“Short poems and other tales”, titullohet shfaqja e cila u shpalos në kryeqytet këto ditë. Me një skenografi e tekst të veçantë, artisti Valdrin Thaqi i cili shpeshherë nëpërmjet artit vizual shpalos tema që lidhen rreth ballafaqimit me jetën e përditshme, duke shtruar pyetje të shprehive e të jashtëzakonshme në të njëjtën kohë, kësaj radhe vjen nën penën e një formati tjetër. Aq sa është i dhënë pas detajeve në piktura, aq ka qenë edhe në këtë shfaqje që e ka prodhuar vetë, shkruan KultPlus.
“Short poems and other tales”, ndeshet me identitetin dhe traumat kulturore. Është e mbështjellë me shumë simbolika dhe ngjarje surreale, por në thelb, është një përrallë klasike e një të riu që kthehet në shtëpi.
Është një shfaqje eksperimentale që prezanton disa mediume njëkohësisht, si: poezi, performancë, muzikë dhe imazhe. Megjithëse është një shfaqje shumë e shtresuar dhe jo gjithmonë ndjek një histori lineare, publiku ka pasur mundësinë të lidhet me temat universale që paraqet vepra.
Praktikat e artistit Thaqi ndërrojnë nga pikturat eksperimentale, skulpturat, instalacioni dhe intervenimi. Mirëpo, kësaj here na shpalos dhuntinë e artit regjisorial.
Premiera e shfaqjes qe më 24 tetor në katin e gjashtë të hotelit Grand. Vendi qe i mbushur plot, për të parë nga afër krijimin e bukur të artistit Thaqi. Pamjet vizuale janë ato që fillimisht shpojnë atmosferën këndshëm. Pastaj, gërshetimi i koreografisë me muzikën rrëqethëse, ka zgjuar emocione të shumta brenda katër mureve. Si një vegim i kamotshëm, teksti lulëzon mbi diçka unike që vjen nga brendësia e Thaqit, i cili me mjeshtëri ka prezantuar një shfaqje që kalon përtej “normales”. Ai arrin të krijoj një paralel mes reales dhe imagjinatës, në të cilën audienca mund të hyjë e të dalë, kur të dojë.
Në një intervistë për KultPlus, ai na tregon se shfaqja është shkruar nga vetë ai, vitin e kaluar në Berlin. Fillimisht, e ka menduar si një përmbledhje me poezi të shkurtra dhe tregime imagjinare, por tanimë ka gjetur dritën si një shfaqje tradicionale.
Shfaqja konsiderohet të jetë gjysmë-autobiografi, e frymëzuar nga ngjarjet e vërteta, qofshin ato ngjarje të përditshme apo nga mendimet e tij të përsëritura. Por, padyshim që është e përzier me elemente të fantazisë që ndërlidhen me kujtimet dhe ndodhitë nga jeta personale e artistit Thaqi.
“Short poems and other tales”, interpretohet nga dy aktorë: Art Pasha në rolin kryesor dhe Klara Grapci, me Ensar Lutaj valltar, si dhe tre muziciente live: Viola Rrecaj në piano dhe tastierë, Yll Krasniqi në bas kitarë dhe Lum Veseli në bateri.
Në qendër të shfaqjes është Arti, personazhi kryesor, ndërsa Klara dhe Ensar përfaqësojnë aspekte imagjinare të mendjes së tij – Klara anën pavetëdijshme të tij dhe Ensar, (përmes kërcimit), anën ëndërrimtare të tij.
Dinamikat e personazheve janë të dallueshme: Arti mbetet kryesisht i palëvizshëm, ndërsa Klara dhe Ensar lëvizin rreth tij, duke ndërvepruar dhe duke i dorëzuar objekte.
Ky kontrast në lëvizje zbulon botën e brendshme të tij, me dy karakteret tjera që mishërojnë mendimet dhe imagjinatën e tij. Për më tepër, një ekran shfaq Artin të heshtur, të izoluar, duke sugjeruar një person të vetëm që ndërton skenën përreth tij. Në thelb, gjithçka që ndodh në skenë pasqyron mendimet e brendshme të personazhit të sjella në jetë.
“Frymëzimi për emrin e shfaqjes vjen nga një seri lektyrash që i kam dashur shumë qysh si fëmi, ‘Poezi dhe Tregime të Shkurtra’. Më ka pëlqy tepër, sesi çdo faqe e librit ofronte tregime të ndryshme, duke të leju të hidhesh e te lexosh kudo. Kam synu me e pasqyru këtë format në shfaqje, megjithëse në fund të fundit doli sfiduese, përfundova duke futë të dhëna delikate mes skenave për të kap ndjenjën e zbulimit”, thotë Thaqi.
Sipas tij, kjo ka qenë përvoja e tij e parë me një ekip relativisht të madh, dhe nuk mund të jetë më i lumtur me njerëzit me të cilët ka zgjedhë me bashkëpunu në këtë projekt.
“Natyrisht, kemi pasur sfida, sikurse menaxhimi i elementeve të performancës live, dhe gjithashtu mbajtja e gjithçkaje të sinkronizuar, ishte kërkuese. Përtej kësaj, kemi mbajt trajnim në gjuajtje me hark, seanca koreografike dhe kompozim muzikor për shfaqjen. Procesi ka qenë tepër i kandshëm dhe jam ndje që i gjithë ekipi ka qenë i investuar plotësisht, duke sjellë më të mirën si teknikisht ashtu edhe në pjesën kreative”, thotë tutje ai.
“Short poems and other tales”, është shfaqja e parë e artistit Thaqi. Regjia për të ka qenë një andërr e kahershme. Artet pamore, kryesisht piktura, ka qenë në thelb të krijimeve të tij, mirëpo gjithmonë ka qenë adhurues i teatrit dhe kinematografisë, dhe e konsideron veten një artist multidisiplinar.
“Besoj se mediumet e ndryshme të artit ekzistojnë për të mbështetur dhe përmirësuar vizionin e artistit, duke ofruar mjetet e nevojshme për të shprehur idetë plotësisht.”
Si një artist në zhvillim me bazë në Prishtinë dhe Berlin, tashmë artisti Valdrin Thaqi në plan ka që të vazhdoj të zgjeroj punën e tij. Ai nuk mund të parashikoj saktësisht se cili do të jetë projekti i ardhshëm, por ka një ndjenjë se për të është duke nisë diçka emocionuese. / KultPlus.com
Udhëheqës nga e gjithë bota përgëzuan të mërkurën ish Presidentin Donald Trump, i cili është më afër fitores në zgjedhjet e së martës.
Kryeministri britanik Keir Starmer e uroi zotin Donald Trump, pak pasi kandidati republikan shpalli fitoren në zgjedhjet presidenciale amerikane.
“Mezi pres të punoj me ju në vitet në vijim”, tha kryeministri Starmer në një postim në rrjetin X të mërkurën.
“Unë e di se marrëdhënia e posaçme ndërmjet Mbretërisë së Bashkuar dhe Shteteve të Bashkuara do të vazhdojë të përparojë në të dyja anët e Atlantikut për vitet në vijim”, shkroi ai.
Presidenti francez Emmanuel Macron uroi zotin Trump duke theksuar se është I gatshëm të punojë me të “ siç bëmë për katër vjet. Me bindjet tuaja dhe të miat. Me respekt dhe ambicie. Për më shumë paqe dhe begati”, shkroi ai në rrjetin X.
Kancelari gjerman, Olaf Scholz, duke e uruar Presidentin Trump, shkroi se “Gjermania dhe Shtetet e Bashkuara kanë punuar së bashku me sukses për një kohë të gjatë për të nxitur përparimin dhe lirinë në të dyja anët e Atlantikut. Ne do të vazhdojmë ta bëjmë këtë për të mirën e qytetarëve tanë”.
Kryeministrja italiane, Giorgia Meloni, tha në urimin e saj për zotin Trump se Italia dhe Shtetet e Bashkuara kanë një “aleancë të palëkundur”.
“Është një lidhje strategjike, të cilën jam e sigurt se tani do ta forcojmë edhe më tej”, shkroi ajo.
Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Mark Rutte tha se e ka uruar zotin Trump pëe fitoren, duke theksuar se “udhëheqja e tij do të jetë përsëri thelbësore për të mbajtur të fortë aleancën tonë. Mezi pres të punoj përsëri me të për të avancuar paqen përmes NATO-s”.
Presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen uroi zotin Trump duke shtuar se Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara janë “më shumë se thjesht aleatë”.
“Ne jemi të lidhur nga një partneritet i vërtetë mes njerëzve tanë, duke bashkuar 800 milionë qytetarë. Pra, le të punojmë së bashku për një agjendë të fortë transatlantike…”, tha ajo në një postim në rrejtin X.
Edhe Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky përgëzoi zotin Trump për atë që e quajti një fitore “mbresëlënëse”.
“Unë e çmoj angazhimin e Presidentit Trump për qasjen “paqe përmes forcës” në çështjet globale. Ky është pikërisht parimi që praktikisht mund të sjellë më afër paqen në Ukrainë”, shkroi Presidenti Zelensky në rrjetin X. /VOA/ KultPlus.com
Të martën, më 5 nëntor 2024, në British School of Kosova u mbajt Ora e Shkrimtarit me poeten Xhevahire Izmaku, në kuadër të aktiviteteve të cilat po i organizon PEN Qendra e Kosovës në institucione të ndryshme të Kosovës, projekt i përkrahur nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit.
Qëllimi i këtyre takimeve është bashkëbisedimi i shkrimtarëve me lexuesit, veçanërisht me nxënësit dhe studentët, në mënyrë që të njihen me përvojën e shkrimit letrar, por edhe me rëndësinë që ka leximi dhe edukimi kreativ.
Në praninë e nxënësve dhe mësimdhënëse të British School of Kosova si dhe të pjesëmarësve të tjerë, takimin letrar me poeten Xhevahire Izmaku, e moderoi poeti dhe studiuesi i letërsisë, Sali Bashota, i cili paraqiti krijimtarinë letrare e deritanishme letrare të Xhevahire Izmakut.
Në fjalën e saj, Xhevahire Izmaku, evokoi kujtime nga fillimet krijuese të saj si nxënëse e shkollës fillore dhe shkollës së mesme në Vushtrri, pastaj si studente e letërsisë shqipe në Prishtinë. Me këtë rast, poetja Izmaku ofroi mjaft shembuj nga përvoja e saj krijuese, ndërlidhur me shkrimin letrar, veçanërisht me poezinë që ishte dhe mbeti udhërrëfimi më interesant në jetë, por edhe për vepra të shkrimtarëve të njohur botërorë, të cilat i kishte lexuar me pasion të veçantë, qysh në moshë të re, duke thënë se lidhje e saj shpirtërore me letërsisë nuk ishte e rastësishme, por ishte një ndër qëllimet jetësore.
Duke folur për tematikën dhe motivet e poezisë që shkruan, në mënyrë të veçantë dalloi motivet që ndërlidhen me vendlindjen, me temat e luftës, si dhe lirikën e dashurisë.
Kujtimet e saj, sidomos për librin “Lot i zemrës”, i cili ishte botuar në rrethanat e mbijetesës së fjalës shqipe, ishte mjaft mbresëlënëse për të pranishmit.
Pjesë e Orës së Shkrimtarit ishte edhe leximi i poezive të zgjedhura nga autorja, por edhe nga studentët e Kolegjit AAB.
Në fund të takimit u zhvillua një bashkëbisedim me poeten Xhevahire Izmaku. Kishte mjaft pyetje, sidomos nga nxënësit, lidhur me krijimtarinë e saj letrare, por edhe edhe pyetje të tjera për letërsinë e gruas dikur dhe sot, si dhe për trendet bashkëkohore të zhvillimit të letërsisë shqipe.
Xhevahire Izmaku ka mbaruar studimet për letërsi dhe gjuhë shqipe në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës. Gjithashtu, ka kryer studimet pasuniversitare në Universitetin e Tiranës ku ka fituar gradën shkencore Doktor i Shkencat e Komunikimit. Gjithashtu, ka punuar si profesoreshë dhe ka vazhduar me veprimtarinë e saj si aktiviste për të drejtat e njeriut brenda KMLDNJ, ndërsa me fillimin e luftës në Kosovë, në vitet 1998 -1999, mori pjesë aktive në ndihmën e popullatës së rrezikuar nga masakrat serbe, duke qenë në shërbim të luftëtarëve të lirisë. Ishte raportuese për agjenci të lajmeve të ndryshme shqiptare dhe ndërkombëtare, si reportere e luftës.
Më pas në vitet 1999 – 2002 ka punuar gazetare-reportere në RTV 21. Xhevahire Izmaku ka një përvojë të pasur politike, duke qenë deputete e Kuvendit të Republikës së Kosovës në tri mandate gjatë viteve 2010- 2019, por edhe pjesë e institucioneve vendore nivel lokal dhe qendror.
Si deputete ka qenë kryetare e komisioneve për hartimin e ligjeve kryesore që kanë të bëjnë me mediet në Kosovë, të cilat janë ende në fuqi.
Njihet si poete dhe bartëse e manifestimeve kulturore në organizime me karakter kombëtar, siç janë Takimet e Poeteshave në Vushtrri. Ka botuar librat me poezi “Lot i zemrës”, “Dremitja e shpirtit”, “Farajona”.
Xhevahire Izmaku është profesoreshë në lëndët e komunikimit dhe gazetarisë në Kolegjin Universitar AAB, në Prishtinë. / KultPlus.com
Abraham Linkoln (Abraham Lincoln) zgjidhet president i Shteteve të Bashkuara – i pari president i dalë nga Partia Republikane. Ai erdhi në detyrë, ndërsa Amerika ishte pushtuar nga fryma e ndarjes veri – jug.
Linkolni e filloi mandatin me një apel për banorët e shteteve jugore; “Ne nuk jemi armiq, por miq. Ne nuk duhet të jemi armiq … Kordat mistike të kujtesës, që shtrihen nga çdo fushëbetejë e varr atdhetari e deri në çdo zemër e vatër në mbarë vendin, do të vazhdojnë të fuqizojnë korin e Unionit, të përbërë nga engjëjt më të mirë të natyrës sonë “. Por… dështimi i bisedimeve veri – jug më 1861, sinjalizoi se kompromisi për ruajtjen e bashkimit ishte i pamundur, ndërkohë që Linkolni këmbëngulte se shpërbërja nuk mund të tolerohet.
Abraham Lincoln zgjidhet presidenti i 16-të i Shteteve të Bashkuara për një Partia Demokratike të thellë, duke u bërë republikani i parë që fitoi presidencën. Lincoln mori vetëm 40 për qind të votës popullore, por mundi të mposhtë tre kandidatët e tjerë: Demokratët e Jugut John C. Breckinridge, kandidati i Bashkimit Kushtetues John Bell dhe Demokrati i Veriut Stephen Douglas, një senator amerikan për Illinois.
Lincoln, një avokat i lindur në Kentaki dhe ish-përfaqësues i Whigëve në Kongres, fitoi vendin e parë gjatë fushatës së tij kundër Stephen Douglas të Illinois për një vend të Senatit të SHBA në 1858. Fushata senatoriale paraqiste një seri të mrekullueshme të takimeve publike mbi çështjen e skllavërisë, si debatet Lincoln-Douglas, në të cilat Lincoln argumentoi kundër përhapjes së skllavërisë, ndërsa Douglas pohonte që çdo territor duhet të ketë të drejtën të vendosë nëse do të bëhet i lirë ose skllav. Lincoln humbi garën e Senatit, por fushata e tij solli vëmendjen kombëtare te Partia e Re Republikane. Më 1860, Lincoln fitoi nominimin presidencial të partisë.
Në zgjedhjet e nëntorit 1860, Lincoln u përball përsëri me Douglas, i cili përfaqësonte fraksionin e Veriut të një Partia Demokratike të ndarë, si dhe Breckinridge dhe Bell. Njoftimi i fitores së Lincolnit sinjalizoi shkëputjen e shteteve jugore, të cilat që nga fillimi i vitit kishin kërcënuar publikisht ndarjen nëse republikanët marrin Shtëpinë e Bardhë.
Deri në kohën e inaugurimit të Lincolnit më 4 mars 1861, shtatë shtete u ndanë dhe Shtetet e Konfederatës së Amerikës ishin themeluar zyrtarisht, me Jefferson Davis si presidentin e tij të zgjedhur. Një muaj më vonë, Lufta Civile Amerikane filloi kur forcat Konfederale nën gjeneralin P.G.T. Beauregard hapi zjarr mbi Fort Sumter të Unionit të mbajtur në Karolinën e Jugut. Në vitin 1863, kur vala u kthye kundër Konfederatës, Lincoln liroi skllevërit dhe në vitin 1864 fitoi rizgjedhjen. Në prill 1865, ai u vra nga simpatizanti i Konfederatës John Wilkes Booth në Teatrin e Fordit në Uashington, D.C. Sulmi erdhi vetëm pesë ditë pasi Lufta Civile Amerikane përfundoi në mënyrë efektive me dorëzimin e gjeneralit Konfederata Robert E. Lee në Appomattox.
Duke ruajtur Bashkimin dhe duke i dhënë fund skllavërisë, si dhe për karakterin e tij të veçantë dhe oratorinë e fuqishme, Lincolni është përshëndetur si një nga presidentët më të mëdhenj amerikanë. / KultPlus.com
Çfarë rëndësie ka kur në jetën tuaj lexoni një libër? Ndoshta shumë.
Megjithatë, çfarëdo keqkuptimesh që mund të çimentojë një lexim rinor, ngulitja e një libri të caktuar në një kohë të caktuar në jetën tuaj mund të ketë një ndikim të pamohueshëm.
Nëse nuk e hasni Ramonën në vitet tuaja fillore, a do të shfaqet ndonjëherë shpirti i tërbuar i thirrur nga Beverly Cleary në formën e tij më të plotë? A do të rrëmbejë Holden Caulfield ndonjëherë rrugën e tij në zemrën tuaj nëse nuk e hasni “The Catcher in the Rye” në adoleshencën tuaj?
Dhe çka nga ata libra që lexoni në ato vite të çrregullta e të ndezura të njohura si të 20-tat tuaja – një dekadë në të cilën jeta juaj madhore afrohet gjithnjë e më shumë dhe megjithatë mund të jeni ende duke u endur në digresione të gëzueshme?
Cilat vepra letrare duhet të informojnë atë vendkalim dhjetëvjeçar? Nuk ka përgjigje, natyrisht (as në të vërtetë nuk ka ndonjë gjë të veçantë për të përfunduar vitin tuaj të 29-të), por megjithatë kemi disa mendime. Në frymën e festimit të ndikimit që ndryshon jeta në letërsi, Vogue ofron 30 sugjerime librash për të lexuar para se të mbushni 30 vjet.
Librat që duhet t’i lexoni para se të mbushni 30 vjet: Wuthering Heights – Emily Bronte(1847) House of Mirth – Edith Wharton (1905) Maurice – E.M. Forster (1913) Mrs. Dalloway – Virginia Woolf (1925) I Capture the Castle – Dodie Smith (1948) Giovanni’s Room – James Baldwin (1956) The Group – Mary McCarthy (1963) The Millstone – Margaret Drabble (1965) A Book of Common Prayer – Joan Didion (1977) The Transit of Venus – Shirley Hazzard (1980) Money: A Suicide Note – Martin Amis (1984) Self-Help – Lorrie Moore (1985) Beloved – Toni Morrison (1987) The Swimming-Pool Library – Alan Hollinghurst (1988) The Secret History – Donna Tartt (1992) Novelat e Patrick Melrose: Never Mind (1992), Bad News (1992), Some Hope (1994), Mother’s Milk (2005), and At Last (2012) Operating Instructions – Anne Lamott (1993) Open Secrets – Alice Munro (1994) Never Let Me Go – Kazuo Ishiguro (2005) The Year of Magical Thinking – Joan Didion (2005) On Beauty – Zadie Smith (2005) Exit West – Mohsin Hamid (2017) Conversations With Friends (2017) and Normal People (2018) – Sally Rooney Pleasure Activism – Adrienne Maree Brown (2019) All About Love: New Visions – bell hooks (2000) The Undocumented Americans – Karla Cornejo Villavicencio (2020)./ KultPlus.com
Ai hodhi kafe Në filxhan Hodhi qumësht Në filxhanin e kafesë I hodhi sheqer Kafes me qumësht Me lugën e vogel E përzjeu E piu kafen Dhe vuri filxhanin mbi tavolinë Pa më folur Ndezi një cigare Bëri rrathë Me atë tym Shkundi hirin Në taketuke Pa më folur Pa më shikuar U ngrit Vuri kapelen në kokë Veshi xhaketën e shiut Sepse binte shi Dhe doli jashtë Nëpër shi Pa një fjalë Pa më shikuar Dhe unë Futa kokën Mes duarve Dhe qava / KultPlus.com
Sonte po sjellim disa thënie të njohura nga shkrimtarja amerikane Edith Wharton:
“Lumturia është vepër arti. Trajtoje me kujdes.”
“Mund të mbetemi gjallë vetëm nëse nuk kemi frikë nga ndryshimi, nga kureshtja e pangopur intelektuale ndaj gjërave të ëmdha, si dhe nga lumturia ndaj gjërave të vogla.”
“Ruhu nga monotonia. Ajo është nëna e mëkateve më të rënda”.
“Ka dy mënyra për të përhapur dritën: të jesh qiri ose pasqyrë.”
“Asgjë nuk e shastis më shumë një burrë se sa procesi mendor i një gruaje, e cila i motivon emocionet e saj.” /KultPlus.com
Nuk është e lehtë të thuash se diçka nuk na pëlqen kur të gjithë e pëlqejnë. Rreziku është se mos akuzohemi se nuk kuptojmë apo deri për mendjemadhësi: si guxon ta shprehësh opinionin tënd mjeran kur është e qartë se do të përplaset me murin e përjetësisë që mbron kryeveprat? Dhe, mbi të gjitha, kush guxon se je? Në Literary Hub, Emily Temple ka hartuar një prej listave të saj fantastike. Ka listuar 14 kryeveprat më të urryera nga kush që në fakt kishte plotësisht të drejtën për t’u shprehur: gjenitë e padiskuteshëm të letërisisë.
Kryeveprat: shpesh shfaqen menjëherë, nganjëherë kalojnë pa u vënë re për një farë kohe, të tjera e kalojnë provimin e elitës, por jo të masës. Gjithsesi, herë a vonë, zbulohen dhe forcohen mbi piedestalin e tyre dhe qëndrojnë aty, të palëvizur. Do të jetë edhe për këtë, pasi nuk ka asnjë rrezik për t’i gërvishtur, se do të ishte e bukur që herëpashere të bëhej ushtrimi i vëzhgimit me shikimin e paturpshëm e shkrimtarëve të renditur këtu, duke u stërvitur për të zvilluar një mendim kritik më kurajoz. Por fjalët e këtyre autorëve na kujtojnë edhe sa është e rëndësishme të mos kihet frikë për të gjykuar bashkëkohësit tanë dhe shprehur pa frikë opinionet tona. Më e keqja që mund të na ndodhë? Nëqoftëse do të bëhemi gjeni, Emily Temple do të na fusë në ndonjë prej listave të saj. Në rast të kundërt, askush nuk do të kujtohet.
Virginia Woolf, Uliksi
Kështu shprehet shkrimtarja më e madhe e të gjitha kohërave kur vjen puna për kryeveprën e James Joyce: «Më është dukur një libër i pakulturuar, i trashë. Libri i një punëtori autodidakt dhe të gjithë e dimë sesa mund të jenë stresues, egocentrikë, këmbëngulës, të jashtëzakonshëm dhe, në analizë të fundit, të shpifur».
Dorothy Parker, Winnie the Pooh
Në kolumnen e saj të 20 tetorit 1928 tek New Yorker, Parker përcjell dialogë të tërë nga libri i A. A. Milne, duke ju përqeshur personazhet dhe të folmen e tyre.
Charlotte Brontë, Krenari dhe paragjykim, Ema
Brontë e kishte për vdekje me Jane Austen dhe i kritikoi si Krenari e paragjykim, ashtu edhe Emën. Në vitin 1848 i shkruante e dëshpëruar G.H. Lewes: «Pse ju pëlqen kaq shumë Mis Austen? Gjëja më le vërtet pafjalë».
Mark Twain, Krenari dhe paragjykim
Duhet thënë se e kishte me të edhe Mark Twain: «Nuk kam asnjë të drejtë t’i kritikoj librat, e bëj vetëm kur i urrej. Shpesh kam dëshirë të kritikoj Jane Austen, por librat e saj më tërbojnë aq shumë, sa që nuk arrij as ta kamufloj tërbimin dhe kështu që e lë fare më përpara akoma sesa të filloj».
Aldous Huxley, Në rrugë
Duke folur pë klasikun e shkruar nga Jack Kerouac, autori i një prej kryeveprave më të mëdha të fantashkencës (Bota e re) fiton çmimin për shprehjen më lezetshme: «Pak më vonë kam filluar të mërzitem. Dua të them, rruga më është dukur tmerrësisht e gjatë».
Katherine Mansfield, Shtëpia Howard
Në vitin 1917, e mbrojtur nga faqet e ditarit të saj, Mansfield ia lejon vetes që ta kritikojë librin e E. M. Forster nëpërmjet përdorjes së një metafore të veçantë. «Nuk arrin të shkojë më tej, kufizohet duke ringrohur çajnikun. Është shumë i zoti në këtë. Dëgjoje këtë çajnik: A nuk është i ngrohur shkëlqyeshëm? Po, por nuk do të ketë asnjë çaj».
Martin Amis, Don Kishoti
Sipas Amis, leximi i kryeveprës së Miguel Cervantes mund të krahasohet me një vizitë të papërcaktuar të «kushëririt më tw pamundur të moshuar, me të gjitha difektet e tij, zakonet e pështira, remineshencat e pandalshme dhe shokët e tmerrshëm të fëmijërisë».
David Foster Wallace, American Psycho
Në një intervistë me Larry McCaffery të botuar në revistën Review of Contemporary Fiction në vitin 1993, Wallace kapet keq me Ellis: «Për pak e nxjerr në plan të dytë në mënyrë të pacipë sadizmin e publikut, por në fund është e qartë se objekti i vërtetë i sadizmit është vetë lexuesi». Kur intervistuesi e mbron, ai i përvishet më keq: «Po demonstron pikërisht llojin e cinizmit që u mundëson lexuesve të manipulohen nga të shkruarit e keq». Është fillimi i një debati letrar midis të dyve që ka vazhduar edhe pas vdekjes së Wallace.
Elizabeth Bishop, Seymour – Një hyrje
Bishop nuk ia përton ta thotë: «E kam urryer historinë e Salinger», shkruan në një letër. «Më janë dashur ditë ta lexoj dhe më është dashur ta bëj me maturi, nga një faqe, nga një faqe, duke u skuqur nga sikleti për secilën prej shprehjeve të tij qesharake».
Mary McCarthy, Franny dhe Zooey
Vështirë të mos e çmosh këtë kryeveprën tjetër e Salinger. Megjithatë, dikush ia ka arritur. Kështu, McCarthy, që i kritikon praktikisht çdo gjë dhe nuk arrin të përtypë as vetëvrasjen finale: «Pse vret veten Seymour? (…) Ndoshta sepse ka gënjyer, ndoshta autori i tij ka gënjyer, gjithçka ishte e tmerrshme, bile edhe ai ishte mashtrim?».
H.L. Mencken, Gatsby i madh Gatsby
Debuton kështu në reçensionin e tij për romanin e mrekullueshëm të F. S. Fitzgerald në Chicago Sunday Tribune e vitit 1925: «Në formë, libri i ri i Fitzgerald nuk është asgjë më shumë se një anekdotë e glorifikuar. (…) Natyrisht, kjo histori është e parëndësishme».
Vladimir Nabokov, Doktor Zhivago,Vëllezërit Karamazov, Krim dhe ndëshkim,Finnegans Wake
Por urryesi më i flaktë dhe më i zellshëm i të gjithëve është i madhi Nabokov: jepini një klasik dhe ai do t’ua çmontojë copa copa. Pasternakut i lavdëron poezinë, por i kritikon prozën: Doktor Zhivago nuk i pëlqen aspak (një roman me një banalitet provincial), konsideron si librat më të rëndësishëm të Dostoevskij veprat e tij më të këqija (të mërzitshme, konfuze), dhe shprehet lidhur me eksperimentin e Joyce me këtë shprehje, që në vetvete është kryevepër: «E urrej Finnegans Wake, në të cilën rritja kanceroze e indeve të fjalëve fantastike nuk arrin pikërisht që të ngjallë harenë e tmerrshme e folklorit dhe alegorinë e lehtë, tejet të lehtë». bota.al //KultPlus.com
Shqipëria, Kosova dhe Mali i Zi bashkohen në Bjeshkët e Nemuna, duke ofruar ditë të mrekullueshme skijimi, shkruan Katy Dartford në një artikull të botuar në të përditshmen britanike “The Guardian”.
Është e vështirë të dish saktësisht se në cilin vend ndodhesh kur je lart në Bjeshkët e Nemuna.
Të njohura si Alpet Shqiptare, ky varg malor i thyer shtrihet nga Shqipëria veriore në Kosovën perëndimore dhe në verilindje të Malit të Zi.
Ne ishim në një udhëtim turistik për ski për të eksploruar zonën, e cila tërheq 200 deri në 300 vizitorë gjatë sezonit dimëror.
Vendosëm të eksploronim zonën për borën e pa gjurmuar dhe mundësinë për të eksploruar tre vende brenda një dite, të rrethuar nga një shkretëtirë e bardhë vezulluese me vetëm disa fshatra të veçuara.
Kërkohen aftësi të mira skijimi jashtë dhe një nivel i mirë fitnesi për ngjitjet, por Alpet premtojnë një aventurë larg shpateve të destinacioneve të zakonshme evropiane të skive, të tejmbushura me turistë.
Gjatë një jave, kemi bërë 4-8 milje në ditë ngjitje dhe u akomoduam në bujtina.
Ne vazhduam drejt majës (Maja e Bardhë) 2392 metra, të nxitur nga bora e pastër që na priste në shpatin e saj jugperëndimor në Kosovë.
Ne u ngjitëm përgjatë Qafës së Pejës (2275 metra), që përshkon dy vendet, duke ruajtur një ritëm metronomik me skitë tona turistike.
Ndërsa arritëm majën, majat përreth ofronin një shfaqje magjepsëse, duke zbuluar një pamje të një vargmali dhe të një maje me dëborë, përpara se të kalonim edhe një herë pas një perdeje të trashë reje.
Ne u shpëtuam mjegullave të vazhdueshme të Shqipërisë dhe zbritem në peizazhin e mbuluar nga dielli të Kosovës.
Kishim kohë edhe për një xhiro tjetër në këtë peizazh të pacënuar dimëror – përpara se të skijonim nëpër luginën kosovare të Zalli i Rupës me bredha – dhe të përfundonim turneun tonë të skive rreth Bjeshkëve të Nemuna.
Udhëtimi ynë nisi një javë më parë në Pejë, në fund të skajit lindor të vargmalit malor. Pasi arritëm në qytetin e Kosovës në mbrëmje, na ranë në sy majat mbresëlënëse gëlqerore të larta – të cilat dominuan peizazhin e pyllëzuar mëngjesin tjetër.
Përveç ndërtesave që datonin nga e kaluara e tij romake, bizantine dhe otomane, si banjot termo-minerale aty pranë, të krijuara që nga lashtësia, qyteti kishte gjithashtu një fabrikë birre të njohur (Birra Peja).
Virtyt Gacaferri i cili na njohu me zonën – bëri shaka se kishte jetuar në gjashtë vende pa u zhvendosur fizikisht, një referencë për të kaluarën e trazuar të rajonit, veçanërisht shpërbërjen e Jugosllavisë dhe konfliktin e Kosovës në vitet 1990.
I frymëzuar nga suksesi i një shtegu ecjeje prej 119 miljesh (192 kilometra) (Majat e Ballkanit i iniciuar në 2013) për të promovuar paqen dhe për të ofruar punësim në Shqipëri, Mal të Zi dhe Kosovë, Virtyti donte të shihte nëse malet mund të tërhiqnin vizitorë edhe gjatë muajve të dimrit.
Kështu që, ai punoi për hapjen e tre bujtinave për sezonin dimëror dhe u krijua Balkans Natural Adventure – një nga kompanitë më të mira që ofron turne të vetëdrejtuara në Majat e Ballkanit.
Ne i kaluam netët në këto bujtina gjatë turneut tonë. Të nesërmen në mëngjes u nisëm nga Hotel – Kulla e Zenel Beut në drejtim të parkut kombëtar “Bjeshkët e Nemuna”.
Me pajisjet për skijim dhe bagazhet tona të lidhura në majë të furgonit, ne kaluam në shtigje të pjerrëta pyjore dhe përrenj shkëmborë, duke u ngjitur drejt majave me borë që shfaqeshin në horizont.
Më në fund arritëm në bujtinën Gacaferi, në një luginë me borë në provincën e Deçanit në Kosovën perëndimore.
Ndërsa ne ngjiteshim në Qafën e Ali Pejës, zbuluam një panoramë të maleve të thepisura dhe luginave të pacënuara.
Pas një ngjitjeje dy-orëshe arritëm në dy maja të rrumbullakosura 2300 metra, të cilat, si shumë të tjera në rajon, nuk ishin emërtuar ende.
Këto maja ofronin pamje të luginës së Dobërdolit dhe Valbonës në kufirin shqiptar, ndërsa Gjeravica e Kosovës, maja e dytë më e lartë e Bjeshkëve te Nemuna rreth 2656 metra, ngrihej pas nesh.
Gjatë kthimit tonë në bujtinë pas skijimit për 30 minuta nëpër borën e butë, Safete Gacaferi na priste me filxhanë kafe turke pranë një zjarri të ndezur.
Pas një dite të gjatë, ne pushuam rreth sobës, duke parë punën e vështirë që po bëhej në kuzhinë.
Safetja përgatiti piten duke rrotulluar copa brumi në rrathë të hollë dhe duke i përhapur ato me një përzierje qumështi kremoze të njohur si halta, përpara se t’i mbështillte në formë spiraleje dhe t’i piqte.
Ne i hëgrëm ato me qofte shtëpie dhe speca, përpara se të shkonim në dhomat tona të përbashkëta me shtretër të rehatshëm.
Të nesërmen në mëngjes u nisëm për ski në një peizazh të pastër njëngjyrësh, me synimin për të vizituar tre vende në pak sekonda.
Duke arritur Majën e Trekufirit (2,366 metra), ku takohen të tre kufijtë, ne thirrëm emrat e secilit vend – Shqipëri, Mali i Zi dhe Kosovë – ndërsa ndodheshim ne majën e malit.
Më pas zbritëm drejt një fshati të zbrazët, Bogiçevicës, ku na mirëpriti një oficer gazmor i patrullës kufitare, kureshtjen e të cilit e zgjoi risia e vizitorëve të sezonit dimëror.
Një ish-kamion i ushtrisë, i pajisur me një rimorkio për pajisjet tona, na çoi në një udhëtim në Babino Polje në Mal të Zi.
Në bujtinën “Eko Katun Hrid” na pritën fëmijët e Enes “Enko” Dreskovic, të cilët na ofruan lëng boronice të bërë në shtëpi dhe pantofla të ngrohta.
Bujtina ishte aq larg sa nuk kishte sinjal telefoni, por kishte dushe të nxehta në apartamentet e sapondërtuara, të cilat kishin krevate dyshe dhe teke. Ne shkuam për të fjetur nën zhurmën e lumit poshtë.
Ndërtesa kryesore ishte një shtëpi tradicionale familjare me një dhomë ndenjeje dhe kuzhinë të madhe dhe të ngrohtë.
Enko është një figurë madhështore dhe gjithashtu drejtori i Parkut Kombëtar Prokletije të Malit të Zi.
Gjatë një darke ku na shërbyen bërxolla qengji, peshk të skuqur, pulë dhe patate, ai ndau historinë e përfshirjes së tij në krijimin e parqeve kombëtare në të tre vendet, rreth 20 vite më parë.
Vizioni i tij ishte të bashkonte parqet dhe të thyente kufijtë.
“Njerëzit këtu janë të njëjtë, pavarësisht nga kombësia. Fqinji juaj mund të jetë më i afërt se vëllai juaj”, tha ai.
Gjatë dy ditëve në vijim, ne vizituam fshatrat e thella si Dobërdoli në Shqipëri, duke qëndruar në bujtinën “Leonardi”, një nga vendet më të veçuara deri më tani.
Prej këtu skijuam deri në majën e Shpatit (2203 metra), duke ndjekur kreshtën befasuese që të çonte në majën e quajtur “Kershi i Kocit” – para se të ktheheshim në ngrohtësinë e bujtinës, ku na servirën një shishe raki.
Udhëtimi u mundësua nga Balkans Natural Adventure; pushimet shtatë ditore kushtuan rreth 1500 euro, duke përfshirë guidat lokale, transfertat dhe disa vakte.
Yjet e filmit të ri “Paddington in Peru”, Antonio Banderas dhe Olivia Colman, kaluan në tapetin e kuq në premierën e tij në Londër.
Filmi tregon ariun e dashur në Peru teksa ai kthehet për të vizituar tezen e tij të dashur Lucy. Me familjen Brown në vazhdimsi, një aventurë pason kur një mister i zhyt ata në një udhëtim të papritur nëpër Amazon.
Në tapetin e kuq u vu re shumë dashuri për personazhin kryesor, të shprehur nga Ben Whishaw, e veçanërisht nga Olivia Colman, e cila luan një murgeshë që mbart një sekret në film.
“Ai është si një krijesë e vogël perfekte dhe nëse ndonjë fëmijë apo i rritur kërkon dikë që të shikojë, nuk mund bëjnë keq duke ndjekur Paddington. Ai është gjithmonë i sjellshëm, mendon më të mirën e të gjithëve”.
Në film Hugh Bonneville si Mr Brown dhe Ben Whishaw është kthyer si zëri i Paddington. Krijuar nga autori Michael Bond në vitet 1950, dhjetëra miliona libra pas aventurave të ndryshme të ariut janë shitur në mbarë botën.
I kthyer në një serial televiziv popullor, Paddington, me çizmet e tij të veçanta Wellington, kapelën e vjetër dhe pallton, u portretizua nga një kukull stop-motion./ Klan News/ KultPlus.com
Për një shkrimtar që vjen të marrë titullin “Doctor honoris causa“, gjëja e parë që i vjen ndër mend është se, në qoftë se është i detyrueshëm një fjalim, ai duhet të përshkohet nga filli i një argumenti shkencor.
Nuk besoj se them ndonjë gjë të re, po të theksoj këtu se një gjë e tillë është jo fort e lakmueshme për mjeshtërinë tonë.
Kam vënë re se sivëllezërit e mi nga ish-perandoria e përmbysur komuniste, në raste të tilla kanë folur për shtypjen ndaj letërsisë. Thënë ndryshe, një temë që duhej t’i përkiste publicistikës, madje do të shtoja, kujtimeve emocionale, ka marrë statusin e argumentit shkencor.
Në thelb nuk ka ndonjë gabim kushedi çfarë. Shtypja e letërsisë dhe arteve në botën komuniste u ngrit në rangun e një shkence. Rrjedhimisht, trajtimi i kësaj shtypjeje mund të bëhej në të njëjtin stil.
Të gjitha rendet autoritare në botë kanë patur probleme me letërsinë. Në të gjitha rastet është letërsia që, në fund të fundit, ka ngadhënjyer. Ndërkaq, duhet thënë se nga të gjitha rendet, i vetmi që iu afrua fitores kundër letërsisë ka qenë komunizmi.
Është folur shumë për këtë, ndaj nuk do të zgjatem. Do të kujtoj vetëm pyetjen që është bërë shumë herë: a ka shpikur komunizmi ndonjë armë të re, një armë që do të ishte fatale kundër letërsisë? Përgjigja është po. Është përdorur vërtet një shpikje e re. Komunizmi ishte i pari rend në botë që e kuptoi se letërsia e madhe nuk pësonte asgjë, as prej censurës, as prej burgjeve e as prej tmerreve të tjera. Për ta vënë në gjunjë përfundimisht duhej diçka tjetër. Kjo shpikje e re ishte krijimi i një race të re shkrimtarësh, një racë që me duart e veta do ta prishte artin e fjalës. Me fjalë të tjera, për të perifrazuar Josif Brodskin, nuk ishte e nevojshme të rrënohej drejtpërdrejt ngrehina e letërsisë, mjaftonte të prisheshin tullat, pra lënda me të cilat ajo ishte ngritur. Kështu, me tulla të sabotuara, ngrehina vetvetiu do të binte. Kjo zgjidhje radikale u arrit vetëm pjesërisht, nëpërmjet atij që u quajt “realizëm socialist”. Përse nuk triumfoi përfundimisht? Çfarë nuk mjaftoi? Mosha e sistemit, ndoshta? Ka gjasë të ketë qenë kjo e fundit. Komunizmi, dihet, ka pasur dy mosha, njëra 70-vjeçare, që e arritën vetëm dy shtete, Bashkimi Sovjetik dhe Mongolia dhe drejt së cilës po ecën Kuba me Korenë e Veriut. Dhe mosha tjetër 45-vjeçare, që është pak a shumë ajo e vendeve të Europës Lindore, ku hynte edhe vendi im, Shqipëria.
Në historinë e njerëzimit, ajo që e përmenda si “zgjidhje radikale për letërsinë”, ka pasur edhe një version tjetër tepër të rrallë e tepër të lemerishëm. Ky version nuk ka lidhje me komunizmin, por me një tjetër fatkeqësi: sundimin osman.
Ju e dini këtë sundim. Ai u shtri mbi krejt Gadishullin Ballkanik. Ai vuri nën vete dhjetëra popuj, gjuhë, kultura. Ai e shkëputi Ballkanin nga Europa, synoi pushtimin e qendrës së Europës në veri dhe gadishullin tuaj italian, në perëndim. Ashtu si në rastin e komunizmit, edhe në rastin e pushtimit osman, vendi im, Shqipëria, kurrsesi nuk mund të pretendojë se ka qenë një viktimë e vetmuar. Ajo ra nën atë sundim bashkë me gjithë popujt e Ballkanit. Ajo vuajti të njëjtin ferr.
Meqenëse e përmenda moshën e komunizmit, po theksoj se koha e sundimit osman për nga gjatësia mund të quhet pa frikë infernale: pesëqind vjet. Tingëllon e pabesueshme, dhe është vërtet aq e pabesueshme, saqë kohët e fundit, revizionistët e historisë kanë ngritur tezën se një pushtim kaq i gjatë nuk mund të quhet pushtim. Ata janë duke kërkuar një emër tjetër, më të ndryshëm e, sidomos, më të përshtatshëm me vizionin e sotëm europian për pajtimin e popujve. Me gjithë përpjekjen për mirëkuptim, personalisht nuk besoj se do të gjendet një tjetër fjalë për të zëvendësuar fjalën pushtim.
Ashtu siç nuk ka ndodhur për fjalën “vdekje”, e cila ndonëse është shumë më e gjatë se çdo pushtim, vazhdon të quhet, ashtu si dhe më parë, “vdekje”. Tërhoqa vëmendjen tuaj për kohëzgjatjen pesëqindvjeçare të pushtimit osman, jo për të rritur dramacitetin e diçkaje, të cilit dramaciteti i del dhe i tepron, por thjesht për të ardhur prapë te problemi që përmenda më lart, ai i zgjidhjeve radikale të problemit të letërsisë.
Është fjala për një tjetër zgjidhje radikale, dy herë, ndoshta dhjetë herë më të lemerishme: ndalimin e vetë shkrimit. Po e them qysh në krye: nga gjithë gjuhët e Gadishullit të madh Ballkanik, gjuha shqipe, ajo që unë përdor, është e vetmja, shkrimi i së cilës u ndalua për pesëqind vjet. Unë nuk di ndonjë vend tjetër në kontinentin europian, gjuha e të cilit të ketë pësuar një tmerr të tillë. Përse? Si u gjykua më pas, përse nuk ndryshoi me kalimin e shekujve, si vazhdoi gjer në fund, në çastet kur perandoria plakë po jepte shpirt? Këtyre pyetjeve e kam vështirë t’u përgjigjem. Shqiptarëve u lejoheshin shumë gjëra: u lejoheshin kishat, pronat, gradat e larta në ushtri e në administratë, madje posti i kryeministrit perandorak, që ata e patën disa herë, por nuk iu lejua kurrë një gjë: shkrimi i gjuhës shqipe. Ky ishte një ndalim i vërtetë, dramatik e pa kthim.
Në kronikën botërore të arsimimit, nuk besoj se gjenden raste kur mësues e vocërrakë, të kapur tek mësonin në fshehtësi shkrimin e gjuhës, masakroheshin aty për aty pa mëshirë dhe pa pendim. Çfarë mund t’i ndodhë një gjuhe që pëson një lemeri të tillë? Ç’ndodh brenda saj, në thellësi, atje ku vërtiten mekanizmat? Si bashkëjetojnë veglat e gjalla me ato që njëra pas tjetrës vdesin? Vetë gjuha si mbahet në këmbë, si zbutet apo egërsohet? Ç’cilësi fiton, apo humb? Cilësi engjëllore apo më shumë demoniake? Gjer më sot nuk kam ndeshur në studime që të merren me këto çështje. Thjesht mund të përsëris se jam njëri prej shkrimtarëve që kam përdorur këtë gjuhë.
Dhe tani më lejoni të flas diçka më tepër për të. Më saktë, të rikujtoj disa shënime që i kam marrë vite më parë, në një periudhë jo të lehtë, jo vetëm të jetës s’ime, por të gjithë popullit që i përkas.
“Unte paghesont premenit Atit et birit et spertit senit.”
Kjo është fraza e parë e shkruar në gjuhën shqipe.
Nuk njoh tjetër gjuhë të nisë historinë e saj të shkruar me formulën e pagëzimit. Ngjan si e sajuar prej poetësh, ndonëse nuk ka kurrfarë sajimi. Fakti është më se i saktë, madje dokumenti ku kjo frazë është gjendur, një qarkore e shkruar në latinisht prej peshkopit të Durrësit, Pal Engjëllit, ka datën e lëshimit. Atje është 8 nëntor 1462. Gati pesëqind vjet më pas, pikërisht në këtë ditë, 8 nëntor 1941, komunistët shqiptarë do të themelonin partinë e tyre, çka ngjan si një tjetër përkim. Por këtë herë në kahe tjetër. Partia Komuniste do të luftonte vdekshëm me fenë që ta shkulte e ta nxirrte jashtë universit shqiptar. Por ajo do të vërtitej, do të vërtitej pa pushim rrotull Shqipërisë, me shpresën e kundërt: të kthehej prapë atje.
Më 1555-ën, një murg katolik, Gjon Buzuku, botoi librin e parë në shqip, një përkthim lutjesh, duke bërë kështu për shqiptarët atë që kishte bërë pak a shumë për gjermanët tridhjetë vjet më parë se ai, i famshmi Martin Luther.
Në vitin 1592, Lekë Matranga, botoi “këngën e përshpirtshme“, vjershën e parë të letërsisë shqipe të kultivuar:
Gjithëve u thërres, kush do ndejese,
Të mirë të kreshté, burra e gra
Mbi fjalë të Tinëzot të shihni meshe
Se s’ishte njeri nesh që mkate s’ka.
Hijeshia e vargjeve njëmbëdhjetërrokëshe dëshmon për një traditë më të hershme vjershërimi, pa llogaritur dhënesën gojore shumë më të vjetër. Por, gjatë ikjes së madhe të shqiptarëve, asaj ikjeje të pikëllueshme, që duhej të ketë qenë brenga më e hidhur e këtij kombi gjatë dy mijë vjetëve, shumë libra e dorëshkrime duhet të kenë humbur. Dëshpërimi i zi, nxitimi, trandja nervore, arkat e harruara, balta, hendekët e rrugës, ujët e detit, të gjitha këto gëlltitën pjesën e tyre nga arkivat e princërve e të baronëve, nga kambanat që ngarkoheshin nëpër anije, nga ikonat e kishave dhe stolitë e zonjave.
Shumë kambana ranë e u mbytën në det.
Ende dergjen atje, në terr e në ndryshk
Me gjëmimin që e ndrynë përbrenda përjetë,
E q’ashtu që së brendëshmi i gërryen e i ha.
Por kambanat e tretura mund të derdheshin sërish në trojet italiane, ku ata u mërguan. Do të tingëllonin ndryshe pa dyshim, dhe do të gjendeshin gjithfarë shpjegimesh për këtë: ajri që s’është po ai, mungesa e bjeshkës aty pranë që kthen jehonën dhe trajta e luginës ose metali që s’qe i njëllojtë, gjersa të gjendej dikush që të thoshte se kambanat ishin po ato, por qenë ata që s’ishin më ata që kishin qenë.
Pra, mund të zëvendësoheshin njëfarësoj kambanat dhe stolitë e grave dhe shumë gjëra të tjera, veç dorëshkrimet e tretura s’ribëheshin më.
Shqipërisë i ndodhi diçka që rrallë i kishte ndodhur ndonjë vendi. Kur elita e vendit, kryezotët, oficerët, njerëzit e letrave, të arkivave, diplomatët, kontët, dukët, shkronjësit e manastireve, duke mos e menduar dot jetën nën shenjën e islamit, ikën përtej detit, u duk se bashkë me arkat e rënda morën me vete edhe trurin e kombit.
Dhe, në njëfarë mënyre, ashtu ishte. Gjithë rrafshnalta shqiptare ra në mpirje e në zi. U duk se vendi, si i goditur në kokë, do të mbetej i gjymtë përgjithmonë.
Por, pikërisht në atë kohë, shtysa e vetëruajtjes rivuri në veprim një mekanizëm të vjetër: letërsinë gojore. Lart në male, atje ku kishte mbetur ende një mugullimë drite, makina e lashtë u trand përsëri. Kishte qenë përherë aty, por disi jashtë vëmendjes, sidomos qysh nga koha që shqiptarët kishin mësuar të shkruanin, madje të botonin edhe libra në gjuhën latine, si gjithë evropianët e ditur. (Njëri prej tyre, prifti shkodran, Marin Barleti, qe përkthyer ndërkaq në krejt gjuhët e Evropës.)
Pra, makina kishte qenë aty, veç tani, në ditët e apokalipsit, u duk se sa shumë i duhej këtij vendi. Por ajo, si çdo makinë e këtij lloji, kishte teknologjinë e saj trillane: nuk punonte dot veç me brumë të lashtë. Ishin ligje misterioze të trashëguara që në kohërat homerike. Sytë e rapsodëve, ndërsa qenë të veshur për gjashtëqind-shtatëqind vjetët e afërt, shikonin shkëlqyeshëm, përtej tyre: shtatëqind e pesëdhjetë, tetëqind, një mijë vjet.
Dhe kështu, ndërsa Shqipëria po jetonte një tragjedi të re, ata, të verbër ndaj saj, iu rikthyen një tragjedie të kryehershme, dyndjes sllave. Poshtë në rrafshultë, ndiheshin ndërkaq tek-tuk ca kambana të rralla, regëtinin ca zjarre, një këtu, një aty, nëpër famullitë gjysmë të shkreta.
Diku midis viteve 1566-1622, një tjetër prift katolik, Pjetër Budi, shkruante vargjet:
Ku janë ato gra e vasha
nde sqimë e nde madhështi
me petka të mëndafshta
nalcuom mbë zotërij?
Gjithë mortja i rrëzoi
Sikur i pret me shpatë…
Ato të kujtonin çuditërisht vargjet e François Villonit:
Ku janë zonjat e dikurshme
Ku është bora e vitit që shkoi?
çka dëshmonte se ciklonet poetike e kanë përshkruar rruzullimin tokësor edhe atëherë kur dukej se gjithçka ishte ndarë dhe se ndërkomunikimi midis poetëve ishte i pamundur.
Pas Pjetër Budit, në letërsinë shqipe erdhi Pjetër Bogdani, një nga mendjet më të gjera e të ndritura të botë shqiptare. Ai ishte poet, filozof e dijetar i madh. Në gjithë veprën e tij ndihet mundimi, lodhja e një titani. Ka gati dyqind vjet që Shqipëria ndodhet në natën osmane. Pra ajo është ende afër mesnatës (ora e mesnatës duhet të bjerë pas pesëdhjetë vjetësh, përderisa nata e gjithë do të jetë e gjatë pesëqind vjet). Pavarësisht se askush nuk e di se në ç’pjesë të natës ndodhet vendi, poeti e ndien. Ai e ndien se nën peshën aziatike, bota shqiptare jep çdo ditë krisje e pëson shembje.
Feja është një nga ledhet e para që trandet. Për një habi të pashpjegueshme qartë, dy nga popujt më të moçëm e kokëshkretë të rajonit, shqiptarët në veri dhe kretasit në jug, bëjnë kthimet e para në fenë islamike. Janë tepër të vjetër dhe janë lodhur nga krishterimi? Ashtu siç qenë ndër të parët që të lodhur nga paganizmi kishin marrë krishterimin? Askush s’mund ta shpjegojë gjer në fund enigmën.
Pjetër Bogdanit, që është peshkop katolik, i dhemb pa dyshim kjo çarje. E bashkë me të i dhembin shumë gjëra të tjera, krejt universi shqiptar që shkon drejt teposhtjes. Ai e ndien se po irnosen ngjyrat e veshjeve, po zvarget si e damllosur muzika, madje lëvizjet e shqiptarëve po flashken edhe në trutë e tyre pikë-pikë po depërtojnë përftimet orientale: “javashllëk” dhe “kismet”.
Ai e ndien madje se edhe gjuha shqipe, sado sipërane e tigreshë të ishte në krahasim me turqishten, po lodhej prej goditjes së shurdhër të bishtit të tjetrës. Ai i ndien të gjitha këto, ndaj vendos të ndërmarrë diçka titanike: t’i vërë supet botës që rrezikon të shembet. Kjo kushtëzon përftimin si prej galaktike të veprës së tij, universalizmin e saj, vizionet planetare dhe sidomos motivet kozmogonike.
Këto të fundit e mahnitnin veçanërisht Lasgush Poradecin. Duke kujtuar njohjen e tij të parë me veprën e Bogdanit, ai shkruan: “Kam kopjuar një poezi kozmogonike, e cila nga pikëpamja e koncepsionit origjinal, e idesë së fuqishme dhe e formës së veçantë të saj, jam i mendimit se duhet konsideruar si një monument letrar, jo vetëm i gjuhës shqipe, por i republikës së letrarëve përgjithësisht. Kozmogonia e të Madhit Shqiptar u bën ballë, me cilësitë e veta, kozmogonisë asiriane (babilonase), ashtu sikundër këtë e shohim në Biblën hebraike dhe kozmogoninë indike, ashtu sikundër këtë na e shfaqin Vedat e Shenjta”.
Titanizmi, ashtu sikurse dhe katastrofa, do të shfaqen herë pas here në letërsinë shqipe, njëlloj si ciklet kozmike. Ato do të shfaqen gjatë Rilindjes Kombëtare me Naim Frashërin. Ato do të rishfaqen në fund të shekullit XX gjatë dramës së Kosovës, që ende mban erë shkrumb.
Pjetër Bogdani është nga Kosova, por s’është kjo arsyeja kryesore, që vepra e tij është studiuar më mirë atje. Arsyeja e thellë është se pikërisht atje u përsërit tragjedia e vjetër. Ashtu si në epikën gojore shqiptare makthi turko-osman ringjalli dyndjen sllave, ashtu në letrat kosovare, makthi sllavo-serb ringjalli dyndjen osmane.
Shkreptima idesh i karfosnin harmonikisht letrat shqipe, ato që duke lindur me formulën e shenjtë të pagëzimit kanë mbyllur ciklet e ringjalljes me një tjetër formulë të shenjtë: Shqipëria u ngjall së vdekurish. Në mbyllje të kësaj fjale do të doja të kthehesha përsëri te fillimi i saj: ndalimi i shkrimit të gjuhës shqipe. Ç’do të bënin shkrimtarët e mundshëm (potencialë) shqiptarë me një gjuhë të tillë? Zgjedhjet nuk ishin të shumta. Dhe, veç kësaj, të gjitha ishin të trishtueshme.
E para gjë që të vjen ndër mend në kësi rastesh është heqja dorë prej një prej pasioneve më të vjetra të njerëzimit: krijimit letrar. Dhe, shumica e shkrimtarëve të mundshëm shqiptarë bënë pikërisht këtë: e braktisën artin e të shkruarit. Ne nuk e dimë dhe as mund ta dimë numrin e tyre. Ne dimë me saktësi vetëm një gjë: që humbja e kulturës shqiptare ishte e pandreqshme.
Një zgjedhje tjetër, më tepër iluzore se e vërtetë, ishte rikthimi i shkrimtarëve në traditën e vjetër rapsodike të letërsisë gojore. Ndërkaq, duhet thënë se, pavarësisht glorifikimit që i bëhet shpesh kësaj tradite, ajo mbetet përherë e mangët në krahasim me letërsinë e shkruar. Një zgjedhje e tretë, në thelb e pikëllueshme, ishte përdorimi i gjuhëve të tjera për t’u shprehur, kryesisht latinishtja e pas saj, gjuhët e tjera europiane.
Një pjesë e shkrimtarëve shqiptarë u strehua kështu në gjuhë të tjera, duke i dhënë fjalës emigrim një tingëllim dyfish dramatik. Një letërsi e tërë u krijua kështu nga ata që u cilësuan si shkrimtarë katolikë të veriut, letërsi e fuqishme, brenda kostumit latin të së cilës ndihej drama shqiptare. Konformizmi me një sajesë letrare turko-osmane, një farë letërsie e lejuar, madje e nxitur nga pushtuesi, ishte një zgjidhje jo vetëm iluzive, por edhe me pasoja fatale në qoftë se do të zinte rrënjë në kulturën shqiptare. Veçantia e parë e kësaj sajese ishte të shkruarit e shqipes me shkronja arabe. Veç kësaj, më e rëndë se kjo ishte brumi gjuhësor me të cilin ngjizej kjo kinseletërsi. Në këtë brumë, gjuha shqipe zinte një vend minoritar. Si në një pasqyrë dukej qartë se si ajo po jepte shpirt e asfiksuar prej shtrëngimit të një tjetër gjuhe që, jo vetëm ishte gjuhë e pushtuesit, por që nuk ishte as e familjes indoeuropiane.
Në kushte dhe dilema të tilla, shkrimtarët shqiptarë u vërtitën një kohë tepër të gjatë, si tigrat në kafaz.
Një zgjidhje të fundit, nga ato që krijon vetëm dëshpërimi, do të merrte shkas ndoshta nga një model i vjetër, dhe pikërisht nga fraza e parë e gjuhës shqipe të shkruar, formula e pagëzimit, që përmenda në pjesën e parë të fjalës s’ime. Kjo formulë, e hartuar, siç thashë, më 1462-shin prej peshkopit shqiptar të Durrësit, gjendet brenda një teksti latinisht.
Shkrimtarëve shqiptarë nuk u mbetej veçse ky model: të strehonin tekste të kursyer shqip, brenda teksteve të gjuhës latine, të cilën nuk e kapte dot ligji osman. Me fjalë të tjera, të shpresonin që ca modele të gjuhës së tyre të rrezikuar, t’i strehonin për mbrojtje në trupin e ftohur të një gjuhe që nuk frymonte më.
Më lejoni ta mbyll fjalën time me këtë përfytyrim, që sa ç’duket tragjik, aq është edhe mallëngjyes në simbolikën e vet. Simbolikën e shpëtimit që gjuha e popullit tim ka kërkuar te gjuha, që vërtet nuk ishte më e gjallë, por pa të cilën nuk mund të përfytyrohet qytetërimi europian. Ju faleminderit.
(Fjalimi (Lectio magistralis) i mbajtur nga Ismail Kadare me rastin e pranimit të Doctor honoris causa në Shkencat e komunikimit social, nga Universiteti i Palermos, 11 qershor 2007.) konica.al /KultPlus.com
Grerëza ishte vepra që erdhi për publikun në qytetin e Gjirokastrës. Ajo u ngjit në skenën e teatrit Zihni Sako ndërsa drama thriller erdhi me regji të Eraldo Malajt. Shfaqja trajton çështje sociale dhe dilemën e përzgjedhjes.
Eraldo Malaj, regjisor: Është hera e parë që vendoset në Shqipëri një dramë thriller. Pjesa trajton bullizmin dhe pasojat që shkaktojnë mospasja e një fëmije dhe pasojat që kanë në jetën e këtyre personave.
Ina Zoto, aktore: Ishte një pritje shumë e mirë. Gjithë publiku dhe gjithë personat që ishin në sallë ishin shumë të mirë dhe nuk e dinim në fakt që do të ishin kështu.
Asiana Koka, aktore: Në fakt ne ishim të surprizuar nga pritja që na bëri qyteti i Gjirokastrës. Është një qytet shumë artdashës dhe pritja ishte shumë e ngrohtë.
Grerëza ishte shfaqja e radhës në kalendarin e pasuri të teatrit të Gjirokastrës.
Lejda Çeli, drejtore e teatrit: Përgjithësisht kemi zgjedhur vepra të autorëve të huaj të vendosura nga teatro të ndryshme të vendit, por edhe nisma private si kjo e sotmja që dua ta theksoj më shumë se të tjerat duke qenë se janë tre të rinj që sapo kanë mbaruar universitetin e Arteve, kanë punuar një vepër dhe falë bashkëpunimit me ne vendosën ta jepnin premierën e tyre sot në teatrin Zihni Sako.
Drama Grerëza erdhi gjatë fundjavës për artdashësit gjirokastritë./Klan News/ KultPlus.com
Tosca, opera me tre akte e kompozitorit italian Giacomo Puccini vjen premierë në skenën e Teatrit Kombëtar të Operas dhe Baletit, në katër netë unike nga data 6-10 tetor, me dy kaste të ndryshme artistësh.
Tosca përshkruan intrigat dhe romancën politike në ditët e luftërave të Napoleonit, në një udhëtim mes pasionit, xhelozisë dhe sakrificës. Vepra vjen për publikun artdashës shqiptar në 100-vjetorit e vdekjes së Puccinit dhe rikthen pas 13 vitesh në TKOB tenorin Saimir Pirgu.
“E kam pritur prej kohësh të rikthehem, e kam zgjedhur operan Tosca me dedikim për vitin puçinian, jam tepër i emocionuar se sapo kam ardhur dhe mezi pres të këndoj për publikun shqiptar”, shprehet Pirgu.
Vepra vjen nën regjinë e Manu Lalli dhe dirigjimin e Jacopo Sipari di Percasseroli. Krah tenorit do të performojë sopranoja e skenave botërore, Krassimira Stoyanova.
“Vij për herë të parë në Tiranë. Është shumë interesante sepse di shumë gjëra nga Shqipëria dhe kam qenë kurioze ta shihja. Ndihem e lumtur dhe e mikpritur. Me Saimirin njihemi prej 20 vitesh, kemi një bashkëpunim të ngushtë, si miqësor ashtu dhe profesional. Jam e lumtur që gjej te ai një zhvillim të jashtëzakonshëm vokal, madje jam e bindur se pas pak vitesh do të arrijë të arrijë të këndojë edhe Otellon dhe pse ai thotë se nuk do ta arrijë kurrë”, tha ajo.
Në këtë rikthim të shumëpritur, Pirgu vjen me një album të ri me 21 arie të interpretuara me ndjeshmëri dhe përkushtim. Saimir është një homazh për Shqipërinë dhe artin ndërkombëtar.
“M’u desh të analizoja shumë vepra shqiptare dhe të përzgjidhja atë më të veçantën, aria e Lekës nga Opera Skënderbeu e të madhit Prenk Jakova ishte më e përshtatshmja dhe mendoj se ky homazh i bukur për Shqipërinë ishte gjëja më e pakët që mund të bëja për vendin tim”, u shpreh ai./ Top Channel/ KultPlus.com
Një sukses i jashtëzakonshëm për skenën muzikore kosovare vjen nga talenti i ri Lir Hajrizi, i cili ka fituar vendin e dytë në garën ndërkombëtare Salzburg International Music Competition në Austri. Kjo garë prestigjioze mbledh disa nga pianistët më të talentuar të rinj nga e gjithë bota dhe konsiderohet si një nga ngjarjet më të rëndësishme për artistët e rinj.
Lir Hajrizi, me performancën e tij virtuoze, ka arritur të lërë gjurmë në këtë konkurs, ku pjesëmarrësit vlerësohen për interpretimin, teknikën dhe ndjeshmërinë muzikore. Juria, të cilët përfshinin muzikantë dhe pedagogë të mirënjohur, shprehën admirim për kontrollin teknik të Lirit, interpretimin e tij të ndjerë dhe aftësinë për të sjellë emocione të thella përmes pianofortes. Ky konkurs ndërkombëtar, pjesë e serisë “Virtuozi i Çmimit të Madh”, është i njohur për tërheqjen e muzikantëve të jashtëzakonshëm nga i gjithë bota, duke përfshirë kategori për grupmosha dhe disiplina të ndryshme, njofton Klankosova.tv.
Ky sukses është një arritje madhore jo vetëm për Lirin, por edhe për Kosovën, duke e përfaqësuar vendin me dinjitet në një skenë ndërkombëtare dhe duke dëshmuar talentin e shkëlqyer që Kosova po nxjerr në artin muzikor. Familja dhe mbështetësit e Lirit janë tejet krenarë për këtë arritje të tij, ndërsa komuniteti artistik në Kosovë e konsideron si një frymëzim për të gjithë muzikantët e rinj që aspirojnë skena ndërkombëtare.
Konkursi, i mbajtur në vende si Mozarteum në Salzburg dhe Musikverein në Vjenë, u ofron muzikantëve të rinj një platformë për të shfaqur aftësitë e tyre në një skenë ndërkombëtare, shpesh duke çuar në mundësi të mëtejshme në sallat e njohura evropiane të koncerteve. Arritja e jashtëzakonshme e Lirit nxjerr në pah përkushtimin e tij ndaj muzikës dhe aftësinë e tij për të konkurruar në nivel global, duke sjellë krenari për Kosovën dhe komunitetin më të gjerë shqiptar.
Ky sukses i djaloshit nga Kosova në Salzburg International Music Competition është një dëshmi e fuqishme e potencialit të muzikantëve të rinj kosovarë dhe shërben si një shembull i shkëlqyer i asaj që mund të arrihet përmes punës së palodhur dhe përkushtimit ndaj artit.
Në kuadër të 80-vjetorit të Çlirimit në të gjithë vendin dhe jo vetëm do të organizohen një sërë aktivitetesh.
Kryeministri Edi Rama ndau në rrjetet sociale kalendarin e aktiviteteve që do të zhvillohen nga Ministria e Mbrojtjes gjatë nëntorit.
“80-vjetori i Çlirimit, një nga ngjarjet më të rëndësishme në gjurmët e historisë, që kujtohet dhe festohet në të gjithë vendin”, tha Rama.
Aktivitetet do të zhvillohen në Dibër, Berat, Ulqin, Tuz, Vlorë, Tiranë, Podgoricë, Shkodër, Korçë, Shkup, Prishtinë,etj.
Shqiptaria feston më 29 nëntor, 80-vjetorin e Çlirimit të vendit nga pushtuesit nazifashistë. Prej 7 prillit 1939, Shqipëria gjendej nën vargonjtë e pushtimit fashist. Pas kapitullimit të Italisë në vjeshtë të vitit 1943, vendi pushtohet nga forcat gjermane.
Në dalje të nëntorit 1944, pas çlirimit të Tiranës, u çliruan edhe një pjesë e konsiderueshme e qyteteve në veri. Çlirimi i Shkodrës shënoi edhe ditën e çlirimit të Shqipërisë nga pushtimi gjerman./atsh/ KultPlus.com
Ngadal pikë shiu i së dielës Si me lotë nga sytë e qiellit Njërin të dashur vajton, në heshtje: Pllaka e mermert me emrin e tij Dritëson nga pikat e sermta Të cilat herë herë pikojnë nga gjethet E mështeknes , përkulur motërsisht Mbi vetmitarin e madh. Pelegrin nga larg, përshëndes Hijen e tij, ajo më falet Nga shiu, nga gjethi, nga vjeshtë lulet, Nga perdja e zezë e dheut.
Ndryshimet klimatike përmbajnë tre nga pesë faktorët që rrezikojnë shëndetin e fëmijëve.
Kështu tha presidentja Vjosa Osmani, e cila shtoi se 23 për qind e fëmijëve në Kosovë jetojnë në kufirin kombëtar të varfërisë.
Udhëheqja e shtetit potencoi se 10 për qind e lindjeve në Kosovë janë të parakohshme. Ajo vlerëson se ndër arsyet e kësaj janë ndryshimet klimatike.
“Rreth 23 për qind e fëmijëve në Kosovë jetojnë në kufirin kombëtar të varfërisë. Kjo ndikon në qasjen e tyre në ujë të pijshëm, në ujë të sigurtë, strehim adekuat, energji të pastër dhe shërbime të tjera thelbësore për jetën dhe shëndetin e tyre. Për më tepër vet ekspozimi ndaj nxehtësisë për shkak të rritjes së temperaturave është konstatuar se do të ketë efekte akute në shëndetin e fëmijëve. Madje edhe para lindjes së tyre, duke quar potencialisht në lindje të parakohshme, peshë të ulët te fëmijët pas lindjes dhe vdekje në lindje. Vlerësohet se 10 për qind të lindjeve në Kosovë janë të parakohshme, kjo do të thotë se foshnja lind para javës së 37 të shtatzënisë. Njëra ndër arsyet që qon deri te kjo janë pikërisht ndryshimet klimatike. Faktet janë alarmantet, numrat flasin zëshëm dhe realiteti është i qartë. Ndryshimet klimatike po ndikojnë negativisht në jetën e fëmijëve tanë”, tha ajo.
Ndikimi i ndryshimeve klimatike në Kosovë më shumë po i prek fëmijët nga komunitetet e cenueshme, si rom, egjiptian dhe shkali, tha udhëheqësja e UNICEF-it në Kosovë, Veronika Vashchenko
“Këto ndikime tek fëmijët, prekin kryesisht fëmijët nga komunitetet e cenueshme, rom, egjiptian, ashkali të cilët tashmë janë të cenueshëm dhe jetojnë në komunitete të margjinalizuara. Fëmijët janë shumë më shumë sesa viktima. Fëmijët janë agjentët e ndryshimit. Ata janë që mund të bëjnë ndryshimin, të sjellin ndryshimin dhe të sjellin ndryshimet për të ardhmen… Rreth 4.2 miliardë fëmijë pritet të lindin në 30 vitet e ardhshme, ata nuk do të kenë klimë normale. Duke i vendosur fëmijët në qendër të veprimeve tona jo vetëm që do të mbrojmë mirëqenien e fëmijëve, por do të kemi edhe ekonomi më të qëndrueshme”, theksoi ajo.
Kurse, koordinatorja e OKB-së për zhvillim, Arnhild Spence, tha se Kosova duhet të angazhohet më shumë në agjendën e gjelbër.
“Kosova përfiton nga agjenda e gjelbër e BE-së dhe besoj fuqishëm që projekti për ndryshime klimatike për fëmijët do të marrë rol kryesor. Kombet e Bashkuara kanë mënyra të ndryshme që të kontribuojnë drejt ndryshimeve klimatike dhe ofrojnë mbështetje për qeverinë në zbatimin e kontributeve kombëtare. Objektivi ynë është që Kosova të zvogëloj emitimin”, deklaroi Spence.
Në anën tjetër, ushtruesi i detyrës së drejtorit ekzekutiv të Agjencisë për Mbrojtjen e Mjedisit në Kosovë, Afrim Berisha, tha se fëmijët në Kosovë po ndikohen në mënyrë të drejtpërdrejtë nga temperaturat e larta, si pasojë e ndryshimeve klimatike.
“Një nga grupet e shoqërisë sonë që po rrezikohen nga ndryshimet klimatike janë fëmijët. Jemi dëshmitarë se fëmijët po ndikohen në mënyrë të drejtpërdrejtë nga temperaturat e larta, valët e të nxehtit, sidomos në zonat urbane, madje edhe në ambientet e tyre shkollore. Fëmijët po ndikohen në mënyrë direkte nga përmbytjet dhe vërshimet që ndodhin në zonat e ndjeshme të përfshira nga këto dukuri ekstreme të motit”, theksoi ai.
Do të vijnë mbas nesh fëmijët tanë e fëmijët e fëmijëve tanë dhe ata do të flasin për ne, ata do të gjykojnë për ne- (Breznitë veprat i gjykojn .. -ka thanë nji njeri i madh!)- dhe nuk do t’na dënojn, e dij, për belbëzimet tona, shtërzimet’ për gabimet-t’vogla e t’mëdha-për të mbërrimet tona… Pse-kush ka faj që prindet s’na lanë gadi kurrgja -pos vorreve dhe padijes; kush ka faj që aq kohë-errësija dhe vetmija- si mrazet e pranverës kanë mbyt filizat mu në farë?! Do të vijnë mbas nesh fëmijët tanë e fëmijët e fëmijëve tanë-breznitë, dhe ata do të dijnë për ne, se ne jemi pjella e Ditës së Re-dhe plot diell e dashni; do të dijnë për ne, e dij, dhe do t’ua kallxojnë me binduni fëmive të vetë si kemi ngallnjye, nga hini dhe vjetërsia,qytete t’reja, fabrika dhe katunde… si kemi shkrue kangë, si kemi thurë tregime- tue belbzue ebecenë dhe gjuhën vetë… (Dhe, ani, që të gjithë jemi marrë me çd! o gja, si me qenë mjeshtra çollakë, me pak dije po me shumë e shum vullnet…) /KultPlus.com
Për të gjithë dashamirësit e kulturës dhe historisë, DRTK Shkodër në bashkëpunim të ngushtë me Qendrën për Hapje dhe Dialog (COD) organizuan ekspozitën fotografike “Dyer që flasin n’Gjuhadol”.
Ekspozita, e cila do të qëndrojë e hapur për disa ditë, paraqet përmes fotografive dyert e vjetra të qytetit, të cilat përcjellin historinë e tyre dhe të qytetit.
“Kjo është një mundësi për të përjetuar nga afër një pjesë të Shkodrës që ruan gjurmët e së kaluarës”, shkruan DRTK Shkodër.
Së bashku me COD, DRTK Shkodër, ka ndërmarrë një nismë të veçantë për dokumentimin e dyerve të vjetra të qytetit, duke zbuluar historitë e tyre dhe detajet arkitektonike unike. Kjo iniciativë synon të mbrojë trashëgiminë kulturore të Shkodrës, duke sjellë në jetë kujtimet dhe historitë e këtyre dyerve, lidhjet e tyre me familjet dhe identitetin historik të qytetit.
Përmes fotografive që ndau në rrjetet sociale Drejtoria Rajonale e Trashëgimisë Kulturore Shkodër, duket se ekspozita ka ngjallur kureshtjen e grupmoshave të ndryshme, përfshirë nxënësve të shkollave.
Banesat Shkodrane në shek. XVIII-XIX, për shkak të zgjerimit të qytetit në pjesën fushore, karakterizohen nga oborre të mëdhenj ku binin në sy portat e jashtme, të cilave i kushtohej kujdes në aspektin estetik, si dhe funksional, duke u dekoruar me qemere dhe elemente të tjera guri ose druri të gdhendur. Dera prej druri ndahej në dy pjesë, ku kapaku i madh hapej vetëm për qerret, ndërsa dera e instaluar në njërën prej kapakëve, funksiononte për hyrje-dalje të pjesëtarëve të familjes dhe miqve.
Element dallues në derë ishte “rezja” që zakonisht punohej tek kovaçi dhe forma më e përhapur ishte ajo e patkoit të zgjatur. Këto dyer, së bashku me këto elemente, ishin dukshëm një prezantim i rangut shoqërorë të familjeve që banonin në këto banesa, për kohën kur u ndërtuan.
Me kalimin e kohës, ndërtimet e stilit neoklasik në qendër të qytetit, nga fundi shek. XIX-fillim shek. XX, ku dyert për shkak të pozicionimit në fasadë erdhën duke u zvogëluar në forma dhe përmasa, për rrjedhojë forma dhe stilizimi i rezeve fitoi elemente të reja dekorative, duke futur motive floreale, zoomorfe dhe humanoide.
Këto elemente ruhen sot me fanatizëm nga shumë familje si kujtesë historike, por edhe si dëshmi e dijebërjes, traditës së shumë zejeve, duke i dhënë banesës shkodrane formën e një ansambli muzeor në dru, gur, hekur dhe plot pasuri të tjera etnografike./atsh/KultPlus.com
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, priti sot në takim Shefin e Zyrës së Bashkimit Evropian në Kosovë, Ambasadorin Aivo Orav, i cili i dorëzoi “Raportin për Kosovën 2024” nga Komisioni Evropian.
Raporti i sivjetshëm vlerëson pozitivisht progresin e Kosovës në disa fusha, si dhe identifikon sfida në disa fusha të tjera. Me këtë rast, Presidentja Osmani theksoi se Republika e Kosovës mbetet e palëkundur në përkushtimin e saj për integrimin në BE.
Në këtë frymë, Presidentja Osmani u shpreh se zgjerimi i BE-së do të kontribuojë jo vetëm në prosperitetin dhe zhvillimin e qëndrueshëm të Kosovës, por edhe në paqen dhe sigurinë afatgjatë në rajon dhe më gjerë.
Më tej, Presidentja Osmani deklaroi se Kosova vazhdon të jetë në ballë të reformave dhe është plotësisht e harmonizuar me politikën e jashtme dhe të sigurisë së BE-së, një element që është theksuar edhe në raport.
Në takim u diskutuan edhe gjetjet e raportit, të cilat nënvizojnë nevojën për adresimin e mospërputhjeve në fusha të caktuara. Presidentja theksoi se këto gjetje duhet të trajtohen me prioritet, me qëllim të avancimit të vazhdueshëm të demokracisë dhe sundimit të ligjit.
Presidentja potencoi se është shumë me rëndësi që raporti ka ritheksuar nevojën e përsëritjes së procesit të zgjedhjes së Kryeprokurorit, duke respektuar parimet e transparencës dhe meritokracisë.
Raporti i sivjetshëm veçon përpjekjet e pandalshme të Presidentes Vjosa Osmani në agjendën për Gratë, Paqen dhe Sigurinë (WPS). Aty theksohet vëmendja e lartë politike nga ana e Presidentes për barazinë gjinore, të drejtat e grave dhe viktimave të dhunës seksuale e njëkohësisht organizimi i Forumit Ndërkombëtar për Gratë, Paqen dhe Sigurinë i cili kishte mbledhur mbi 1 mijë pjesëmarrës nga mbi 40 vende të botës./KultPlus.com
Mbi bar dua të prehem, të këndoj, të dëfrehem, të shoh rreth bagëtinë, kur hanë dhe pinë; të shoh fushat e blerta, bimët kur i fryen era, njërzit kur punojnë dhe çupat kur këndojnë!
Ah, dua dhe lulet, kur i shfaqin pekulet, dhe fluturat që venë, mbi to dua të jenë; bilbili t’ia thotë nën diellin e ngrohtë.
Dua dhe Shqipërinë, se atje kam shtëpinë, kur rrija nëpër ferrat edhe lozja me sheqerrat; për këtë kam dëshirë dhe s’dua më mirë, atje dua të shkoj, sa të jem e të rroj!/ KultPlus.com
Albanologët e huaj dhe vendas përfunduan tryezën shkencore ndërkombëtare “Shqipja midis gjuhëve indoeuropiane, origjina dhe lashtësia e saj”, organizuar nga Akademia e Shkencave dhe Universiteti “Ludwig Maximilian” i Mynihut.
Në konferencë u rikonfirmua ndarja e hershme 6000-vjeçare e shqipes dhe kalimi i paraardhësve të shqiptarëve jo në degëzimin verior përmes stepës, por në lëvizjen lindje-perëndim drejt Gadishullit Ballkanik.
U diskutua gjithashtu çështja e emrit të gjuhës shqipe, kur e mori shqipja këtë emër (Michiel de Vaan).
Ndër dukuritë e përbashkëta gjuhësore që ndajnë gjuhët e “Lidhjes gjuhësore ballkanike” (“Balkan Sprachbund”) mjaft interesante është nyja e prapme shquese që haset në gjuhën shqipe, rumanishte, bullgarishte e maqedonishte. Autori i kumtesës përqendrohet në burimin e kësaj dukurie në këto gjuhë dhe e kërkon te shqipja pikënisjen e këtij procesi ose rolin ndihmës në përhapjen e tij (A. Spiro).
Risi e kësaj tryeze janë studimet e kryera me metoda të reja të kombinuara ndërdisiplinore, që nga njëra anë konfirmojnë rezultatet e arritura prej kohësh nga gjuhësia historike-krahasuese indoeuropiane dhe nga ana tjetër bëjnë hapa përpara në drejtim të saktësimit të kronologjisë relative të dallimit të gjuhëve nga trungu i përbashkët indoeuropian, duke hapur edhe shtigje për kërkime të mëtejshme e debate shkencore. Si një nga gjuhët e shkëputura herët nga ky trung i përbashkët, konfirmohet gjuha shqipe si një nga gjuhët më të lashta në Ballkan, ardhur ndoshta drejtpërdrejt nga rajoni anatolian ose nga stepat pontike.
Në mbyllje tryeza u vlerësua një sukses cilësor dhe shprehje e avantazheve që ofron bashkëpunimi midis albanologëve dhe qendrave e institucioneve kërkimore të tyre./atsh/KultPlus.com
Sot shënohet Dita Ndërkombëtare e Gjuhës Rome, shkruan KultPlus.
UNESCO shpalli Ditën Botërore të Gjuhës Rome në 2015 për të promovuar ruajtjen e gjuhës dhe kulturës rome, për të përmirësuar mirëqenien e popullit rom dhe për të njohur rëndësinë e të gjitha gjuhëve, diversiteti i të cilave është një burim force për të gjitha shoqëritë që të ndajnë.
Gjuha rome ka rreth 33.000 fjalë dhe paraqet një bazë të mirë për modernizimin dhe standardizimin përfundimtar të saj.
Ka 17 dialekte, por folësit e dialekteve të ndryshme mund ta kuptojnë njëri-tjetrin. Është bërë një punë thelbësore për të krijuar një idiomë standarde, por ende duhet bërë shumë punë.
UNESCO duhet të vazhdojë të marrë drejtimin në zgjerimin e dialogut ndërkulturor, duke nxitur afrimin kulturor veçanërisht duke shpallur Ditën Botërore të Gjuhës Rome që do të ndihmojë në zhvillimin dhe kërkimin e mëtejshëm të gjuhës rome në shtetet anëtare. /KultPlus.com
nuk ka shumë marifet! merre një grusht dhembje shtoji ca pika loti e pak pluhur rrugësh të pasosura pak aromë stinësh të dashurisë në fund i shton erëza djegëse dashurie dhe i hedh ca yje përsipër dhe e lë të piqet të piqet në zjarr të shpirtit gjer në agim.
