Me pjesëmarrjen e nxënësve të shkollës së mesme British School of Kosova, të studentëve të Kolegjit AAB, profesorëve,  studiuesve dhe krijuesve, të premten PEN  Qendra e Kosovës zhvilloi aktivitetin letrar, të pestin me radhë.

Aktiviteti u zhvillua në kuadër projektit kulturor “Edukimi letrar dhe procesi krijues i talenteve të reja” që përkrahet nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Republikës së Kosovës.

Këtë aktivitet e moderoi profesori universitar dhe poeti, Sali Bashota, ndërsa për temat: “Letërsia përtej kufijve” dhe “Leximi dhe edukim letrar”, folën poeti Lulzim Tafa dhe poetja Naime Beqiraj.

Duke e hapur takimin, profesor Sali Bashota foli rreth projektit të PEN Qendrës dhe aktivitetet që po zhvillon kjo organizatë e shkrimtarëve të Kosovës. Në këtë vështrim ai pastaj u ndalua sidomos në procesin e krijimit artistik qoftë në prozë a në poezi dhe kërkoi nga të rinjtë e pranishëm që të mos ngurrojnë që të merren me shkrime letrare.

Bashota në vazhdim foli për nevojën e leximit si parakusht për krijimtari të mirëfilltë të krijuesve të ardhshëm.

Duke folur për “Letërsinë përtej kufijve”, Lulzim Tafa, përmendi rëndësinë që ka përkthimi letrar për popullarizim të letërsisë. Në këtë kontekst ai përmendi fenomenin Kadare për të cilin tha se pa Jusuf Bej Vrionin, Ismail Kadare nuk do të ishte ky që është tash edhe në letërsinë botërore e jo vetëm në letërsinë shqipe.

Tafa foli edhe për përvojën e vet krijuese dhe për përkthimet që poezia e tij ka pasur dhe ka nëpër botë.

“Poezia është e vështirë të përkthehet dhe poezinë duhet ta përkthejnë vetëm poetët”, tha Tafa duke theksuar se poezia është emocion, përçuese e ndjenjave.

Poeti Tafa u shpreh kundër përkthimit kuantitativ dhe u angazhua për përkthimin kualitativ. Në fund Tafa tregoi edhe kur ka filluar të shkruajë së pari dhe në fund përmendi edhe poetët e vet favoritë shqiptarë por edhe të botës.

Në temën “Leximi dhe edukimi letar”, poetja Naime Beqiraj tregoi se kur kishte filluar të punonte në shkollën “British School of Kosova”, së pari kishte kërkuar të shihte bibliotekën për të cilën tha se ishte e pasur me vepra me poezi, porse aty mungonin romanet. Pastaj ajo tregoi për mungesën e dëshirës për lexim të nxënësve, e cila, tha poetja, me kohë u kthye dhe nxënësit u bënë lexues të zellshëm e të etshëm. 

“Dhe vjen një ditë e një email nga një nënë që më gëzoi: Faleminderit profesoreshë që i hoqe vajzës sime ipadin nga duart dhe i dhe librin”, tha Beqiraj duke dhënë edhe shumë shembuj nga leximet pasionante të nxënësve. Poetja Beqiraj inkuaroi të rinjtë të lexojnë e të shkruajnë, sepse, tha ajo, vetëm shkrimi mbetet gjatë. 

Në vazhdim disa nga pjesëmarrësit shtruan pyetje të shumta për librin, botuesin dhe krijimtarinë. Përgjigjet në pyetje ata i morën nga panelistët Bashota, Tafaj e Beqiraj.

Në fund anëtarë të PEN Qendrës së Kosovës për pjesëmarrës dhuruan libra autorialë. / KultPlus.com

Ese mbi filozofinë dhe mendimet e Jean-Jacques Rousseau

“Le të flasin njerëzit për vetën e tyre” nga Christopher Bertram*

Përmendjuni Jean-Jacques Rousseauin disa liberalve e libertarianve, universi mendor i së cilëve është i pajisur me tregje të lira, të drejta individuale dhe shkencë evolucionare, dhe shpesh do t’iu thuhet se ai qe një mashtrues, një hipokrit dhe i çmendur, zbrazëtia e mendimit të së cilit tejkalohet vetëm nga shthurja e karakterit të tij. Gjatë Luftës së Ftohtë, ky reagim me shumë gjasë do të shoqërohej nga një akuzë tjetër: se Rousseaui ishte stërgjyshi intelektual i totalitarizmit, se krimet e së Majtës, që nga Terrori i Madh e te Gulagu, rezultojnë nga idetë e tij. Intelektualisht, urryesit e Rousseauit shpesh e shohin atë si paraardhës të armiqësisë iracionale ndaj shkencës dhe “progresit”, sikur të ishte disi fajtor si për postmodernizmin ashtu edhe për kundërshtinë e mpiksur ndaj energjisë bërthamore dhe të korrave të GMsë. Kështu, Rousseau na bëhet personifikim jokoherent i të gjithë kundërshtarëve të shoqërisë shekullare liberale dhe komerciale.

Në anën tjetër, ka prej tyre të cilët e duan Rousseauin, që e shohin si një mendimtar me aftësinë e depërtimit në premtimet e rreme të modernitetit dhe si udhërrëfyes dhe shoqërues në lidhje me atë se si të jetohet mirë, apo të paktën si të mbijetohet, në një shoqëri të pllakosur nga koprracia, gara dhe statusi. Kjo, përkundër asaj që ai ishte një burrë jashtëzakonisht i vërshtirë për t’u marrë me të, një shok i paarsyeshëm dhe kopriçoz, dhe një mizogjin i cili tjetërsonte pothuajse çdokë që e donte dhe që kujdesej për të. Këto ekstreme duken edhe më të çuditshme kur kujtojmë se Rousseaui nuk mbajti ndonjë post politik, se ai veçse shkruante libra, letra dhe muzikë. Ai ishte totalisht i panjohur deri në moshë të mesme dhe, pas një periudhë të shkurtër të famës së madhe, ai vdiq në rrethana të errëta dhe i varfër. Gabimet e tij, çmenduria e tij dhe ndonjëherë veprimet e tij të rënda të mërisë dhe mosfalenderimit, të përmendura shpesh nga armiqë e tij, dhe në të shumtën e rasteve, të pranuara prej vet atij, nuk e veçojnë atë si një prej monstrave të historisë.

Kalimi i kohës e bën këtë poashtu të veçantë. Rousseau u lind para 300 vjetësh (më 28 qershor). Publiku vështirë se mban mend dikë për një kohë aq të gjatë, prapë se prapë Rousseaui vazhdon të inspirojë, të gjenerojë konferenca të pafundme akademike, biografi, dhe studime kritike në shumë disciplina. Ai ka inspiruar romane siç është Rrëfimet e Reja [The New Confessions] të William Boyd.

Falë shkrimeve të tij autobiografike, faktet e jetës së Rousseauit janë të njohura mirë. Pas vdekjes së të ëmës gjatë lindjes së tij në Zhenevë, Jean-Jacques u edukua nga i ati, qytetar si dhe një patriot zhenevas dhe rastësisht mësoi për historianët romakë.

Por kur ishte vetëm dhjetë vjeç, i ati u largua për t’iu shmangur një procesi gjyqësor, dhe në moshën gjashtëmbëdhjetë vjeçare, kur po kalonte një jetë të mjerueshme si shegert i një gdhendësi, ai hoqi dorë nga qyteti, për t’u kthyer vetëm për vizita të rralla.

Deri më 1749, ekzili, pas një jete të larmishme si dashnor i një aristokrate, si shërbëtor, muzikant shëtitës, tutor i fëmijëve të aristokracisë dhe, disi pakënaqshëm, si sekretar i ambasadorit francez në Venedik, ai qe një vizitor i padalluar në salonet e Iluminizmit që frekunetoheshin prej Denis Diderotsë dhe qarkut të tij. Atë vit, rrugës për të vizituar të burgosurin e përkohshëm Diderot, Rousseaui thotë të ketë pasur një lloj epifanie. Me të lexuar rreth një gare letrare të organizuar nga Akademia e Dizhonit, Rousseaui u ballafaqua me pyetjen se a kuntribuonin artet dhe shkencat moralit a jo? Ishte atëherë, thotë ai, që atij i erdh teza disi e errët qendrore e filozofisë së tij: se njeriu është i mirë për nga natyra, por i koruptuar nga shoqëria. Duke arnuar këtë mendim së bashku me disa pasazhe gjysëm të kopjuara nga Montesquieu, Rousseaui përmblodhi Diskursin mbi Shkencat dhe Artet [Discourse on the Sciences and the Arts], që i fitoi çmimin dhe i siguroi famën.

U nis një karierë që do ta shihte Rousseauin të zhvillonte ndjeshmërinë e tij të natyrshme muzikore, tekstet klasike që i kishte lexuar me të atin, shkencat e reja humane që i konsumoi si tutor, dhe krenarinë e tij republikane Zhenevase në një konceptim të dalluar të njerëzimit, shoqërisë, jetës së mirë dhe vetes. Së bashku me shkrimet e tij mbi politikën, ai do të jepte kontribut të çmuar në letërsi, në opera dhe muzikë, në edukim, fe dhe në studimin e gjuhës, antropologjisë dhe autobiografisë, dhe madje edhe në botanikë. (Natyra ndërdisciplinare e arritjeve të Rousseauit shpërfaqet shumë mirë në librin Rousseau dhe Liria [Rousseau and Freedom] të Christie McDonaldit dhe Stanley Hoffmannit, ku çështjet standard të politikës dhe filozofisë lidhen me interesat e Rousseauit për teatron, muzikën dhe historinë.)

Damari më i dalluar që e përshkon veprën e tij, është pyetja, se si të kënaqen nevojat tona më bazikë për liri dhe njohje në një botë të ndërvarësisë. Rousseaui qe i fiksuar pas idesë se përderisa nevojat tona shumëzohen përtej pikës ku ne do të mund t’i plotësonim ato duke përdorur forcat tona të natyrshme, ne jemi bërë të varur nga bashkëpunimi me të tjerët për të marrë atë që duam, një temë që eksplorohet në mënyrën më të spikatur te Diskursi mbi Pabarazinë [Discourse on Inequality].Varësia te të tjerët ndjell një deformim në vete përderisa njerëzit shndërrohen në personazhe të cilët ata besojnë se të tjerët do t’i shohin si joshës apo të dobishëm. Por ne të gjithë po e luajmë këtë lojë së bashku, dhe ndjenja se dashuria dhe respekti që na japin të tjerët mund të jetë e shtirur për arsye instrumentale, një ndjenjë që merr mbështetje nga ajo çfarë bëjmë vet ne për t’i nënshtruar të tjerët ndaj vullnetit tonë, shkakton një sens të thellë ankthi dhe ndjenja të krenarisë, kotësisë, tërbimit, përbuzjes, vetë-urrjetjes dhe xhelozisë. Ne përfshihemi me të tjerët jo ashtu siç “jemi në të vërtetë” por përmes një loje pambarimisht rekursive të besimeve rreth asaj se çfarë besojnë të tjerët, një lojë që përforcon hierarkitë e shtypjes dhe dominimit. Këto forca të fuqishme na socializojnë dhe izolojnë njëkohësisht, duke na shtyrë që të ndrydhim ndjeshmërinë tonë të natyrshme ndaj vuajtjes së të tjerëve dhe që të zhvillojmë racionalizime të elaboruara për të arsyetuar pushtetin dhe pozitën që marrin formën e ideologjive politike dhe kodeve morale.

Pa dyshim se pikëpamja e Rousseauit për modernitetin është tepër distopiane. Kritikët kanë qenë shumë të shpejtë të gjejnë burimin e fiksimit të tij me opinionin dhe varësinë ndaj sëmundjes së tij mendore. Megjithatë, Rousseaui gjithsesi ka të drejtë të ketë identifikuar këtë tension mes aspiratës për autonomi dhe varësisë ndaj zgjedhjeve dhe opinioneve të të tjerëve si njërin prej problemeve kyçe të jetës modern: manifestimi i tij i fundit është varësia e jetës së shumë njerëzve ndaj opinioneve të paqëndrueshme të tregtarëve të bonove dhe përpjekve të dëshpëruara të politikanëve për të inspiruar “besim” në ekonomitë e tyre. Në të këto çështje, Rousseaui është paraardhës edhe i Marksit edhe i ekzistencializmit.

Përgjigjja e Rousseauit ndaj këtyre çështjeve është shpesh dorëheqja dhe pesimizmi. Në një disponim më konstruktiv, ai u përpoq të mendonte për mënyrat e përballimit. Te Kontrata Shoqërore [The Social Contract] ai u mor me idenë se a mundet që liria dhe ndërvarësia të arrihen përmes politikës. Te Emile: ose, Mbi Edukimin, ai shikonte se si mund të edukohej një fëmijë për të rezistuar deformimet e modernitetit. Aty, ai shtyn përpara një ideal të cilin sot do ta quanim edukim të përqendruar te fëmija [child-centred education], në të cilin nxënësi inkurajohet që të mesojë përmes një program të strukturuar me kujdes të zbulimeve në dukje spontane, të cilat e lënë atë të sigurtë në kuptimin e fuqive dhe aftësive të tij dhe rjedhimisht mospërfillës ndaj korupsionit të opinionit. Komanda, mësimi i rutinës, e madje edhe librat janë të huaj për këtë metodë pedagogjike. Mësuesi e lë fëmijën të zbulojë gjërat për veten e tij: por është gjithmonë i vëmendshëm që të shtrojë rrugën e duhur përmes sugjerimeve të arsyeshme. Natyrisht se ka shumë më tepër se kaq te Emile; ai poashtu përmban reflektimet më të sofistikuara të Rousseauit mbi psikologjinë dhe emocionet, shpërfaq mizogjininë e tij më ekstreme dhe shndërrohet në një lloj romani. Për fat të vetë karierës së Rousseauit, libri përmban aq profanime fetare sa ta bëjnë të dënohet në Paris dhe Zhenevë dhe të ndiqet për në ekzil në Stafordshajër.

Por ky është një manual edukimi që ka ndjellë interesim më së shumti, dhe rezistencë. Brenda një viti pas botimit, Emile u ndesh me gjykime të rrepta nga kritikët – shumë prej tyre të përshpirtnuar nga mendimi se fëmijët të cilët mësojnë që të mendojnë për veten e tyre mund të gjenerojnë pikëpamje skeptike ndaj ortodoksisë fetare dhe politike. Më i rëndësishmi nga ta ishte H.S. Gerdil, Anti-Emile i së cilit u shfaq vitin që pasoi.

Edhe pse ka shumëçka te Emile për të ngazëllyer urryesit e Rousseauit, është vërtet politika, siç deklarohet te Kontrata Shoqërore, që shpjegon pjesën tjetër të armiqësisë – veçanërisht kur ndërlidhet me ndikimin që Rousseau perceptohet të ketë pasur mbi Revolucionin Francez dhe ngritjen në pushtet të njerëzve të cilët deklaruan se qenë ndikuar drejptërdrejt prej Rousseauit. Kur, në vitin 1794, revolucionarët ri-internuar Rousseauin në Pantheon së bashku me armikun e tij të përbetuar Voltaire, si inspirues të përbashkët të republikës së virtytit, ata betonuan një asociacion mes tyre dhe zhenevasit, që i rezistoi kohës. Revolucioni dhe luftërat që pasuan sollën ankth te klasat sunduese në Evropë, ku shumë prej francezëve kishin pësuar shpronësim, zhvendosje dhe prerje kokash. Reagimi intelektual që pasoi qe i detyruar që të kërkonte zanafillat idelogjike të katastrofës dhe Rousseaui, i cili pat argumentuar për sovranitetin e patjetërsueshëm të popullit, qe një figurë e qartë për t’u fajësuar. Për më tepër, shumë prej formulimeve më të gjalla të Kontratës Shoqërore, siç është argument se qytetarët që sforcohen që t’i binden “vullnetit të përgjithshëm” janë prandaj “të detyruar që të jenë të lirë”, ofrojnë një lidhje sipërfaqësore mes lapsit të Jean-Jacquesut dhe aktualiteteve ekstatike të Jakobinizmit.

Vetë politika e Rousseauit, posaçërisht ndaj vendlindjes së tij, qe disi e moderuar dhe pajtuese të paktën deri atëherë kur edhe aty u dënua Kontrata Shoqërore. Zheneva, edhe pse e përqafonte vetëm nominalisht idealin e sovranitetit popullor, qe në fakt një oligarki fisnikësh, edhe pse qytetarët e saj provuan që të merrnin të drejtët të cilat mendonin se ishin të tyre përgjatë episodëve të ndryshëm në shekullin e 18-të. Baba Rousseaui kishte futur në mendjen e të birit një lidhje sentimentale me idealin e një Zheneve të bashkuar dhe ai mund të ketë mashtruar veten disi për sa i përket realitetit oligarkik. Kur do ta kujtonte më vonë një vizitë qytetit në vitet 1730, frymëzimi i supozuar për dhunën e mëvonshme revolucionare e bëri të qartë tmerrin e tij ndaj prospektit të gjakderdhjes për qëllime politike. Edhe kur doktrinat republikane të Kontratës Shoqëore e ktheu Rousseauin në një armik dhe viktimë të sunduesve të Zhenevës, ai vazhdoi të mbronte disa prej kompromiseve kushtetuese që ngjeshnin pushtetin e tyre, dhe ndërsa ai e simpatizonte disi partinë popullore në konfliktet e brendshme të qytetit, ai kurr nuk mbështeti dhënien e së drejtës së votimit për shumicën, a madje as për popullatën mashkullore të Zhenevës.

Në filozofinë politike, Rousseaui është dëshmuar si i pa-asimilueshëm për çfarëdo shkolle konvencionale. Ai është edhe pararendës i Kantit dhe një mendimtar me rrënjë të forta natyraliste, që shqyrton lidhjet mes natyrave tona morale dhe kafshërore. Totalitari Rousseau, i dënuar nga shkollarët liberalë e konzervativë të Luftës së Ftohtë, ko-ekziston me liberalin Rousseau, paraardhësin e largët të teorisë së drejtësisë të John Rawls-it, një Rousseau, qytetarët e së cilit komunikojnë me njëri tjetrin përmes identitetit të tyre të përbashkët politik në terma të cilat abstrahojnë prej dallimeve të tyre rrëfyese. Është edhe Rousseaui, kritiku i tjetërsimit, eksploatimit dhe pronës private, por gjithashtu teoricieni dialektik i historisë, i cili parashikon temat e tilla te Marksi. Është edhe Rousseaui habermasian i cili kërkon ringjalljen e frymës tonë demokratike. Komunitarët mund të frymëzohen nga vlerat e përbashkëta që ndërtojnë identetin e qytetarëve dhe të cilat ata i riafirmojnë në lojëra dhe festival. Dhe rigjallërimi i interesimit për republikanizmin klasik, i nisur nga Quentin Skinner dhe Philip Pettit, mund të gjejë jehonë në ngulmimin e Rousseauit se rendi politik duhet të çlirojë individët nga varësia ndaj vullneteve arbitrare të bashkëqytetarëve të tyre.

Ndryshe nga pikëpamja e përhapur që e sheh atë si primitivist, Rousseaui e dinte se s’ishte e mundur që thjesht të ktheheshe te natyra. Ndërvarësia njerëzore është një fakt dhe ne duhet të gjejmë mënyra për ta bërë këtë fakt të përputhshëm me nevojat tona bazike njerëzore. Te Kontrata Shoqërore, i ballafaquar me këtë, ai na thotë: se o duhet të ndryshojmë mënyrën e të qenit, o do të tretemi. Por zgjidhja që ofron vet Rousseaui, një qytet-shtet i vogël e i pavarur, dukej jopraktik edhe atëbotë. Kjo edhe më shumë kur problemet që tash kërcënojnë ekzistencën e njerëzimit janë në shkallë globale dhe kështu kërkojnë një lloj të qeverisjes globale. Që të adresohen këto probleme në mënyra që përputhen me lirinë dhe barazinë e qenieve njerëzore, mund të jetë një problem i pazgjidhshëm, por gjetja e mënyrës për të mbledhur së bashku në mënyrë të cilat respektojnë, në vend se të minojnë, natyrën tonë si qenie të lira dhe të barabarta, është një sfidë me të cilën përballemi. Prandaj edhe interesim për Rousseauin vazhdon edhe pas 300 vjetësh.

*Christopher Bertram është profesor i filozofisë sociale dhe politike në Universitetin e Bristolit. Përvec Rousseau-it, ai hulumton në temat si teoritë modern të kontratave sociale, teori të drejtësisë, dhe justifikimet publike. Libri i tij Rousseau-i dhe Kontrata Sociale u botuat më 2003 nga Routledge Philosophy Guidebooks.

Artikulli origjinal në The Times Literary Supplement:

https://www.the-tls.co.uk/articles/public/let-the-people-speak-for-themselves/

Përktheu: Bardhi Bakija / KultPlus.com

Po e përkujtojmë sot në 187 vjetorin e vdekjes, poetin Aleksandër Pushkin, shkruan KultPlus.

Aleksandër Sergejevic Pushkini lindi në Moskë më 6 qershor 1799 në një familje oborrtare.

Më 1811 u regjistrua në një lice ku mësonin fëmijët e Aristokracisë Peterburgase. Ambienti ne lice la gjurmë të pashlyeshme në mendjen dhe zemrën e djaloshit. Mjedisi aty ishte i pasur me idetë e anti-carizmit. Që në moshë të vogël ai shkroi vjershat e para lirike për gëzimet e jetës, për dashurinë, për miqësinë dhe për natyrën. U bë i njohur me odën “Liria”, poezitë “Cadajevit” dhe “Fshati”. Poezia e Pushkinit u ndalua nga censura cariste, por ajo u përhap dorë më dorë në qarqet përparimtare.

Popullaritetin e poetit anti-carist të gjithë sundimtarët e kishin halë në sy. Intrigat dhe shpifjet arritën kulmin kur poeti pa i mbushur akoma të 38-at. Kështu, një nga poetët më të mëdhenj të Rusisë u vra në duel për çështje nderi, më 10 shkurt 1837./ KultPlus.com

Artur Milleri i lindur në Nju Jork, vije nga një familje hebreje austriake që ishin mërguar në ShBA. Familja e tij humbi pasurin gjatë viteve të krizës ekonomike botërore. Nga viti 1934, Milleri studioj publicistiken dhe gjuhen dhe literaturën angleze pranë Universitetit të Miçigenit. Krahas studimeve ai punojë ndër të tjera edhe si reporter dhe ndihmës në labor. Pas përfundimit të studimeve më 1938, Milleri shkroi pjesë për dëgjim dhe pjesë aktrimi.

Më 1945 doli romani i tij Pika Kyçe i cili e bëri të njohur Millerin si tregimtar. Shpërthimin si dramaturg i solli drama e tij Të Gjithë Bijtë E Mij (1947): Një fabrikat makinash me dijeni dërgonte pjesë rezeve të prishura për forcat ajrore, dhe në këtë mënyrë shkakton rrëzimin e 21 avionëve dhe vdekjen e njësiteve ushtarake në to. vetëm vetëvrasja e të birit të tij shkakton që edhe ky të ndiejë vetën përgjegjës për të tjerët. Më 1949, Milleri arrin sukses botërorë me Vdekja e Tregtarit Udhëtar.

Në dramën e tij Shikimi Prej Urës (1955) ai tematizonë ngjarjen e xhelozisë në mileun italiano-amerikan të qarkut të limani të Nju Jorkut nën urën e Bruklinit. Ndërsa pjesa e tij Kujtimi Në Dy Të Hënat (1955) paraqet botën moderne të punishteve. Nga mesi i viteve 50-ta, Milleri citohet nga senatori Mek Karti (McCarth) iKomiteut për sjellje jo amerikane, dhe denucohet si mik i komunistëve. Një padi në të holla dhe burgim e ngrehur për shkak të mos pranimit që të fliste më vonë u tërhoq.

Më 1956 Milleri për herë të dytë martohet, këtë herë me Merlin Monron (Marilyn Monroe); për atë, ky shkroi më 1959 librin e filmit të Gjon Hustonit (John Huston) I Pashoqërueshëm (1961) – filmi i fundit si për Merlin Monron po ashtu edhe për Klark Gablesin (Clark Gables). Në dramën Pas Mëkatit (1964), Milleri lëkundet për përkushtimet qendrore të tij, pyetja e fajit dhe përgjegjësisë së individit dhe shoqërisë.

Figura e avokatit merret si pasqyrë vetëfigurimit të Millerit, me figurën Magi ai portretronë ish gruan e tij tani më të vdekur Merlin Monron. Në dramën Çmimi (1968) Milleri demonstron se si shkatërrohen marrëdhëniet njerëzore nëpërmjet këmbënguljes së arritjes së qëllimeve ekonomike egoiste. Më 1983, Milleri inskenon në Pekin në teatrin popullor me aktor kinez pjesën Vdekja e Tregtarit Udhëtar. Rreth kësaj pune ai ka botuar një ditarë. Përkrahë Tenesi Uiliamit (Tennesse Williams), Milleri merret si përfaqësuesi më i rëndësishëm i realizmit psikologjik amerikanë. / KultPlus.com

Azem Shkrelí ishte një poet e kritik letrar shqiptar. Ai ka qenë kryetar i shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, drejtor i Teatrit Krahinor në Prishtinë dhe themelues e drejtor i Kosova Filmit.

Azem Shkrelí lindi më 1938 në Rugovë të Pejës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa në Prishtinë ai vazhdoi shkollën e mesme për të vazhduar fakultetin Filozofik, degën e gjuhës dhe të letërsisë shqipe. Për shumë vjet ai ka qenë kryetar i shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, drejtor i Teatrit Krahinor në Prishtinë dhe themelues e drejtor i Kosova Filmit.

Poezitë e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të huaja. Shfaqja e Azem Shkrelit si poet, përpos që përputhej me ardhjen e talentit të fuqishëm, shënonte njëkohësisht kthesën e parë drejt hapjes dhe modernizimit të poezisë shqipe të pasluftës. Shkreli u ngjít natyrshëm në kulmet e poezisë së sotme shqiptare dhe këtë vend ai e konsolidoi dhe e përforcoi nga njëra vepër poetike në tjetrën, deri në atë të fundit, që e la dorëshkrim “Zogj dhe gurë”, botuar më 1997. Vdiq në pranverën e vitit 1997.

Librat e tij me të njohur me poezi janë: Bulzat, Engjujt e rrugëve, E di një fjalë prej guri, Nga bibla e heshtjes, Pagëzimi i fjalës, Nata e papagajve , “Lirikë me shi, Zogj dhe gurë. Ndërsa në prozë ai shquhet sidomos me romanin e tij “Karvani i bardhë”.

Azem Shkreli u ngjit në maje të letrave shqipe dhe vazhdon të mbetet i tillë falë thesarit që ka lënë si pjesë e letërsisë shqipe. / KultPlus.com

Me praninë e rektorit të UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi, profesorëve, studentëve, miqve dhe familjarëve, profesori, autori, gazetari dhe publicistit, Musa Sabedini, promovoi librin voluminoz “Gazetaria Online në Kosovë dhe në rajon, etika dhe sfidat e vetërregullimit”, i cili është një libër profesional dhe kryesisht trajton gazetarinë online, etikën dhe sfidat e vetërregullimit.

Rektori Hajrizi foli rreth rëndësisë së botimit të librave të tillë profesional dhe akademik, si dhe dha perspektivën e tij mbi integrimin e inteligjencës artificiale në gazetari.

“Marrë parasysh kohën e teknologjisë dhe të digjitalizimit duhet të diskutojmë më thellë për këtë tematikë, ku në bazë të fokusit shihet se nuk ka shumë botime në drejtim të mediave online. Edhe pse në Kosovë kemi mbi 400 portale, në një mënyrë ose tjetër, ky koncept, ose ky libër do të shërbejë për të bërë një punë më të përgjegjshme”, ka thënë Rektori Hajrizi.

Dekani i Fakultetit Media dhe Komunikim në UBT, Ferid Selimi, në fjalën e tij përgëzoi autorin për guximin dhe vullnetin për t’u marr me krijimtari të tillë, e cila mund të jetë shpesh sfiduese.

“E përgëzoj për guximin që ka autori dhe profesori Musa Sabedini, për t’u marr me krijimtari të tillë. Të merresh me krijimtari apo hulumtime rreth problematikave të shumta është një çështje e ndërlikuar dhe profesori nuk po heziton asnjëherë”, është shprehur Selimi.

Recensenti Safet Zejnullahu tha se libri do të mbulojë një boshllëk të madh në studimet rreth medias së internetit në Kosovë.

“Libri “Gazetaria online në Kosovë dhe në rajon, etika dhe sfidat e vetërregullimit”, i autorit Musa Sabedini, do të mbulojë një boshllëk të madh në studimet rreth medias së internetit në Kosovë. Përveç material i duhur për studentët e gazetarisë, ky libër do të shërbejë si bazë e mirë edhe për studimet e ardhshme në këtë fushë”, tha Zejnullahu.

Për librin folën edhe profesori Adnan Merovci dhe Bejtush Gashi, të cilët përgëzuan autorin dhe u shprehën se fusha e gazetarisë ka nevojë për botime të tilla për t’u zhvilluar në mënyrën e duhur.

Profesori, gazetari, publicisti, autori i librit “Gazetaria Online në Kosovë dhe në rajon, etika dhe sfidat e vetërregullimit”, Musa Sabedini, falënderoi të gjithë të pranishmit në këtë promovim të këtij libri, njëherit rektorin e UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizin, dekanin e Fakultetin Media dhe Komunikim, Ferid Selimi, recensentin Safet Zejnullahu, duke besuar se ky libër do të jetojë gjatë dhe do të shërbejë shumë për studentët, gazetarët dhe profesionistët e medias.

“Gazetaria Online në përgjithësi është një zhanër, që ka shumë sfida e telashe profesionale, të papritura, të panjohura dhe bukur delikate. Ata që nuk e kanë provuar, peshën e kësaj zeje dhe se kanë përjetuar rëndësinë që ka, e kanë të vështirë dhe të pamundur, madje të flasin apo debatojnë hapur për këtë zeje, tashmë fort të aktualizuar. Libri po vije si rezultat i njohjes së thellë, i përjetimit shpirtëror të botës digjitale dhe online, që sjell ky risk, sa delikat e sfidues, aq edhe i shpejt dhe dobiprurës për botën bashkëkohore”, tha Sabedini.

Ai tutje tha se libri ka për qëllim të shpërfaq të mirat, anët negative, anën pozitive që krijon ky gjigant brilant, që po depërton në çdo qenie krijuese, për shkak të shpejtësisë marramendëse, që ka dhe depërtimit në botën dhe intelektin e çdo njeriu.

Libri ka 493 faqe ndërsa botues është UBT.

Libri “Gazetaria online në Kosovë dhe në rajon, etika dhe sfidat e vetërregullimit”, ka për synim t`i mësoj dhe edukojë jo vetëm studentët, por të gjithë ata që duan të jenë pjesë, e këtij rrjeti profesionistësh, që kanë përzgjedhur t`i përshtaten kodeve të etikës dhe standardeve profesionale të raportimit online.

Libri andaj merret, me të arriturat në këtë fushë, me përdorimin e uebsajtave të rinj dhe mundësinë, që ata kanë të punojnë, në këtë fushë, pa shpenzuar shumë.

Në Kapitullin e parë libri trajton historinë fillimisht të lindjes së gazetarisë online – digjitale, kompleksitetin e saj në kuptimin funksional dhe praktik, për teletekstin, videotekstin, për epokën elektronike dhe dixhitale, për gjuhën e përdorur në internet, për inovacionin dhe gazetarinë online, për lindjen e internetit që ka shpejtuar zhvillimin e medieve online ose mediet e reja, për World Wide Web, për web faqet, për internetin sot, për web 2.0, për strukturën e Web-it, për përmasat e World Wide Web, për Web 3.0, për internetin dhe raportimi për web, për stilin e të shkruarit në median online – web, për digjitalizimin e mediave që solli ndryshime të rëndësishme edhe për profesionin e gazetarit, për terminologjinë e re për median online, për karakteristikat, dhe parimet e Gazetarisë Online, për përparësitë dhe mangësitë e gazetarisë online, për disavantazhet dhe mungesa e fokusit në gazetari cilësore, për të ardhmen e medieve online, për standardet e reja të raportimit në gazetarinë online, për portalet dhe lexuesit atraktiv tek portalet, për artikullin Online dhe standardet e raportimit, për periudhën e vërtetë të gazetarisë online, për gazetaria online e cila kërkon besnikëri, saktësi, korrektësi dhe paanshmëri, për historinë e Gazetarisë Online, për Google, Yahoo, Hotmail, Facebook, Twiter, Instagram, Tik Tok, për bullizmin kibernetik, për websitet individuale të lajmeve, për krijimin e bllogjeve, për ndikimin e mediave sociale në blog, për portalin, përkufizimin dhe përgjegjësin, për rolin e administruesit të faqes në portal, për dizajnin dhe uebsajtet e lajmeve ditore, për reklamimi online – dhe ndikimin e tyre në gazetarinë online, për rolin e reklamës në tregun mediatik dhe në raportim, për artikullin e sponzorizuar, përkufizimin, karakteristikat dhe dizajnin, për rrezikun nga sulmet kibernetike etj.

Kurse në Kapitullin e dytë gjithashtu, kam trajtuar gjithçka që dihet mbi gazetarinë online, në Kosovë dhe rajon, për median online, që është trend i zhvillimeve të medieve në tërë botën, për vebsitet e para në Kosovë dhe kush konsiderohet nxitës i gazetarisë online, për lindjen e gazetarisë online në Kosovë dhe pse nuk dihet numri i saktë i portaleve, për gjendjen e portaleve dhe organizimin e brendshëm të mediumeve online në Kosovë, për faktin se a dihen dhe kush janë pronarët e portaleve në Kosovë, për transparencën e pronësisë së mediave në Kosovë, për portalet e vetëshpallura, të cilat vuajnë nga mungesa e profesionalizmit, për portalet në Kosovë, dëshmi dhe fakte, për portalet kryesore në qytetet e Kosovës, për ombrellën e gazetarisë online – KMShK, dhe çfarë duhet të dinë qytetarët, për ankesat ndaj portaleve, për rregullat e procedurës së KMShK, për ankesat e pranuara për shkeljet e Kodit të Etikës, për marketingun në portale, për financimin e mediave online, që është problemi më i madh në Kosovë, për gazetarinë qytetare, mediat sociale dhe platformat e tyre, për përparësitë dhe mangësitë e gazetarisë qytetare, për përgjegjësitë e gazetarisë qytetare, për mediet sociale, rrjetet sociale, ose mediat e gjeneratës së re, për rrjetet më të mëdha sociale në shifra, për mediat sociale dhe momentet e bukura, për zhvillimin e gazetarisë online në rajon, në Shqipëri, Serbi, Maqedoni e Mal të Zi, për uebsajtet individuale më të klikuara në Shqipëri, për portalet dhe mediet online, më me ndikim në Shqipëri, për vetërregullimin e mediave online në Shqipëri, për mediat Online në Bujanoc e Preshevë etj.

Kurse në Kapitullin e tretë kam trajtuar shqetësimet kryesore me të cilat preokupohet Gazetaria Online në Kosovë, duke filluar nga etika, vetërregullimi dhe sfidat, për integritetin dhe gazetarinë e pavarur, për etikën e gazetarisë, përkufizimin, historinë dhe rëndësinë e saj për mediet, për Kodin e Etikës së Gazetarisë, për ndershmërinë e gazetarëve që është kategori e cila kërkohet në mënyrë ultimative, për rëndësinë thelbësore të kodit të etikës për një gazetari të përgjegjshme, etikën e medias digjitale, problemet e veçanta etike, për praktikat dhe normat, për paanshmërinë, konfliktet e interesit dhe gazetarinë partiake, për etikën dhe legjislacionin në Kosovë, për rregulloret dhe ligjet për mediat në Kosovë, për ligjet mbi lirinë e informimit në Ballkan, dhe si prezantohet Kosova, për lirinë e shprehjes, për të drejtat e gazetarëve, siguria e tyre dhe mbrojtja e lirisë së medias, mëdyshjet e gazetarit në teren, për vetërregullimin për median online, lajmet e ngutshme dhe të pa verifikuara, për gazetarinë e “like”-ve që po e dëmton gazetarinë profesionale dhe shoqërinë, për gabimet dhe joshjen nga portalet kosovare, për efektet e pëlqimeve, në perceptimin e opinionit publik dhe opinionin personal, për shpifjen dhe fyerjen, për ligjin për shpifjen në internet dhe mediat sociale, nga këndi i avokatëve ndërkombëtar, për identifikimin e shpifjeve në internet, për gjuhën e urrejtjes, lajmet e rreme, dezinformimin dhe keqinformimin në mediet online në Kosovë, për vendosjen e aksesorëve për rrjetet sociale dhe lajmet e rreme, për bullizmin në Tik Tok, nga gjuha e urrejtjes deri tek tragjedia, për sfidat e medias online në Kosovë që janë të shumta, dhe cilat janë sugjerimet profesionale, për plagjiaturën, copy – paste, për të drejtat e autorit të mbrojtura nga ligjet, për transparencën e munguar të medias online në Kosovë, për risitë dhe kërkesat e gazetarisë online, për censurën dhe vet censurën tek gazetarët kosovar, për gazetarët kosovar, që punojnë pa kontrata pune, për Inteligjencën Artificiale dhe sfidat ndaj gazetarisë online etj.

Libri është edhe më i dobishëm, në një kohë kur në Kosovë e rajon ekzistojnë qindra portale, uebsajte, rrjete sociale e media tjera online, që veprojnë në mënyrë ligjore, e jo ligjore, me respektim të etikës, e me shkelje ekstreme të saj.

Ky libër nuk do të kishte vlerë profesionale, nëse nuk do e trajtonim me kujdes edhe vetërregullimin e portaleve në Kosovë, ose median digjitale, nga e cila më së shumti dëmtohet ose mund të pësoj dëme ligjore vet lexuesi i saj.

Libri rrëfen edhe për njohurit e shumta profesionale, që ndërlidhen me standardet e raportimit dhe kriteret që duhet të kenë, lajmet e shumta të plasuara në publik.

Me kujdes andaj në libër është shkruar edhe për të gjitha prapaskenat e këtij digasteri problematik dhe tejet misterioz, që në fakt as media, e gazetar me përvojë të gjatë, e kanë të vështirë të japin definicione, e vlerësime për të kuptuari e drejtë dhe të qartë, mbi rolin që duhet të ketë media online.

Libri pashmangshëm pasuron këtë gjuhë goditëse, pasuron mënyrën e komunikimit në raport me publikun, pasuron gazetar, redaktor e botues të portaleve, të cilët edhe mund të përfitojnë nga njohurit shkencore, e studimore të prezantuara mjeshtërisht në këtë libër, me literaturë të kompletuar dhe krahasuese me vendet e rajonit.

Një pjesë e librit i kushtohet edhe gjendjes së medieve online, në Maqedoni e Shqipëri, për të parë dallimet në funksion të ekzistimit dhe përvojave që kanë këto shtete fqinje.

Kuptohet që nuk pretendojmë të jemi fundi i këtij studimi ose prezantimi, sepse nuk mund ta dimë asnjëherë rrëfimin, pas 20 viteve të avancimit të kompjuteristikës, e cila pritet të sjell avancime, e risi edhe më të mëdha në fushën digjitalizues, e ku pashmangshëm bëjnë pjesë edhe mediet online, por shpresoj dhe mendoj, se libri është një ndihmesë dhe një shtytje për ata studiues të rinj, që e duan dhe e përjetojnë të bërit realitet Gazetarinë Online, me kritere, me standarde dhe etikë të avancuar.

Të gjithë këta kapituj në vete përmbajnë dilema dhe shqetësime të shumta profesionale, të cilat i kuptojnë dhe mund t`i zgjidhin apo përjetojnë, vetëm ata që e kanë provuar në kurrizin e tyre të jetuarit, me orë të tëra mbi laptopin inteligjent, që aq sa na gëzon, e lumturon, po aq na shkakton edhe telashe, strese e sfida, gjatë praktikimit të gazetarisë online./KultPlus.com