Munxifsi, qytet me pak shenja të identitetit arbëresh

Në rrugëtimet tona nëpër ngulimet arbëreshe nuk ishin vetëm ato ku edhe sot ruhet gjuha, traditat dhe ritet e të parëve, por edhe ato që kanë pak gjurmë shqiptare, por që janë themeluar nga vëllezërit tanë arbëresh. E tillë ishte vizita e ekipit të “prointegrës” më 16 Nëntor 2021 në Munxifsi apo it. Mezzojuso, një qytet me rreth 3 mijë banorë në një largësi prej mbi 40 kilometrash nga Palermo në Sicili. – Si shenjë i rrallë identiteti ishte një flamur shqiptar në godinën e Bashkisë së qytetit, krahas atij italian dhe të Bashkimit evropian. Është një nga 5 anëtaret e Lidhjes së Bashkive Arbëreshe “Besa” në Sicili, që ruan moton: “Mirë se na erdhët te bota e Skënderbeut”.

Këtu arritëm me një mot relativisht të mirë, por një orë pas ia ktheu një rrebesh shiu i përzier me breshër të furishëm, sa nuk arritëm të realizojmë tërë programin e vizitës sonë. Sa i përket Munxifsit apo Mezzojusos, ky qytet është i vendosur në një lartësi midis 510 dhe 610 metra mbi nivelin e detit, në bregdetin e Palermos. Munxifisi është një qytet tejet atraktiv me godina madhështore, ca nga të cilat datojnë nga shekulli i 16 dhe është i vendosur në kodrën “Brinja” . Lokaliteti ndodhet pak kilometra prej një pylli të quajtur “Brinjë”, shenja më e qartë e pranisë së shqiptarëve në këtë zonë.

Nga shënimet tjera që arritëm të sigurojmë, mësojmë se Mezzojuso u themelua në shekullin XV nga një grup shqiptarësh dhe u emërua Menzil Jusuf. Sot Mezzojuso ruan ende kostumet dhe traditat që demonstrojnë bashkimin e këtij kolonizimi të lashtë dhe kulturën tipike të lashtë siciliane.

Në rrugëtim e sipër me objektivin tonë “kapëm” disa nga Monumentet më të rëndësishëm të Munxifisit siç janë: Kisha e Annunziata, që është një kishë latine e ndërtuar me një stil të shekullit të 18-të; Kishën e San Nicolës , një kishë që ruan vepra mbresëlënëse të artit Bizantin që datojnë nga shekulli i 16-të; Kisha e Santa Maria delle Grazie përfshin Punëtorin Popullore të Restaurimit të Librave të Lashtë. Mbi qutet në mënyrë madhështore ngritët kalaja e ndërtuar në shekullin e 16. Ndërsa brenda qytetit ndodhet edhe një ekspozitë e përhershme e karnavalit ku mund të zbuloni ngjarjet më të rëndësishme folklorike në Sicili. Edhe këtu si në vet Frasineton në Kalabri ndodhet një muze i kukullave siciliane. Gjithashtu në Munxifisi ruan ende veshjet dhe traditat e lashta.

Sa i përket gjuhës në Mezzojuso, shqipja nuk është folur për më shumë se një shekull nga fakti se qyteti është rrit shumë dhe për më tepër edhe për shkak të martesave të vazhdueshme midis “latinëve” dhe shqiptarëve, gjegjësisht arbëreshëve. Kështu që këta të fundit gradualisht kanë humbur pothuajse të gjithë konotacionin e tyre origjinal. E vetmja shenjë e prekshme e kulturës shqiptare është riti bizantin që i bën shqiptarët të ndryshëm, të paktën në liturgji.

Ca rreshta nga historia e vet këtij qyteti: Në 1448, Skënderbeu dërgoi Dhimitër Rerës me një kontingjent ushtarësh në ndihmë të aleatit të tij, mbretit të Napolit, Alfonës V., për të shtypur kryengritjet që përballonte nga rivalitetet me fisnikë të tjerë për fronin e Napolit. Alfonsi u dorëzoi për përdorim si kamp këtë fshat të braktisur shekuj më parë për shkak të plaçkitjeve nga pushtues arabë. Jo shumë kohë më vonë, me vdekjen e Skënderbeut, filloi eksodi i shqiptarëve në Itali, kryesisht në Mbretërinëe  Napolit për t’i shpëtuar pushtimit osman. Këtu shqiptarët e rindërtuan dhe ripopulluan fshatin. Ndërsa që sot, popullsia arbëreshe është e papërfillshme.

Si shenjë i rrallë identiteti ishte edhe një flamur shqiptar, që pamë se valëvitej në godinën e Bashkisë së qytetit krahas atij italian dhe të Bashkimit evropian.

Nga Rexhep Rifati /Prointgera / KultPlus.com

Puhëriu apo Pallagorio, qytezë arbëreshe që të mahnit me poezi

Gjatë vizitës sime me 23 gusht të këtij viti, në rajonin e krahinës së Krotonës në Jug të Italisë, pasi kisha vizituar dy katundet: Carfizzin dhe Shën Kolin apo San Nicola dell’Alto, për vizitë isha në njërën nga ngulimet kryesore arbëreshe të këtij regjioni, qytezën e Puhëriu, apo në italisht Pallagorio, që shtrihet në një pllajë përplot gjelbërim për gjatë tërë rrugës.

Që në çastet e para të vizitës, ndihesh tepër mirë kur në rrugë e familje e has të folmen shqipe, ndërsa ruhen edhe zakonet dhe traditat por jo më me ritin bizantin-grek. Krahas kishave të vjetra e madhështore, si në rrugë ashtu edhe në muze gjen vargje të gdhendura përplot mall e nostalgji për tokën e të parëve.

Gjatë vizitës në shoqërim të Amodeo Andrea dhe Michele Greco në shtëpinë tij me shumë bujari na priti  shkrimtari arbëresh , prof.Carmine Gentile, duke na gostitë me pije dhe njoftuar me veprat e tij më të reja, kushtuar vet vendbanimit të tij Puhëriut. Ndërsa edhe Ettoro Bonanno, përmes një shqipe të pastër, në rolin ciceroni në muzeun etnografik, na njoftoj në detaje për ato që ishin ekspozuar këtu, si kostume, libra, piktora apo edhe mjete pune që përdoren në këtë anë. Por ajo që bie në sy në këtë muze, që në hyrje janë shkronjat e alfabetit tonë, të përcjella me figura të ndryshme në mënyrë që të fëmijëve dhe të rinjve tua bëjë dhe më të afër e më të dashur gjuhën dhe shkronjat tona. Me një fjalë Ettoro, ky i ri që ka studiuar në Universitetin e Kalabrisë na foli edhe për Puhërin, gjegjësisht Pallagorinë se si edhe më tej këtu ruhet gjuha dhe traditat e të parëve.

Po gjatë kësaj vizite, në këtë qytezë, ku në sheshin e tij kryesor ndodhet , si edhe në shumicën e fshtrave arbëreshe, monumenti i heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastriotit Skënderbeu, ndërsa që Puhëriu dallon edhe me kisha të larta e shumë impozante.  Më pastaj bëmë një xhiro nëpër katund që shquhet për kisha tejet impozante, në muret e të cilave hasë vargje shumë mbresëlënëse në gjuhën shqipe.

Nga libri “Arbëreshet dhe ngulmët e tyr në Itali”, mësojmë se : “Arbëreshët që u  vendosën në këtë territor  ishin  në  lëvizje të vazhdueshme, nga një vend në tjetrin, ku përveç disa gjërave të përditshme që mund të zotëronin, duke punuar në tokat e të tjerëve, nuk kishin asgjë tjetër. Shtëpitë e para ishin prej kashte   dhe vështirësive për të mbijetuar iu shtua edhe ajo ritit, sepse iu imponohej riti latin…

Kambana meriton vëmendje të veçantë, duke u ngritur me madhështi në anën veriore të kishës. Të kujton në strukturë kullën e Palazzo Vecchio në Firence. Është ndërtuar me tulla, rreth vitit 1900, me dëshirën e Lorecchio me bashkëpunimin e njerëzve të Puhëriut.”

Po ashtu këtu shquhen edhe Kisha e S. Antonio në Gradea, Kisha e San Cristoforo, si dhe Kisha Madonna del Carmine, por edhe disa figura të veçanta siç janë : “Anselmo Lorekio (Anselmo Lorecchio, botues  dhe figurë publike arbëreshe, që iu kushtua studimit të kulturës shqiptare dhe mori pjesë aktive në lëvizjet politike e kulturore të kohës, si dhe drejtoi punimet e Kongresit të Dytë Albanologjik në Ungër (Lungro) më 1897 dhe u zgjodh president i “Societa Nazionale Albanese” (Shoqata Kombëtare Shqiptare). Botoi me shpenzimet e veta vepra të shumë shkrimtarëve arbëreshë.

Puhëriu dallon edhe me një figurë të shquar femre arbëreshe e kjo ishte: Ofelia Xhudiçisi (Ofelia Giudicissi), e cila siç mësojmë : “Në vitin 1964, botoi veprën e parë letrare, “Pallagorio”, një libër me  poezi, i frymëzuar plotësisht nga bashkëqytetarët e saj, me të cilët u lidh fort.” /

Nga Rexhep Rifati / KultPlus.com

Në Bernë u bë promovimi i librit “Shtegëtimet e një gazetari” të Rexhep Rifatit

Më 26 tetor në Bernë të Zvicrës është bërë promovimi i librit të Rexhep Rifatit “Shtegëtimet e një gazetari”.

Përveç se u promovua libri autotrial, autori i tij, gazetari ynë i mirënjohur Rexhep Rifati, kishte edhe përvjetorin e 50-të të fillimit të punës në gazetari, kur pikërisht më 26 tetor 1968, kishte filluar të punonte për gazetën e përditshme “Rilindja” në Prishtinë.

Në këtë manifestim mori pjesë edhe ambasadorja Nazane Breca, e shoqëruar nga Mustafë Xhemaili, Ministër Këshilltar. Në këtë manifestim morën pjesë edhe ambasadori i Shqipërisë, Ilir Gjoni, ushtruesi i detyrës së Ambasadorit të Maqedonisë, Halim Hyda, redaktorja e librit Migena Arllati, autori i dokumentarit për Rexhep Rifatin, Alush Kamberi, humanistja dhe mikja e shqiptarëve, Analies Schneler dhe Don Marjan Marku, famullitar i kishës katolike shqiptare në Zvicër.

Para të pranishmëve, përveç promovimit të librit, u shfaq edhe një dokumentar i shkurtër për autorin, gazetarin dhe fotoreporterin Rexhep Rifati si dhe u hap një ekspozitë me fotografi po të këtij autori.Ndërsa artistët Trio nga Gjeneva, Mimoza Nazarko, soliste, Ermira Lefort në piano dhe Volfi Haxhiaj në violinë, interpretuan një tufë me këngë dhe melodi instrumentale.

Rexhep Rifati është gazetar që ka punuar një kohë të gjatë në gazetën Rilindja, dhe pas mbylljes së saj edhe në gazeta edhe revista tjera. Gjithë jetën është marrë me gazetari duke kontribuar në fushën e informimit. Në fillim të viteve 90-ta të shekullit të kaluar, ai u persekutua në Kosovë nga Serbia pushtuese, dhe u detyrua të kërkoj strehim politik në Zvicër, ku edhe jeton me familje.

Sipas Ambasadores së Kosovës në zvicër, Nazane Breca, angazhimi i gazetarit dhe fotoreporterit Rexhep Rifati, ishte dhe është një angazhim mbi informimin profesional të opinionit.

“Rexhep Rifati, me punën e tij ka dhënë një kontribut të madh për informim të drejtë e të paanshëm, veçanërisht tri dekadat e fundit, për mërgatën tonë të madhe në Zvicër, por edhe më gjerë. Ai, një pjesë të kontributit të tij të çmuar, e ka përmbledhur në dy librat e tij voluminoz “Shqiptarët në Zvicër-1001 pamje” dhe “Shtegëtimet e një gazetari” ku në të parën ka paraqitur realisht të arriturat e mëdha dhe integrimin e mërgatës sonë në shoqërinë zvicerane në fushën e politikës, kulturës, sporteve, shkencës, bisneseve, mjekësi, arteve si dhe në librin e dytë, një shtegëtim të tij me vokacion prej gazetari, nëpër trojet shqiptare në hapësirat ballkanike në ditët e sotme”, theksoi ambasadorja Breca.

Sipas saj Rexhep Rifati, do të vazhdoj punën e tij në të mirë të informimit të mërgatës sonë dhe do të vazhdoj të paraqes gjithanshëm pamjen reale të mërgatës, mërgatë e cila ditë e më shumë po e bëhet forcë e madhe e me ndikim në jetën e shoqërisë në Republikën e Kosovës por edhe në shoqërinë zvicerane. / KultPlus.com