Sabato: Nëna ime gjithmonë më fliste shqip

Posted on by Kult Plus

Ernesto Sabato është shkrimtar argjentinas me prejardhje arbëreshe. Ai ka lindur më 24 qershor të vitit 1911. Sot, KultPlus sjell një shkrim për shkrimtarin dhe eseistin argjentinas me prejardhje arbëreshe.

Familja e tij kishin njëmbëdhjetë fëmijë, të gjithë djem. Ernesto ishte fëmija i dhjetë i familjes Sabato. Ditën që lindi, vëllau më i madh vdiq dhe e ëma e pagëzoi Ernesto sipas vëllait të tij. Ai kreu shkollën e mesme më 1928 dhe u regjistrua në Universidad de La Plata, ku studioi fizikë dhe matematikë. Sabato ka lindur në Rojas, provincia de Buenos Aires në Argjentinë më 24 qershor, 1911. Nëna e tij Juana Maria Ferrari rridhte nga një familje arbëreshe e Italisë, ndërsa babai i tij, Franciso Sabato, po ashtu ishte nga Italia.

Nga Luan Rama

Ernesto Sabato, shkrimtari i shquar argjentinas dhe ndër më të mëdhenjtë e kontinentit latino-amerikan ka shumë vite që ka vdekur. Një shkrimtar që jetoi gjatë, shumë gjatë dhe që pothuaj një dhjetëvjeçar ai u shkëput nga letërsia, pasi nuk shikonte mirë nga sytë, çka e pengonte të shkruante. Atëherë ai iu kthye pikturës, të cilën e pëlqente që në rininë e tij.

Në moshë të thyer, ai pikturonte atje në kopshtin e tij, mes cicërimave të zogjve dhe muzikës klasike, shpesh Brahms, të cilin e pëlqente në veçanti. Shkrimtarin e takova pikërisht kur do të shkonte në Shqipëri, për të marrë “Çmimin Kadare”, por nuk ishte çmimi ai që e grishte të shkonte në Shqipëri.
Ajo që e shtynte ishte se para vdekjes, të mund të shikonte vendin e të parëve të tij, vendin nga ku ishin nisur pararendësit pas pushtimit të Shqipërisë nga perandoria osmane. Familja e tij kishte jetuar disa shekuj në Kalabri gjersa më në fund, familja kishte emigruar në Argjentinë, si shumë familje të tjera të shqiptarëve të Italisë së Jugut.

Unë u takova me Sabaton dy herë radhazi në “Hotelin Madison”, në Saint-Germain-des-Près, një ndërtesë tipike parisiene dhe e stilit të vjetër, ku ai vinte gjithnjë. Ashtu me syze të zeza për të mbrojtur dhe atë shikim të dobët që i kishte mbetur, edhe pse 85-vjeçar, ai ishte si një burrë në moshë mesatare, jo vetëm se ishte thjesht me një këmishë, por sepse nuk ishte i shëndoshë, pra kishte një trup atleti.

Nga Ernesto Sabato kisha lexuar kohë më parë një tregim të botuar në shqip si dhe librin e fundit të tij “Engjëlli i errësirave”, një roman tronditës, që më 1977 ishte shpallur në Francë si libri më i mirë i huaj i atij viti.

Atë paradite me diell, në hollin e poshtëm të atij hoteli simpatik në frymën e viteve 30’ të shekullit XX, në fillim zbriti impresario e tij, një grua rreth të pesëdhjetave, me një fytyrë të ëmbël. Një ditë më parë, ata kishin pasur një konferencë shtypi dhe tani ajo po interesohej për organizimin e takimeve të tjera me gazetarë, botues, intelektualë parisianë dhe miq të vjetër të Sabatos, i cili Francën e kishte si një atdhe të dytë.

Pas pak zbriti një burrë me shtat mesatar, jo i shëndoshë dhe me një palë syze të errëta, që kishte një buzëqeshje të gëzuar në fytyrë. Pikasa që mikesha e tij e shihte me një lloj adhurimi, madje dhe më shumë se kaq, çka më vonë mora vesh se pas vdekjes së gruas së tij, impresario bashkëjetonte me të, edhe pse kishin një diferencë prej afro 35 vjetësh.

Ai më shtrëngoi fort në krahë, me një dashuri që nuk kishte të bënte thjesht me mua, por me shqiptarët në përgjithësi. Ishte një takim që ai e kishte dëshiruar vite me radhë, por që nuk mund ta realizonte, siç më tha, gjatë kohës së diktaturës shqiptare.

Ishte i gëzuar gjithashtu edhe sepse shqiptarët kishin preferuar letërsinë e tij, edhe pse ai ishte mjaft modest dhe shpesh nihilist për romanet dhe shkrimet e tij. “Jam shumë i gëzuar që po shkoj në Shqipëri. Andej rrjedh gjaku i të parëve të mi, që nga koha e Skënderbeut!” Ndjeva në zërin e tij një lloj krenarie dhe gëzimi të pazakontë.

Ernesto Sabato ishte nga shkrimtarët më të mëdhenj latino-amerikanë krahas Borgesit, Gabriel Markez, Asturias dhe Kortazar. Njëkohësisht ai ishte një eseist i njohur që kishte shkruar shumë ese mbi artin, filozofinë dhe procesin krijues. Tri ishin romanet e vetme të tij, që e kishin bërë të njohur në të gjithë botën: “Tuneli”, “Alejandra” dhe “Engjëlli i errësirave”. Libri i fundit, ashtu si dhe në tërësi letërsia e tij, ishin të lidhura me çaste të rëndësishme të jetës së tij.

Ai kishte lindur më 24 qershor të vitit 1911, në Rojas, jo larg Buenos Aires, ku u vendos fillimisht familja e tij.

I ati ishte një italian, që instaloi një mulli në Rojas. Quhej Don Francisco Sabato. Në Argjentinë në atë kohë emigronin shumë arbëreshë, madje dokumentet e hershme flasin edhe për vitet 1860 kur ata vendoseshin në krahinën e Lujas.

Studimet e mesme Sabato i kreu në një kolegj të La Platas, larg familjes, ndërsa ato universitare në Buenos Aires. Në vitin 1938, si doktor i shkencave fizike e matematike të Universitetit të La Platas, ai mori një bursë nga Shoqata për Progresin dhe Shkencën, e drejtuar nga prof. Houssay, “Çmimi Nobel”, për të mundur që të studiojë rreth radioaktivitetit në Francë.

Kështu ai u nis të punonte pranë laboratorëve të Marie dhe Joliot Curie, në Paris. Më 1945 botoi romanin e tij të parë “El Tunel” (Tuneli) dhe u vlerësua me çmimin e parë për letërsinë në Buenos Aires. Më 1948, shkrimtari ekzistencialist francez Albert Camus, u mor me botimin e këtij romani në gjuhën frënge, botim i shtëpisë botuese “Gallimard”, çka e bëri atë menjëherë të njohur në të gjithë botën letrare.

Pas një sërë shkrimesh e librash kritikë dhe ese, ai botoi romanin e tij të dytë “Alejandra” apo në titullin origjinal “Sobre Heroes y tombas”, i cili u vlerësua me disa çmime ndërkombëtare.

Më 1974 botoi librin e tij të tretë të rëndësishëm “Abaddon el Exterminador” apo “Engjëlli i errësirave”, duke u vlerësuar me Çmimin e Madh të Nderit të shoqërisë së shkrimtarëve argjentinas, si dhe me çmime të tjera ndërkombëtare.

Sabato njihet si një autor i nderuar nga shumë çmime ndërkombëtare midis të cilave “Çmimi Servantes”, në Spanjë, “Çmimi Gabriela Mistral” në Uashington, “Çmimi Jerusalem” në Izrael etj. Ai është njëkohësisht dhe “Doctor Honoris Causa” i shumë universiteteve të botës dhe do të ishte nder për universitetin shqiptar që ai të kishte të njëjtin titull edhe në Shqipëri.

Ato ditë, në hollin e hotelit, unë e pyeta për jetën e tij, letërsinë, artin dhe angazhimin e tij politik. Dhe ja biseda jonë:

– Para se t’ju takoja, në një nga librat e botuar pashë një fotografi të nënës suaj, të cilën ju e krahasoni me perëndinë. Ju jeni në prehrin e saj, rrethuar edhe nga vëllezërit e tjerë. Fytyra e saj kishte diçka të ngjashme me gratë e Jugut të Shqipërisë të fillimit të këtij shekulli; ishte një fytyrë stoike.

– Nëna ime ka jetuar gjithnjë me nostalgjinë e të parëve të saj. Gjithmonë ajo fliste shqip me të vëllain e saj. Madje edhe sot më kujtohen disa fjalë shqip që kanë të bëjnë me bukën, shtëpinë… Ajo rridhte nga një familje e vjetër e vendosur në Kalabri, në “Magna Grecia” siç quhej atëherë, fill pas vdekjes së Skënderbeut, në fshatin San Martino.

Historia e Skënderbeut, e këtij princi mesjetar shqiptar më ka tërhequr gjithnjë: jeta e tij në oborrin e sulltanit në Stamboll, ikja me një grup kalorësish për të çliruar Shqipërinë, lufta e tij legjendare 25-vjeçare në mbrojtje të atdheut të vet, por edhe të Evropës… Jo më kot venedikasit e kanë cilësuar “princ të Krishterimit”. Pra, nga mijëra familje shqiptare që shkuan në Kalabri, nën mbrojtjen e mbretit të Napolit, mik dhe aleat i Skënderbeut, ishte edhe familja e nënës sime, e cila u vendos fillimisht në Santa Martino de Finita (përpara quhej Santo Martino de Finito).

Mbaj mend që gjyshja e nënës sime quhej Maria Gjuzepina e San Marcos (fshati ku jetonin në atë kohë), një grua e hekurt dhe me karakter të fortë, por edhe një grua e mrekullueshme.

Kur nëna ime u martua, ajo i kishte dhënë një unazë të vjetër të familjes me inicialet M. S. pra San Marco. Këtë unazë, para se të vdiste, nëna ime ia dha gruas sime, Matildës, ndërsa më pas ajo ia dha mbesës sime që quhet Marina Sabato. Kështu kjo unazë e vjetër shqiptare shtegton nga brezi në brez.

– A e keni vizituar ndonjëherë atë vend?

– Po, kam pasur shumë dëshirë të njihja vendbanimin e hershëm të të parëve të mi dhe prandaj dhe e kam vizituar. Tashmë dua të kthehem edhe një herë, ndoshta për herë të fundit. Dua të shkoj në kujtim të nënës sime që e thërrisja “mama”, dhe ta shoh patjetër atë fshat. Historia e gjyshes sime është interesante. Një shqiptar ra në dashuri me të, por ajo nuk donte të martohej. Më së fundi, ajo u martua me një shqiptar tjetër të quajtur Ferrari. (Ju e dini që në ato kohëra shumë shqiptarë morën mbiemra italianë, por në fakt mbiemri i tij i vërtetë ishte Papi). Në fakt, nëna e saj nuk donte që ajo të martohej me të, pasi vëllai i tij ishte një prift, një qejfli femrash, por mjaft elokuent e inteligjent. E shkreta mama, kur shkonte në kishë, ajo qante nga fjalët e priftit elokuent dhe kur vinte në shtëpi e urrente atë.

Në të vërtetë, prifti dhe vëllai i tij, rridhnin nga një familje shumë e pasur shqiptare, me titull “markez”, por më pas, ata e kishin humbur gjithë pasurinë e tyre. Vitet kaluan dhe gjyshi im vdiq shpejt, në moshën 40-vjeçare. Kështu shtëpia ra në krahët e nënës sime, atëherë 15-vjeçare. Pikërisht në këtë kohë, ata u detyruan të emigrojnë nga Kalabria në Argjentinë, si dhe shumë italianë e shqiptarë të tjerë, apo dhe emigrantë nga e gjithë bota: 80-90% e popullsisë së Argjentinës janë emigrantë.

– Dhe tani që po shkoni në Shqipëri, çfarë ndjeni?

– Emocione të forta. Mama për mua ishte një hyjni. Kjo ftesë që m’u bë ishte shumë prekëse për mua.

– Ju do të merrni në Shqipëri çmimin letrar “Kadare”. A keni lexuar diçka nga vepra e Kadaresë që konsiderohet shkrimtari më i madh shqiptar i ditëve tona.

– Fatkeqësisht unë nuk e kam lexuar veprën e Kadaresë dhe kjo për arsye se 16 vjet më parë, unë kam kaluar një sëmundje që ma shkatërroi shikimin duke u kthyer në një njeri gjysmë i verbër.

Unë nuk mund të lexoj. Kështu i jam kthyer pasionit tim të dikurshëm, pikturës, ku në tablo të mëdha mund të hedh vizionet e mia. Unë e takova Kadarenë para jush: m’u duk sa një tip timid e njëkohësisht një personazh i fortë, me një personalitet të fuqishëm. Kam dëgjuar shumë për egon e veprave të tij.

– Kam parasysh jetën tuaj të vështirë dhe në veçanti nëçastet e diktaturës ushtarake në Argjentinë. Përse ju nuk ikët nga Argjentina në atë kohë të errët dhe të kërkonit strehim politik, p.sh. në Francë apo gjetkë?

– Detyra ime ishte të qëndroja, edhe pse e dija se rrezikoja. Nuk di se si kam mbetur gjallë. Me sa duket ata e kuptuan se nuk mund të më zhduknin, se kjo do të kishte një jehonë ndërkombëtare. Megjithatë, ata shumë herë më kanë kërcënuar me vdekje. Madje, më kanë kërcënuar edhe me vdekjen e nipit tim. Më kujtohet një ditë, kur një nga djemtë e mi më tha: “Të mos harrojmë baba, se ka 30 milionë njerëz që nuk mund të ikin nga ky vend për shkak të diktaturës…”.

Unë personalisht nuk mund të gjykoj për ata që ikën në atë kohë. Shumë prej tyre, po të mos largoheshin dhe po të kapeshin, do të torturoheshin dhe vriteshin. Ato kohë në ikëm nga Buenos-Aires dhe u vendosëm në fshat. Gjatë një kohe jetuam në një bodrum pasi kishim frikën e bombardimeve. Unë gjithnjë kam qenë kundër diktaturave, të djathta apo të majta. Të gjitha diktaturat janë të këqija. Nuk ka diktaturë të mirë apo të keqe. Diktatura është diktaturë, siç ka qenë dhe te ju.

– Në rininë tuaj ju keni marrë pjesë në lëvizjen komuniste për disa vite me radhë dhe pastaj jeni larguar. Përse ka ndodhur kjo?

– Fillimisht isha një anarkist bashkë me disa miq dhe shokë të mi të shkollës. Merrnim pjesë gjithnjë në manifestimet që organizoheshin kundër qeverisë apo kundër fashizmit. Pastaj hyra në lëvizjen komuniste ku qëndrova pesë vjet me radhë. Isha një idealist i idealeve komuniste. Lëvizja komuniste e Buenos Airesit më dërgoi në një kongres botëror që zhvillohej në Bruksel dhe që kryesohej nga Henri Barbys.

Ishte koha kur në Moskë kishin filluar proceset kundër kundërshtarëve politikë të Stalinit. Ishte ky shkaku që unë nuk shkova në shkollat leniniste të Moskës, por u ktheva në Paris, ku ndenja për një kohë në një gjendje të mjerueshme. Ditë të tëra i kam kaluar pa bukë. Një mik, një trockist, më bëri një vend në dhomën e tij dhe shpesh për të fjetur ne mbuloheshim me gazetat e P. K. franceze Humanité. Pastaj u ktheva në Argjentinë dhe fillova studimet shkencore.

– Siç e dini, pas rënies së diktaturave në Europën e Lindjes, edhe në Shqipëri është vendosur një sistem demokratik, padyshim mjaft i brishtë për momentin dhe me shumë probleme që kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut, pluralizmin politik dhe institucionet demokratike. Pra, cila është vlera e demokracisë, sipas jush?

– Kryesore në demokraci është liria e personit. Dihet që demokracia ka tri pushtete: së pari, Shteti Ligjor, me një “L” të madhe. Nuk mund të ndërtosh një demokraci pa ligje demokratike.

E dyta është Drejtësia, pra ajo që bën të zbatohen ligjet dhe e treta është Ekzekutivi, me një fjalë zbatimi i ligjeve, drejtimi i shtetit. Fatkeqësisht, shpesh ndodh që ekzekutivi të jetë në rend të parë. Sigurisht për demokracitë e reja duhet të aplikohen standardet ndërkombëtare të demokracisë, megjithëse është e vështirë një demokraci e kulluar.

Ajo nuk ekziston, është thjesht një ideal. Unë nuk i njoh problemet e brendshme që ka Shqipëria. Unë jam një shkrimtar dhe jo politikan. E rëndësishme është që Shqipëria nuk është më një diktaturë. Unë kurrë nuk kam qenë me të djathtën. Shpresa e një populli për mua është social-demokracia, pra demokracia-sociale, ja pse dhe unë jam gjithnjë një partizan për drejtësinë sociale dhe kundër pabarazisë e shfrytëzimit të egër kapitalist.

– Një personazh i librave tuaj, por edhe një personazh për të cilin janë shkruar disa libra kohët e fundit është militanti Ce Guevara. A e keni njohur personalisht?

– Jo, atë nuk e kam takuar kurrë. Ishte një personazh mitik. Me të kam pasur vetëm korrespondencë. Ishte një lloj “Don Kishoti”, i cili e la burokracinë politike kubane dhe iku për çlirimin e popujve. (Ndoshta kurrë nuk do të marrim vesh përse ai iku ashtu në mënyrë enigmatike. Sigurisht diçka ka ndodhur…). Vrasja e tij është diçka e trishtë. Kam shkruar për këtë. Ai ishte një hero dhe njerëzimi ka nevojë për heronj të tillë.

– Ju jeni një utopist?

– Sigurisht… unë jam një utopist. Në fakt, në brendësinë time jam një anarkist. Por kam një pozicion të pavarur. Jam një specie e vështirë, e komplikuar, të themi idealist. Për njerëzit praktikë, kjo që them ndoshta nuk shkon. Mund t’u duket si një ide e çmendur.

– Fundin e romanit tuaj “Engjëlli i errësirave” që konsiderohet si kryevepra juaj, ju e mbaroni me një epitaf ku shkruani për vetveten: “E. Sabato deshi të varrosej në këtë tokë me një fjalë të vetme mbi varrin e tij: “Paqe!”… Përse ky epitaf?

– Unë i kam shkatërruar e djegur pothuaj tre të katërtat e librave që kam shkruar. Si të thuash kam qenë një piromaniak dhe depresiv. Mendoj se një shkrimtar edhe me një libër mund të hyjë në histori. Dhe kjo është diçka e jashtëzakonshme. Unë e kam njohur nga afër presidentin e Akademisë Suedeze të Çmimit Nobel. Disa herë kam qenë kandidat i këtij çmimi. Në fakt, ky çmim nuk më intereson. Pse? Pasi ka shkrimtarë të mëdhenj si Camus apo Thomas Man që janë nderuar me të, por ka edhe autorë mediokër. Një ditë i thashë atij se po ta merrja, paratë e atij çmimi do t’ua jepja shoqatave që të ndihmojnë të vobektit.

– Por në fund të epitafit ju kini shkruar “Paqe”. Përse?

– Sepse jeta ime ka qenë shumë e komplikuar dhe e vështirë. Ndoshta ngaqë dhe fëmijëria ime ka qenë shumë e trazuar. Them “paqe”, për të thënë: mjaft më me këtë gjendje. Paqe besoj se do të jetë vdekja./ KultPlus.com

Ernesto Sabato kur iu nda çmimi “Kadare” në Shqipëri: Ky ishte më i madh se çmimi Nobel

Posted on by Kult Plus

“Jam kthyer nga Shqipëria ku u nderova me Çmimin Kadare. Isha i dërrmuar, por shkova atje për të respektuar atë vend të varfër e heroik, i cili e jepte për herë parë për mua atë çmim.

Në qytetin e Tiranës m’u bënë nderimet më emocionuese në jetën time. Ky popull i vuajtur nga një tirani e egër, ku ende duken gjurmët e diktaturës: fytyra të prishura nga heqkeqja, bunkerë të përzishëm, me të cilët diktatori kishte mbushur vendin, më priti si një mbrojtës, si një mbret, si birin e saj të dashur.

Në dorëzimin e këtij Çmimi pati këngë dhe valle që s’do t’i harroj kurrë. Shkrimtari shqiptar, Visar Zhiti, më dorëzoi një urnë me dhé që e kishte sjellë nga vendlindja e nënës sime. Ai më tregoi një fletore që e kishte mbajtur fshehur në burg; me ca germa të vockla kishte kopjuar një tekst nga Kamy dhe fragmentin “Djalosh i dashur dhe i largët” nga libri im «Engjëlli i skëterrës». Me lot në sy, më tha se për shumë vjet që kishte qëndruar si i burgosur politik në qelitë e errëta, çdo ditë lexonte këto faqe, fshehtas, që të mund të rezistonte. U trondita dhe u mallëngjeva njëherazi, që me fjalët e mia i paskësha shërbyer atij heroi nga të shumtët të tillë që banojnë në atë vend, sot përsëri në luftë.

Të nesërmen na përcollën me muzikë e me lule; pata aq shumë emocione sa në korridoret e aeroportit të Vjenës më ra të fiktë. Elvira vrapoi të gjente një mjek dhe vetëm pas disa orësh mundëm të niseshim për në Madrid.

Jam kthyer përsëri në shtëpi dhe mendoj për ato që pashë në atë tokë të të parëve të mi, një popull që vjen nga vuajtje e nënshtrim për dekada të tëra; dhe nuk do t’i harroj kurrë ato nëna që kanë parë bijtë e tyre të vdesin në mënyrat më barbare e, megjithatë, vazhdojnë të jenë aq shpirtmëdha. Në vetminë e dhomës sime, zemërpërvëluar nga vdekja e Horhes, po pyes veten se cili Zot fshihet pas vuajtjes.”

– ERNESTO SÁBATO (pjesë nga libri i tij “Përpara fundit”)

Më 30 prill 2011 u nda nga jeta Ernesto Sábato (24 qershor 1911 – 30 prill 2011) shkrimtari dhe eseisti argjentinas me prejardhje arbëreshe. Për veprën e tij letrare është nderuar me shumë çmime kombëtare e ndërkombëtare, midis të cilëve me çmimin Romani më i Mirë i Huaj, në Paris (1976) për romanin “Ëngjëlli i skëterrës” dhe Çmimin Migel Servantes (1984). Në vitin 1995 u ftua të vinte në Shqipëri, ku iu dha çmimi Kadare dhe u nderua me titullin Nderi i Kombit, për të cilin, i entuziazmuar, u shpreh se për të ky ishte më i madh se çmimi Nobel. / KultPlus.com

Fragment nga libri ‘Tuneli’ i shkrimtarit Ernesto Sabato

Posted on by Kult Plus

KultPlus ua sjell sot një fragment nga libri i Ernesto Sabatos, ‘Tuneli’.

Kur e pashë të ecte në anën tjetër të trotuarit, të gjitha variantet në kokën time u bënë troç dhe u rrotulluan. Mjegulltazi, ndjeva në ndërgjegjen time dallgën e atyre frazave të komplikuara, të përpunuara e të mbajtura mend, përgjatë procesit përgatitor që kisha kaluar: A jeni e interesuar në art? Pse e shikuat vetëm dritaren e vogël?, e kështu me radhë. Dhe, më ngulmuese se secila, më vinte në gojë një frazë që e kisha hedhur poshtë për të vrazhdë, e që, në atë moment, më mbushte turp e më bënte të ndihesha edhe më qesharak: Ju pëlqen Kasteli?

Frazat, të shfrenuara dhe konfuze, formësonin një enigmë fjalëkryqi misterioz, derisa e kuptova se qe e kotë të brengosesha në atë mënyrë: më pas, më ra në mend se ishte ajo e cila do të duhej ta merrte nismën për çfarëdo bisede. Dhe, që nga ai moment, u ndjeva marrëzisht i qetë dhe, madje, munda të mendoja, gjithashtu, marrëzisht: Tani kemi për të parë se si do t’i shkojë kësaj.

Në ndërkohë, pavarësisht këtij gjykimi, aq ndihesha nervoz dhe i emocionuar sa s’isha në gjendje të bëja gjë tjetër përveç ta përcillja marshin e saj anës tjetër të trotuarit, pa menduar se nëse do të doja t’i jepja, të paktën, mundësinë hipotetike të më pyeste ndonjë adresë, më duhej të kaloja në anën tjetër të rrugës dhe të afrohesha. Vërtet, s’kishte gjë më absurde sesa të supozosh se ajo do të bërtiste prej atje për të më kërkuar ndonjë adresë.

Ç’të bëja? Sa do të zgjaste kjo situatë? U ndjeva krejtësisht i mjerë. Ecëm disa blloqe. Ajo vazhdoi të ecte vendosmërisht.

lsha shumë i trishtuar, por më duhej t’i shkoja gjer në fund kësaj pune: ishte e pamundur që, pasi e kisha pritur muaj të tërë këtë moment, ta lija këtë mundësi të më shkiste nga duart. Dhe, të ecurit e shpejtë, derisa shpirti më lëkundej aq shumë, më shkaktonte një ndjesi të pazakontë: mendja ime ishte si një krimb qorr e i ngathët, brenda një automobili me shpejtësi të madhe.

U kthye në qoshen e San Martinit, bëri ca hapa dhe hyri në ndërtesën e Kompanisë T. E kuptova se më duhej të veproja shpejt dhe e ndjeka pas, edhe pse, në ato momente, ndjeva se po bëja diç të tepruar e monstruoze.

E priste ashensorin. S’kishte tjerë njerëz. Njëri brenda meje, më guximtar se unë, shqiptoi këtë pyetje tmerrësisht të marrë: Kjo është ndërtesa e Kompanisë T?

Një tabelë, e madhe ca metra, që mbulonte gjithë pjesën e përparme të ndërtesës, shënjonte se kjo ishte ndërtesa e Kompanisë T.

Sidoqoftë, ajo u kthye me thjeshtësi dhe m’u përgjigj duke pohuar. (Më vonë, duke reflektuar mbi pyetjen time dhe thjeshtësinë e qetësinë me të cilën ajo m’u përgjigj, konkludovase, në fund të fundit, ngjan që shumë herë njerëzit nuk i shohin këto tabela tepër të mëdha se, kësisoj, pyetja s’ishte aq e marrë, siç e mendova në momentet e para.)

Por, menjëherë, kur më shikoi, u skuq aq fort, sa e kuptova se më njohju. Të tillë variant s’kisha paramenduar kurrë. Sidoqoftë, ishte mjaft logjik, sepse fotografia ime ishte shfaqur shumë shpesh nëpër revista e gazeta.

U emocionova aq shumë, sa qeshë në gjendje t’i drejtoja vetëm edhe një tjetër pyetje bajate. E pyeta befas:

Pse u skuqët?

Ajo u skuq edhe më dhe ndoshta deshi të më përgjigjej kur unë, i dalë krejtësisht nga vetja, shtova vrik

 U skuqët ngaqë më njohët. Me gjasë mendoni se kjo ështe një rastësi, por nuk është e tillë, nuk ka rastësi kurrë. Kam menduar rreth jush me muaj të tërë. Sot ju pashë tek ecnit në rrugë dhe ju përcolla. Më duhet t’ju pyes diçka, diçka në lidhje me dritaren e vogël, kuptoni?

Dukej e frikësuar:

– Dritarja e vogël? – belbëzoi. – Ç’dritare e vogël?

Ndjeva këmbët të më dridheshin. Ishte e mundur mOS kujtohej? Pra, s’çonte peshë për të dhe e kishte shikuar veç për kureshtje. U ndjeva qesharak dhe mendova, marramendthi, se gjithë ç’kisha bërë e menduar tërë këta muaj (përfshirë edhe këtë skenë) ishte maja e marrëzisë dhe budallallëkut, një nga ato trillet e mia imagjinare, mendjemadhe aq sa ato rindërtimet e një dionsauri nga një gjetje vertebre të thyer.

Vajza sa s’ia nisi vajit. Mendova se bota do të më shembej mbi kokë, pa më dhënë afat të ndërmirrja gjë efikase. E zura veten duke thënë diçka që tani më vjen turp ta shkruaj:

Shoh se paskam gabuar. Ditën e mirë.

Dola rrëmbimthi dhe eca, pothuajse duke vrapuar, pa cak e adresë. Kisha ecur një bllok të tërë kur dëgjova një zë prapa të thoshte:

Zotëri, zotëri!

Ishte ajo; më kishte ndjekur, pa marrë guximin të më ndalte. Ishte aty dhe s’dinte si ta shpjegonte atë që kishte ndodhur. Me një zë të ulët më tha:

Më falni, zotëri… Faleni marrëzinë time… Isha aq e frikësuar…

Ca momente më parë, bota më ishte një kaos gjërash dhe njerëzisht të padobishëm. Ndjeva sikur tani po formësohej përsëri dhe po rimerrte frerët në duar. E dëgjova i heshtur.

S’e kuptova se po më pyesnit rreth skenës së pikturës – tha, me angështi.

Pa menduar fare, e kapa për krahu.

Atëherë, ju kujtohet?

Ndenji një moment pa e hapur gojën, me sytë mbërthyer në tokë. Pastaj, tha ngadalë:

– Më kujtohet vazhdimisht .

Më pas, diçka e çuditshme ngjau: u duk se u pendua për ato që kishte thënë sepse, papritur,ma ktheu shpinën dhe gati nisi të vrapojë. Pas një çasti habie, vrapova pas saj, derisa ma kapi truri se sa qesharake ishte kjo skenë; shikova majtas e djathas dhe vazhdova të ecja me hapa të shpejtë, por normal. Vendosa kështu për dy arsye: e para, sepse ishte qesharake që një njeri i famshëm të vraponte rrugës pas nje vajze dhe, e dyta, sepse s’ishte e nevojshme. Kjo e fundit ishte më esencialja, mund ta shihja sa herë të doja, kur ajo të hynte apo dilte nga zyrja e saj. Pra, pse të vrapoja si i çmendur? E rëndësishmja këtu, më e rëndësishmja ishte se asaj i kujtohej skena e dritares: I kujtohej vazhdimisht. Isha i kënaqur, ndihesha i gatshëm për gjëra të mëdha, vetëm se e qortoja veten pse kisha humbur kontrollin atje te ashensori dhe tani, përsëri, që vrapova pas asaj sikur buda;;a. kur ishte më se e qartë se mund ta takoja në çfarëdo kohe, në zyrë./KultPlus.com

”Forbes”: Vizioni i guximshëm arkitektonik që riformaton kryeqytetin e Shqipërisë

Posted on by Kult Plus

Një grup arkitektësh ndërkombëtarë, të përzgjedhur personalisht nga kryeministri shqiptar Edi Rama, po e riimagjinojnë rrënjësisht Tiranën si një kryeqytet ballkanik të guximshëm, me vizion dhe me rëndësi kulturore, shkruan Zoë Dare Hall për ”Forbes”.

Njeriu që futi Shqipërinë në hartën e arkitekturës

Edi Rama, kryeministri shqiptar, 1,98 metra i gjatë, hedh një hije të madhe mbi homologët e tij të botës. Në Samitin e fundit të Komunitetit Politik Evropian në kryeqytetin e Shqipërisë, në Tiranë, Rama – një ish-basketbollist profesionist, do të habiten ca kur ta dëgjojnë – u shfaq kokë e shpatulla mbi liderët e tjerë, duke bërë që disa vëzhgues të injorojnë çështjet urgjente globale të ditës dhe në vend të kësaj të pyesin “kush është ai djali i gjatë?”, shkruan Zoë Dare Hall për ”Forbes”.

Mendimet janë të ndryshme, sigurisht. Por, për mbi gjysmën e popullsisë që votoi për të në maj për të vazhduar ta udhëheqë për një mandat të katërt radhazi, ai është njeriu që po e nxjerr vendin e tyre më në fund në skenën botërore. Duke e nxjerrë vendin ballkanik nga shkretëtira pas dekadash diktaturë komuniste që, edhe shumë kohë pas rënies së saj, e ka lënë Shqipërinë disi të izoluar nga pjesa tjetër e Evropës.

Dhe Tirana, testi i Ramës, po shfaqet vetë si një prani madhështore me horizontin e saj në ndryshim. Ndërtesat e ulëta të qytetit të shekullit XX të epokës fashiste dhe sovjetike po bëhen shpejt të zbehta nga një mori rrokaqiejsh eksperimentalë – dhe në disa raste jashtëzakonisht të çuditshëm – të projektuar nga arkitektë ndërkombëtarë të profilit të lartë, të cilët janë zgjedhur me kujdes nga Kryeministri (i cili është gjithashtu një artist i trajnuar) për të ndihmuar në rikthimin e Shqipërisë në hartë.

Rreth 150 arkitektë të tillë – nga Evropa, Azia, SHBA-ja dhe Amerika e Jugut – u mblodhën në Tiranë në fillim të këtij muaji për Festivalin e Bukës dhe Zemrës, një festë e diçkaje për të cilën kryeqyteti shqiptar rrallë kishte festuar më parë: mjedisin e tij pionier.

Dhe kjo “Ushtria e arkitektëve shqiptarë”, siç i quajti Rama këtë grup të përzgjedhur arkitektësh, është pajisur me një qëllim të fuqishëm: “të ndërtojë, por jo monumente prej guri, por hapësira kuptimi, jo vetëm struktura prej betoni, por kocka mirëkuptimi”, njoftoi ai duke shfaqur një talent të veçantë për gjuhën e lartë të arkitekturës.

”Ata vijnë jo si vëzhgues të largët të një kulture të errët, as si yje të vetmuar që hedhin dritë mbi tokë të huaj, por si pjesëmarrës në një eksperiment të përbashkët. Ata mbërrijnë duke mbajtur peshën dhe hirin e traditave të tyre, me ide të formuara nga qytetet dhe klimat e tyre, historitë dhe materialet e tyre, dhe barrën e krizës gjithashtu, krizë në shtëpi, krizë e ndjerë në një botë që po zvogëlohet çdo orë, krizë e krijuar nga vetë ata. Dhe këtu në Shqipëri, ndodh diçka e veçantë”, thekson ai.

E vërtetë. Disa me siguri e kanë lënë imagjinatën e tyre të egër me kullat e tyre – shumica e të cilave ndodhen rreth Bulevardit të Ri, parkut të madh linear të peizazhuar rishtazi që kalon nëpër zemër të qytetit, që së shpejti do të jetë shtëpia e apartamenteve të para luksoze të kryeqytetit, hapësirave të zyrave të klasit A, shitjeve me pakicë të nivelit të lartë dhe markave globale të hoteleve.

Midis tyre është ndërtesa ”Skënderbeu”, 85 metra e lartë, e cila i ngjan një koke të madhe – asaj të strategut ushtarak të shekullit XV, dhe ”Downtown One Tirana”, me një hartë të pikseluar të Shqipërisë në fasadën e saj – të dyja të konceptuara nga studioja e njohur holandeze MVRDV.

Studioja OODA e Portugalisë ka bërë dyfishimin e saj me kullën ”Bond”, çifti i gjatë i ndërtesave të së cilës krahasohet me këmbët e një balerini në mes të plié-së, dhe ”Hora Vertikali”, e cila do të strehojë qindra apartamente brenda një grumbulli gjigant prej 13 kubesh të mëdhenj si Jenga. ”Puzzle Tirana” nga studioja italiane NOA dhe ”Atelier4” e Shqipërisë vendos një mozaik gjigant fasadash tradicionale të shtëpive fshatare në kënde të gëzueshme. Ndërkohë, Pylli Vertikal i Tiranës nga Stefano Boeri, pionieri italian i arkitekturës biofilike, është i mbuluar me mijëra bimë dhe pemë.

Një treg i ri i pasurive të patundshme i transformuar

“Ambicia e Edi Ramës është të tërheqë arkitektë që kanë turmën e tyre të ndjekësve në vendet e tyre përkatëse. Ata janë pothuajse si të famshëm”, komenton Ilda Zaloshnja, CEO e ”Capital Point”, një anëtare e re e ”Forbes Global Properties”.

Ajo, për shembull, është e emocionuar për transformimin e Tiranës. Duke pasur parasysh mungesën e një tregu luksoz të pasurive të patundshme në qytet deri më tani, “ndonjëherë ka qenë një luftë për të gjetur prona për t’i listuar,” thotë ajo.

Me apartamentet e reja shumëkatëshe që ofrohen, investitorët – deri më tani, kryesisht vendas dhe shqiptarë që jetojnë jashtë shtetit – po paguajnë çmime që do të kishin qenë të pakonceptueshme vetëm pesë vjet më parë. Dhe kjo është para se ato të ndërtohen.

Kur apartamentet dolën në shitje disa vjet më parë në ndërtesën e sapopërfunduar ”Book Building” nga ”51n4e” – një kolektiv me seli në Bruksel i studiove të shumta evropiane – çmimet fillestare ishin rreth 3 000 euro për metër katror.

“Tani, ata investitorë të hershëm po refuzojnë ofertat prej 5 500 euro për metër katror, ​​dhe në disa ndërtesa çmimet kanë arritur në 10 000 euro për metër katror”, informon Brandan Mativi, themeluesi i ”Capital Point”.

“Që nga fitorja e fundit e Ramës në zgjedhjet e fundit, të gjitha studiot e famshme po kthjenë sytë nga Shqipëria. Kjo është arsyeja pse po ndërtohet Tirana”, shton ai.

“Kur u transferova këtu nga Shtetet e Bashkuara tetë vjet më parë, kishte ndërtesa pa dritare në qendër të qytetit. Brenda pesë vjetësh, do të ketë 15 rrokaqiej”, thekson ai.

Për arkitektët, qyteti ofron një kanavacë të bardhë për imagjinatën e tyre të pakufizuar.

“Tirana është një nga mjediset urbane më emocionuese në Evropë sot, sepse është në mes të një transformimi të thellë shoqëror, kulturor dhe arkitektonik”, komenton Michal Kristof, bashkëthemelues i CHYBIK + KRISTOF, studios me seli në Londër/Evropë Lindore që fitoi konkursin e parë privat ndërkombëtar në Shqipëri për një zhvillim në Bulevardin e Ri.

”Kulla Multifunksionale ndodhet në një cep kyç, ku bulevardi takon një hapësirë ​​të re publike të madhe të planifikuar përpara Operas Kombëtare të ardhshme”, shpjegon Kristof, ndërtesa e të cilit në formë kaskade, e kuqe si terrakota – e ndërprerë nga dhjetëra tarraca dhe lozha të mbjella, si vrima në një bllok të madh këndor djathi zviceran – do të strehojë 20 kate apartamentesh të vendosura mbi dyqane dhe zyra.

“Si një demokraci e re, Shqipëria po ripërcakton identitetin e saj dhe Tirana qëndron në qendër të këtij procesi. Ajo që e bën atë veçanërisht frymëzuese për ne si arkitektë është hapja e qytetit ndaj eksperimentimit dhe angazhimi i tij i guximshëm ndaj hapësirës publike si një katalizator për ndryshime shoqërore”, shton ai.

Nga inovacioni vjen identiteti kombëtar

Kombi që, për katër dekada nën diktatorin Enver Hoxha, e mbylli veten nga bota, tani po hap krahët e tij përmes arkitekturës.

“Ftesa e arkitektëve ndërkombëtarë sjell padyshim dukshmëri dhe interes global”, beson Kristof.

“Është gjithashtu një mënyrë interesante për të riformësuar identitetin kombëtar të Shqipërisë, duke përzier inovacionin global me kulturën lokale dhe kushtet mjedisore”, shton ai.

Mativi i ”Capital Point” është optimist.

“Rama ka përcaktuar road map-in për 10 vitet e ardhshme”, komenton ai, i bindur se shprehja e vjetër “ndërtoje dhe ata do të vijnë” do të jetë e vërtetë për Tiranën.

Vitet e ardhshme do të tregojnë nëse horizonti i ri i qytetit është ndërtuar mbi më shumë sesa thjesht ëndrra./atsh/KultPlus.com

“Tek bunkeri”, ndër finalistët e çmimeve New European Bauhaus Prizes 2025

Posted on by Kult Plus

Projekti “Tek Bunkeri”, i mbështetur financiarisht nga Bashkimi Evropian, është finalist për çmimet New European Bauhaus Prizes 2025.

Ky projekt, i mbështetur nga Bashkimi Evropian në kuadër të programit EU4Culture, përfshin vlerat thelbësore të New European Bauhaus: kujtesën, përfshirjen dhe qëndrueshmërinë.

Projekti “Kultura për Zhvillim të Qëndrueshëm: Potenciali i Pashfrytëzuar” është përzgjedhur mes më shumë se 700 aplikimeve nga e gjithë Evropa si një nga projektet më frymëzuese që lidhin kujtesën, përfshirjen dhe qëndrueshmërinë.

Përmes një publikimi në rrjetet sociale, Delegacioni i Bashkimit Evropian në Tiranë, u shpreh krenar të shohë që projekti “Kultura për Zhvillim të Qëndrueshëm: Potenciali i Pashfrytëzuar” realizuar nga projekti “Tek Bunkeri”, është listuar si finalist i Çmimeve New European Bauhaus 2025.

“Tek Bunkeri” me synimin e tij për t’i dhënë jetë të shkuarës duke formësuar të ardhmen, projekti sjell në jetë historinë përmes artit, rrëfimit dhe përfshirjes së komunitetit.

Nëpërmjet rrëfimeve të të mbijetuarve të burgut të Spaçit, skulpturave, një filmi të shkurtër artistik, diskutimeve me publikun dhe punëtorive ndërgjegjësuese me të rinj dhe gra artizane, një vend i dhimbshëm i së shkuarës është kthyer në një hapësirë për reflektim, dialog dhe krijimtari.

Ky projekt u financua nga Bashkimi Evropian, pjesë e programit të EU4Culture, zbatuar nga UNOPS në partneritet me Ministrinë e Ekonomisë Kulturës dhe Inovacionit./atsh/KultPlus.com

Përfunduan xhirimet e filmit “Jerẽm” me regji të Ismet Sijarinës

Posted on by Kult Plus

Pas më shumë se një muaji pune intenzive në terren, kanë përfunduar xhirimet e projektit më të ri filmik “Jerẽm”, me skenar dhe regji nga regjisori i njohur kosovar, Ismet Sijarina.

Filmi është një bashkëprodhim ndërkombëtar mes tri shtëpive filmike: Thumbs Up Entertainment nga Kosova (si producent kryesor), Tunnel Film nga Shqipëria dhe DMF doo Production nga Maqedonia e Veriut.

Në kastin e pasur të filmit marrin pjesë emra të njohur të kinematografisë shqiptare, si: Luli Bitri, Genc Jakupi, Gresa Pallaska, Adem Karaga, Hazir Sh. Haziri, Irena Cahani, Refet Abazi, Jonida Vokshi, Basri Lushtaku, Ema Andrea, Edon Rizvanolli, Suela Bako, Besnik Krapi, Xhevdet Jashari, Afrim Mucaj, Anila Krasniqi, Shpetim Kastrati, Bes Bitraku, Guri Sijarina, Arben Bajgora e të tjerë.

Xhirimet janë realizuar në disa lokacione të ndryshme në Kosovë dhe Shqipëri, përfshirë Novo Bërdë, Brezovicë, Përmet, Shëngjin, Llabjan dhe Stanterg – duke ofruar peizazhe të ndryshme që pritet t’i japin filmit një atmosferë unike vizuale.

Producentët kanë falënderuar ekipin kreativ dhe teknik për përkushtimin dhe punën e palodhur gjatë gjithë procesit të xhirimeve, si dhe mbështetësit financiarë që mundësuan realizimin e këtij projekti ambicioz.

Filmi “Jerẽm” pritet të jetë një ndër projektet më të rëndësishme të vitit në kinemanë shqiptare dhe më gjerë./KultPlus.com

”The Guardian”: Sazani, ishulli i projektuar si ultraluksoz

Posted on by Kult Plus

Sazani është një ishull i vogël pranë bregdetit Jon të Shqipërisë me një peizazh fantastik ku rriten shumë bimë të ndryshme, që nga livandoja,  rozmarina dhe dafina, shkruan Marzio Mian për britaniken ”The Guardian”.

Pamja nga maja, me perëndimin dramatik të diellit, është marramendëse.

Pas lajmit se familja Trump do të bëjë një investim turistik marramendës, shqiptarët tashmë e quajnë Sazanin si Ishulli i Trumpëve.

Deri më tani, kryesisht i paprekur nga zhvillimi, Sazani do të shndërrohet në një ishull ultraluksoz, një tjetër shtesë në portofolin e pasurive të patundshme të Ivanka Trump dhe Jared Kushner.

Duke folur në podkastin Lex Fridman në korrik 2024, Trump mezi mundi ta fshihte entuziazmin e saj, kur tha se “po punoj me bashkëshortin tim, kemi tani këtë ishullin prej 566 hektarësh në Mesdhe dhe po sjellim arkitektët më të mirë dhe markat më të mira. Do të jetë e jashtëzakonshme”.

Kushneri deklaron i entuziazmuar zbulimin e Sazanit, të cilin ai dukej se e konsideron si një thesar. Ai tha se ”planifikon të krijojë resortin ideal ku do të doja të isha me familjen dhe miqtë e mi”.

”Para se ta vizitoja ishullin, u mahnita nga ideja e përshkimit të shtigjeve të tij prej rreth 60 kilometrash, ngjitjes në malet e mbuluara me pyje tropikale dhe eksplorimit të rrugëve të thella ujore me emra të tillë si Gjiri i Parajsës, Gryka e Ferrit, Gjiri i Djallit dhe Plazhi i Admiralit. Doja ta shihja përpara se fraza ‘do të shkoj në Sazan’ të bëhet prerogativë e të pasurve”, shton ai.

Kur mbërrita atje, në një ditë të kthjellët në korrik 2024, zbulova se ishulli nuk është i përshtatshëm për t’u humbur: është i mbuluar me tabela që pamje kafkash dhe kockash të kryqëzuara, që paralajmërojnë për mina tokësore.

Udhërrëfyesi im, Arbër Çelaj, një komandant-toger në marinën shqiptare, më ndaloi të shkoja shumë larg. Ai nuk donte të kritikohej nga eprorët e tij.

Sazani shtrihet midis detit Adriatik dhe detit Jon, i pozicionuar strategjikisht në hyrje të Gjirit të Vlorës, në Ngushticën e Otrantos që ndan Italinë nga Shqipëria.

Klima e Sazanit nuk është mesdhetare – është subtropikale. Mund ta shihni nga bimësia dhe  biodiversiteti.

Në të vërtetë, shkurret duken sikur kishin dalë nga kompjuteri i Spielbergut, duke krijuar një xhungël me pemë gjigante frashëri, shkoze, pisha detare dhe lisash.

Kushner gjithashtu mbeti pa fjalë kur e pa për herë të parë në vitin 2021.

“Isha shumë i befasuar që diçka e tillë ekzistonte në mes të Mesdheut dhe nuk ishte zhvilluar”, thekson Kushner.

Miratimi paraprak nga qeveria shqiptare për projektin e Kushnerit erdhi më 30 dhjetor 2024.

Çuditërisht, mjedisi i Sazanit i detyrohet shumë komunizmit. Gjatë epokës së saj komuniste, nga viti 1946 deri në vitin 1991, Shqipëria njihej si Koreja e Veriut e Evropës dhe Sazani u bë një simbol i izolimit ekstrem: një fortesë ushtarake e paarritshme që diktatori Enver Hoxha, i cili kishte frikë se vendi do të binte pre e një superfuqie, e imagjinonte se mund t’i ndihmonte ata të mbroheshin nga një sulm nga NATO ose anëtarët e Trkatatit të Varshavës.

Për dekada të tëra, ushtarët e stacionuar në ishull pritën një sulm të tillë, duke skanuar horizontin, duke dëgjuar për nëndetësen që herët a vonë do të dilte nga thellësitë e Adriatikut.

Në ishull kishte një bazë ushtarake, me ambiente banimi, një teatër, një shkollë dhe një spital.

Deri në vitet 1970, rreth 150 familje ushtarake jetonin në ishull pa kontakt me kontinentin.

Duke ecur përgjatë një shtegu me guidën time, hasëm në disa strehimore dhe tunele kundër bombave të projektuara për të ruajtur furnizime dhe municione ose për të vepruar si strehë në rast të një lufte guerrile kundër pushtuesve.

Çelaj më tha se ka rreth 13 kilometra tunele, tani kryesisht të banuara nga lakuriqë nate, nepërka dhe lepuj të egër.

Ka rreth 3 600 bunkerë në Sazan, kërpudha betoni të blinduara që dalin nga bimësia ose të vendosura në maja malesh si pika vrojtimi kundër aeroplanmbajtëseve fantazmë amerikanë ose fregatave sovjetike.

”Disa do të ruhen dhe do të integrohen në projektin e ri të pasurive të paluajtshme”, sipas Kushner.

”Ky vend është plot me municione të pashpërthyera. Ato kanë mbetur nga vitet 1990 ku hajdutët sulmuan ishullin pikërisht nën hundën e ushtrisë, duke plaçkitur depot e armëve dhe municioneve. Armiku më në fund kishte mbërritur, por me varka të vogla të improvizuara dhe duke folur të njëjtën gjuhë si ushtarët”, thekson Çelaj.

Sot, ishulli kontrollohet nga ushtria shqiptare. Patrullohet nga tre marinarë, të cilët ecin në portet e ndryshkura dhe të rrënuara të Gjirit të Shën Nikollës, porti ku kompania ”Affinity” do të ndërtojë marinën e saj kryesore të jahteve.

Shqipëria është ngritur në krye të disa prej renditjeve më prestigjioze të turizmit në vitet e fundit, kryesisht falë kryeministrit Edi Rama, i cili e ka transformuar vendin në një ”tigër ekonomik ballkanik”.

E pyeta Ramën nëse ishte i shqetësuar për ndërlikimet politike nga projekti i ri i pasurive të patundshme, por ai më tha se ”vendi i tij nuk mund të përballojë të mos shfrytëzojë një dhuratë si Sazani”.

“Ne kemi nevojë për turizëm luksoz si një shkretëtirë që ka nevojë për ujë”, shton Rama.

Ai nuk ka frikë të nxisë polemika, veçanërisht “nëse ndihmon në tërheqjen e vëmendjes dhe gjenerimin e investimeve”.

Rama ka qenë “një partner i shkëlqyer” dhe është shumë largpamës, sipas Kushner.

“Qeveria e ka kuptuar qartë se kjo mund të jetë serioze. Ne po ndërtojnë një aeroport pikërisht atje në zonën e Vlorës”, i tha Rama Kushnerit verën e kaluar.

Shqipëria nuk është objektivi i vetëm i Kushnerit: Ai është i interesuar edhe për Serbinë, ku ”Affinity Partners” planifikon ta shndërrojë ish-ndërtesën e Ministrisë së Mbrojtjes në Beograd në një hotel luksoz.

Ndërmjetësi i biznesit i ”Affinity” në rajon është ish-ambasadori i SHBA-së Richard Grenell, i cili shërbeu si i dërguar special i Trump për bisedimet e paqes së Serbisë me Kosovën midis viteve 2019 dhe 2021.

Sipas ”New York Times”, ndërsa ishte i dërguar special, Grenell shtyu një plan të ngjashëm që Serbia dhe SHBA-ja të rindërtonin së bashku ish-Ministrinë e Mbrojtjes.

Që atëherë ai është bashkuar me Kushnerin në marrëveshjen e re të zhvillimit dhe tani është partner në ”Affinity”.

Presidenti serb Aleksandar Vuçiç i pa Grenell dhe Kushner si një mundësi për t’u afruar me Trumpin nëse ai fiton rizgjedhjen, sipas ”Financial Times”.

Vuçiç po luan një lojë të rrezikshme: Përveçse po fiton favorin e mbështetësve të Trumpit, ai ka refuzuar të vendosë sanksione ndaj Rusisë pasi ajo pushtoi Ukrainën.

Në maj të vitit 2024, ai i shtroi tapetin e kuq udhëheqësit kinez Xi Jinping, qeveria e të cilit ka investuar shumë në infrastrukturë të re në Serbi, raportoi Reuters.

Ndërkohë, Vuçiç vazhdon të shprehë dëshirën e tij për t’u bashkuar me BE-në, por refuzon të përmbushë kushtin kryesor të Brukselit: njohjen e kufijve dhe pavarësisë së Kosovës.

”Kur fola me Ramën, kryeministrin shqiptar, e pyeta se çfarë roli luajnë investimet amerikane në gjeopolitikë ai tha se ishte thjesht biznes, por nuk e mohoi se mund të çonte përpara një strategji më të gjerë politike”, thekson Grenell.

“Ne duhet ta mbajmë Serbinë në sferën perëndimore dhe ta nxjerrim atë nga zgjedha e Moskës”, shtoi ai.

Në një intervistë të korrikut 2024 me ”Financial Times”, Grenell tha gjithashtu se ”investime të tilla si marrëveshja e pasurive të paluajtshme për të blerë ish-Ministrinë e Mbrojtjes kishin për qëllim afrimin e Serbisë me Shtetet e Bashkuara’’.

Kushner, i cili shërbeu si këshilltar i lartë i Trump nga viti 2017 deri në vitin 2021, mohoi përdorimin e pozicionit të tij për të promovuar planet e zhvillimit të Sazanit, gjatë bisedës sonë në korrik 2024.

”Nuk jam takuar kurrë me kryeministrin Rama kur isha në qeveri. Por, edhe nëse e kam takuar, nuk është konflikt interesi. Njerëzit në qeveri ndërtojnë marrëdhënie të ndryshme”, thekson Kushner.

Ai tha se interesi në Serbi dhe Shqipëri po rritej jashtëzakonisht falë marrëveshjeve të pasurive të paluajtshme të kompanisë së tij.

Mirela Kumbaro, ministrja e Turizmit dhe Mjedisit e Shqipërisë, mbrojti vendimin e Ramës për të bërë një marrëveshje me kompaninë e Kushnerit, e cila është kritikuar ashpër nga opozita.

“Nuk mund të konkurrojmë me Italinë, Kroacinë dhe Greqinë në turizmin masiv. Nuk kemi infrastrukturë ose përvojë të mjaftueshme. Duhet të përqendrohemi te cilësia. Vlera, jo te vëllimi. Më shumë fitim dhe më pak telashe”, shton ajo.

Gati 12 milionë vizitorë të huaj vizituan Shqipërinë në vitin 2024, 15 për qind më shumë se një vit më parë, sipas medieve lokale.

“Sazani është rruga ku duhet të shkohet. Receta ideale: turizmi natyror dhe luksoz”, theksoi ajo duke shtuar se se ishte entuziaste për projektin dhe se po punonte ngushtë me agjencinë qeveritare përgjegjëse për investimet strategjike ose ato investime që tejkalojnë 15 milionë euro.

”Kompromisi është i konsiderueshëm: zero taksa gjatë fazës së ndërtimit dhe shteti kujdeset për të gjithë infrastrukturën, duke përfshirë ujin, energjinë elektrike dhe kanalizimet”, sipas Kumbaros.

Kjo është pikërisht ajo që shqetëson ambientalistët si Olsi Nika, një biolog detar dhe drejtor i OJQ-së ”EcoAlbania”.

“Kjo zonë është në Parkun Kombëtar Detar Karaburun-Sazan. Kjo do të thotë që plazhet dhe ujërat brenda dy kilometrave nga bregdeti janë të mbrojtura. Çfarë do të ndodhë me këtë vend me veprat e mëdha publike, ndërtimin e skelave, trafikun e jahteve dhe rrjedhjet e ujërave të zeza?”, thekson ai.

Abehsera nga ”Affinity” kishte punësuar ”Arup”, një firmë globale për qëndrueshmëri, për ta këshilluar mbi projektin dhe se biznesi i tyre ka shumë të bëjë me përmirësimin dhe respektimin e ekologjisë dhe mjedisit lokal.

”Kur shpall një projekt, të gjithë frikësohen. Të gjithë mendojnë më të keqen. Por, sapo të shohin projektet tona, mënyrën se si po i projektojmë, mënyrën se si po i qëndrojmë besnikë dhe të respektojmë mjedisin përreth nesh, mendoj se njerëzit do të jenë shumë, shumë të kënaqur. Dhe përsëri, me projekte, nuk mund t’i kënaqësh të gjithë”, tha ai në korrik 2024.

”Kur u takova me Abehserën për drekë në Vlorë në gusht 2024, ai më dha një pamje paraprake të planeve për zhvillimin e ishullit.

”Hoteli”, tha ai, ”do të jetë një xhevahir në Mesdhe”.

”Dizajni i hotelit nuk do t’i imponohet natyrës; Ndërtesat do të jenë të skalitura ose edhe ‘të skalitura’ nga natyra. Ato do të kenë ndjesinë e të qenit të vendosura në një pemë të bukur”, thekson Kushner.

“Po krijojmë një produkt luksoz të nivelit shumë të lartë. Një nga gjërat e mrekullueshme të ishullit është privatësia… Por gjithashtu mendoj se ka disa aspekte të ishullit që mund t’i zhvillojmë për t’u dhënë njerëzve mundësinë të vijnë dhe të vizitojnë dhe të shijojnë disa nga ushqimet dhe shtigjet”, thekson Kushner.

Mendova për pasditen time me Çelajn. Ai më tha se deri para disa vitesh, ushtarët në patrullë ndonjëherë raportonin se kishin parë një gomar të vogël gri midis pemëve të fikut të egër në Grykën e Ferrit.

Pastaj ai thjesht zhdukej.

Pyesja veten nëse ishte thjesht një legjendë apo nëse gomari gri kishte ngordhur së bashku me misterin e ishullit, bastioni i fundit i natyrës së egër në Mesdhe, i pushtuar, në fund të fundit, pa asnjë të shtënë.

Mjaftoi që Ivanka Trump dhe Jared Kushner të zbrisnin nga një helikopter dhe të thoshin “Uau!”./atsh/KultPlus.com

Kur Ernesto Sabato shkruante për Shqipërinë

Posted on by Kult Plus

Në vitin 1996 shkrimtari Argjentinas me nënë arbëreshe (shqiptare) dhe një nga shkrimtarët absolutisht me të mëdhenj të botës , Ernesto Sabato , nderohet në Tiranë me çmimin “Kadare”. Në librin e tij të fundit me kujtime “Përpara fundit” përkthyer nga Ajsela Koka dhe Botime Dritan, Sabato shkruante kështu:

“Jam kthyer nga Shqipëria ku u nderova me Çmimin Kadare. Isha i dërrmuar, por shkova atje për të respektuar atë vend të varfër e heroik, i cili e jepte për herë parë për mua atë çmim. Në qytetin e Tiranës m’u bënë nderimet më emocionuese në jetën time. Ky popull i vuajtur nga një tirani e egër, ku ende duken gjurmët e diktaturës: fytyra të prishura nga heqkeqja, bunkerë të përzishëm, me të cilët diktatori kishte mbushur vendin, më priti si një mbrojtës, si një mbret, si birin e saj të dashur.

Në dorëzimin e këtij Çmimi pati këngë dhe valle që s’do t’i harroj kurrë. Shkrimtari shqiptar, Visar Zhiti, më dorëzoi një urnë me dhé që e kishte sjellë nga vendlindja e nënës sime. Ai më tregoi një fletore që e kishte mbajtur fshehur në burg; me ca germa të vockla kishte kopjuar një tekst nga Kamy dhe fragmentin “Djalosh i dashur dhe i largët” nga libri im «Engjëlli i skëterrës». Me lot në sy, më tha se për shumë vjet që kishte qëndruar si i burgosur politik në qelitë e errëta, çdo ditë lexonte këto faqe, fshehtas, që të mund të rezistonte. U trondita dhe u mallëngjeva njëherazi, që me fjalët e mia i paskësha shërbyer atij heroi nga të shumtët të tillë që banojnë në atë vend, sot përsëri në luftë…”

Ernesto Sabato lindi si sot 113 vite më parë ,për të mbetur përjetësisht mes të mëdhenjve të letërsisë botërore.

(Në foto Ernesto Sabato dhe Visar Zhiti)/KultPlus.com

Rama: Nepravishta, pjesë e programit “Fshatrat më të mirë turistikë” të OBT-së

Posted on by Kult Plus

Kryeministri Edi Rama ndau sot në rrjetet sociale pamje nga fshati Nepravishtë në Libohovë, duke e cilësuar si një atraksion unik turistik me natyrë të mrekullueshme dhe mikpritje autentike.

“Nga Nepravishta, atraksioni unik i Libohovës me natyrë të mrekullueshme, mikpritje të ngrohtë dhe autentike, fshati i dytë që i bashkohet aplikimit të Shqipërisë në programin ‘Fshatrat më të mirë turistikë’ nga Organizata Botërore e Turizmit”, shkroi Rama në postimin e tij.

Nepravishta është fshati i dytë që i bashkohet kësaj nisme të mbështetur nga Organizata Botërore e Turizmit (UNWTO), pas suksesit të kandidaturës së Voskopojës. Programi synon të promovojë zonat rurale me potencial të lartë turistik, duke nxitur zhvillimin e qëndrueshëm dhe ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhe natyrore.

Në këtë fshat ka disa monumente kulture, si Kalaja e Melanit, Ujësjellësi në Teqenë e Melanit, Kisha Paleokristiane e Manastareqit, Teqeja e Melanit që mendohet se është një zgjatim i qytetit antik ilir të Antigonesë ose i ngritur në gjurmët e një qyteti ende të panjohur ilir.

Zona e Mbrojtur e Kalasë së Melanit është monument kulture i vitit 1963 me një sipërfaqe prej 87 mijë m2 dhe gështenjave të Nepravishtës.

Gjithashtu pranë fshatit Nepravishtë ndodhet Burimi i Nepravishtës ose Vrizit, një burim karstik me ujë të pastër dhe të ftohtë që krijon një mjedis mjaft tërheqës për turistët. Ka vlera shkencore, gjeologjike, gjeomorfologjike, hidrologjike, kulturore, didaktike, turistike dhe është monument natyre.

Turistët që zgjedhin të vizitojnë Gjirokastrën nuk duhet të humbasin as Nepravishtën, një destinacion i ri dhe mjaft premtues në jug të vendit. Fshati Nepravishtë vitet e fundit ka zgjuar kuriozitetin e turistëve vendas e të huaj./atsh/KultPlus.com

Sot ditëlindja e Ernesto Sabato-s, shkrimtarit argjentinas me prejardhje arbëreshe

Posted on by Kult Plus

Sot janë bërë 114 vite nga lindja e Ernesto Sábato-s, shkrimtarit argjentinas me prejardhje arbëreshe.

Sábato ka lindur në Rojas, provincia de Buenos Aires në Argjentinë më 24 qershor, 1911. Nëna e tij Juana Maria Ferrari rridhte nga një familje arbëreshe e Italisë, ndërsa babai i tij, Franciso Sabato, po ashtu ishte nga Italia. Ata kishin njëmbëdhjetë fëmijë, të gjithë djem. Ernesto ishte fëmija i dhjetë i familjes Sábato. Ditën që lindi, vëllau më i madh vdiq dhe e ëma e pagëzoi Ernesto sipas vëllait të tij.

Ai kreu shkollën e mesme më 1928 dhe u regjistrua në Universidad de La Plata, ku studioi fizikë dhe matematikë. Në vitin 1930 ai iu bashkua partisë komuniste dhe në atë kohë takoi bashkëshorten Matilde Kusminsky Richter.

Në vitin 1938 doktoron në fizikë dhe fiton bursë për të hulumtuar rrezatimin atomic në Laboratorin Curie në Paris. Gjatë qëndrimit në Francë ai vazhdon të shkruajë dhe të pikturojë.

Në vitin 1943 ai kalon një “krizë ekzistenciale” dhe vendos të lërë shkencën dhe t’i përkushtohet krejtësisht vetëm shkrimit dhe pikturimit. Jep dorëheqje nga univeristeti dhe bashkë me familjen zhvendoset në male (Provincia de Cordoba). Fillon të shkruajë dhe shpejt përfundon librin Njëshi dhe gjithësia, që u botua më 1945. Në këtë libër Sábato haptas mohon shkencën dhe racionalen. Fiton çmime dhe nderime për këtë libër.

Roman i tij i parë Tuneli botohet më 1948. Më 1951 botohet libri tjetër Njerëz dhe dhëmbëzorë, me refleksione për paratë, arsyen dhe kalueshmërinë e kohës.

Në vitin 1961 boton romanin e tij të dytë Sobre héroes y tumbas (Mbi heronjtë dhe varrezat), një studim psikologjik i njeriut i thurur me idetë filozofike të botuara më parë në librat e tij me ese. Kapitullin Raport për të verbërit shumë studiues e quajnë kryevepër të letërsisë botërore.

Në vitin 1977 Italia i akordon çmimin “Medicci”, ndërsa më 1978, në Spanjë e dekoron me urdhrin Gran Cruz de la Orden al Mérito Civil.

Më 1984 presidenti i Argjentinës Raúl Alfonsín e emëron kryetar të Comisión Nacional sobre la Desaparición de las Personas (CONADEP), (Komisioni Kombëtar për Personat e Zhdukur), komision që ka hulumtuar rastet e personave të zhdukur gjatë diktaturës ushtarake në Argjentinë.

Disa prej çmimeve dhe titujve të tjerë që iu dhanë Sabatos janë: çmimin “Gabriel Mistral”, çmimin “Miguel de Cervantes”, “Urdhri për Merita”, “Komandant i Legjionit të Nderit“, “Doktor nderi” (Honoris causa) nga Univeristeti Murica, Spanjë, Universidad de Rosario, Argjentinë, Universidad de Campinas, Brazil, Universidad del Litoral, Santa Fe, Università degli Studi di Torino, Itali. Më 1995 në Shqipëri merr titullin Ismail Kadare.

Vdiq në shtëpinë e tij në Argjentinë, më 30 prill 2011 në moshën 99 vjeçare./ KultPlus.com

IKTK në konferencën arkeologjike nënujore në Paris

Posted on by Kult Plus

Arkeologjia nënujore ishte tema qendrore e diskutimeve në konferencën e organizuar së fundmi nga UNESCO në Paris, ku morën pjesë edhe përfaqësues të Institutit Kombëtar të Trashëgimisë Kulturore.

Konferenca ndërkombëtare u organizua në kuadër të Sesionit të 10-të të Shteteve Palë të Konventës së 2001 për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore Nënujore dhe Takimit të 16-të të Grupit Këshillimor Shkencor dhe Teknik (STAB).

Fokusi i diskutimeve ishte arkeologjia nënujore dhe sfidat që sjellin ndryshimet klimatike në ruajtjen e trashëgimisë kulturore nënujore.

IKTK u shpreh se, këto takime përforcojnë përpjekjet e Ministrisë së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit dhe këtij institucioni, për ngritjen e infrastrukturës institucionale dhe teknike në mbrojtje të pasurive nënujore shqiptare.

Pak muaj më parë një grup prej 4 specialistësh të IKTK mori pjesë edhe në një trajnim në Ulqin, për Arkeologjinë Nënujore dhe Digjitalizimin e Pasurisë Kulturore Nënujore, me qëllim përmirësimin e kapaciteteve profesionale në ruajtjen dhe promovimin e trashëgimisë nënujore shqiptare.

Arkeologjia nënujore është rikuperimi i informacionit nga artefaktet e zhytura dhe vendet nënujore për interpretimin e kulturave të së kaluarës njerëzore. Artefaktet japin informacion në lidhje me sjelljen njerëzore si në natyrën e objekteve ashtu edhe në shpërndarjen e tyre të saktë në det./atsh/KultPlus.com

Dita Ndërkombëtare e Grave në Diplomaci

Posted on by Kult Plus

Sot është Dita Ndërkombëtare e Grave në Diplomaci. Përfaqësimi i femrave në misionet diplomatike vazhdon të mbetet më i vogël se meshkujt, veçanërisht në pozicionet e rangut të lartë.

Përkundër angazhimeve globale për barazinë gjinore, gratë mbeten dukshëm të nënpërfaqësuara në diplomaci dhe udhëheqje politike, me tendencat e fundit që tregojnë regres shqetësues.

Historikisht, diplomacia ka qenë pronë e burrave, por OKB thotë se, është koha për të njohur dhe festuar mënyrat në të cilat gratë po thyejnë barrierat dhe po bëjnë ndryshim në fushën e diplomacisë.

Që nga viti 2014, 143 vende garantuan barazinë midis burrave dhe grave në kushtetutat e tyre; 52 vende të tjera ende nuk e kanë bërë këtë angazhim të rëndësishëm.

Ndërmjet viteve 1992 dhe 2019, gratë përfaqësonin 13% të negociatorëve, 6% të ndërmjetësve dhe 6% të nënshkruesve në proceset e paqes në mbarë botën.

Në janar të këtij viti, vetëm 25 vende kishin një kryetare shteti ose qeverie femër.

Gratë përbëjnë 22,9% të ministrave të kabinetit në mbarë botën, me nënpërfaqësim në fusha kyçe si punët e jashtme dhe mbrojtja.

Që nga viti 2024, gratë përbënin vetëm 21% të përfaqësuesve të përhershëm të OKB-së, ndërkohë që prej vitit 1947, vetëm 7% të të gjithë ambasadorëve kanë qenë gra dhe 73 vende nuk kanë emëruar kurrë një përfaqësuese femër./atsh/KultPlus.com

Shkencëtarët zbulojnë një sekret të fshehur brenda pikturës së Mona Lisës

Posted on by Kult Plus

Mona Lisa ka qenë subjekt i mahnitjes dhe magjepsjes për shekuj me radhë, ndërsa ekspertët nga e gjithë bota ndër vite kërkojnë të zgjidhin misterin që fshihet pas buzëqeshjes së saj ikonike dhe enigmatike.

Së fundmi sipas mediave të huaj, Victor Gonzalez, i cili ka studiuar përbërjet kimike të dhjetëra veprave të Leonardos dhe artistëve të tjerë, zbuloi se kishte diçka të veçantë në lidhje me bojën e përdorur për Mona Lisën.

Konkretisht, studiuesit gjetën një përbërës të rrallë, të quajtur plumbonakrit, në shtresën e parë të bojës së Leonardos.

Zbulimi konfirmoi se Leonardo ka shumë të ngjarë të përdorë pluhur oksidi plumbi për të trashur dhe për të ndihmuar në tharjen e bojës ndërsa filloi të punonte në portret.

Mendohet se ai e ka tharë pluhurin, i cili ka një ngjyrë portokalli, në vaj liri ose arre duke e ngrohur përzierjen për të krijuar një pastë më të trashë dhe që thahet më shpejt.

Carmen Bambach, specialiste e artit italian dhe kuratore në Muzeun Metropolitan të Artit në Nju Jork, e quajti hulumtimin “shumë emocionues”.

Ajo theksoi se çdo njohuri e re e provuar shkencërisht mbi teknikat e pikturës së Leonardos është “lajm jashtëzakonisht i rëndësishëm për botën e artit dhe shoqërinë tonë më të gjerë globale”.

Shkencëtarët shqyrtuan strukturën atomike të mostrës duke përdorur rreze X në një sinkrotron, një makinë e madhe që përshpejton grimcat pothuajse në shpejtësinë e dritës.

Kjo i lejoi ata të zbulonin përbërjen kimike të njollës dhe të zbulonin plumbonakritin./KultPlus.com

‘Kur ishim të vegjël i shkruanim njëri-tjetrit nëpër avionë prej letre’

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Frederik Rreshpja


Kur ishim të vegjël
i shkruanim njëri-tjetrit nëpër avionë prej letre.
Tani avionët janë prej duralumini,
po të tërë janë bosh.

Je ftohur nga drurët, metalet dhe retë,
lartësive të mëdha.

Këto shpikje na ndanë;
Ishim aq mirë kur qemë të vegjël,
nuk na duheshin hapësirat dhe largësitë.

Bëje një letër, po jo prej duraluminkulti:
Kam nevojë për ty, jo për metalet./KultPlus.com

Mijëra njerëz panë lindjen e diellit të solsticit veror në Stonehenge

Posted on by Kult Plus

Ata që u mblodhën për spektaklin në monumentin neolitik në qarkun jugor të Wiltshire përjetuan një fillim të ngrohtë të mëngjesit, ndërsa shënuan ditën më të gjatë të vitit.

Temperaturat në Salisbury dhe Londër arritën 18 gradë Celsius deri në orën 05:00 (04:00 GMT), sipas shërbimit të motit Met Office.

Një alarm i verdhë për nxehtësinë për të gjitha rajonet në Angli mbetet në fuqi për fundjavën.

Eventet e solsticit në Stonehenge shënojnë disa nga rastet e rralla kur vizitorëve u lejohet të afrohen pranë gurëve në vendin e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.

Në prag të eventit, Policia e Stonehenge dhe ajo e Wiltshire postuan paralajmërime në mediat sociale në lidhje me trafikun e rënduar dhe këmbësorët.

Stonehenge është një monument i ndërtuar në përputhje me lindjen e diellit të mesit të verës dhe perëndimin e diellit të mesit të dimrit.

Në solsticin e verës, dielli lind pas Gurit të Thembrës – hyrja e lashtë në Rrethin e Gurit – dhe rrezet e diellit kanalizohen në qendër të monumentit.

Besohet se solstici është festuar në Stonehenge për mijëra vjet./KultPlus.com

Një botë e fshehur, zbulohet ‘Qyteti i Humbur’ nën oqeanin Atlantik

Posted on by Kult Plus

Thellë në zemër të Oqeanit Atlantik, shkencëtarët kanë zbuluar një botë nënujore të pabesueshme dhe të mistershme, që mund të mbajë çelësin për të kuptuar se si filloi jeta në Tokë.

Kjo fushë e gjerë me kulla minerale, e njohur si Qyteti i Humbur (Lost City), është sistemi më i vjetër hidrotermal i njohur në oqean. E vendosur më shumë se 700 metra nën sipërfaqe, në shpatet e një mali nënujor përgjatë Rripit Mes-Atlantik, ajo është aktive prej më shumë se 120,000 vitesh.

Kullat që përbëjnë Qytetin e Humbur janë të ndërtuara nga guri karbonatik dhe disa prej tyre arrijnë lartësinë e afro 60 metrave. Ato formohen përmes një procesi unik gjeologjik të quajtur serpentinizim, ku uji i detit depërton thellë në skorjen e Tokës dhe reagon me shkëmbinj të mantelit, shkruan Daily Mail.

Këto reaksione çlirojnë gazra si metani dhe hidrogjeni, të cilët shërbejnë si burim ushqimi për mikroorganizmat që jetojnë në mungesë totale të dritës dhe oksigjenit – kushte të rralla në Tokën moderne, por të ngjashme me ato që mund të kenë ekzistuar në fillimet e planetit.

Në një zbulim të fundit, studiuesit kanë arritur të nxjerrin një kampion bërthamor shkëmbi nga manteli i Tokës, që është burimi kimik i sistemit të ventilimit të Qytetit të Humbur. Ky kampion pritet të ndihmojë shkencëtarët të kuptojnë më mirë reaksionet kimike që ndodhin nën dyshemenë e detit – procese që mund të kenë krijuar molekulat e para të jetës miliarda vite më parë.

I ndodhur rreth 15 kilometra në perëndim të boshtit të Rripit Mes-Atlantik, në jug të ishujve Azore, ky vend ka mbetur pothuajse i padëmtuar nga aktiviteti njerëzor, duke ruajtur një mjedis të paprekur dhe të jashtëzakonshëm për studime shkencore.

Çdo burim hidrotermal në këtë fushë ka marrë emra simbolikë si IMAX, Poseidon, Seeps dhe Nature, dhe secili prej tyre lëshon lëngje të ngrohta dhe alkaline që krijojnë një habitat të qëndrueshëm për jetën, edhe në një nga mjediset më ekstreme në Tokë.

Sot, ndërsa vëmendja globale është rikthyer tek misteret e fillimit të jetës, Qyteti i Humbur shihet si një laborator natyror unik, që mund të ndihmojë në zgjidhjen e një prej pyetjeve më të mëdha të biologjisë: Si lindi jeta nga materia jo e gjallë?

Kërkimet vazhdojnë dhe premtojnë të sjellin përgjigje që jo vetëm shpjegojnë të kaluarën tonë të largët, por mund të ndihmojnë edhe në kërkimin për jetë në planetë të tjerë./KultPlus.com

Festivali i Kitarës ul siparin në një mbrëmje magjike në Himarë

Posted on by Kult Plus

Në një mbrëmje magjike nën tingujt e kitarës, qyteti bregdetar i Himarës u mbush me muzikë, energji dhe emocion, duke i dhënë një mbyllje madhështore edicionit të nëntë të ‘Albania Guitar Festival’.

Agron Peni dhe trioja e tij dhuruan një performancë të jashtëzakonshme, me disa nga kompozimet më të njohura, duke sjellë në skenë virtuozitetin dhe shpirtin ballkanik të kitarës.

Trupa e baletit profesionist ndezi atmosferën me ritmet pasionante të rumbas dhe flamencos, duke krijuar një sinergji të jashtëzakonshme mes muzikës dhe vallëzimit.

Mbrëmja u përmbyll me plot energji nga këngëtari brazilian Eclesio Ramos de Souza, i cili interpretoi hitet më të njohura të muzikës latine dhe i dha skenës një atmosferë plot gëzim dhe pozitivitet.

Ritmet tropikale, bashkë me interaksionin e ngrohtë me publikun, e bënë këtë natë të bukur për të pranishmit.

Ky edicion solli në Shqipëri 16 artistë ndërkombëtarë dhe njëjtë si tetë edicionet e shkuara nën drejtimin e drejtuesit artistik Denis Bizhga, synon promovimin e muzikës së mirë dhe kulturës shqiptare.

Ky koncert u realizua nën kujdesin e veçantë të kryetarit të Bashkisë Himarë, Vangjel Tavo, dhe shënoi jo vetëm përfundimin e festivalit, por edhe një promovim të jashtëzakonshëm të kulturës, traditës dhe potencialit turistik të Himarës./atsh/KultPlus.com

Meta lanson syzet inteligjente

Posted on by Kult Plus

Pas disa muajsh spekulime, Meta zyrtarisht ka prezantuar syzet e reja inteligjente me Oakley. Syzet inteligjente kanë dyfishin e jetëgjatësisë së baterisë së Meta Ray-Ban dhe mund të regjistrojnë video 3K, transmeton PCW.

Modelet janë të bazuara në dizajnin HSTN të Oakley dhe përshhkruhen si produkti i parë i Meta dedikuar atletëve dhe fansave. Edicioni i limituar Oakley Meta HSTN me ngjyrë të artë kushton 499 dollarë dhe do të shiten prej datës 11 Korrik.

Pjesa tjetër e koleksionit do të mbërrijë drejt fundit të verës dhe kushtojnë 399 dollarë. Zyret kanë një kamër ballore, altoparlantë dhe mikrofonë. Përdoruesit mund ti përdorin ato për të dëgjuar muzikë, realizuar foto dhe dërguar apo pranuar thirrje telefonike.

Ato karakterizohen nga Meta AI, chatbotin me inteligjencë artificiale ku përdoruesit mund ti kërkojnë informacion apo ti kërkojnë të regjistrojë video.

Kanë një jetëgjatësi baterie prej 19 orësh. Gjithashtu karikohen 50 përqind për 20 minuta si dhe kanë një këllëf që ofron 48 orë jetëgjatësi baterie shtesë.

Syzet janë në gjashtë modele të ndryshme ngjyrash dhe formash. Ato do të shiten në SHBA, Kanada, Britani, Irlandë, Francë, Itali, Spanjë, Austri, Belgjikë, Australi, Gjermani, Suedi, Norvegji, Finlandë dhe Danimarkë. Në fund të vitit do të shiten edhe në Meksikë, Indi dhe Emiratet e Bashkuara Arabe./KultPlus.com

‘Eja eja lule borë’, një ndër këngët më të bukura shqiptare (VIDEO)

Posted on by Kult Plus

E shkruar në vitin 1946 nga poeti shkodran Zef Pali dhe e kompozuar nga Simon Gjoni, kënga “Eja, eja lule borë” mbetet ndër këngët më të bukura shqiptare, shkruan KultPlus.

Një këngë që i ka rezistuar kohës, shtatë dekadave jetë, edhe sot këndohet e dëgjohet me ëndje.

Po e sjellim sonte një performancë të këngës e cila nuk është vetëm shkodrane, por një vlerë e të gjithë shqiptarëve.

Bashkangjitur gjeni tekstin origjinal të këngës:

Eja, eja lule borë

Tue kerkue n‘mal e n‘koder
tue prek‘ lule e gjeth‘ me dore
veç nji kopsht ma t‘bukur Shkodër
ty te gjeta Lule Borë

Ref

Je e vogel por je plot
Ty t‘ kerkoj une tash sa mot
Tash sa mot une ty t’ kerkoj
N‘gzim me ty jeten ta çoj

Eja eja lule bore
se me ty do t‘thur kunor

eja eja lule bore
se me ty do t‘thur kunor

Pash ma t’ buk’ren stinë pranvere
pash mbretneshen trandofil
mos t‘i falish kujt Ti eren
se per mue vetem ke çil

Fjalet e mija deh ndigjoi
ma ke ftyren porsi zane
une prej gjumit do’t zgjoj
veç me t pa ne drit t’ksaj Hane. / KultPlus.com

Anija turistike “L’Austral” me 264 turistë kryesisht francezë e gjermanë viziton Sarandën

Posted on by Kult Plus

Në portin e Sarandës mbërriti mëngjesin e sotëm anija turistike “L’Austral” me 264 turistë.

Drejtori i portit të Sarandës, Alket Qendro tha për ATSH-në se “turistët pasi mbërritën në port u shoqëruan nga guidat për të vizituar pikat turistike të Sarandës si Butrinti, Kalaja e Lëkurësit, plazhet e shumta në qytetin bregdetar si dhe qyteti i gurtë i Gjirokastrës”.

“Me anijen turistike erdhën 264 turistë të huaj, të cilët ishin kryesisht francezë dhe gjermanë”, tha Qendro.

Qendro bëri të ditur se “kemi marrë të gjitha masat për pritjen e turistëve me kroçera. Edhe këtë vit ashtu si dy vitet e fundit pritet që kroçerat të vizitojnë portin e Sarandës deri në muajin nëntor”.

Anija turistike “L’Austral” shërben kryesisht për udhëtime turistike në ujërat e ndryshme, duke ofruar eksperienca unike dhe relaksuese për vizitorët.

Kjo anije ka një kapacitet të madh për të pritur një numër të konsiderueshëm të turistëve, duke ofruar ambiente të rehatshme dhe të përgatitura mirë për udhëtime afatgjata ose të shkurtër.

“L’Austral” ofron udhëtime në vende të ndryshme turistike, duke përfshirë rajone bregdetare, portet e mëdha dhe vende turistike historike.

Pas Sarandës anija turistike “L’Austral” do të lundrojë drejt portit të Itea-s (Greqi)./atsh/KultPlus.com

Sinani: Presheva drejt Qendrës së Artit Bashkëkohor në Ballkan

Posted on by Kult Plus

Kryetarja e Komunës së Preshevës, Ardita Sinani, ka njoftuar se kjo komunë do të bëhet me Muze të Artit Bashkëkohor, përcjell KultPlus.

Ajo nëpërmjet një postimi në Facebook, ka thënë se është takuar me artistin Sislej Xhafa dhe Institutin ‘Delfini’, si hap i parë për shndërrimin e Preshevës në një qendër të rëndësishme kulturore në Ballkan.

Në vijim, KultPlus ua sjell njoftimin e Ardita Sinanit:

Presheva drejt Qendrës së Artit Bashkëkohor në Ballkan

Pata kënaqësinë të pres në Kabinet një diskutim frymëzues mbi një iniciativë të artistit të njohur Sislej Xhafa dhe Institutit “Delfini” për krijimin e Muzeut të Artit Bashkëkohor në Preshevë – si hap i parë drejt shndërrimit të qytetit tonë në një qendër të rëndësishme kulturore në Ballkan.

Qëllimi është i qartë: ta vendosim Preshevën në hartën e artit bashkëkohor ndërkombëtar, përmes ekspozitave, rezidencave artistike dhe bashkëpunimeve me rrjete kulturore nga mbarë rajoni dhe më gjerë.

Mbështes fuqishëm këtë vizion që e kthen Preshevën në një pikë referimi për kreativitetin dhe identitetin kulturor shqiptar./KultPlus.com

‘Dolli për vetminë ton’ të perbashkët’

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Anna Akhmatova

Dollia e fundit

Dolli për kët’ shtëpi të rrenueme
për jeten t’eme t’mallkueme
për vetminë ton’ të perbashkët
e nji dolli për ty.

Për lajthitjen që m’shkiti buzëve
për ftoftësin’ akull të syve të tu
për jetën e marr’ që m’u ba barr’,
e Zotin që s’na u gjet pran’

Përktheu: Xhabir Tabaku / KultPlus.com

Vdes Arnaldo Pomodoro, skulptori i famshëm i sferave prej bronzi

Posted on by Kult Plus

Vdiq dje Arnaldo Pomodoro, skulptori i famshëm i sferave prej bronzi, në prag të ditëlindjes së tij të 99-të, njoftoi fondacioni që mban emrin e tij dhe që drejtohet nga Carlotta Montebello, sipas quotidiano.net.

Pomodoro u lind më 23 qershor 1926 në Montebello di Romagna, por që nga viti 1954 ai kishte jetuar dhe punuar në Milano, në Porta Ticinese.

Ai ishte vëllai më i madh i Giorgio Giò Pomodoro, gjithashtu një skulptor me famë ndërkombëtare, i cili ndërroi jetë në vitin 2022 në moshën 72 vjeç.

“Me ndarjen nga jeta të Arnaldo Pomodoro, bota e artit humbet një nga zërat e saj më autoritarë, të kthjellët dhe vizionarë. Maestroja na la një trashëgimi të madhe”, tha  Carlotta Montebello.

Arnaldo Pomodoro ishte veçanërisht i famshëm për sferat e tij të veçanta prej bronzi – materiali i preferuar i artistit – që zbërthehen dhe hapen para shikuesit, i cili nxitet të kërkojë dhe zbulojë mekanizmin e brendshëm, në një kontrast midis butësisë së përsosur të formës dhe kompleksitetit të fshehur të brendshëm.

Veprat e tij ikonike mund të gjenden në qytete të shumta në Itali dhe në mbarë botën, nga Kopenhaga në Brisbane, nga Dublini në Los Anxheles.

Vepra ”Sferë me sferë”, me diametër mbi tre metra, u vendos në oborrin e selisë së OKB-së në Nju Jork.

Arnaldo Pomodoro ka marrë çmime të shumta ndërkombëtare, përfshirë nderimet zyrtare të shtetit italian me ”Cavaliere di gran croce dell’Ordine al merito della Repubblica italiana” dhe Medaljen e Artë për punë të merituar në kulturë dhe art.

Fondacioni ”Arnaldo Pomodoro” u krijua nga vetë ai në vitin 1995, në Milano, me qëllim ruajtjen dhe promovimin jo vetëm të punës së tij, por edhe të skulpturës bashkëkohore në tërësi.

Fondacioni është konfiguruar si një qendër për dokumentim, ekspozitë dhe reflektim, e hapur për artistë të rinj, kuratorë dhe publikun./KultPlus.com

Ekrani i Artit solli në Shkodër artin bashkëkohor dhe mendimin kritik

Posted on by Kult Plus

“Kartolina nga Askund” ishte tema e edicionit të 8-të të festivalit “Ekrani i Artit”, që çoi në Shkodër pesë ditë të pasura me filma bashkëkohorë, videoart dhe reflektim ndërdisiplinor.

Në këtë edicion, i cili zgjati prej datës 18 deri më 22 qershor, u shfaqën 111 vepra, përfshirë 40 premiera shqiptare dhe ku morën pjesë 30 artistë nga e gjithë bota.

Programi u shtri në hapësira të ndryshme të qytetit, që nga Kinema Republika e saporihapur, tek Galeria e Artit, qendra kulturore Art House, Auditoriumi Françeskan dhe hapësira publike si Rruga G’juhadol.

Pikat kulmore përfshinë ekspozitën retrospektive Rewind, programet ndërkombëtare bashkëpunuese, shfaqje të artistëve si Masbedo, Anri Sala, Elena Dorfman, Barbara Prenka, si dhe përfshirjen aktive të komunitetit dhe të rinjve.

Ekrani i Artit mbetet një platformë që fton në përjetim dhe mendim kritik përmes artit bashkëkohor./atsh/KultPlus.com