Ekziston një enigmë që i ka magjepsur të gjithë shkencëtarët: kur Toka u formua 4,5 miliardë vjet më parë, planeti ynë në thelb ishte një top shkëmbi i shkrirë, sipas BBC.
Uji që mund të ketë qenë i pranishëm gjatë formimit të planetit – me siguri do të ishte zhdukur menjëherë. Megjithatë, sot, uji mbulon rreth 70% të sipërfaqes së Tokës.
Pra, nga erdhi i gjithë ky ujë? Dhe akoma më intriguese, kur mbërriti në Tokë?
Një ekip kërkimor nga Universiteti i Emirateve të Bashkuara Arabe ka publikuar së fundmi një studim të ri në “Nature Astronomy”, një nga revistat kryesore ndërkombëtare në astronomi.
Studimi paraqet prova të reja që sugjerojnë se uji ekzistonte në univers para se të formoheshin blloqet ndërtuese të galaktikës sonë, gjë që sfidon dhe ripërcakton kuptimin shkencor të formimit të ujit dhe potencialin për jetë në universin e hershëm.
Dr. Muhammad Abdul Latif, Profesor i Asociuar në Departamentin e Fizikës në Universitetin e Emirateve të Bashkuara Arabe dhe autor kryesor i studimit, shpjegoi se hulumtimi hedh dritë mbi rolin e supernovave të para në formimin e ujit.
“Grumbullime të dendura të pasura me ujë mund të kenë formuar disqe proto-planetare, duke çuar potencialisht në krijimin e planetëve të qëndrueshëm në agimin e universit dhe mundësinë e ekzistencës së jetës shumë më herët sesa mendohej më parë”, tha ai.
Studimi ka tërhequr vëmendje të konsiderueshme globale.
Toka e hershme nuk ishte një vend miqësor me ujin – një peizazh i shkëmbinjve të shkrirë, shpërthimeve vullkanike dhe bombardimeve të vazhdueshme nga kometat dhe asteroidet, me nivele të larta të rrezatimit diellor. Këto kushte do ta kishin avulluar ujin.
Gjithashtu, Prof. Richard Greenwood nga “Open University”, tha se bërthama prej hekuri e shkrirë e Tokës do të kishte qenë një top ndryshku nëse do të kishte pasur ujë në përzierjen proto-tokë.
Pra, nëse uji nuk ka qenë gjithmonë këtu, nga ka ardhur?
Në Muzeun e Historisë Natyrore në Londër, Prof. Sara Russell ka krahasuar “gjurmën e gishtërinjve” izotopike të ujit të Tokës me ujin e gjetur në asteroidin Bennu – të kapur dhe të sjellë nga misioni i fundit i NASA-s “Osiris Rex”. / atsh/ KultPlus.com
Studiuesit kanë gjetur prova për një rezervuar të madh nëntokësor me ujë të lëngshëm në Mars – mjaftueshëm për të mbushur oqeanet në sipërfaqen e planetit.
Duke përdorur të dhënat e “Insight lander” – eksploruesi i parë robotik i hapësirës i NATO-s, shkencëtarët vlerësuan se sasia e ujërave nëntokësore mund të mbulojë të gjithë Marsin në një thellësi prej një deri në dy kilometra.
Por ekspertët thonë se rezervuari nuk ka gjasa të jetë shumë i dobishëm për këdo që përpiqet ta përdorë atë për të furnizuar një koloni të ardhshme të Marsit.
Ai ndodhet në çarje dhe pore të vogla në shkëmb në mes të kores marsiane, midis 11,5 dhe 20 kilometra nën sipërfaqe. Edhe në Tokë, shpimi i një vrime një kilometër të thellë është një sfidë.
“Të kuptuarit e ciklit të ujit marsian është i rëndësishëm për të kuptuar evolucionin e klimës, sipërfaqes dhe brendshme. Një pikënisje e dobishme është të identifikoni vendndodhjen dhe sasinë e ujit”, the Vashan Wright, një ish-student postdoktoral në UC Berkeley, në SHBA, i cili tani është asistent profesor në Institutin Scripps të Oqeanografisë në UC San Diego.
Shkencëtarët në Tokë kanë dërguar shumë sonda dhe tokëzues në Mars për të zbuluar se çfarë ndodhi me ujin që ishte në planet rreth 3 miliardë vjet më parë – si dhe kur ndodhi – dhe nëse jeta ekziston apo ekzistonte në planet.
Ekspertët sugjerojnë se gjetjet janë një tregues se pjesa më e madhe e ujit nuk ka ikur në hapësirë, por është filtruar në kore.
Studiuesit përdorën të dhënat që “InSight lander” mblodhi gjatë një misioni 4-vjeçar që përfundoi në 2022.
Toka mblodhi informacion nga toka direkt nën të, duke përfshirë shpejtësinë e valëve të Marsquake.
Duke përdorur një model të informuar nga një teori matematikore e fizikës shkëmbore, studiuesit përcaktuan se prania e ujit të lëngshëm në kore shpjegoi në mënyrë më të besueshme të dhënat.
“Ndërsa të dhënat e disponueshme shpjegohen më së miri nga një kore e mesme e ngopur me ujë, rezultatet tona nxjerrin në pah vlerën e matjeve gjeofizike dhe kufizimet më të mira në mineralogjinë dhe përbërjen e kores së Marsit”, shkruan autorët.
Gjetjet janë publikuar në revistën “Proceedings of the National Academy of Sciences”./atsh/ KultPlus.com
Nga uji që mbulon pjesën më të madhe të Tokës te oksigjeni, këtu janë disa gjëra të çuditshme rreth planetit tonë, që shkenca ende nuk i kupton plotësisht.
Nga vjen uji? Ai mbulon 70 përqind të sipërfaqes së Tokës dhe e fiton atë pseudonimin “planeti blu”. E megjithatë … prej nga ka ardhur?Shumica e shkencëtarëve besojnë se kur u formua Toka, ishte një planet i thatë dhe shkëmbor.
Teoria më popullore shkencore pohon se H2O arriti në formën e disa asteroideve të mëdha të mbushura me akull. Një tjetër sugjeron që uji në të vërtetë ka qenë rreth e rrotull që nga formimi i Tokës dhe se toka formuese e mbajti atë larg nga retë e gazit dhe pluhurit që formoi sistemin diellor.
Po oksigjeni? Një tjetër gjë që është provuar shumë e dobishme për krijesat që jetojnë në Tokë është oksigjeni i planetit.
Dhe ndërsa ne në të vërtetë e dimë se si u krijua – rreth 2.4 miliard vjet më parë, kur krijesat mikroskopike të quajtura cianobakteret lëshuan oksigjenin si produkt të mbeturinave, duke mbushur atmosferën me të.
Pas kësaj, niveli i oksigjenit në atmosferën e Tokës pati disa luhatje derisa më në fund u stabilizua rreth 540 milionë vjet më parë. Që atëherë, ajo ka mbetur në nivelin e frymëmarrjes që ne përjetojmë sot. Por çfarë e bëri atë të stabilizohet papritmas? Kjo mbetet një nga misteret më të mëdha shkencore rreth planetit tonë.
Çka e shkaktoi shpërthimin e kambrave? Jo, Shpërthimi i Kambrianit nuk ishte ai ai i Big Bang.
Ajo i referohet shpërthimit të jetës komplekse që ndodhi në Tokë rreth 540 milionë vjet më parë. Për pjesën më të madhe të historisë së Tokës më parë, jeta ishte përbërë kryesisht nga bakteret, eukariotet dhe bimët ultra-të thjeshta. Por në fillim të periudhës së Kambrias, evolucioni duket se i nënshtrohet një shtrirjeje të rritjes, dhe krijesat komplekse filluan të evoluoheshin në një formë që nuk u pa më parë. Papritmas, format e jetës kishin trurin, sytë dhe skeletet.
Shumica e krijesave të gjalla sot mund të gjurmojnë prejardhjen e tyre në periudhën e Kambrias. Disa shkencëtarë besojnë se Shpërthimi i Kambrianit ndodhi si rezultat i oksigjenit të lartpërmendur, i cili u stabilizua në të njëjtën kohë.
A do të jemi ndonjëherë në gjendje të parashikojmë tërmetet? Ne ende nuk kemi qenë në gjendje të dalim me një mënyrë për të parashikuar me saktësi tërmetet.
Ne me siguri mund të provojmë, por teknologjia jonë aktuale mund t’i parashikojë ato me saktësi sa një parashikim moti, dhe ne të gjithë e dimë se si funksionon kjo. Ne e dimë se tërmetet fillojnë kur shkëmbinjtë godasin nëntokë dhe dërgojnë valë sizmike drejt sipërfaqes, por nuk e kemi kuptuar pse ndodh apo si ta parashikojmë atë.
Kur filloi procesi i tektonikës së pllakave? Një pjesë e arsyes që parashikon tërmetet që është aq e vështirë për tu bëre, vjen nga fakti se ne nuk dimë shumë për procesin që i shkakton ata: tektonika e pllakave. Korja e Tokës përbëhet nga disa pllaka tektonike zhvendosëse. Sidoqoftë, shkencëtarët mund të spekulojnë se kur dhe si filloi procesi. Një pjesë e arsyes pse është kaq e vështirë për të zbuluar misteret prapa këtyre pllakave është sepse nuk ka pothuajse asnjë dëshmi gjeologjike të mbetur nga një kohë kaq e gjatë.
Çfarë ka brenda bërthamës së Tokës? Ka shumë më tepër nën Tokë sesa në sipërfaqen e saj; shumica e planetit sferik mbetet praktikisht i pashkelur.
Arsyeja për këtë, sigurisht, është se kushtet nën sipërfaqen e Tokës janë jo mikpritëse. Ne e dimë se shtresa nën kore, manteli, është i përbërë kryesisht nga shkëmbi solid silikat. Por zemra e planetit tonë mbetet një mister.
Çfarë ndodhi vërtet me dinosaurët?
Për miliona vjet, ata ishin sundimtarët e padiskutueshëm të botës prehistorike; mjerisht, sot ata nuk janë gjë tjetër përveç burimit të magjisë së muzeut dhe spektaklit kinematik. Çfarë, saktësisht, i bëri këto krijesa masive të përmbushnin fundin e tyre evolucionar 65 milionë vjet më parë? Ekzistojnë disa teori të përhapura: një sugjeron se një asteroid gjigant goditi Tokën. Tjetra sugjeron se ishte një seri katastrofike e shpërthimeve vullkanike. Sidoqoftë, në të dyja rastet, rezultati do të ishte mjaft i njëjtë: pluhuri dhe mbeturinat do të kishin bllokuar diellin, duke dëmtuar proceset jetësore si fotosinteza.
Temperatura e Tokës gjithashtu do të ishte rritur në mënyrë të rrezikshme për shkak të të gjitha gazeve serrë në atmosferë. Të dyja hipotezat e aktivitetit të asteroidit dhe vullkanit janë mbështetur nga zbulime të rëndësishme shkencore.
Si o formua Hëna? Shumë besojnë se hëna u formua për shkak të një përplasjeje midis Tokës dhe një protoplaneti pak më të vogël. Mostrat nga misioni Apollo, megjithatë, kanë treguar se përbërja kimike e hënës është shumë e ngjashme me atë të Tokës. Kjo sugjeron se hëna nuk mund të ketë qenë një trup i veçantë, por në të vërtetë u formua nga një pjesë e vetë planetit Tokë. Një teori e tretë, duke sugjeruar se hëna ishte një trup i veçantë që u tërhoq në orbitën e Tokës…
Si e mori Toka emrin? Ja një fakt: Toka është i vetmi planet në sistemin tonë diellor, emri i të cilit nuk vjen nga një zot romak apo grek.
Emri “Toka” vjen nga fjalët e vjetra angleze dhe gjermane për “tokë”, por askush nuk e di me siguri kur u krijua, ose nga kush. Teoria primare për pse emri i Tokës nuk vjen edhe nga mitologjia është se njerëzit e lashtë nuk ishin në dijeni se Toka ishte një planet si të gjithë të tjerët. Ata mendonin se planetet e tjerë ishin trupa qiellorë që rrotulloheshin rreth Tokës dhe i emëronin ato në përputhje me rrethanat. Megjithatë, nuk ka dëshmi konkrete për këtë teori.
Si u formuan kraterët siberianë? Këto kratere janë një nga misteret më të çuditshme të Tokës dhe më të fundit-gjeologjike. E vendosur në gadishullin Yamal të Rusisë dhe gadishullit Gydan, këto vrima masive të hapura u zbuluan në vitin 2014 dhe nuk kanë ndalur ndryshimin që prej asaj kohe. Ato janë rritur më shumë dhe më të shumtë. Shpjegimi më i zakonshëm sugjeron që ato vijnë nga flluska të gazit metan që shpërthen si nxehtësia siberiane nxehet, por kjo nuk mund të ndodhë. /syri/ KultPlus.com
Në Ditën Botërore të Ujit, ekspertët politikë dhe shkencëtarët nga Forumi Botëror Ekonomik publikuan raportin në të cilin theksojnë se në të ardhmen luftërat do të zhvillohen për shkak të këtij lëngu të çmueshëm.
Sa më shumë të kalojë koha, popullata botërore do të shtohet, ndërsa burimet e ujit do të jenë gjithnjë e më të pakta, që do të jetë çark për konflikte në gjithë botën. / Koha.net / KultPlus.com
