Etiketë: Sofje

Një nga organet më të rëndësishme të shoqërisë “Dëshira” në Sofje është padyshim shtypshkronja e saj “Mbrothësia”, (rruga Car Simeon 60). Ajo lindi nga Kristo Luarassi dhe aktivistë të tjerë të shquar. Ishte ai që me ndihmën materiale e morale të “Dëshira” drejtoi me mjaft mjeshtëri shtypshkronjën. Për fat të keq, kompania nuk mund të përballojë një makinë shtypi në këtë kohë. Prandaj ai përdori lidhjet e ngushta me princin spanjoll Aladro Castrioti, i konsideruar si pasardhës i Gjergj Kastriot Skënderbeut, i cili iu përgjigj kërkesës së tij.

Në kryeqytetin Bullgar në shumicën e kohës kishte prezencë të intelektualëve të shquar shqiptarë si p.sh. Mit’had Frashëri më 1898 dhe Kolonia e Shahinit në vitin 1900. I pari krijoi “Ditërrëfenjësin” (Kalendari), i cili në vitin 1898 u quajt Kalendari Kombiar (Kalendari Kombëtar). Dhe e dyta – krijoi dhe botoi gazetën “Drita” në vitin 1901.

Të dyja u botuan në shtypshkronjën Mbrothësia të drejtuar nga Kristo Luarasi, i cili ia kushtoi jetën shtypjes së gazetave. Dhe pasi “Drita” e ndërpreu shtypjen, ajo u zëvendësua me “Lirija”. Teorikisht supozohej të ishte vazhdimi i saj, por devijon nga idetë e tij përparimtare dhe demokratike.

Nga viti 1909 deri në vitin 1911, ishte veçanërisht e njohur gazeta “Shqypeja e Shqypënisë”, organ i lirë politik, kulturor e letrar i Josif Bagerit; ajo u konfiskua disa herë nga qeveria turke për shkak të djegies së materialeve revolucionare në të. Gazeta është një nga gazetat shqiptare më progresive dhe më të mirëprogramuara ndonjëherë. Është e rëndësishme të thuhet se ajo është pothuajse gjithmonë në anën e duhur në lidhje me revolucionin kombëtar shqiptar. Kjo është kryesisht puna e Josif Bagerit.

Gazeta “Liria e Shqipërisë” (1911-1915) luajti një rol të madh në dy vitet e fundit të Rilindjes Shqiptare dhe ishte e lidhur ngushtë me lëvizjet revolucionare në vend. Ajo ishte e para që e shpalli Shqipërinë të pavarur më 28 nëntor 1912.

Gazeta “Drita” (dyjavore; 1901-1908) u bë përfaqësuesja më e shquar e shqiptarëve jashtë vendit, me figurat më aktive nga e gjithë Shqipëria. Në faqet e saj u ngrit ideja e një shkëputjeje të plotë nga Turqia, për një Shqipëri të pavarur.

Ndërsa “Kalendari Kombiar” është një enciklopedi e kohës; në të mund të gjeni fjalime patriotike, këshilla për zejtarët, fakte historike dhe folklorike, gjithashtu ka poetë dhe shkrimtarë të shquar hqiptarë.

Në faqet e tij mund të gjejmë poezi të Andon Zako Çajupit, Vashko Pasës, artikuj të Midhad Frashërit me pseudonimin Lumo Skando, atje, natyrisht, ka një kalendar me muajt dhe ditët e vitit; gjithashtu, një gjë shumë e rëndësishme – çdo botim i “Kalendarit Kombiar”, si dhe i gazetës “Drita”, shtypet me alfabetin e Stambollit , me të cilin kompania shkruante në atë kohë. Pothuajse në çdo artikull të “Kalendarit Kombiar” Lumo Skëndo u bën thirrje shqiptarëve të besojnë vetëm te vetja dhe të jenë vigjilentë.

Siç u përmend më herët, dallimet fetare në vetë themelimin e shoqërisë nuk janë kapërcyer. Mirëpo, kur “Kalendari Kombiar” filloi të shfaqej në secilin artikull të tij theksohej se shqiptarët kishin një gjak dhe nuk kishte rëndësi se cilit zot besonin. Prandaj, në 1899 në faqet e kalendarit është shtypur poezia e Pashko Vasës – “O, moj Shqypni”, nga e cila u ngrit parrulla për bashkim kombëtar, poezi të cilën po e risjell më poshtë.

PASHKO VASA

O moj Shqypni

O moj Shqypni, e mjera Shqypni,
Kush te ka qitë me krye n’hi?
Ti ke pas kenë një zojë e randë,
Burrat e dheut të thirrshin nanë.
Ke pasë shumë t’mira e begati,
Me varza t’bukura e me djelm t’ri,
Gja e vend shumë, ara e bashtina,
Me armë të bardha, me pushkë ltina,
Me burra trima, me gra të dlira;
Ti ndër gjith shoqet ke kenë ma e mira.
Kur kriste pushka si me shkrep moti,
Zogu i shqyptarit gjithmonë i zoti
Ka kenë për luftë e n’luftë ka dekun
E dhunë mbrapa kurr s’i mbetun.
Kur ka lidhë besën burri i Shqypnisë,
I ka shti dridhën gjithë Rumelisë;
Ndër lufta t’rrebta gjithëkund ka ra,
Me faqe t’bardhë gjithmonë asht da.
Por sot, Shqypni, pa m’thuej si je?
Po sikur lisi i rrxuem përdhe,
Shkon bota sipri, me kambë, të shklet
E nji fjalë t’ambël askush s’ta flet.
Si mal me borë, si fushë me lule
Ke pas qenë veshun, sot je me crule,
E s’të ka mbetun as em’n as besë;
Vet e ke prishun për faqe t’zezë.
Shqyptar’, me vllazën jeni tuj u vra,
Ndër nji qind ceta jeni shpërnda;
Ca thone kam fè ca thonë kam din;
Njeni:”jam turk”, tjetri:”latin”
Do thonë: “Jam grek”, “shkje”-disa tjerë,
Por jemi vllazën t’gjith more t’mjerë!
Priftnit e hoxhët ju kanë hutue,
Për me ju damun me ju vorfnue!
Vjen njeri i huej e ju rri n’votër,
Me ju turpnue me grue e motër,
E për sa pare qi do t’fitoni,
Besën e t’parëve t’gjith e harroni,
Baheni robt e njerit t’huej,
Qi nuk ka gjuhën dhe gjakun tuej.
Qani ju shpata e ju dyfeqe,
Shqiptari u zu si zog ndër leqe!

Qani ju trima bashkë me ne,
Se ra Shqypnia me faqe n’dhe!
E s’i ka mbetun as bukë as mish,
As zjarm në votër, as dritë, as pishë;
As gjak në faqe, as nder ndër shokë,
Por asht rrëxue e bamun trokë!
Mblidhniu ju varza, mblidhniu ju gra,
M’ata sy t’bukur q’dini me qa,
Eni t’vajtojmë Shqypninë e mjerë,
Qi mbet’ e shkretë pa em’n, pa nder;
Ka mbet e vejë si grue pa burrë,
Ka mbet si nanë, qi s’pat djalë kurrë!
Kujt i ban zemra m’e e lan’ me dekë
Kët farë trimneshe, qi sot asht mekë?
Këtë nanë të dashtun a do ta lamë,
Qi njeri i huej ta shklasë me kambë?
Nuk, nuk! Këtë marrè askush s’e do
Këtë faqe t’zezë gjithkush e dro!
Para se t’hupet kështu Shqypnia,
Me pushkë n’dorë le t’desë trimnia!
Coniu, shqyptarë, prej gjumit çoniu,
Të gjithë si vllazën n’nji besë shtërngoniu,
E mos shikoni kisha e xhamia:
Feja e shqyptarit asht shqyptaria!
Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë,
Gjithkund lshon dielli vap’edhe rrezë,
Asht tok’ e jona, prind na e kanë lanë
Kush mos na e preki, se desim t’tanë
Të desim si burrat që vdiqnë motit
Edhe mos marrohna përpara zotit.

Shoqëria “Dëshira” dhe Shtypshkronja “Mbrothësia” kanë zhvilluar veprimtari të jashtëzakonshme politike, kulturore dhe arsimore gjatë gjithë ekzistencës së tyre. Sofja luajti rolin e një qendre të rëndësishme botuese të letërsisë shqipe në fazën e fundit të Rilindjes. Vetë vendndodhja e Bullgarisë në qendër të Ballkanit ishte padyshim në dobi të kolonisë. Ajo luajti një rol të rëndësishëm në zhvillimin e letërsisë dhe kulturës shqiptare. Nëpërmjet gazetave dhe artikujve, letrave dhe librave, mitingjeve dhe takimeve, por më së shumti në bashkëpunim me shoqëritë e tjera në Bukuresht, Stamboll, Kajro dhe Boston, mbrojti gjithmonë të drejtat e Shqipërisë dhe ndihmoi në çlirimin e popullit. Kërkesa kryesore për autonomi shqiptare brenda administratës turke herët a vonë është përmbushur. Siç u pa  kjo ide u zhvillua më së shumti në gazetat “Drita”, “Shqypeja e Shqypënisë” dhe në pjesë të ndryshme të “Kalendarit Kombiar”, ku botoheshin shumë materiale letrare.

Nga Maria Ruseva, përktheu dhe përshtati “Diaspora Shqiptare” / KultPlus.com