Laureatja e njohur e Nobelit dhe ish-poetja amerikane, Louise Glück, ndërroi jetë në moshën 80-vjeçare. Redaktori i saj, Jonathan Galassi, konfirmoi vdekjen e saj, përcjell KultPlus.
Glück u lavdërua për poezinë e saj të përmbledhur dhe të çiltër, shpesh duke u thelluar në tema të trishtimit, mitologjisë klasike dhe reflektimeve filozofike. Në vitin 2020, ajo mori çmimin Nobel për Letërsinë, me gjyqtarët që vlerësuan “zërin e saj të pagabueshëm poetik” dhe aftësinë e saj për ta bërë “ekzistencën individuale universale” përmes bukurisë së ashpër dhe heshtjes elokuente.
E lindur në New York City në vitin 1943, Glück mori frymëzim nga mitologjia klasike, Shekspiri dhe Eliot gjatë gjithë karrierës së saj pjellore. Ajo fitoi çmimin Pulitzer në vitin 1993 për koleksionin e saj “Wild Iris”, i cili eksploronte temat e vuajtjes, vdekjes dhe rilindjes. Puna e saj e gjerë përfshinte mbi një duzinë librash me poezi, ese dhe një fabul në prozë, “Marigold and Rose”. Ajo mori disa vlerësime, duke përfshirë çmimin Bollingen për arritje jetësore në 2001, Çmimin Kombëtar të Librit në 2014 dhe Medaljen Kombëtare të Shkencave Humane në 2015 për poezinë e saj të fuqishme lirike.
Pavarësisht përballjes me sfida personale, duke përfshirë anoreksinë nervore gjatë moshës madhore të hershme, përkushtimi i Glück-ut ndaj poezisë dhe udhëtimi i saj përmes psikanalizës e lejuan atë të zhvillonte një zë të veçantë dhe një karrierë pjellore. Ajo u mësoi shkrimtarëve aspirues në institucione si Stanford dhe Yale dhe la gjurmë të pashlyeshme në poezinë bashkëkohore amerikane. /KultPlus.com
Ka vdekur në moshën 80-vjeçare poetja e njohur amerikane dhe fituese e çmimit Nobel në letërsi, Louise Glück.
Ajo mori një Nobel në vitin 2020, duke u bërë poetja e parë amerikane që fitoi këtë nder që nga TS Eliot më shumë se 70 vjet më parë.
Poezitë e saj shpesh flisnin për trauma dhe zhgënjim, me poezinë e saj më të famshme, “Mock Orange”, duke vënë në dyshim vlerën e dashurisë dhe seksit.
Vdekja e Glück u konfirmua nga botuesit e saj të premten.
“Poezia e Louise Gluck i jep zë nevojës sonë të pabesueshme, por të pathyeshme për njohuri dhe lidhje në një botë shpesh jo të besueshme”, tha në një deklaratë redaktori i saj për një kohë të gjatë, Jonathan Galassi. “Puna e saj është e pavdekshme”.
Një mik i tha New York Times se ajo vdiq nga kanceri në shtëpinë e saj në Kembrixh, Massachusetts.
Glück ishte poete amerikan laureat nga viti 2003 deri në vitin 2004 dhe së fundi ka punuar si profesoreshë e anglishtes në Universitetin e Yale dhe profesoreshë e poezisë në Universitetin Stanford.
Asaj iu dha pothuajse çdo çmim që mund të shpresonte një poet amerikan.
Gjyqtarët e Nobelit në vitin 2020 e lavdëruan atë për “zërin e saj të pagabueshëm poetik që me bukurinë e rreptë e bën ekzistencën individuale universale”.
Ajo fitoi çmimin Pulitzer në vitin 1993 për koleksionin e saj “The Wild Iris”, një libër me poezi që trajtonte temat e vuajtjes, vdekjes dhe rilindjes.
Nderimet e tjera të saj përfshijnë Çmimin Bollingen 2001 për Poezinë, Çmimin Wallace Stevens, dhënë në 2008, Çmimin Kombëtar të Librit në 2014 dhe një Medalje Kombëtare të Shkencave Humane, dhënë në 2015 nga Barack Obama.
Glück, emri i së cilës shqiptohet “Glick”, lindi në 1943 në Nju Jork dhe botoi më shumë se një duzinë librash me poezi gjatë jetës së saj.
Veprat e saj ishin të shkurtra, shpesh më pak se një faqe dhe fokusoheshin në realitetin e dhimbshëm të të qenit njeri, duke trajtuar tema si vdekja, fëmijëria dhe jeta familjare.
Ajo gjithashtu mori frymëzim nga mitologjia greke dhe personazhet e saj, si Persefona dhe Euridika, të cilët shpesh janë viktima të tradhtisë.
Libri i saj debutues, i botuar në vitin 1968, u titullua “Firstborn” dhe u botua pasi ajo u largua nga kolegji dhe pati divorcin e parë nga dy.
Babai i saj, i cili ndihmoi në shpikjen e thikës X-Acto, e inkurajoi të shkruante. Por ajo kishte një fëmijëri të vështirë, e cila përfshinte trajtim spitalor për anoreksi.
“Ndërveprimet e mia me botën si një qenie sociale ishin të panatyrshme, të detyruara, performanca dhe unë isha më e lumtur duke lexuar,” tha ajo për fëmijërinë e saj në një intervistë të vitit 2006.
Për një shembull të punës së saj, shikoni vargun e fundit të poemës së saj Nostos, i emërtuar nga një term grek që do të thotë “kthim në shtëpi”.
Louise Glück (1943) është njëra ndër poetet më fundamentale bashkëkohore amerikane. Njihet për precizitetin diskursiv, ndjeshmërinë e thellë dhe depërtimet shumështresore përbrenda temave të vetmisë, dëshpërimit ekzistencial, agonisë, krizave në raportet familjare, dështimeve në dashuri dhe vdekjes.
Autore e 14 veprave me poezi: “Firstborn”, (1968); “The House on Marshland”, (1975); “Descending Figure”, (1980); “The Triumph of Achilles”, (1985); “Ararat”, (1990); “The Wild Iris”, (1992); “Meadowlands”, (1997); “Vita Nova”, (1999); “The Seven Ages”, (2001); “Averno”, (2006); “A Village Life”, (2009); “Poems: 1962–2012”, (2012); “Faithful and Virtuous Night”, (2014), si dhe “Winter Recipes from the Collective”, (2021).
Gjithashtu i ka botuar edhe dy përmbledhje me ese: “Proofs and Theories: Essays on Poetry”, (1994) dhe “American Originality: Essays on Poetry”, (2017).
Fituese e shumë çmimeve dhe nderimeve: Çmimi për Letërsi i Akademisë Amerikane të Arteve dhe Letrave (1981), Çmimi Pulicer për “Wild Iris” (1993), anëtarësim në Akademinë Amerikane të Arteve dhe Shkencave (1993), Poete Laureate e Shteteve të Bashkuara të Amerikës (2003 – 2004), Çmimi Kombëtar i Librit për “Faithful and Virtuous Night” (2014), anëtarësim në Shoqatën Amerikane të Filozofisë (2014), Medalja Kombëtare për Shkenca Humanistike (2015), etj.
Në vitin 2020 u shpërblye me Çmimin Nobel për Letërsi, “për zërin e saj jashtëzakonisht autentik poetik, i cili me bukuri të ashpër ekzistencën individuale e shndërron në universale”.
Louise Glück: 3 & 3
Tri poezi dhe tri tregime
Përktheu nga anglishtja: Artan Muhaxhiri
Triumfi i Akilit
Në rrëfimin e Patroklit
askush nuk mbijeton, bile as Akili
i cili pothuajse ishte perëndi.
Patrokli i ngjante atij; ata vishnin
parzmore të njëjtë.
Gjithmonë në këso miqësish
njëri i shërben tjetrit, njëri është më pak se tjetri:
hierarkia
është përherë e dukshme, ndonëse legjendave
s’mund t’iu zihet besë –
burimi i tyre është mbijetuesi,
dikush që është braktisur.
Çfarë ishin anijet e kallura greke
krahasuar me këtë humbje?
Në tendën e tij, Akili
vuante me tërë qenien
dhe perënditë panë
se ai ishte një njeri tashmë i vdekur, viktimë
e pjesës që e donte,
pjesës që ishte e mortshme.
The Triumph of Achilles, 1985.
I egri iris
Në fund të vuajtjes sime
ishte një derë.
Dëgjoni këtu: ç’quani ju vdekje
unë e mbaj mend.
Përmbi, zhurmat, degë pishe
që lëvizin.
Pastaj asgjë. Dielli i ligshtë
regëtinte mbi sipërfaqen e thatë.
Është e tmerrshme të mbijetosh
si vetëdije
e varrosur në tokën e errët.
Atëherë mbaroi: nga çfarë ke frikë,
të qenit
shpirt dhe pamundshëm
të flasësh, me fund të befshëm, toka e ngjeshur
që lakohet paksa.
Ç’pandeha të ishin
zogj, yryshnin drejt kaçubave të ulëta.
Ty që nuk të kujtohet
kalimi prej botës tjetër,
të them që mund të flas përsëri: çfarëdo që
kthehet nga harresa, kthehet
për të gjetur zë:
Nga qendra e jetës sime buroi
një shatërvan i madh, hije kaltërmbyllta
mbi ujin e detit kaltërçelë.
The Wild Iris, 1992.
Kinseportokalli
S’është hëna, po të them.
Janë këto lule
që po e ndriçojnë oborrin.
I urrej ato.
I urrej, njëjtë siç e urrej seksin,
gojën e burrit
që ma mbyll gojën mua, trupin
paralizues të burrit –
dhe britmën që gjithmonë e bishtnon,
të ulëtin, ofenduesin,
parakusht të bashkimit –
Në mendjen time sonte
dëgjoj pyetjen dhe gjurmimin e përgjigjes
të shkrira në një tingull
që bymehet e bymehet dhe pastaj
ndahet në vetje të vjetra,
antagonizma të lodhur. A e sheh?
Na kanë mashtruar.
Dhe aroma e kinseportokallit
rrymon tejpërtej dritares.
Si mund të prehem?
Si mund të jem e paqësuar
kur ai kundërmim ende
është i pranishëm në botë?
The Triumph of Achilles, 1985.
* * *
Teoria e kujtesës
Shumë, shumë kohë më parë, para se të isha artiste e dërrmuar, e vrerosur me mall, por e paaftë për të krijuar lidhje të qëndrueshme, shumë kohë para kësaj, unë isha sundimtare lavdiplote, përbashkuese e gjithë vendit të ndarë. Kështu më tha fallxhorja që ma këqyri pëllëmbën. Gjëra të mrekullueshme, më tha, do të të ndodhin – ose ndoshta të kanë ndodhur: është e vështirë të jem e sigurt. Sidoqoftë, shtoi ajo, cili është dallimi? Në këtë çast ti je një fëmijë që i ka duart e kapura me fallxhoren. Gjithçka tjetër është hipotezë dhe ëndërr.
Vepra e prozës
Kur e shfletova faqen e fundit, pas shumë netëve, më mbërtheu një valë pikëllimi. Ku u zhdukën të gjithë, njerëzit që dukeshin aq të vërtetë? Për ta shpërqendruar veten, dola jashtë në natë: instinktivisht, ndeza një cigare. Në errësirë, cigarja flakëronte si zjarr i ndezur nga një i mbijetuar. Por, kush do ta shohë këtë dritë, këtë pikë të vogël mes yjesh pafund? Qëndrova për pak në terr, me cigaren që shndriste dhe zvogëlohej, ndërsa çdo frymëmarrje më shkatërronte qetësisht. Sa e vogël ishte, sa e shkurtër. E shkurtër, e shkurtër, por tash brenda meje, ku yjet s’mund të jenë kurrë.
Çifti në park
Një burrë ec i vetëm në park dhe pranë tij ec një grua, po ashtu e vetme. Si mund ta dihet kjo? Duket sikur ekziston një vijë mes tyre, si vija në fushën e lojës. Dhe prapë, në një fotografi ata mund të shfaqen si çift bashkëshortor, të rraskapitur me njëri-tjetrin dhe shumë dimrat e duruar së bashku. Në një kohë tjetër, ata mund të jenë të huaj gati për t’u takuar rastësisht. Asaj i bie libri i vet: përkulet për ta marrë, e prek, padashur, dorën e tij dhe zemra e saj shpërthen si kuti muzikore fëmijësh. Prej kutisë del një balerinë e vogël, e drunjtë. Unë e kam krijuar këtë, mendon burri; ndonëse ajo mund të rrotullohet vetëm në vend, prapëseprapë është njëfarë valltare, jo vetëm copë e thjeshtë druri. Ky duhet të jetë shpjegimi i muzikës enigmatike që vjen prej drurëve.
Nuk asht gja e vogël, kjo ardhje Kjo melodi. Rrnesa Me ta asht kanë n’ ethe qysh prej fillimit Para gjashtëmbëdhjetë vjetve. Për gjashtëmbëdhjetë vjet Unë kam pritë gjanat me u ndreq. M’ duhet me qesh. Besoni, andrroja me u shu deri n’ vdekje Ose ai me u dashunu prapë e ma ja lanë hilen Dikuj tjetër. Eh po, kujtoj që e ka ba. Sikur e ndjeva nji mungesë, e sot, e kish lanë Vezën e pjekun që m’ këqyrke me ngulm si nji sy i venitun, Bukën se kish prek. / KultPlus.com
Tetori njihet edhe si muaji i Çmimit Nobel, pasiqë gjatë dy javëve të para të tetorit zbulohen emrat e laureatëve e këtyre çmimeve në shkencë, ekonomi, çmimi për paqe e letërsi.
Pas ndarjes së çmimit për Kimi, sot u nda Çmimi Nobel në Letërsi 2020 i i cili u nda për poeten amerikane Louise Glück “për zërin e saj poetik të pagabueshëm që me një bukuri të rreptë e bën ekzistencën individuale universale”. / KultPlus.com
