
konsoliduan formën e tij. Zef Serembe krijon vëllim poetik me sonete të cilat i
shkruan në italisht, por pa ndjekur modelet e poetëve të lartpërmendur.
Sonetet e Serembes janë shpërthime spontane që evidentojnë përjetime konkrete, si në poezinë “Fytyra e saj”:
Pra, kemi të bëjmë me
adresim, që vazhdon tutje me konkretizim poetik duke skicuar portretin e vajzës
dhe duke na përshkruar bukurinë fizike të saj – sonetet e Serembes janë krijime
autentike, formë e cila i formëson ndjenjat dhe idetë e tij poetike.
Leopardi
dhe Serembe
Poeti italian
Xhakomo Leopardi (1798-1837) i njohur për pesimizmin me të cilin karakterizohet,
përafrohet më së shumti me poetin arbëresh.
Konteksti i romantizmit
i afron poezitë e tyre, por Serembe është i ndikuar edhe nga pesimizmi kozmik i
italianit. Te të dy poetët, haset bota e parë nëpërmes gjuhës së zemrës, pastaj
qëndrimi ndaj natyrës, e po ashtu vend të veçantë në krijimtarinë e tyre ka personalizimi
i temave dhe botëkuptimeve. Tërë jeta e italianit ishte radhë dëshpërimesh
intime, dashurish të papranueshme e ideale të parealizuara, në konflikt me
vërtetësinë e zymtë të Italisë së asaj kohe. Serembja është konsideruar
romantik atipik në kuadër të romantizmit shqiptar. Nga kritikët letrarë është
quajtur poet i cili vetëm jep, pa marrë asgjë në shkëmbim. Pra, poet që nuk posedon
asgjë. Gjithë krijimtarinë e tij poetike, pohohet, është tërësisht
autobiografike, që e dallon nga Dante apo Petrarka.
Te krijimtaria
poetike e Lepoardit, siç ka vërejtur kritiku italian Benedeto Kroçe, dominon koncepti
i dashurisë dhe vdekjes. Këto dy koncepte i hasim dendur në poezitë e tij, tek të
cilat ai nuk ka kurrfarë shpjegimi, e as përçon ndonjë ton filozofik a
didaktik, vetëm paraqet të vërtetat jetësore, duke i përcjellë me pesimizmin e famshëm
si te poezia “Vetvetes”.
Tash
do të pushosh përgjithmonë,
e
lodhura zemra ime. U tret i fundmi iluzion,
që
t’përjetshëm e kujtova. U tret. Dhe e ndjej vërtet,
se
tek unë iluzioneve të dashura,
u
është shuar shpresa, po dhe dëshira për jetë.
Resht
përgjithmonë. Asgjë s’ia vlen të krahasohet
me
rrahjet tua, as për psherëtimën tënde
toka
s’është e denjë. E hidhur e gjithë mërzi
është
jeta, e asgjë tjetër; e një llum e tërë bota.
Leopardi, përveçse shpreh
zhgënjim e mosngushëllim, pajtohet me rrënimin: Dhuratë e vetme që fati na e ndau, është vdekja…
Nga ana tjetër, Serembe si
poet tipik është kudo i njohur për zymtësinë e tij, të cilën mjeshtërisht e
shkrinë në vargje, por nuk e arrin dot metafizikën e Leopardit.
Poezia e Serembes akuzon,
por është edhe shpresuese, (karakteristikë e poetëve romantikë) derisa për
Leopardin, nuk ka kthesë as shpëtim, as protestë, vetëm tundimi i vdekjes është
gjithherë i pranishëm dhe e mundon atë, madje ai është i pasionuar pas vdekjes,
të cilën e thërret me dëshirë.
Filozofia e Leopardit është
vuajtje e padurueshme ekzistenciale, ndërsa kënaqësia jetëshkurtër. Njohja e
arsyes dhe jetës janë boshti kryesor leopardian, që mund të lidhet me fatkeqësinë
e tij personale, përtej kësaj edhe me rrethanat e kohës, kur Leopardi u zhgënjye
me ngjarjet aktuale; nga kriza e Evropës me Revolucionin frëng, u zhgënjye po
ashtu nga analfabetizmi i bashkëkombësve të tij, që ishte në nivel të lartë atë
kohë. Pasi dëmtoi sytë në rini duke lexuar klasikët grekë, latinë e romakë,
atij iu ndez zjarri i një jete heroike, rrethuar me ëndrra e dashuri ndaj atdheut,
lirisë, por u tronditë nga ngjarjet e asaj kohe të epokës napoleoniane, me plot
kontradikta. Poezia e Leopardit shpreh qëllim filozofik origjinal që është i determinuar
nga pesimizmi kozmik; poeti dhe filozofia gërshetohen e njësohen. Filozofi
Zhan-Zhak Ruso (1712-1778) ka qenë ndikues te djaloshi Xhakomo, i cili u nis
nga botëkuptimet e Rusosë mbi pastërtinë e natyrës ndaj arsyes, por më pas mori
hov qëndrimi i tij pesimist dhe sensibiliteti romantik. I formuar nga filozofia
frënge e shek. XVIII, ai bëhet kundërshtar i arsyes “së ftohtë”; përmes
pesimizmit jep notë të humanitetit mbi solidaritetin ndërmjet njerëzve që janë
në dhimbje, si ai vet.
Me tronditje shoqërore e
kombëtare, kemi të bëjmë edhe në poezinë e Serembes, i cili me romantizmin e
tij, që ishte reagim imagjinativo-emocional iu kundërvu rrethanave konkrete, u
përpoq për ndjeshmërinë e pastër, derisa qëllim të poezisë e bëri shqetësimin
dhe tundimin personal. Në krijimet e tij zë vend melankolia dhe pikëllimi, si
shenjëzime shpirtërore. Pra, krijimtaria është identifikuar në masë të madhe me
jetën e tij, por edhe me ngjarjet e kohës në të cilën ai veproi. Sikur
Leopardi, edhe Serembe brohoriti me entuziazëm për luftërat çlirimtare. Poezia e tij, bëhet poezi e së ardhmes njëkohësisht
e vetmisë; me këto tipare, ajo paralajmëron një botë të re, më të mirë dhe
fisnike. Ajo përfshin motive të ndryshme si: dhimbja, shoqëria, filozofia,
erotika e të tjera. Serembe përshkruan mallin, gëzimin e hidhërimin, vdekjen e
mërzinë, që të gjitha e përbëjnë jetën e tij.
Elementet kyçe janë: melankolia,
zymtësia, mjegulla, e errësira. Jeta dhe fatkeqësitë që i pësoi, shfaqen në
poezitë filozofike, ku Serembe përgjithëson fatin e tij dhe vuajtjet që ia solli.
Kështu futet në misticizëm, duke pasqyruar dramën që e përjetoi, si te poezia me
titull “Një ditë është jeta”:
ku paraqitet fati
tragjik, i ngjizur me fatin e njerëzve tjerë nëpër botë. Serembe shquhet për
zymtësinë që përcjellë, si në rastin e poezisë “Vashës së largët”, ku në njëfarë
mënyre pajtohet me fatin e trishtë dhe mungesën e asaj që e dëshiron.
Filozofia e ndryshueshmërisë
dhe pafundësisë, veç tjerash ishin karakteristika të romantikëve. Te poetët
romantikë ku bëjnë pjesë Leopardi dhe Serembe, mbizotëron theksimi i
sensibilitetit, relacioni me natyrën, si dhe dhimbja e shekullit.
Në poemthin “Elegji”,
Serembe përshkruan ëndrrat dhe iluzionet; ai dëshiron “të ngjitet lart, i rrëmbyer
nga dashuria e qiejve, ku do të harronte gjithçka: dheun, tokën, e të ligat e
botës.” Por këto ëndrra me perceptime romantike, përnjëherë rrënohen, zhbëhen.
Vetmia është ajo që mbizotëron. Poeti arbëresh, për nga përvojat personale dhe
fati i keq mund të krahasohet edhe me poetin gjerman Nikolaus Lenau
(1802-1850), i cili po ashtu i takon romantizmit dhe është poet pesimist.
Lenau, krijoi në kohë të trazuar nga ngjarjet socio-politike, derisa shkroi
poezi i frymëzuar nga pasioni dhe dashuria e madhe dhe e pashpresë për Sophie
von Lowenthal, gruan e mikut të tij. (Që na kujton dashurinë e pashpresë të
djaloshit Verter) Më vonë te Lenau, u vërejtën shenja të sëmundjes mendore njëjtë
si te Serembe.
Përafrim mes Leopardit dhe Serembes është edhe vdekja. I pari e kërkon atë, ndërsa i dyti është i mllefosur me jetën, dhe dëshiron ta hedh. Pra, te të dy poetët jeta personale bëhet e rëndësishme në krijimtarinë e tyre. Përveçse shpirtërisht, ata janë të lënduar edhe fizikisht sepse Leopardi humb sytë si i ri, kur lexon pandërprerë dhe përcillet nga deformimet trupore, ndërsa Serembe pas problemeve të vazhdueshme që pati me vesh, më në fund humb të dëgjuarit dhe këto përvoja të hidhura jehojnë në vargje, përmes zërit të vetëm të tyre – poezisë. /KultPlus.com
[1] Zef Serembe, V1, Vjersha, Rilindja, Prishtinë, 1985, f.
155
[2] Giacomo
Leopardi, Antologji e prozës dhe e poezisë,
Plejad, 2001, (Përktheu Dritan Thomollari) f.119-120