“Në shoqërinë kosovare racizmi ekziston, por edhe nuk ekziston. Tek një pjesë e njerëzve ekziston, sepse nuk kanë shoqëri me komunitetet joshumicë. Të gjithë ata që kanë pasur paragjykime dhe kanë pasur mundësi të shoqërohen me një pjesëtar të komuniteteve joshumicë, i tërheqin ato paragjykime. Unë bëj thirrje që të respektohen komunitetet ashtu siç janë, pa dallime racë dhe gjuhë”, shprehet gazetari Mirsad Tahiri, i cili vjen nga komuniteti ashkali.
Mirsad Tahiri është me profesion gazetar dhe punon në Radio Kosova, si moderator në emisionin Zëri i Ashkalive, emision ky që ka startuar në vitin 2016. Tahiri po ashtu ka punuar në të kaluarën në TV Llapi, ku pritet të rikthehet përsëri me emisione të cilat do të ndihmojnë komunitetit ashkali.
Ai shprehet i lumtur që ka arritur të ushtrojë profesionin të cilin e ka dashur qysh nga fëmijëria.
“Çka kisha përmend më shumë tek fëmijëria ime është se kam qenë shumë i interesuar tek informacioni, ta marr informacionin dhe ta bartë tek qytetari. Duke falënderuar Zotin dhe familjen time kam arritur atë që kam dashur në jetë”, thotë Tahiri.
Ai ka shtuar se fëmijëria e tij nuk ka qenë e vështirë dhe nuk ka pasur sfida ashtu si të tjerët që janë nga komunitetet joshumicë. Shkollimi i tij ka qenë ashtu si i të gjithë fëmijëve të tjerë nga të gjitha komunitetet në Kosovë.
Tahiri falënderon të gjithë mësimdhënësit e tij që nga shkolla fillore, e deri në universitet që e kanë përkrahur shumë dhe asnjëherë nuk është ndjerë i diskriminuar.
“Ata që më mbështetën në karrierën time kanë qenë prindërit, dua të falënderoj po ashtu drejtorin e ish Radio Vizionit në Komunën e Podujevës, Fazli Veliu, të cilin sot e kam koleg. Ai ka ndihmuar komunitetin ashkalli për të nxjerr kuadro të reja në drejtimin e gazetarisë. Ai ka qenë shtyrësi kryesor në këtë aspekt, për të arritur suksesin në këtë nivel. Çka është interesante deri më tani nuk kemi parë shumë interesim edhe tek vet komuniteti ashkali për këtë drejtim, është një numër shumë i vogël. Shpresoj që në të ardhmen të ketë më shumë të interesuar në drejtimin e gazetarisë. Unë jam gjenerata e tretë në familje në këtë profesion”, shton Tahiri.
Sa i përket racizmit Mirsadi thotë se racizmi ekziston fillon prej Institucioneve të Kosovës. Është një 10% që duhet të respektohet nga këto institucione dhe aty ai sheh se nuk respektohet tek komuniteti ashkali.
“Nëse shohim statistikat e kuptoj se sa është numri i të punësuarve nga komuniteti ashkali në Kosovë. Ka shumë pak të punësuar në administratë qendrore dhe lokale dhe ky është racizmi. Në duhet të luftojmë racizmin nga brenda, jo nga jashtë. Racizmi duhet të luftohet së pari brenda institucioneve e pastaj jashtë tyre. Për shembull Zyrat për Kthim dhe Komunitete në nivelin lokal, brenda tyre nuk ka të punësuar nga këto komunitete. Unë bëj thirrje që të respektohen komunitetet ashtu siç janë, pa dallime racë dhe gjuhë”, ka thënë Tahiri.
Tahiri shprehet se ai vet nuk mund të thotë se është ballafaquar me racizëm sepse Komuna e Podujevës dhe të rinjtë të Komunitetit Ashkali në këtë komunë janë model për komunat e tjera dhe se kjo Komunë është model për faktin se nuk ka diskriminim, nuk ka racizëm. Në këtë komunë ka bashkëpunim të ndërsjellët.
“Unë nuk jam ballafaquar me këtë dukuri, por e di që shumica e të rinjve të komuniteteve joshumicë ballafaqohen. Nxënësit e komunitetit ashkalli janë të ulur në bankat e para, duke falënderuar organizatat e ndryshme joqeveritare, nxënësit pajisen me bursa si mundësi për të ndjekur mësimet. Martesat e hershme po ashtu kemi arrit t’i ndalim dhe në Komunën e Podujevës, ka rënë numri i këtyre martesave. Po ashtu bëj thirrje që fëmijët e komuniteteve joshumicë të ndihmohen, veçanërisht në këtë kohë pandemie të pajisen me teknologji, si mundësi për të ndjekur mësimet. Çfarë mund të them se për përfaqësimin e komunitet ashkali në komunën e Podujevës duhet të punohet më shumë në unitet dhe të veprohet më shumë”, shton tutje Tahiri.
Mirsad Tahiri thotë se Kosova, krahasuar me vendet tjera të rajonit, iu ofron më së shumti mundësi komuniteteve joshumicë, por sa po shfrytëzohen mundësitë nga vetë komunitetet dhe përfaqësuesit e tyre. Sipas tij, Kosova është model edhe për vendet e tjera të rajonit.
Ai po ashtu ka kërkuar nga komunitet joshumicë që të bëjnë më shumë përpjekje për t’i shfrytëzuar të mirat që Kosova ofron. Ndaj Tahiri bën thirrje që këto të mira të shfrytëzohen sa më shumë.
Si përfundim gazetari Mirsad Tahiri ka një mesazh për të gjithë:
“Mesazhi im për të gjithë është që përfaqësuesit e komuniteteve joshumicë në Kosovë të punojnë më shumë çështjen e arsimit, punësimit, integrimit të komunitetit ashkali, dhe problemet me të cilat ballafaqohet ky komunitet të eliminohen njëherë e përgjithmonë. Si dhe shoqëria civile të jetë bashkëpunuese me qytetarin në projekte të ndryshme”, ka përfunduar ai. (Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mbështetja e mediave dhe gazetarisë për të drejtat e njeriut në Kosovë”, përkrahur nga zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë dhe realizuar nga Kosovo 2.0, CEL dhe QKSGJ. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e KultPlus/YIHR KS dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i BE ose K2.0, CEL apo QKSGJ)KultPlus.com
Ishte njëzet vjeçar kur mori vendimin për ta marr armën në dorë, për t’i dalë në mbrojtje atdheut.
Muharrem Sadrija, tani dyzet e tre (43) vjeçar nga komuniteti egjiptian, tregon që lufta për çlirimin e Kosovës, është nderi i jetës së tij. Sadrija tani me profesion bujk, njëzet e një vjet pas luftës tregon përvojën që pati në Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, me misionin fisnik që kishte marrë atë botë.
Ish-ushtari i UÇK-së shërbeu në Zonën Operative të Dukagjinit, Brigada ‘131 Jusuf Gërvalla’. Sadriajn e tradhtojnë lotët kur kujton momentin që u bë pjesë e UÇK-së.
“U patëm organizuar si fshat, me vullnet, plot dëshirë e me plot zemër u organizuam që t’i dalim armikut përballë, e kjo nuk kishte të bënte vetëm me komunitetin tonë, por edhe me shqiptarët që kishin frikë prej tyre”, ka thënë Sadrijaj.
Ai tutje thekson që nuk janë ndjerë të diskriminuar asnjëherë nga shqiptarët, përkundrazi tregon që kanë pasur raporte shumë të mira mes vete.
“Ne me shqiptarët e kemi pasur mirë si para lufte si tash pas lufte, shqiptarët neve si komunitet egjiptian na kanë mbrojtur shumë. Por edhe na kemi shku krahë me ta”, ka thënë Sadrija. Emocionet nuk i mungojnë as në momentin kur e përmend uniformën e UÇK-së, sipas tij kjo është trashëgimia më me vlerë që do t’ia lë fëmijëve të tij.
Në foto: Muharrem Sadrija, ish-ushtar i UÇK-së
“Atë uniformë që e kam te shtëpia ata e kam shenjë të luftës. Kur e sheh im bir, thotë ‘babë çfarë është kjo’, e unë i them ‘po bir, ajo është ardhmëria jote, është liria jote, është pavarësia jote”, deklaron në mes emocionesh Sadrijaj.
Gjatë luftës së tyre për liri bashkë me luftëtarët e tjerë, Sadrija pati edhe momente të rënda. Ai rrëfen njërin ndër momentet më të ndjeshme që kaloi gjatë kohës sa mbante veshur uniformën e ushtrisë; “Kur Shkelzeni i ndjerë tashmë ra për lirinë e atdheut, atëherë morali ka qenë shumë i humbur, por falë Zotit, komandanti Ramush Haradinaj na dha një moral, na kthej moralin dhe e morëm veten e vazhduam luftën”, shton ndër tjera ish-ushtari i Brigadës ‘131- Jusuf Gërvalla’.
Por Sadrija nuk është i vetmi nga familja e tij që mori armën në dorë e doli të mbrojë kufijtë e Kosovës, pasi edhe vëllai i tij i vogël, Din Sadrija shërbeu si ushtar në UÇK. Ai tregon që e kishte pritur me padurim momentin kur do e vishte uniformën e UÇK-së.
Në foto: Din Sadrija, ish-ushtar i UÇK-së.
“Babi ishte i kyçur në UÇK, axhallarët, vëllau Muharremi. Këta janë inkuadruar pak para meje, por isha shumë i ri atëherë, si fëmijë pothuajse, moshë e re, kur i shikoja këta me uniformë të UÇK –së që kishin marrë armët e kishin sjellë nga Shqipëria në Kosovë me gjithë bashkëluftëtaret tjerë të ushtrisë, besoni që isha shumë i lumtur edhe mendoja që kur do ta kem minutin e fundit, sahatin e fundit që të marrë armën në dorë dhe ti dalë në mbrojtje Kosovës, popullit, vendit tim”, rrëfeu ish-ushtari i UÇK-së.
Din Sadrija, nga komuniteti egjiptian ka treguar që edhe pas luftës ishte pjesë e Forcave Mbrojtëse të TMK-së. Ai tutje deklaron që të rënët për lirinë e vendit meritojnë respekt të përjetshëm.
“Mua më së shumti më bëjnë me lot e më dhimbsen këta burra, Agim Selmanaj, Luan Nimanaj, Shkelzen Haradinaj, Fatmir Nimanaj e Hasim Halilaj, këta burra që ranë për atdhe domethënë janë shumë njerëz, shumë njerëz të mirë. Këta duhet me i nderu, na si popull, na si Kosovë, gjaku i tyre është liria e vendit”, ka deklaruar tutje Sadrija.
Por këta nuk kishin të vetmit nga komuniteti egjiptian që morën armët në duar e dolën të mbrojnë civilët dhe kufijtë e Kosovës. Arben Tetaj nga fshati Pozhar i Deçanit, i cili shërbeu poashtu në Zonën e Dukagjinit thotë që në luftë u nis vetëm me një qëllim bashkë me 4 vëllezërit.
Në foto: Ish-ushtari i UÇK-së, Arben Tetaj (i dyti në rresht)
Tetaj tregon që mesazhin për të mbrojtur atdheun e mori nga prindërit e tij qysh në fëmijëri.
“Në atë kohë nuk kemi pasur dilemë, vetëm kemi menduar si ta mbrojmë pragun e shtëpisë, për me mbrojt vatanin dhe për këtë ditë të sotit që të gëzojmë lirinë. Edhe familja ime, nëna më thoshte, nanë për këtë ditë të sotme duhet me kanë, edhe babai gjithashtu, babai më thoshte që duhet ta mbrojmë vatanin, duhet ta mbrojmë pragun e shtëpisë për këtë ditë të sotit”, deklaroi Tetaj.
Ai e ngrit në piedestal luftën e UÇK-së e idealin për liri që kishin ushtarët. Tetaj thotë që me të gjithë ushtarët kishin bashkëpunim të madh dhe raporte vëllazërore “Edhe me më dhënë Zoti njëqind vite tjera nuk e ndjejë veten më mirë se sa në kohën kur kam vesh uniformën e UÇK-së”, ka thënë me emocione Tetaj.
Që të tre, Muharremi, Dini e Arbeni ruajnë raporte të mira edhe sot mes vete. Madje këta realizojnë edhe vizita të shpeshta në fshatin Maznik të Deçanit ku i kujtojnë e nderojnë të rënët për liri, Agim Selmanaj, Luan Nimanaj, Shkelzen Haradinaj, Fatmir Nimanaj e Hasim Halilaj.
Foto: Muharrem Sadrija, Din Sadrija e Arben Tetaj gjatë homazhve në lapidarian e të rënëve
Si këta tre, ka edhe të tjerë nga komunitetet joshumicë që shërbyen si ushtarë në Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës për të mbrojtur civilët dhe kufijtë e Kosovës gjatë viteve 1998-1999. / (Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mbështetja e mediave dhe gazetarisë për të drejtat e njeriut në Kosovë”, përkrahur nga zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë dhe realizuar nga Kosovo 2.0, CEL dhe QKSGJ. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e KultPlus/YIHR KS dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i BE ose K2.0, CEL apo QKSGJ)KultPlus.com
Brendi i stolive të shtrenjta që udhëhiqet nga shqiptari Xhevdet Gjonaj ka lansuar së fundi gjerdanin me formën e gjarprit, dhe që bartë emrin e Mbretëreshës Teutë, shkruan KultPlus.
Xhevdet Gjonaj, udhëheqësi i brendit Dionid, ka treguar për KultPlus se gjarpri është punuar nga jadeiti siberian, dhe është punë me gravurë dorë nga artisti Haxhi Gjoni.
“Kurse ari dhe diamantet që janë të vendosura në këtë gjerdan janë punuar nga brendi “Dionid””, ka thënë Gjonaj, i cili ka njoftuar më tutje se Haxhiu që ka punuar këtë gjerdan, bën edhe shumë krijime të tjera për brendin “Dionid”.
Gjonaj më pas ka njoftuar se arsyeja se pse e kanë emërtuar këtë gjerdan me emrin e Mbretëreshës Teuta, është se sipas disa fakteve vet Mbretëresha Teutë, gjarprin e ka pas simbol të luftës.
“Në këtë gjerdan është punuar rreth shtatë muaj, kurse vlera e saj kap shumën prej 1 milion e shtatëqind mijë dollarë”, ka thënë Gjonaj, i cili tashmë ka lansuar edhe shumë produkte të tjera të shtrenjta, të cilat punohen me porosi, dhe shumë prej tyre shkojnë për oborret mbretërore nëpër botë./ KultPlus.com
Gazeta “Blick” ka shkruar një artikull lidhur me pijen energjike të Markus Brun nga Lucerni, i cili ka dashur ta pushtojë tregun me pijen e tij me shqiponjën dykrenare. Ai ka mundur ta shesë produktin e tij në mbi dy duzina të filialeve Spar. Tani, Spar e ka hequr përsëri pijen energjike me shqiponjën dykrenare nga rafti i shitjes, përcjell albinfo.ch.
Kujtojmë se kur Xherdan Shaqiri, Granit Xhaka dhe Stephan Lichtsteiner e formuan shqiponjën dykrenare në Kupën e Botës në Rusi kundër Serbisë më 22 qershor 2018, Markus Brun nga Lucerni ishte mahnitur para televizorit. “Është njësoj sikur të kesh fituar lotari!”, brohoriti ai në atë kohë.
Arsyeja për gëzimin e tij të madh ishte sepse Brun kishte të mbrojtur logon me shqiponjën dykrenare dhe markën “Shqip King” më 21 prill 2018.
Pra, dy muaj para ndeshjes historike të Kupës së Botës. “E pabesueshme, unë isha me të vërtetë me fat”, kishte thënë gjatë një iterviste për “Blick”, përcjell albinfo.ch.
Blick shkruan se gjithë gëzimi i tij si duket ka dalur zhgënjyese për të, për shkak se shumë festivale që u anuluan nga koronavirusi dhe baret e skenave që u mbyllën për muaj të tërë, shitjet ranë. Aq më i madh ishte gëzimi që ai ishte në gjendje të shiste kanaçet e tij në 25 filiale të Spar. Në rajonet e Lucernit, St.Gallen dhe Cyrihut.
Zviceranët duket se nuk e pelqejnë këtë produkt, për shkak të logos së saj, shqiponjën me dy krera.
Sipas një raporti në selinë e Spar, disa klientë kanë shkruar se kjo pije që mbanë Spar është simbolikë delikate.
Me gjithë këtë, grupi Spar mori vendimin për të ndërprerë menjëherë produktin me këtë logo të ndjeshme dhe të hiqet nga të gjitha tregjet.
«Unë jam shumë i zhgënjyer sepse isha në kontakt me Spar për të renditur pijet energjike në të gjithë Zvicrën. Pastaj papritmas nga askund erdhi refuzimi. Unë absolutisht nuk mund ta kuptoj atë”, thotë Markus Brun për Blick.
Nga ana tjetër, shqiptari, Përparim Avdili, deputet në parlamentin e qytetit më të madh të Zvicrës, (Cyrih), që përfaqëson Partinë Liberale (FDP), ka reaguar nga ky vendim i Spar, duke shkruar se ky është një vendim jo i drejt dhe pikërisht ata janë duke devijuar këtë negativitet.
I dashur Spar. Është, sigurisht, e drejta juaj e lirisë ekonomike për të mos shitur një produkt. Por çfarë saktësisht u desh blerësve tuaj për të bërë një simbolizëm kaq të padëmshëm në argumente të tilla absurde? Me këtë, ju jeni duke devijuar këtë negativitet, duke vepruar kështu, ju fillimisht ndezni këtë negativitet, nga i cili me sa duket dëshironi të mbroni veten. Rrallë kam lexuar një marrëzirë të tillë.
Debati i dyfishtë i shqiponjës u diskutua gjerësisht në Kupën e Botës, një interpretim i tillë as që doli për diskutim në atë kohë. Apo çfarë mund të themi për yjet botërore si Rita Ora dhe Dua Lipa kur e bëjnë këtë shfaqje duarsh?
Emri i Elizabeth Gowing është tani më mjaft i njohur në Kosovë. Ajo në vitin 2006 erdhi në Kosovë për një periudhë 6 mujore, e që përfundoi në një qëndrim tash e 14 vjet këtu. 14 vjet më parë ajo u takua rastësisht me një familje të komunitetit ashkali në Fushë Kosovë. Ishte pikërisht ky takim i rastësishëm që e fokusoi punën e organizatës “The Ideas Partnership” në lagjen 28 dhe 29 të Fushë Kosovës.
Fillimisht ideja ishte që të dërgojnë një fëmijë në shkollë, pra vajzën e asaj familje, e pastaj përmes asaj vajze ata e kuptuan që nuk është vetëm një fëmijë që ka nevojë të arsimohet, ka shumë të tillë.
Sipas statistikave nga Agjencia e Statistikave të Kosovës, nga përfshirja e nxënësve në arsimin fillor dhe të mesëm të ulët 95.3 % janë shqiptarë, ndërsa 4.7 % janë grupet tjera etnike.
Graf nga Agjencia e Statistikave të Kosovës mbi numrin e nxënësve në arsimin fillor dhe të mesëm të ulët sipas përkatësisë etnike.
Pasi u takua me këtë familje Gowing e fitoi një ide më të qartë të domethënies së arsimit në zhvillimin e jetës, duke parë kushtet më të cilat rriteshin këta fëmijë. E nga instinkti i mësueses u inspirua të filloj punën e saj këtu në këtë drejtim.
Foto: Elizabeth Gowing së bashku me familjen e parë që e takoi në Fushë Kosovë
Elizabeth tregon se me kontaktin e vazhdueshëm me familjet e komuniteteve romë, ashkali dhe egjiptian përveç arsimimit u vunë në pah edhe shumë fenomene tjera të cilat duhet luftuar si p.sh martesat e hershme, vdekshmëria e foshnjave, papunësia etj.
“Kur je pjesë e një komuniteti, ti i kupton sfidat edhe arsyet e këtyre sfidave edhe kështu ke mundësi me vepru diçka” shprehet ajo në një intervistë për KultPlus.
The Ideas Partnership filloi punën para 11 viteve. Emri The Ideas Partnership, thotë Elizabeth erdhi si rezulat e mënyrës si është hapur organizata në fillim. Në fillim puna nuk është menduar të ketë ndonjë fokus të veçantë. Ka qenë një ide e përgjithshme të ndihmojë në shumë fusha, me komunitetet, me ambientin, me kulturën, arsimin etj.
Tani me organizatën e saj, Elizabeth punon në Fushë Kosovë e Janjevë, dhe në vendet tjera ku komunitetet romë, ashkalinj e egjiptian janë më të lokalizuara. Ka shumë projekte të cilat organizohen me grup-mosha të ndryshme.
Elizabeth tregon që këtë punë e bëjnë me vullnetin më të madh për të sjellë ndryshime në jetën e atyre që kanë nevojë.
“Nuk jemi aty me fitu një projekt, jemi aty sepse kemi dashuri për këtë punë” shprehet ajo.
Foto: Elizabeth dhe disa prej pjesëmarrësve në The Ideas Partnership
Ajo flet për punën e kësaj organizate për fuqizimin e grave të komuniteteve përmes projekteve dhe iniciativave të ndryshme. Është klubi i vajzave në Fushë Kosovë dhe Janjevë, që ka rreth 40 vajza që shkojnë çdo javë, të mësojnë për të drejtat e tyre, të inspirohen prej grave të suksesshme, të hapin horizontet për të parë se sipas saj :“Ka mundësi përtej martesës, përtej punës në shtëpi”
TIP punon edhe me gratë analfabete, projekt i cili përveç që ndihmon me gratë sigurisht ndihmon shumë edhe për fëmijët e tyre sepse ato nuk mund ti arsimojnë fëmijët nëse nuk kanë njohuri. Në Fushë Kosovë dhe Janjevë, çdo javë marrin pjesë 40 gra të cilat punojnë në aftësimin e tyre dhe mësojnë edhe për prindërimin.
Gratë që janë pjesë e projekteve të TIP, shkojnë aty me kusht që fëmijët e tyre të vijojnë shkollën. Sipas Elizabeth “Ideja është që të ndërprehet cikli i mos shkollimit të fëmijëve”.
Iniciativa për fuqizimin e grave
Të dhënat e përfshira te Strategjia për përfshirjen e komuniteteve romë dhe ashkali në shoqërinë kosovare 2017-2021 tregojnë se në komunën e Obiliqit dhe të Fushë Kosovës shkalla e punësimit të komuniteteve romë, ashkali dhe egjiptianë mbetet 7% në krahasim me 40% të komunitetit shumicë shqiptar. Ndërsa, sipas një raporti të Bankës Botërore, më 2017 punësimi i përgjithshëm i popullatës rome në Kosovë ishte 13%-22% për burrat, 4% për gratë.
Një ndër iniciativat më të suksesshme të “The Ideas Partnership”, e cila synon të ndryshojë gjërat në këtë aspekt është ndërmarrja sociale “Sa Punë”.
Sa Punë funksionon si biznes nga viti 2012. Aktualisht ky biznes i ka të punësuara 13 gra të gjitha nga komunitetet romë, ashkali dhe egjiptian. Ky biznes synon të fuqizojë gratë duke ju mundësuar atyre të punojnë, mësojnë, ti shesin produktet e tyre dhe kështu të kenë mundësi të shkollojnë fëmijët e tyre.
Kur u themelua kjo ndërmarrje ato filluan me prodhimin e sapunëve, prandaj edhe emri i këtij biznesi është SaPunë.
Foto: Elizabeth së bashku me disa prej grave që punojnë në Sa Punë
Mergimtare Berisha, menaxhere e kësaj ndërmarrje tregon se gratë që punojnë aty tani merren me prodhimin e çantave, çantave me lavander, kartolinave e gjërave të tjera. Të gjitha këto produkte prodhohen nga materiale të cilat riciklohen dhe janë ekologjike.
Gjatë pandemisë gratë e Sa Punë kanë qepur edhe maska të cilat pastaj janë shpërndarë për familjet që kanë pasur nevojë.
Mergimtarja tregon se situata me pandeminë si në çdo aspekt tjetër edhe në tek ato ka ndikuar, mirëpo ajo i veçon momentet kur kanë pasur më shumë shitje të produkteve si disa prej momenteve më të mira, sepse gratë kanë fituar më shumë dhe sigurisht kjo drejtpërdrejtë ndikon në mirëqenien e tyre dhe të familjeve të tyre.
Ajo më tutje tregon se Sa Punë synon të vazhdojë punën në drejtimin e njëjtë, duke rritur numrin e të punësuarave, të krijojnë edhe grupe tjera, dhe të përfshijnë edhe më shumë gra.
“Njerëzit duhet ta dinë qëllimin e krejt kësaj pune, kjo nuk bëhet për përfitimin material tonin, por t’i ndihmojmë gratë që me i mbajt të angazhume gjatë tërë kohës, që ato me pas mundësi me u shoqëru me njëra-tjetrën, edhe sigurisht me ju ndihmu edhe fëmijëve të tyre, dmth me të ardhurat që i fitojnë, të kenë mundësi të ju ofrojnë fëmijëve të tyre një të ardhme më të mirë. Ne kemi dëshirë që përmes neve si një urë lidhëse edhe fëmijët e tyre të përfitojnë.” Shprehet Berisha për KultPlus.
Puna në këtë ndërmarrje në vitin 2012 filloi me punësimin e 5 grave. Vjollca Krasniqi është njëra prej grave të këtij grupi e cila punon në Sa Punë që prej themelimit të saj.
Vjollca është nënë e 4 fëmijëve, ajo e mban familjen e saj me punën që e bën këtu, sepse as burri i saj nuk punon. Fëmijët e saj të gjithë janë shkolluar prej kur ajo ka filluar të punojë këtu. Ajo tregon se ka arritur të fitojë mjaft edhe për veten edhe për fëmijët e saj. E para se të fillojë të punojë ajo tregon se gjithçka ka qenë më ndryshe.
“Kur spo i ki kushtet, fminë spo guxon as me i qu në shkollë” thotë ajo për KultPlus.
Ajo mbetet me shpresë për një të ardhme më të mirë për vajzën e saj ndërsa punën e saj vazhdon ta bëjë me dëshirën me të madhe.
Një storje tjetër është ajo e Arlinda Murtezi e cila jeton në lagjen 29 në Fushë Kosovë. Ajo është njëra prej grave përfituese të punës së “The Ideas Partnership”.
Ajo e ka regjistruar biznesin e saj dhe tani e mban familjen me punën që e bën. Artizanet e saj Murtezi përveç në Kosovë ka arritur ti shes edhe në Angli. Ajo ka filluar të krijojë linjën e produkteve duke u inspiruar nga aktivitetet e mbledhjes së mbeturinave, të cilat janë burim kryesor i të ardhurave në komunitetin e saj.
E histori si kjo e Arlindës e Vjollcës, e shumë grave të tjera që kanë arritur të fuqizohen nga puna e pa lodhshme janë tregimet më të mira të ofrimit të shanseve të dyta.
(Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mbështetja e mediave dhe gazetarisë për të drejtat e njeriut në Kosovë”, përkrahur nga zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë dhe realizuar nga Kosovo 2.0, CEL dhe QKSGJ. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e KultPlus/YIHR KS dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i BE ose K2.0, CEL apo QKSGJ)/ KultPlus.com
(Gabriel Garsia Marquez: Erdha vetëm për të folur në telefon)
Shkruan: Gentiana Softolli
Një ndër tregimet, pothuaj gati në nivel novele, e cila është cilësuar si tekst antologjik, si për nga zhvillimi tematik, drama e personazheve, thyerjeve narrative, përmbysjet fabulare deri në paradokse është “Erdha vetëm për të folur në telefon”, të cilin provojmë t’i bëjmë një analizë tekstuale, nga niveli tematik, diskursi, modeli narrativ, tipi i narratorit dhe çështje të tjera si perspektivat e ndryshme prej nga rrëfen autori.
Tregimi “Erdha vetëm për të folur në telefon” është pjesë e librit “Dymbëdhjetë tregime pelegrine” të Marquezit dhe në gjuhën shqipe është përkthyer nga Bajram Karabolli.
Në fokus të këtij tregimi vihen përjetimet e Marias, një zonjë 27 vjeçare, e cila di prej nga niset, por jo kur përfundon. Në bazë të dhënave kontekstuale, ky tregim duket se është një hipertekst mbi një ngjarje reale në Spanjën diktatoriale.
Udhëtimi pasionant drejt izolimit
Tregimi “Erdha për të bërë një telefonatë” nis si një udhëtim pasionant, argëtues e surprizues, e përfundon në një udhëtim dhe izolim tragjik. Ndodh diçka e paparashikuar nga lexuesi, meqë është e papritur edhe nga personazhi, autori narrator bën kthesa të mëdha fabulare, ku fati i personazhit merr udhë tjetër.
Narratori në këtë tregim është narrator- autor, madje herë- herë i gjithëdijshëm, i cili arrin që personazhin kryesor ta vendosë nga një situatë, në një tjetër krejtësisht të papritur për lexuesin. Protagoniste në këtë tregim është Maria, kurse antagonistë janë gardianet e spitalit (Herkulina) dhe burri i saj, i cili në fillim na paraqitet si protagonist, por që shpërfytyrohet gjatë rrjedhës së tregimit dhe në fund ndodh paradoksi i madh.
Tregimi në fjalë për nga modeli zhanror, duke qenë i gjatë, me një linjë narrative dhe një fokus fabular, mund të cilësohet edhe si një novelë, sepse ka strukturën, kompozicionin, shumësinë e personazheve anësorë.
Struktura rrëfimore e këtij tregimi është retrospektive. Situatat dramatike janë ato që nuk na lejojnë të shkëputemi për asnjë çast nga leximi. Nëpërmjet detajeve dhe ndërhyrjeve të kohëpaskohshme narratori na rrëfen përjetime dhe afera intime të protagonistes që na adresojnë drejt një motivi (të dhunshëm) erotik.
Diskursi, figura dhe dy paradokse
Diskursi i këtij tregimi fillimisht është psikologjik, por lind pyetja: pse Maria u gjend pikërisht në një spital mendor dhe jo diku tjetër? Kishte ajo, vërtet, nevojë për një trajtim psikologjik?
Mënyra se si autori i ka dhënë kahje tregimit është goxha mistike dhe sigurisht se na bën kurioz. Përveç diskursit psikologjik, ky tregim ka edhe diskurs social, meqë shtjellohet tema e keqtrajtimit dhe abuzimit të femrës dhe e gjithë kjo ndodh në një vend si Spanja, e cili atë kohë udhëhiqej nga një sistem diktatorial, që na bën të dyshojmë edhe për diskurs ideologjik.
Figurat mbizotëruese të këtij tregimi janë metonimia dhe paradoksi. Personazhi kryesor në këtë rast niset për një shfaqje interesante, por që përfundon në çmendinë.
Prandaj, ky tregim në nivel novele strukturohet mbi kërkesën e një telefonate, e cila përmbyset në dy paradokse. Paradoksi i parë, njeriu normal përfundon në godinën e çmendisë. Paradoksi i dytë dhe, pothuaj më i rëndë është neglizhenca dhe heqja dorë e njeriut më të dashur nga personazhja fatkeqe, viktimë e një sistemi totalisht të padrejtë dhe neglizhent.
Mirëpo, më paradoksale janë copëzat për të cilat autori na lë ne që t’i plotësojmë e që mund t’i japin një kahje krejtësisht tjetër tregimit p.sh.; përse Maria hipi në një autobus pa e ditur se ku po e dërgonte? Pse ajo nuk e pyeti askënd se për ku po udhëtonin? Si ajo mundi të flinte në autobus me gjithë problemet që ajo ishte duke i kaluar, dhe a ekzistonte mundësia që gruaja me të cilën Maria ishte ulur në autobus të kishte informacione në lidhje me situatën të cilën ishte futur Maria? Të gjitha këto janë pyetje që ngjallin vërtet dilema në interpretim, por duke qenë Marquezi një mjeshtër i mirë i situatave, lë hapësirë për shumëkuptimësi, dilema dhe madje kah të nisesh dhe ku ta përfundosh interpretimin.
Kulmi dramatik
Ajo që është diskutuar nëpër rrjete të ndryshme sociale, madje edhe nga kritika akademike, mund të konkludojmë se, “Erdha vetëm për të folur në telefon” është një hipertekst mbi një ngjarje reale, një novelë në të cilën rrëfehen ndodhitë e Marias, një femër 27 vjeçare me origjinë meksikane, e cila duke u kthyer në shtëpi pas një vizite që i kishte bërë disa familjarëve të saj pëson një dëmtim të makinës ku edhe fillon e gjithë ngjarja.
Situata merr tjetër drejtim kur Maria përfundon në çmendinë vend të cilin as që do ta kishte imagjinuar. Ngjarja bëhet edhe më dramatike kur ndaj saj fillojnë keqtrajtime nga gardianet e spitalit. Pas shumë përpjekjeve arrin që ta njoftojë burrin e saj për gjendjen në të cilën ndodhej, pikë kjo e cila shënon kulminacionin dramatik në tregim kur ai fillon të dyshojë që Maria është vërtet një e çmendur. Me kalimin e kohës thuhet se ajo ishte adaptuar me jetën në çmendinë çka na njofton për fundin tragjik të protagonistes, kështu që edhe njeriu më i afërt i saj, për habi, bindet dhe heq dorë nga mikja e tij e jetës.
Në fund
Me gjithë kthesat dhe misteret e këtij tregimi autori na ka dhuruar një përvojë tejet interesante edhe përkundër fundit tragjik. Njëri prej mesazheve që na ofrohet është mënyra e trajtimit të një femre po prej femrave. Jo të gjithë na duan pa kushte, ndonjëherë egoja mund ndjenjat dhe dashurinë dhe udhëtimet jo gjithmonë përfundojnë ashtu siç ne parashikojmë. Mund të dimë për ku nisemi, por nuk mund të dimë se ku do të përfundojmë. (Autorja është studente e vitit të dytë në Fakultetin e Filologjisë, dega e Gjuhës shqipe
Ndonëse ishte vetëm gjashtë vjeçe kur në derën e familjes së saj kishte trokitur një paramilitar i ushtrisë serbe, Shpresa Karaxha e ka ende të freskët në kujtesën e saj atë ditë. Vetura e cila gjendej jo shumë larg shtëpisë u bë shkaku i shumë plumbave që ndoqën rrugën nëpër të cilën ecte babai i saj.
“Më kujtohet përderisa ishin në shtëpi, një pjesëtar i ushtrisë serbe kishte hyrë brenda duke kërkuar makinën që posedonte familja jonë. Babi e kishte fshehur makinën jo shumë larg shtëpisë, prandaj atij iu desh që të shkonte së bashku me ushtarin e ta merrte atë. Ushtari ishte i dehur dhe gjatë tërë rrugës ai gjuante me armën e tij në drejtim të babit tim. Babi kishte ecur në mes të plumbave, e përmes tyre”, ka treguar Karaxha për KultPlus, për përjetimet e saj përgjatë luftës së fundit në Kosovë.
Karaxha tregon se tmerri i kësaj dite nuk ishte kufizuar vetëm me makinën e babain e saj. Arma e paramilitarit serb nuk e kishte kursyer as nënën e Shpresës, ngase për disa minuta ajo kishte qëndruar mu në mes të fytyrës të së ëmës. Paramilitarit nuk i mjaftohej vetëm me veturën, ai kërkonte para e çdo gjë që brenda asaj shtëpie kishte vlerë.
“Babai im u kthye gjallë, makina nuk ishte më, por bashkë me makinën kishte ikur edhe ushtari, kështu kishim shpëtuar edhe ne”, tha ajo përderisa mundohej që të fshihte emocionet që i shkaktonte ky tregim.
Shpresa Karaxha rrëfimin për kohën e luftës nuk e përfundon këtu. Lagjja ku ajo jetonte në qytetin e Gjakovës kishte vetëm tre familje me këtë mbiemër, dhe që të tria ishin bërë pjesë e një liste ku shkruhej se bashkë me shtëpitë do digjeshin edhe ata që jetojnë brenda tyre.
“Ne jemi tre familje me mbiemrin Karaxha dhe më kujtohet që në atë kohë çdo herë tregonin për listat në të cilat vendoseshin se cilat janë familjet e radhës që do të digjeshin bashkë me shtëpitë e tyre. Të tre familjet tona ishin pjesë e asaj liste. Një person që emri i të cilit mua nuk më kujtohet, falë të cilit jemi gjallë, ka kërkuar që familja ime dhe e kushërinjve të mi të hiqej nga ajo listë. Ne shpëtuam falë lidhjes që ai kishte me ne”, vazhdoi tutje rrëfimin e saj Karaxha, përderisa në sytë e saj reflektohej një rizgjim shprese.
Por fatin e familjes së Shpresës nuk e kishin edhe shumë familje tjera. Një ndër to është edhe një nga shtëpitë ku banonte shoku i babait të saj, e të cilin për disa kohë familja e Shpresës e kishte ndihmuar.
“Ne ju kemi ndihmuar shumë familjeve tjera, sepse babai im në atë kohë punonte dhe më kujtohet disa shokëve të babit iu kemi dërguar miell, vaj e gjëra të tjera elementare. Shtëpia e tyre gjendej më larg tonës, në Qabrat. Një ditë pas vizitës sonë, shtëpia që ndihmuam u dogj, fatmirësisht anëtarët brenda saj shpëtuan. Por, kjo ishte shumë e rëndë për ne.”
Karaxha tregon se pas luftës filloi dhe normalizimi i jetës, mirëpo ndodhitë e këtyre muajve, ishin të dukshme në ditët e para të shkollës. Pikërisht në klasën e parë Shpresa thotë se sipas nënës së saj, vështirësitë për përshtatje kishin qenë më të theksuara, ngase ajo ishte ende e traumatizuar.
Tek Shpresa vërehej nostalgjia e madhe që kishte për ditët që ajo i kalonte në bankat shkollore. Teksa sot është një e diplomuar në fakultetin e Psikologjisë, përgjatë këtij rrugëtimi ajo kishte pasur përkrahjen jo vetëm të familjes, por edhe të shokëve e mësuesve të shumtë, me të cilët kishte pasur fatin të mësonte.
“Mësuesit çdo herë kanë qenë shumë të mirë, madje edhe shoqëria ka qenë shumë e afërt. Asnjëherë nuk jam ndjerë e diskriminuar, apo e veçuar kam qenë dhe jam e rrethuar me njerëz që më donin dhe më mbështesnin.”
Shpresa si pjesëtare e komuniteti egjiptian, ka një kohë të shkurtër që ka filluar të merret me avokimin e të drejtave të komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptian. Ajo nuk u përball me diskriminime, por sot lufton që edhe të tjerët të mos përballen me to.
Ndonëse ka më pak se një vit që prej kur është bërë pjesë e organizatës Advicing Together, Karaxha ka arritur që të mësojë më tepër e tu ndihmoj edhe më shumë komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptas me problemet e tyre.
“Në organizatë jam që nga shkurti dhe merrem më shumë me familjet që janë të kthyera nga Mali i Zi. Unë i ndihmoj ata me problemet që mund ti kenë, si ato shëndetësore, rregullimin e dokumenteve apo edhe regjistrimin e fëmijëve në shkollë.”
Por, për Karaxhën ndihma dhe puna për krijimin e kushteve më të mira për pjesëtarët e komuniteteve nuk përfundon brenda një orari të punës. Ajo shpesh herë punon edhe me organizata, por edhe së bashku me komunën për tu siguruar pako ushqimore, higjienike apo edhe shkollore familjeve të komuniteteve që jetojnë në qytetin e Gjakovës.
Pikërisht para takimit tonë, Shpresa kishte përfunduar vetëm njërën nga ditët e shumta të cilat tash e disa kohë ia kushton dhurimit të çantave me mjete shkollore për fëmijët, pjesëtarë të komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptas. Sigurisht që këtë punë nuk e bënë vetëm, por së bashku me donatorë e organizata të ndryshme. Por, entuziazmi dhe dëshira për të ndihmuar çdo herë e më tepër është ajo çka Shpresën e bënë të veçantë.
(Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mbështetja e mediave dhe gazetarisë për të drejtat e njeriut në Kosovë”, përkrahur nga zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë dhe realizuar nga Kosovo 2.0, CEL dhe QKSGJ. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e KultPlus/YIHR KS dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i BE ose K2.0, CEL apo QKSGJ)/ KultPlus.com
Jo rrallë herë muzika ka shërbyer për të përcjell mesazhe të forta dhe frymëzuese të cilat sjellin tek publiku emocione të ndryshme. Muzika është ajo që na ndihmon të ikim nga realiteti por është pikërisht muzika ajo që ndonjëherë e shfaq realitetin më mirë se gjithçka tjetër. Artistët shpesh herë përmes tekstit e melodisë kanë shtjelluar edhe probleme të ndryshme sociale. E tillë është edhe muzika që krijon grupi “Jimmy Mustafa Band”, shkruan KultPlus.
“Jimmy Mustafa Band” përmes tekstit dhe melodisë së muzikës rome shfaqin mënyrën e jetesës që ata bëjnë dhe problemet me të cilat përballen pothuajse çdo ditë. Ata thonë se përmes këngëve përpiqen të rrisin ndërgjegjësimin e të tjerëve në lidhje me rëndësinë e respektimit të të drejtave të romëve dhe të drejtave të njeriut në përgjithësi.
“Ne përpiqemi që përmes teksteve tona të cilat janë kryesisht të një zhanri aktivist të përcjellim mesazhin tek të gjithë (përfshirë institucionet e Kosovës) se të gjithë jemi të barabartë dhe se duhet të trajtohemi njësoj si të tjerët” thotë Jimmy, kitaristi i grupit.
Grupi është formuar në vitin 2011 në Komunën e Obiliqit dhe përbëhet nga pesë anëtarë, dy kitaristë, një vokalist, kahonist dhe një klarinetist.
“Ne jemi nga Plemetina, një vend ku jetojnë të gjithë komunitetet, shqiptarët, serbët, romët, ashkalinjtë…” shprehet Jimmy.
“Jimmy Mustafa Band” kryesisht luajnë muzikë etno rome me prurje të vogla të muzikës bashkëkohore të përzier me hip-hop dhe R&B. Ata kanë krijuar dy albume me këngë origjinale. Albumi i parë ka dhjetë këngë dhe quhet “Posvetime”(Dedikuar) ndërsa albumi i dytë quhet “Romane Bajrakja”(Flamujt Rom) dhe ka njëmbëdhjetë këngë.
Ata thonë se janë shumë krenar që persona të moshave të ndryshme e gjejnë veten në këngët e tyre.
Të jetosh në një shtet ku ligjet dhe të drejtat e njeriut ndonjëherë respektohen në mënyrë selektive dhe të jesh pjesë e një shoqërie që shpesh herë di të jetë edhe paragjykuese, kjo për komunitetet pakicë nënkupton përballje me sfida të mëdha.
Disa nga problemet e komunitetit romë, ashkali dhe egjiptian vazhdojnë të jenë paragjykimi, trajtimi jo i barabartë, mungesa e shkollimit dhe punësimit.
“Nëse filloj të flas për problemet, kam frikë se kjo intervistë do të zgjasë përgjithmonë, romët në Kosovë dhe besoj se në të gjithë Evropën dhe botën janë të diskriminuar me shekuj” thotë Jimmy Mustafa.
Shkollimi i fëmijëve të komunitetit rom, ashkali dhe egjiptian në Plemetine dhe të gjithë vendin vazhdon të mbetet një problem mjaftë i madh. Diskriminimi, largimi nga rrethi shoqëror, mënyra e jetesës, kushtet ekonomike dhe mospërkrahja e institucioneve shtetërore janë disa nga arsyet që fëmijët e këtyre komuniteteve nuk vijojnë mësimet. Grupi “Jimmy Mustafa Band” kontribuon vazhdimisht në shkollimin dhe socializmin e fëmijëve në vendbanimin e tyre.
Jimmy, kitaristi i grupit përveç muzikës që krijon bashkë me djemtë e tjerë është edhe mësues dhe bashkëthemelues i mini shkollës së muzikës në Plemetine dhe Prizren. Ai ju jep mësime muzike fëmijëve nga komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian.
“Gjatë gjithë jetës sime, kam mësuar se është shumë e rëndësishme të punoj me fëmijë. Fëmijët nga komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian në komunat e Obiliqit dhe Prizrenit nuk kanë shumë mundësi. Si rezultat i turneve tona në Zvicër dhe Gjermani, dhe me mbështetjen e miqve tanë nga Zvicra, ne ja dolëm të hapim një mini shkollë të quajtur “Music 4 All School of Music” në Plemetine dhe Prizren. Fëmijët nga Plemetina kanë mundësi të mësojnë të luajnë kitarë, kahon dhe të këndojnë, ndërsa fëmijët në Prizren mësojnë të luajnë klarinetë. Qëllimi i kësaj mini shkolle është që ne të besojmë në këtë program dhe ne besojmë se fëmijët e kësaj shkolle do të jenë “trashëgimtarët tanë” në dy vitet e ardhshme” shpjegon ai.
“Jimmy Mustafa Band” përveç performancave në qytetet e Kosovës, vitin e kaluar kanë zhvilluar një turne në Zvicër dhe Gjermani. Ata kanë performuar këngët e dy albumeve të tyre në disa qytete atje.
“Ne ishim në një turne në Zvicër dhe Gjermani, atje patëm një përvojë shumë të bukur. Ne jemi falënderues për mikpritjen e mrekullueshme “ thonë ata.
Megjithatë Jimmy thotë se publiku atje dallon nga publiku në Kosovë apo vende tjera të Ballkanit.
“Ata njerëz nuk janë ballkanas, pse po e them këtë, pa marrë parasysh se këto këngë janë energjike dhe vallëzuese njerëzit atje nuk do të ngriten për të vallëzuar, ndërsa me ne, në Ballkan është ndryshe, nëse këndojmë këtu ato këngë, të gjithë do të ngrihen për të vallëzuar. Njerëzit në Zvicër dhe Gjermani janë pak më serioz se ne, por patjetër që edhe atje patëm momente të caktuara ku të gjithë kërcyen dhe u çmendën me këngët tona” thonë ai.
Grupi vitin e ardhshëm do të zhvillojnë disa turne të tjerë për të cilët janë të bindur që do të jenë shumë më të mirë se turnet që kanë zhvilluar deri më tani.
Fotografi nga turneu në Gjermani , foto: Jimmy Mustafa Band “Facebook”
Albumi i tyre i fundit “Romane Bajrakja” (Flamujt Rom) përmes njëmbëdhjetë këngëve paraqet probleme të ndryshme sociale dhe secila nga to bartë një mesazh në vete.
Njëra ndër temat e albumit të dytë janë martesat e hershme. Martesat e hershme nënkuptojnë martesën e dy personave nën moshën 18 vjeç. Në Kosovë, martesat e hershme në këtë kohë janë relativisht të rralla, por ende vazhdojnë të jenë prezentë në disa pjesë të popullit, me raste edhe të komuniteti rom, ashkali dhe egjiptian. Ky fenomen ndodh tek vajzat dhe te djemtë. Arsyet pse ndodhin martesat e hershme janë të shumta. “Jimmy Mustafa Band” përmes këngëve trajton këtë fenomen.
Diskriminimi, jeta dhe historia e romëve janë po ashtu tematika të albumit të dytë. Por sigurisht për shumicën e artistëve tema e dashurisë vazhdon të jetë frymëzim për krijimtarinë muzikore. E padyshim në këngët e grupi “Jimmy Mustafa Band” nuk mungojnë as fenomenet pozitive, ndjenjat dhe tema e dashurisë.
“Jimmy Mustafa Band” synojnë që zëri i tyre të jetë zë i gjithë komunitetit rom, që përmes tingujve të muzikës që ata krijojnë të arrijnë të përcjellin mesazhe për ndërgjegjësimin e publikut për të drejtat e tyre.
“Ne duam barazi, duam që këngët tona të përdoren si avokat, duam të rrisim ndërgjegjësimin e të tjerëve për të na respektuar më shumë” shtuan ata.
(Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mbështetja e mediave dhe gazetarisë për të drejtat e njeriut në Kosovë”, përkrahur nga zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë dhe realizuar nga Kosovo 2.0, CEL dhe QKSGJ. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e KultPlus/YIHR KS dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i BE ose K2.0, CEL apo QKSGJ)/ KultPlus.com
Portreti i Erifili Bezhanit, në vitet e fëmijërisë sime të hershme, në imazhin e përftuar ashtu, vjedhurazi bisedave të kujdesshme të të medhenjve, ishte thuajse i pakapshëm. E rritur dhe e shkolluar fillimisht në Greqi, e më pas në Francë, fotografitë e Erifilit në albumet e familjes, më kishin ofruar imazhin e personazhit magjepsës të tregimeve dhe novelave, treguar nga motra e saj, Evrinomi ne të vegjëlve, mbremjeve të gushtit, buzë detit, në lagjen Skelë, në Vlorë në mes të viteve 60-të. Vizioni I kalorëses së shkëlqyer, që rrugën nga lagja Goricë, ku banonte gjyshja, deri në Kala tek tezja, në Berat, e merrte me gallop të shpejtë, shumë ndryshe nga vajzat e tjera të së njejtës moshë, më afronin zanën e bukur të përrallave.
Me kalimin e viteve, kur e rritur, fillova të mërrja pjesë në bisedat e më të mëdhenjve, portreti i Erifilit nisi të paraqitej ashtu, sic ishte në të vërtetë: plot vitalitet, endrra dhe ambicje profesionale, që u thyen në mes papritur, për një shkak shumë të pakuptimtë: kundërvënia e shtetit ndaj koncepteve, përpjekje intelektuale të saj për shoqëri demokratike të vërtetë në Shqipëri.
Familja ku u rrit Erifili
Me jetën e Erifili Bezhanit lidhen histori të spikatura karakteresh shqiptare, por shumë të dhimbshme dhe tragjike të një familje me prejardhje të hershme intelektuale. Të tilla janë jetët e fëmijëve të Pavllo Bezhanit nga Vlora dhe Amalia Kolea nga Berati. Pavllo ishte bir I familjes së njohur Bezhani, familje e madhe, e pasur, me aktivitet të madh tregtar eksport-import në Vlorë, Greqi, Itali deri në Egjyptin e largët. Bezhanët njihen në historinë e zhvillimit të tregut financiar shqiptar, pasi që nga viti 1850 hapën të parën bankë private në Shqipëri, e njohur fillimisht si “Banka Pandeli & Lefter Bezhani”. Ndërsa Amalia Kolea ishte vajza e vogël e avokatit nga Berati, Kristo Kolea, përfaqësues i Monopolit francez të duhaneve “La Regie Des Tabac” në perandorinë Otomane në teritorin Shqipëri, Greqi, Maqedoni. Amalia Bezhani ka qënë poete, e para vajzë shqiptare, e cila ka botuar poezitë e saj në revistën “Bleta Shqiptare”, botim i komunitetit shqiptar të Misirit në Egjypt, në fund të shekullit XIX, kur jetonte me të vëllanë, patriotin Sotir Kolea. E mbetur e ve shpejt, në vitin 1918, Amalia Bezhani me mëncuri të vecantë, jo vetëm që drejtoi dhe zhvilloi biznesin e familjes brenda dhe jashtë vendit, por u kujdes për shkollimin sa më të mirë të 3 fëmijëve. Ndërsa vajzat, Erifili dhe Evrinomi studjuan dhe u diplomuan në universitetet e Francës, djali Aleko studjoi për Ekonomi në Romë, Itali në mes të viteve 30-të. Për të tre ushtrimi i profesionit në vendlindje, bashkë me idealin për të ndryshuar dhe përmirësuar bashkë me jetën, edhe konceptet e vjetra fanatike shqiptare, u ndërprenë në moshën më productive me ardhjen e PKSH-së në fuqi.
Kush ishte Erifili Bezhani
Erifili Bezhani lindi në Vlorë në 16.11.1910. Pas mbarimit të shkollës fillore në vendlindje, e ëma e dërgoi për shkollim në Korfuz. Pas mbarimit të shkollës së mesme, shkon në Francë me të motrën, ku studjon fillimisht për Letërsi Frenge dhe më pas kryen studimet në Fakultetin e Drejtësisë, në Universitetin e qytetit Alix-en-Provence, në 1939. Vazhdon me studime të mëtejshme deri sa merr edhe “Licenciee en Droit”. Ushtron 2 vjet profesionin e avokates në Marsejë, në vitet 1941-42, ku fejohet me një avokat të njohur aristokrat francez. Kur ishte në kulmin e lumturisë, nga një fakeqësi e së motrës Evrinomi, e diplomuar edhe kjo si “Profesore e D’Etudes Francaises “në të njejtin Universitet, Erifili Bezhani lë pas gjithcka dhe e shoqëron atë për në Shqipëri. Ishte kohë lufte, dimër I vitit 1943, kur dy motrat zbritën në Portin e Vlorës për të mos u larguar më kurrë prej luftës deri në vdekje. Pas një qëndrimi në qytetin e lindjes, së bashku me nënën, dy motrat Bezhani largohen nga Vlora dhe në vitin 1944 vendosen në Tiranë. Gjenden shumë shpejt në qëndër të grupeve me intelektualë të dalluar shqiptarë, shkolluar në vende të ndryshme të Europës. Në vitet e para të clirimit, me fillimin e pushkatimeve të nëcionalitëve, Erifili kupton se ardhja e PKSH në krye të vendit, nuk ishte rruga që do të vendoste sistemin pluralist demokratik. Ajo ishte si shumë intelektualë, që bashkë me shkollimin universitar jashtë atdheut, kishin përvetësuar, për fatin e tyre të keq e tragjik, bashkë me normat e edukimit perëndimor, edhe modelin e shoqërive të verteta demokratike. “Eshtë një raprezalje e frikshme, jashtë shembullit të vendeve europiane, ndaj duhet ndalur”, shprehej tek të afërmit e vet, Erifili Bezhani. Ajo aktivizohet në lëvizjen antikomuniste të grupimit “Bashkimi Demokrat”, ku bënin pjesë anëtarë të grupit të Deputetëve, Liberal-demo-krateve, social-demokratët, etj. Miqtë e saj të përhershëm me të cilët shoqërohej, ishin intelektualë të njohur të kohës si Gjergj Kokoshi, Thoma Orogollai, doctor Isuf Hysenbegasi, Dhimitër Pasko (Mitrush Kuteli), Qenan Dibra, Musine Kokalari, etj. Veterania e LNCL-së, Andromaqi Nocka, kujton:” Erifili ishte demokrate në shpirt, ashtu sic duhet të jenë sot politikanët. Unë vija nga zonat e lira, rreth vitit 1945, kur takova pas shumë vitesh Erifili Bezhanin, ishte me Dhimitër Paskon, u ulëm në një local dhe të dy, mbaj mënd që bisedonin për politikë, rreth rrugëve për vendosjen e demokracisë. Jo vetëm në atë rast, por asnjëherë Erifili, nuk më tërhoqi vëmëndjen për bindjet e mia politike, sepse dinte të respektonte cdonjeri. I vetmi faj për të cilin u dënua Erifili ishte se guxoi të fliste hapur, me zë të lartë vazhdmisht për vendosjen e demokracisë dhe për nevojën e pluralizimit politik në Shqipëri. Kishte një fjalor të pasur që shoqëronte argumentat rreth këtyre ideve. Aty u kapën edhe në dënimin e saj”. Për guximin dhe burrërinë që e kakrakterizonte Erifilin, ish-I dënuari plotik, Dr. Isuf Hysenbegasi ka lënë këtë kujtim:” Mes viteve 1945-46 një përfaqësues anglez bëri një takim me inteligjencën e Tiranës. Medis të tjerave, ai tha :”Ne Shqipërinë nuk do ta lëmë në duart e komunistëve”. Në atë moment ndërhyri Erifili Bezhani duke thënë :”Shikoni Egjyptin që po ju rrëshqet nga duart, sa për fatin e Shqipërisë, ai është përcaktuar tashmë”. “Kush jeni ju zonjë”, e pyeti anglezi. “Jam një grua shqiptare”, ju përgjigj Erifili Bezhani”. Në 16 Maj,1947, pas arrestimeve të bujshme të grupit të Deputetëve, të liberal-demokratëve, etj, Erifili Bezhani arrestohet dhe nga fundi I vitit, dënohet me 20 vjet “heqje lirie” nga Gjykata Ushtarake e Tiranës. Dërgohet në burgun famëkeq të Burrelit, duke u rreshtuar në historinë e burgimeve antikomuniste në të 4 femrat e para shqiptare antikomunsite, që provuan bashkë me burgimin, edhe shijen e hidhur, torturat cnjerëzore. Ish I burgosuri politik, vlonjati Hysni Alimerko, shkruan në kujtimet e tij: ” Erifili u dënua pothuajse në të njetjën kohë me Musine Kokolarin, Shega Këlcyrën dhe Nurie Koculin, bijë e Qazim Koculit. Ishin 4 fermat e para që u futën në burgun ferrë të Burrelit. Më vonë erdhën Drita Kosturi dhe Raile Luzi. Të gjitha ishin me karakter të fortë dhe të papërkulura”. Drita Kosturi në kujtimet e saj rreth torturave që hiqnin të burgosurat gra në burrgun e Burrelit, përmënd qëndresën e Erifili Bezhanit dhe shoqeve të saj në burrgun e Burrelit:”Kam takuar shumë gra të burgosura me akuza politike, gra që përmbanin brenda vetes virtyte të larta të gruas shqiptare, të ushqyera nga tradita e brezave të tërë. Gra me karakter të fortë, me shpirt të gjerë demokratik, në të cilat krenaria mbyste dhimbjen për kushtet në të cilat ndodheshin. Janë nga ato gra të cilave lotët u gëlltiteshin nga sytë pa mundur t’u rreshqisnin faqeve, mes tyre Musine Kokalari, Erifili Bezhani, Frieda Sadedini e mjaft të tjera”. Në Nëntor, 1951, kur vuante burgimin në Burrel, emri I Erifili Bezhanit përfshihet në listat e amnistisë të Presidiumit të Kuvendit Popullor, falë ndërhyrjes së miqve të vjetër të familjes si Hysni Kapo, Kadri Hazbiu, por edhe sepse familja e sajkishte mbështetur financiarisht luftën Nacional-Clirimtare. Që nga kjo kohë dhe deri në vdekje, nis etapa e dytë e mundimeve të Erifili Bezhanit për mbijetesë, me shumë mundime poshtërime dhe privime.
Privacionet pas burgut
Në vitin 1952, pas shumë ndërhyrje miqsh, hyn në Kolektivin e Avokatëve të Tiranës ku nis punën si e para femër avokate. Thoma Haxhistasa, një nga avokatët e mbetur gjallë të brezit të vjetër, I diplomuar në Firence, Itali në vitet 30-të, djalë teze me Erifili Bezhanin, kujton:”Erifili ishte në ato vite e vetmja avokate femër në punë. Si femër, dallohej për qetësi, burrëri dhe elokuencë të shkëlqyer, ndërsa si profesioniste, ndiqte vijën e ashpër të logjikës juridike në argumentimin e fakteve dhe provave. Falë aftësive intelektuale të lindur dhe të kultivuar me finesë, të forcës së brendshme të vecantë, dinte të bënte mbrojtje të pakundershtueshme. Brenda 1 viti në punë, u bë ndër avokatet më të kërkuara në Kolegjin e Avokatëve në Tiranë nga klientët”. Në atë kohë u shfaqën hapur xhelozitë profesionale tek pjesa më maskiliste e kolegëve burra, që nuk mund ta konkurronin as profesionalisht. Punon vetëm një vit si avokate, pasi e përjashtojnë nga puna me motivacionin “e pa denjë dhe e pa zonja”. Mban datën 13 Tetor,1953 Promemorja, që e para avokate femër, tepër e fyer, por edhe me krenari të vecantë, I drejton Këshillit Mbikqyrës të Avokatisë, ku me argumente llogjikë, kundërshton vendimin për përjashtimin nga puna, duke kërkuar që të dëgjohet mbrojtja e saj: “Unë nuk jam e paaftë! Aftësia dhe zotësia ime provohet prej sukseseve që kam pasur unë në punë, suksese morale dhe materiale. Kurrë nuk më është tërhequr vërejtja për punën time, për studimin e dosjeve, për përgatitjen e mbrojtjes, për paraqitjen e provave. …Prej punës sime, të gjitha paditë kanë ardhur në preferim nga njerëz të panjohur, të cilët nuk dinë as emrin tim, por vijnë e kërkojnë në Kolektivë “avokaten e trashë”… Përvec punës sime si avokate, kam punuar edhe për Ministrinë, pasi të gjitha përkthimet prej shqipes në frengjisht, i kam bërë unë jashtë orarit të punës dhe pa asnjë shpërblim. Gjithashtu jashtë orarit të punës, kam bërë edhe përkthime prej gjuhës ruse në shqip, prej nga ka përfituar e gjithë Kolektiva, si psh, Kodi Civil Sovjetik, që ka trajtë me të drejtën e trashëgimit. … Unë nuk jam e padenjë! Përsa I përket moralitetit, mua më njohin shumë dhe të gjithë e dinë se kam kaluar një jetë austere dhe monastike, një jetë të pastër dhe të qetë, kushtuar vetëm studimeve. Fama ime personale nuk ka as njollën më të vogël në këtë pikë. Përsa I përket cështjeve politike, unë vërtetë kam qënë në burg, por në kolektivat e avokatëve të Shqipërisë janë të shumtë ata që kanë qënë nëpër burgje për faje shumë më të mëdha se faji im, sepse unë me regjimet e së kaluarës nuk kam pasur asnjë lidhje dhe me okupatorët jo vetëm që nuk kam punuar, por i kam luftuar duke ndihmuar me të gjitha fuqitë e mia moralisht dhe materialisht Lëvizjen Nacional-Clirimtare. Deri sa pushteti më rehabilitoi duke më kthyer të gjitha të drejtat, edhe të votës, nuk ka asnjë arsye që të më ndalohet e drejta e profesionit. Drejtonjësi i Kolektivës… u kishte thënë disa kolegëve se unë u përjashtova se nuk kam triskën e Frontit…”. Erifili Bezhanit nuk j’u dha triska e Frontit, c’ka e shpallte në fakt “armike të popullit”, por e mbante edhe nën presionin e internimit, apo ridënimit. Që nga vitit 1953, Erifili Bezhani nuk mundi të punojë më asnjë ditë si avokate, profesion, të cilit I kishte kushtuar studimet, si dhe përvojën 2-vjecare si avokate në një nga qytetet më të mëdha të Francës, në Marsejë. Atë të drejtë që I dha shteti demokratik Francez, Erifili Bezhanit ja mohoi në vendlindje rregjimi komunist. Përpjekjet për t’u rifutur në Drejtësi, Erifili Bezhani nuk I rreshti deri në fund të jetës së vet. Në familjen Bezhani ruhet edhe një letër e saj e vitit 1956, drejtuar Hysni Kapos, mik I vjetër I familjes, ku I kërkon marrjen e triskave të Frontit për vete, mëmën dhe motrën dhe rifutjen në punë si avokate. Pas përvojës së tmershme të burgjeve komuniste, aspak e frikësuar, Erifili Bezhani nuk nguron t’I drejtohet Hysni Kapos me krenari, duke I vënë në dukje të vërtetën e familjes Bezhani për ndihmën materiale për luftën Nacional-Çlirimtare si dhe aftësinë e saj profesionale si avokatja, që nuk humbi asnjë proces gjyqësor gjatë ushtrimit të profesionit:”… Unë dua që ju ta dini cështjen mirë, se nuk vij tek ju si mik I familjes për të kërkuar një favor, por si udhëheqës për t’i kërkuar që të ushtrojë influencën e Tij me qëllim që të më jepen të drejtat që më takojnë në bazë të ligjeve të pushtetit popullor…”.
Erifili përkthyese
Nevoja për jetesë, kur dyert e drejtësisë ju mbyllën, e futën Erifili Bezhanin në botën e përkthimeve. Falë njohurive të shkëlqyera të disa gjuhëve, si Frengjisht, Anglisht, Italisht, Greqisht dhe Rusisht (të cilën e mësoi shkëlqyeshëm gjatë burgut), punon si përkthyese për disa institucione të ndryshme. Lidh kontrata përkthimi me Shtëpinë botuese “Naim Frashëri”, me institucione të tjera shkencore, me Legata të huaja në Tiranë. Botimi “Terminologji e Drejtësisë”, “Metoda e gjuhës shqipe për të huajt”, “Kodi Civili I BRSS”, shumë të tjera që gjenden në ministrinë e Drejtësisë, “Studime të Akademisë Shkencave të BRSS”, “Punime të Stalinit mbi Linguistikën”; “Historia e teatrit “Balshoi”, “Historia e muzikës ruse”; recensione filmash, artikuj shtypi për Legatën Hungareze; “Kodi penal I RPSH”, Ligje të ndryshme për Legatën e Polonisë; librin “Bota e atomit”, botime në gazetën “Zëri I Rinisë” dhe në shumë organe të tjera të shtypit të kohës, mbajnë përkthimet e Erifili Bezhanit. Shumë miq dhe dashamirës, që vlerësonin vlerat dhe mëncurinë e saj, I hapën rrugën e kontratave. Por nuk ishte e thënë që të vazhdonte me përkthimet. Pas burgimit të saj, familjen e Erifilit, nënën dhe motrën, organet e pushtetit i larguan nga Rruga e Elbasanit, ku jetonin në një vilë dhe i cuan në bodrumet plot lagështirë të një shtëpie të vjetër në Lagjen 1 Maj, rruga “4 Dëshmorët”, Nr.36 në një dhomë të vetme, ku me komshinjtë e tjerë përdornin të njejtin korridor si vend për gatim dhe një cezme të vetme. Njëri prej tyre, Sh.Z, polic injorant, por që për militantizëm komunist, dinte të bënte shumë mirë luftën e klasave, i shqetësonte vazhdimisht, deri sa në mes të vitit 1958, nuk i lejoi më të përdornin as cezmën, as vendin e gatimit. E ndjerë e privuar deri në poshtërim, Erifili Bezhani, pas shumë ankesash zyrtare në organet e pushtetit local, që rranë në vesh të shurdhët, nuk mundi ta përballojë atë dhe e hodhi në gjyq. Por mori vendimin vdekjeprurës më të fundit të pushtetit komunist: dënimin që të bënte punë të detyruar si fshesaxhije nëpër rrugët e Tiranës dhe vetëm në turnin e tretë! Pas 6 muajsh pune të tillë poshtëruese për nivelin e saj intelektual, sëmuret nga ulcera, shtrohet me urgjencë dhe në operim e sipër, vdes. Ishte data 15 Shkurt, 1959 kur mbylli sytë në në sallën e operacionit në spitalin e Tiranës. Erifili Bezhani. Ishte vetëm 49 vjec, avokate, e diplomuar për Drejtësi në francë, por jeta i rezervoi në vendlindje fat tragjik, si rrallë pak femra të shkolluara jashtë vendit. Përvecse kontributit si intelektuale në vendosjen e demokracisë pluraliste perëndimore në Shqipëri, apo dënimit politik dhe burgimit si shumë të tjerë, Erifili Bezhani vlen të kujtohet dhe njihet si shembull i rrallë emancipimi për brezin femëror shqiptar të viteve 30-të./ KultPlus.com
Mediat në Spanjë e kanë cilësuar si kokëçarje për qeverinë spanjolle faktin se ekipi i tyre kombëtar do të përballet me Kosovën në kualifikime për Kupën e Botës 2022, për shkak të çështjeve politike mes dy vendeve.
Në shortin e hedhur të hënën në Zvicër, Kosova mësoi se do të luajë në Grupin B bashkë me Spanjën, Suedinë, Greqinë dhe Gjeorgjinë, katër kombëtare, tri prej të cilave s’e kanë njohur pavarësinë e saj, shkruan express, përcjell Albinfo.ch.
Verdhekaltërve u ra shorti të luajnë në Grupin A, në fakt, por duke qenë se në atë grup ishte edhe Serbia, atëherë ata u zhvendosën në Grupin B, sipas rregullave të shortit të FIFA-s.
Për çështje politike, Kosova nuk mund të ishte në një grup me Serbinë, Rusinë, Bosnjën dhe Ukrainën.
Mediat në Spanjë, si të përditshmet AS dhe MARCA, vlerësojnë se qeveria spanjolle do të përballet me kokëçarje kur të vijë koha ta presë ekipin kombëtar dardan në Madrid.
Spanja s’e njeh Kosovën për shkak të Katalonjës, rajonit të vet verilindor, e cila e kërkon pavarësimin.
“Spanja është futur në telashe me Kosovën”, ishte titulli i AS në raportimin e shortit të Botërorit Katari 2022.
“Grup i përballueshëm por telashe diplomatike për Spanjën”, ishte titulli i MARCA në raportimin për shortit.
Spanja mund të kërkojë që Kosovën të mos e mirëpresë në Madrid dhe loja të zhvillohet në një terren neutral.
Por ajo do të detyrohet të udhëtojë drejt Prishtinës për t’u ballafaquar me dardanët në ndeshjen e saj si mysafire.
Greqia, një vend tjetër që s’e njeh shtetit kosovar, e priti Kosovën në Athinë dhe e vizitoi Prishtinën në fund të këtij viti për dy ndeshjet e Ligës së Kombeve./ KultPlus.com
Miliarderi i Amazon, Jeff Bezos po konkurron për kontrata fitimprurëse të qeverisë ndërsa kompania e tij hapësinore po përgatit raketën e saj të parë orbitale.
Jeff Bezos thotë se kompania e tij hapësinore do të dërgojë një grua në sipërfaqen e Hënës për herë të parë.
Miliarderi i Amazon njoftoi për planet e tij në një postim në Instagram, duke postuar një video të një prove motori në NASA Marshall Space Flight Center në Huntsville, Alabama.
Ai shkroi: “Ky (BE-7) është motori që do ta çojë gruan e parë në sipërfaqen e Hënës”.
Motori është zhvilluar nga kompania hapësinore e Bezos, “Blue Origin”, dhe ka pasur 1,245 sekonda kohë prove.
“Blue Origin” po konkurron me “SpaceX” dhe “Dynetics” të Leidos në pronësi të Elon Musk për të fituar një kontratë për të ndërtuar sistemin e ardhshëm për të dërguar njerëzit në hënë deri në vitin 2024 si pjesë e programit të saj Artemis.
Dy nga tre kompanitë do të zgjidhen në mars për të vazhduar ndërtimin e prototipave të tyre, megjithëse ka shqetësime në lidhje me mungesën e fondeve të vëna në dispozicion nga Kongresi.
“Blue Origin” u themelua nga Bezos në vitin 2000 dhe synon të sigurojë qasje me kosto të ulët në hapësirë./konica.al/KultPlus.com
Mediet gjermane së fundi kanë shkruar për një intervistë te kancelares Angela Merkel, e cila ka zbuluar pak nga jeta e saj private, përcjellë KultPlus.
E njohur si një ndër politikanet që nuk ekspozon jetën private, duke qenë shumë e panjohur edhe për mediet, ajo në një intervistë është pyetur se çfarë lloji të lavatrices ka në shtëpi, ku ajo është përgjigjur shumë hapur, se nuk e di.
“Të them të drejtën, burri im merret me atë çështje, ai merret me lavatricen”, është përgjigjur Merkel.
Jeta e Angela Merkel dhe burrit të saj Joachim Sauer është e panjohur, pak detaje që dihen për kancelaren është se asaj i pëlqen supa me patate, madje thuhet se vet e gatuan atë lloj supe, dhe se patatet mbillen rregullisht në kopsht, thuhet në një artikull të Bild./ KultPlus.com
Moderator: Do you use smart technology at home for turning on your washing machine? Merkel: Actually, my husband does that. He turns it on, usually.pic.twitter.com/x7s13CE5wI
Ish konsulli i nderit në Torino Artan Doda ka folur mbi vështirësitë e emigrimit për të arritur pas 29 vitesh atje ku është sot, një sipërmarrës në qytetin italian.
“Historia ime nis pak a shumë si e shumë bashkëkombësve të mi në vitet ’90. Unë u largova nga Shqipëria nga Shëngjini, me një peshkarexhë. Isha vetëm 20 vjeç. Pastaj gjeta një punë këtu në një ndërmarrje që bën pak a shumë të njëjtin profil të firmës sime sot, dhe në ’96 hapa firmën time”, ka rrëfyer Doda i cili aktualisht ka një sipërmarrje që merret me veshjen me resinë të dyshemeve industriale.
Gjatë karrierës së tij ai arriti të mbante për 5 vite detyrën e konsullit të Nderit në Torino nga viti 2012 deri në vitin 2017. Por hoqi dorë nga kjo detyrë për t’iu përkushtuar biznesit të tij.
“Siç lindin shumë gjëra në Shqipëri, nga disa biseda rastësore mes autoriteteve të MPJ. Por të them të drejtën iu dedikova për ato vjet kësaj detyre prestigjioze por u detyrova t’i kthehem biznesit. Kërkonte impenjim dhe energji. Ishte më e nevojshme kjo për mua”, thotë ai.
Shqipëria nuk i mungon pasi vjen shpesh të vizitojë vendin e tij. Ashtu si ai në Torino ka dhe shumë shqiptarë të tjerë me histori suksesi.
“Në Torino komuniteti shqiptar është i përbërë nga rreth 10 mijë shqiptarë. Nga këto 10 mijë le të themi që rreth 30% e tyre kanë numër NIPTI, pra që punojnë privat. Shumë shqiptarë ka shumë shembuj që e kanë nisur si puna ime nga punëtor i thjeshtë, ka shumë të tjerë që e kanë nisur nga pjata larës dhe sot kanë restorantin e tyre. Kanë nisur si barista në lokale dhe sot kanë baret e tyre. Dhe kjo ka shumë rëndësi”, tha ai.
Artan Doda thotë se Torinon nuk e zgjodhi vete por i ra fati. “Unë nuk e kam patur fatin të zgjedh. Kur kemi ardhur këtu më 7 mars të 1991 ishim 20 mijë vetë, na kanë shpërndarë me tufa në të gjithë Italinë dhe unë qëlloi fati të jem në Torino, është një qytet shumë i jetueshëm dhe që ka qenë gjithmonë protagonist në historinë e Italisë”, vijoi ai./ diaspora shqiptare/ KultPlus.com
Orën e dytë të leksionit e kishim me një pedagog të ri, quhej Ermal Hasimja. Më tepër sesa subjekti për “Etikën në Media” na tregonte e mburrej se kishte studiuar në Francë dhe ne studentët e Tiranës nuk kishim lidhje aspak me studentët francezë. I ulur andej nga bangat e fundit, më i gjati dhe më kurajozi në atë auditor, unë nuk durova dot më dhe fillova të debatoja me lektorin e ri për ta hullizuar të vazhdonte leksionin e jo të dëgjonim broçkulla tek mburrej e mburrej si adoleshent në atë fakultet universitar shqiptar diku në periferinë lindore të rrugës së Elbasanit. I pafuqishëm të debatonte, Ermali nuk hezitoi të telefononte policinë dhe duke pritur të gjithë pa lëvizur, në oborrin e fakultetit ia behu një furgon i madh blu me pesë policë plus një shofer i veshur polic. Pasi bënë formalitetet e duhura, pasi nuk kuptonin se nuk ishte një vepër kriminale por një debat formal mes nje pedagogu e një studenti, të pesë policët më tërhoqën zvarrë deri poshtë te furgoni që priste. Më ngjeshën brenda dhe pasi ndezën sirenën u nisëm bashkë drejt Rajonit Numër
1. Brenda furgonit ndiehej era thartirë, hurdhër e përzjerë me raki, tym duhani, sharje, ofendime dhe tek më zbrisnin në oborrin e Rajonit shquaja se pesë policët veç këmishave me njolla vaji kishin edhe barkun njëri më të kërcyer se tjetri. Nuk e harroj kurrë atë skenë groteske, ishte prill i vitit 2005…1./
-Tre sandwichët e tu kushtojnë 12 mijë lekë!Kaq më tha shitësja e një fastfood-i afër Librit Universitar në Tiranë e teksa priste lekët e mia, Fabjoli shoku im në krah i kërkoi kuponin tatimor. E zverdhur porsi mustardë nga ora e vonë e natës dhe nga përgjigjia që nuk dinte ta konkretizonte, shitësja njoftoi pronarin që paskësh qenë aty, pronari filloi garipllëkun duke na kërcënuar të paguanim lekët e të merrnim ushqimin e pasi ndeshi në kundërshtim të tre klientëve, telefonoi policinë e cila nuk vonoi. Formalitetet dihen në këto raste. Më llafazani, pra unë, merrem në makinën e tyre dhe nisem drejt Rajonit Numër
2. Gjatë rrugës nxorra telefonin, thirra ministrin Saimir Tahiri e më besoni teksa bisedoja me të, tre policët skeptikë filluan refrenin e vjetër me fyerje, sharje, kërcënime. Nuk besonin se po komunikoja me minsitrin e tyre atë orë të vonë dhe teksa frenuan makinën por jo sirenat në oborrin ballor të rajonit, vazhduan me formalitetet tashmë të njohura të policisë shqiptare. Nuk gabohem por besoj ka qenë mars i vitit 2016. Policët ishin të rinj, nuk kishin bark, nuk kishin njolla vaji në uniformat e tyre por sjellja mbetej e njëjtë…
3./Të vishesh polic sot në Shqipëri duhet të plotësosh kushte rigoroze. Nuk të duhet inteligjenca, nuk të duhet as testi psikologjik e fizik. Nuk të duhet as komunikimi njerëzor dhe as kurajo përballë krimit. Sot mjafton të jesh militant partie, mjafton të jesh tropojan, skraparlli ose tepelenas e mos ngurro të ngjeshësh kapelen mbi kokë dhe pistoletën në brez.Nuk na duhet policia profesioniste, na duhet polici politike ose krahiniste.Tradita vazhdon!/ KultPlus.com
Ndonjëherë pyes veten: si ia doli brezi ynë të mbijetonte me ushqim që përmbante laktoze? Si ishim në gjendje të rriteshim pa homogjenizues, shtesa ushqimore, hormone dhe multivitamina? Si kemi jetuar pa Cola zero, Red Bull, aperitivë dhe long drinks, nëse prisnim të dielën për të pirë ujë të gazuar me pluhura të tretura? Si i kalonim dimrat e ashpër me bukë e vaj e kripë pa Nutella dhe imunostimuluesit? Sa të kënaqur ishim me ushqimin e pasdites, bërë nga buka, gjalpi dhe sheqeri, pa përdorur shtrydhëset e frutave dhe perimeve? Si i kalonim mbrëmjet e verës me një thelë shalqi në rrugë, pa dyndjen e happy hour? Si e duronim dënimin e një profesori, dhe e përqafonim kur e takonim pas shumë vitesh, pa e sulmuar atë me miratimin e prinderve? Si kemi bërë që jemi dashuruar me shokun e klasës pa gjoksin e depiluar dhe pa një fizik si bodybuilder? Si kemi mundur të bënim pa trajnerin personal, pasi luanim vetëm futboll në terrene të baltosura, ndërsa shoqëruesi më i pafat ishte gjyqtar? Si mbijetuam Me gjunjtë e bërë copë dhe të dezinfektuar vetëm me pështymë, pa përdorur antibiotikë antiseptikë dhe mjekime? Si ia bënim që takoheshim me të dashurën nëse nuk kishim celular dhe SMS-të e vetme ishin një shënim në ditar dhe një puthje me rrezik? Si pranonte të dilte me ne, nëse shkonim ta merrnim në këmbë duke e ditur se donim t’i jepnim krahë? Si mundeshim të shkruanim poezi dhe kompozonim këngë pa përdorur një kompjuter? Si ia dilnim xhanëm të prisnim për një kohë të pafund për të dhënë puthjen e parë? E megjithatë, brezi ynë Nuk rrinte deri në mëngjes por dinte të ëndërronte. Sepse ushqimi më i shëndetshëm që e ushqente atë, ishte shpresa!/ KultPlus.com
Nëpër sallat modeste të radio-Tiranës, u shua zëri. “Kanë arrestuar sopranon”, pëshpëritej nën zë. Frikë dhe trishtim ngërthyer bashkë, në fyturat e djemve e vajzave artistë. Sigurimi i Shtetit po kontrollonte arkivat, shoqëruar me ulërima.
Ishte pranverë, një ditë maji në vitin 1947, kur u ndal një melodi. Nëpër sallat modeste të radio-Tiranës, u shua zëri. “Kanë arrestuar sopranon”, pëshpëritej nën zë. Frikë dhe trishtim ngërthyer bashkë, në fyturat e djemve e vajzave artistë. Sigurimi i Shtetit po kontrollonte arkivat, shoqëruar me ulërima…
“Të shuhet zëri i saj… të mos mbetet asnjë shenjë…” Sepse ishte zëri i “armikut të popullit”, ishte zëri i Merita Sokolit, vajzës korçare që vinte nga auditorët e Akademisë Nacionale të Santa Cecilias, në Romë. Atje kishte studiuar e kishte spikatur si soprano me zë të rrallë, nëpër ato auditorë ku studionte edhe Enio Morikone, ku studiuan e u formuan si artistë me famë botërore, Beniamino Gigli, Maria Cherogiorgou-Sigara, Franco Donatoni, por edhe Preng Jakova.
Fati i Meritës do të ishte krejt i ndryshëm nga kolegët e saj të akademisë Santa Cecilia. Do të ishte i ndryshëm, jo vetëm për faktin se Shqipëria nuk mund të krahasohej me Italinë e asaj kohe, dhe jo vetëm sa i përket artit. Por fati i Meritës do të ishte i ndryshëm, për faktin sepse do t’i ndalej kënga e do të përfundonte pas hekurave të burgut, pa bërë asnjë faj. Më 16 maj të vitit 1947, Merita u arrestua, për t’u dënuar me pesë vite burg si “armike e pushtetit popullor”.
Në qytetin e Korçës, nuk do të dëgjohej kurrë më kënga e saj. Në radio Tirana gjithashtu, nuk do të ishte më, as ajo e as kënga e saj, nuk do të shfaqej më në sheshxhirime, atje ku kishte qenë e para grua shqiptare, në të parin film shqiptar, për të spikatur edhe si aktore.
Ylli që u shua
Merita Sokoli ishte vetëm 14 vjeç, kur nisi të këndonte në skenat shqiptare. Këndoi në skenat e Tiranës e Korçës. Ajo shoqërohej në piano, nga muzikantët e njohur të asaj kohe, pianistët Pjetër Dungu e Tonin Guraziu.
Në vitin 1939, Merita nisi studimet në Itali, në Akademine Nacionale të Santa Cecilia në Romë, institucion në të cilin kanë studiuar edhe të famshmit Beniamino Gigli, Maria Cherogiorgou-Sigara, Ennio Morricone, Franco Donatoni, Preng Jakova etj.
Studimet e saj purfunduan në gusht të vitit 1944, me pedagogun Ricardo Stracati. E sapo kthyer nga Roma, në vitin 1944, Merita Sokoli nisi të këndonte në Radio Tirana, së bashku me sopranot Tefta Tashkon, Marie Krajën por edhe Viktori Xhaçkën.
“Takim në liqen”
Në vitin 1945, nisi të aktivizohet edhe në Teatrin Popullor. Atje gjeti dashamirësinë e artistëve të mëdhenj Naim Frashëri, Lazër Filipi, Prokop Mima, Liza Vorfit, etj. Merita e kishte një përvojë të rëndësishme si aktore, sepse kishte qenë aktore ne filmin e parë shqiptar, që titullohej, “Takim në Liqen”. Ishte në rol protagonist, së bashku me Kristaq Antoniun, në filmin e parë shqiptar me metrazh të shkurtër. Xhirimet u realizuan në Shkodër dhe në Manastirin e Shën Naumit në Pogradec, në vitin 1942. Filmi u shfaq vetëm një herë, në Itali. Një fotografi nga sheshi i xhirimeve, vjen si kontribut i të birit të Merita Sokolit, Diti Tezha. Ai e ruan si një ndër gjërat më të rëndësishme fotografinë e nënës së tij, aktorja e parë shqiptare. Në maj të vitit 1947, Merita Sokoli dhe i fejuari i saj Tika Tezha, u arrestuan të akuzuar “për agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor”.Për më shumë bëhu pjesë e grupit më viral në Facebook, Dosja.al
Procesverbali i Sigurimit të Shtetit
“Merita Sokoli, e bija e Ramadanit dhe Qerimes, vjeç 23, lindur në Korçë dhe banuese në Tiranë në klagjen Abdulla Bej, rruga Dajti, nr 277, me profesion këngëtare, me arsim të lartë, ka kryer studimet në Romë. Gjatë kohës së okupacionit, nuk ka marrë pjesë në Ballin Kombëtar ose me Legalitetin. Me shtetësi shqiptare, në gjendje ekonomike jo të mirë, nuk ka njeri të arratisur, ka të burgosur të fejuarin e saj, të burgosur ka edhe të vëllanë e saj, e padënuar ndonjëherë, e arrestuar në datën 16/05/1947.
Pasi iu këndua akuza e prokurorit, e pandehura u mor në pyetje: Merita Sokoli tha: akuza që më bëhet, e pranoj pjesërisht. Unë nuk kam qenë në ndonjë lidhje me të misionit anglez. Nuk kam pasur lidhje me Nexhmide Tarakun. Mbi përgjigjen e prokurorit, e pandehura tha se: unë pranoj atë që kam bërë. Unë prej amerikanëve, kam njoftë Thoma Stefene, me të, nuk kam pasur lidhje. Kam shkuar dy herë te UNRA, për të marrë qeratë e shtëpive.
Procesverbalin nuk e pranoj, nuk është e vërtetë që unë të kem qenë spiune. E pandehura mohon që t’ju përgjigjet pyetjeve të kryetarit… Unë pranoj se kam folur kundra pushtetit popullor”, ishte kjo, akuza e vetme që Merita Sokoli pranoi, kur u përball me egërsinë e Sigurimit të Shtetit, në maj të vitit 1947.
Edhe pse e e pafajshme, Merita Sokoli u dënua me 5 vite burg. Torturat dhe mundimet në burgjet e diktaturës, i kaloi së bashku me zonjat Sabiha Kasimati, Rita Koci, Musine Kokalari, Diti Biçaku.
Internimi
Pasi u lirua nga burgu, Merita Sokoli dhe bashkëshorti i saj Tika Tezha, u internuan në Kavajë. “Merita jetoi me qera në lagjen nr 5 dhe punoi në Ndërmarjen Komunale Kavajë. Në Kavajë, ajo nderohej nga të gjithë, e njohën mirë, prandaj e deshën aq shumë. Merita jetoi në Kavajë, deri në vitin 1993, kohë kur emigroi në Amerikë me të birin dhe familjen e tij, por vuante nga tronditje mendore, që ja shkaktonin zhurma e makinave dhe sirena e policisë, zhurmë e cila e bënte gjithmonë të rijetonte momentin e arrestimit”, rrëfen Dorieta Dhonato, familjare e Merita Sokolit.
Merita Sokoli Tezha, vdiq më 4 Nëntor 2007. Ndërroi jetë e sëmurë nga kanceri i mushkërisë. Pak muaj më parë, merita Sokoli Tezha u shpall “Qyetare nderi e Kavajës”. Kujto.al është duke punuar për të përgatitur një dokumentar që i kushtohet jetës së saj artsitike dhe kalvarin e vuajtjeve gjatë diktaturës komuniste.
Historia rrënqethëse e Qerime Bomes, e burgosur nga regjimi komunist ditën që lindi vajzën. Me gjak e gjinjtë që i kullonin qumësht, e mbajtën në qeli për ta dënuar me 15 vjet heqje lirie, vetëm se ishte e bija e Ramo Bomes, aktivist i Ballit Kombëtar, i arratisur në SHBA me Mid’hat Frashërin
Të gjithë kemi historitë tona të vogla që nënat na i kanë treguar për ditën e lindjes, por Çiljeta Bome, mund ta quajë pa frikë ditën e saj të lindjes, si ditën më ogurzezë për nënën e saj, Qerime Bome. Ishte viti 1972 në Shqipërinë komuniste. Pikërisht atë ditë kur duhej të gëzohej, për sjelljen në jetë të vajzës së saj, Qerimja u mor përdhunshëm nga shtrati i spitalit nga sigurimi i shtetit dhe u dërgua në qeli, duke mos i dhënë mundësinë të ushqente me gji foshnjen e saj. Edhe pse lehonë, regjimi komunist nuk e kurseu, por e torturoi në mënyrën më çnjerëzore dhe e dënoi pa bërë asnjë krim.
Çiljeta nuk e ndjeu dashurinë e nënës në vitet e para të jetës së saj, por e ka ndjerë dhimbjen e saj deri në palcë. Ajo do që ta ndajë këtë histori me të tjerët, si një kujtesë për vuajtjet e nënës së saj e nënave e vajzave të tjera, në atë regjim të egër.
Dëshminë e saj, duke iu referuar tregimeve të nënës, ajo e publikoi për kujto.al, arkivën online të krimeve të komunizmit, dhe vjen i plotë më poshtë:
“Historia e nënës time është nga më tragjiket e kohës së regjimit diktatorial. Të gjithë të persekutuarit meritojnë respekt për vuajtjet e tyre, por kjo e nënës time është më tepër se e dhimbshme.
Nëna ime, Qerime Bome rrjedh nga një familje e ndershme, atdhetare kolonjare! Babai i Qerimes (Ramadan Bome) ishte një tregtar kolonjar, atdhetar, nacionalist, por regjimi komunist pas 1944, i bën gjyqin në mungesë dhe e dënon me vdekje si armik, tradhëtar. Gjyshi shkon në Amerikë dhe aty ka qenë gjithmonë i aktivizuar tek Vatra, sepse ishte mik dhe shok besnik i Mid’hat Frashërit.
Këto m’i ka treguar gjyshja ime Selvi Bome, që më ka rritur. Aty fillon kalvari i vuajtjeve të familjes Bome. Gjyshja me shtatë vajzat që mbetën pas, u internuan dhe iu konfiskua e gjithë pasuria. Familja kryen dënimin në internim me tela në 1945-1950 dhe kur mbaron internimin, me ndihmën e disa kolonjarëve të njohur, familja vendoset në një lagje në Tiranë, me qera. Vajzat martohen dhe mami im, si më e vogla, qëndron me gjyshen. Mami im njihet me babin tim, i cili kishte ardhur nga Gostivari, ishte student muzike. Mami ka mbaruar degën për pikturë dhe arti i ka bashkuar të dy. Këtu fillon lufta akoma më e ashpër. Mami martohet me babain, Daut Mustafai, por pa celebrim, sepse babai ishte nënshtetas i huaj.
Pas martese i japin një hyrje në Lushnje, sepse u hap një artistike atje dhe mamin tim e vendosën të bëhej shefe e prodhimit, të mësonte punëtoret. Në 1972, erdhi koha që do lindja unë, mamaja ishte në muajin e nëntë të shtatzanisë dhe kishte ardhur tek gjyshja në Tiranë, që të lindte. Kur po priste që të vinte babai ta merrte e ta çonte në maternitet, mëson se atë e kishte arrestuar sigurimi disa ditë më parë në tren, duke ardhur për Tiranë. Kishin arrestuar Dautin si dhe pjesëtarët e tjerë të familjes, nipin Robert Burimi, tezen Afërdita Hajrullai (Bome), ca kushërinj e farefis që nuk dua t’i lëndoj duke i përmendur.
Në fund, kur Qerimeja (mamaja) paraqitet në maternitet të lindë, vjen sigurimi i shtetit dhe i thotë: Kemi një pyetje për ty, dhe e marrin mamin në hetuesi. Aty asaj i fillojnë krizat e lindjes, pak presion, frika, dhe pas shumë ore krize, vendosin ta çojnë në maternitet për të lindur. Por sigurimi e priste jashtë dyerve të spitalit. Pas një lindjeje të vështirë, mamin e marrin ashtu me gjak nëpër këmbë dhe me gjinj të fryrë nga qumështi dhe e fusin përsëri në qeli, në hetuesi. Siç më tregonte ajo, vetëm në një qeli 1 metër katrorë të errët, ku kishte vetëm një dritare të vogël shumë lart.
Aty në qeli, vinte doktori dhe i lidhte gjoksin mamit për t’i hequr qumështin nga gjiri. Mamaja më ka thënë që muret e qelisë ishin lyer me qumështin e saj… një tmerr i paimagjinuar për një grua lehonë. Aty vinte hetuesja Dolorez Velaj dhe hetuesi Helam Gjika dhe e akuzonin; Ti je armike, ke dashur të përmbysësh pushtetin popullor, kemi fakte për këto. Kjo Dolorezi ia ka tërhequr flokët nënës nëpër qeli, duke i thënë fjalë fyese. Helami, hetuesi e provokonte duke i thënë: kemi burrin tuaj këtu, nipin, motrën dhe ata pohojnë se ti je shkaktare e burgut të tyre. Çfarë nuk i kanë ngarkuar përsipër në hetuesi. Në ballafaqim me Dautin (babin), i cili qe mbuluar në gjak, ai i pëshpërit mamit në vesh: “Më fal Qerime në kam thënë diçka, shpirti ma di, siç më shikon, çfarë kam hequr”. I nxjerri, nipin, Robertin, asokohe fëmijë rreth 18 vjeç, që mezi rrinte në këmbë, pastaj i nxjerrin dhe motrën Afërditën.
Mami u shkatërrua psikologjikisht kur i pa njerëzit e vet e bërtiti; “Lironi Afërditën se është me diabet, ma kaloni mua dënimin e saj”. Aty Qerimeja mori veten dhe tha: “Ju jeni kriminela, nuk kam bërë politikë deri tani, po tani po më mbushet mendja që ju jeni kafshë, vrasës, kriminelë. Poshtë ju të gjithë dhe do e firmos aktakuzën, se ju urrej deri në vdekje.” I japin një laps e letër të firmosë dhe ajo thyen majën e lapsit me forcë (ata e kuptuan mesazhin e thyerjes se lapsit). E pyetën se si do e quante foshnjes e saj të sapolindur dhe ajo tha: Ju më mbyllët jetën në moshë të re, ndaj unë do e quaj fëminë tim Çil Jetë – Çiljeta.
Qerimeja u dënua me 15 vjet si kryetare e grupit armiqësor me gjyq ushtarak. Tezja, nipi, e babi kryen nga 5 vjet burg secili. Unë qëndrova në maternitet nja dy muaj dhe erdhi gjyshja, firmosi dhe më mori. Një doktor aty, e lajmëroi gjyshen; hajdeni merrni foshnjen se është bërë një plan për ta zhdukur dhe s’keni për ta gjetur më. Qerimeja u dërgua në burgun e Qytetit Stalin si fillim, pastaj në Kosovë Elbasan në repartin 318. Aty ishte dhe tezja, Afërdita. Babi im, Dauti ka qenë në burgun e Burrelit, nipi po ashtu.
Mami im doli në vitin 1983 me dekret të veçantë, se amnistia nuk e zuri, pasi unë dhe gjyshja nuk lamë letra pa bërë. Unë dhe gjyshja që më rriti, mbetëm dyerve të burgjeve, sa në Kosovë, Elbasan dhe në Burrel. Qerimeja ka pasur një sjellje të shkëlqyer në burg, shoqërohej me gratë ruse të dënuara, pasi ajo më ka thënë “kishe ç’mësoje prej tyre”. Mami ka qenë shumë shoqe (motër) me Nadjeshda Sidorovën në burg.
Mami im ka vdekur në 1992, nga një sëmundje e rëndë, ishin pasojat e burgut. Babi po ashtu, ka vdekur pak vite më vonë, në 1997. Të dy shumë të rinj. Unë u rrita si u rrita, ku me bukë e ku pa bukë, se gjyshja s’kishte pension.
Ishim të terrorizuar, gjithmonë kontrolloheshim nga ata të frontit dhe të degës. Mua gjithmonë më thërrisnin reaksionare, kjo fjalë më është ngulitur në kokë. Ne fëmijët e të persekutuarve kërkojme drejtësi morale, që shpirti i atyre që ikën nga kjo jetë me kaq dhimbje, të qetësohet, të prehet në paqe. E kemi për detyrë t’i tregojmë më të rinjve se çfarë i bëri terrori diktatorial, çfarë i bëri intelegjencës shqiptare diktatura terroriste bolshevike”.
Marrëdhënia e grave me shkencën është karakterizuar gjithmonë nga një rrugë e përpjetë qoftë në sferën kulturore, qoftë në atë profesionale. Për të zënë një vend, qoftë edhe minimal, këtyre grave u është dashur të thyejnë barriera të shumta, që u kanë kushtuar sakrifica të mëdha dhe një vendosmëri këmbëngulëse të jashtëzakonshme. Rrallë herë kujtohen sforcimet dhe vështirësitë, që në mënyrë të pashmangshme kanë shoqëruar përparimet e arritura dhe kompetencat shkencore të pashoqe të këtyre “mendjeve të bukura”.
Megjithatë kontributi i tyre për shkencën, dhe si rrjedhojë për të gjithë njerëzimin, është tepër i madh.Edhe pse u është dashur të luftojnë kundër paragjykimeve dhe mentaliteteve kryesisht mashkullore, ato kanë arritur të cajnë udhën mes kolegëve meshkuj dhe të fitojnë respektine tyre.
Emrat e shkencëtareve të shquara si Montalcini, Agnesi, Montessori,Hack, Curie, Meitner, e shumë të tjera, janë të njohur për memorien kolektive, por janë të shumta gratë e tjera të apasionuara pas shkencës, një fushë e konsideruar si tipike mashkullore, që kanë kontribuar për të përparuar njerëzimin edhe pse fatkeqësisht të neglizhuara nga historia dhe vepra e të cilave ka kaluar pa u vënë re.
Po ta mendojmë, janë të pakët ata që dinë se zbulimi që ka revolucionuar gjenetikën njerëzore dhe studimet mbi të, dmth zbulimi i spirales së dyfishtë të ADN-së, është meritë e një gruaje, Rosalind Franklin, por fatkeqësisht asaj nuk ju njoh kurrë merita, që i kaloi gabimisht dy shkencëtarëve Watson dhe Crick, të cilëve “iu dhurua” cmimi nobel për një zbulim të tillë.
Një fat i ngjashëm do i përkiste edhe një shkencëtareje shqiptare, të parës, Sabiha Kasimati.
Janë të pakët shqiptarët që e njohin emrin e saj. Shumëkush mund të kujtohet për përfundimin e trishtë që ajo pati, por pothuajse askush për veprën dhe punën e saj si shkencëtare ose më mirë si gruaja e parë shkencëtare shqiptare.
Historia e kësaj gruaje është shumë interesante nga shumë pikëpamje dhe mund ta quajmë pa asnjë ngurrim si “Një intelektuale perëndimore”, gjë jo shumë e zakonte për Shqipërinë e fillim shekullit të njëzetë. Natyrisht do ishte mirë që historia të mos lexohej në celës politik, pasi është absolutisht dytësore ndaj figurës së kësaj gruaje.
Nën peshën e traditës shumë shekullore dhe nën ndikimin e botës orientale, përfaqësuar asokohe nga perandoria osmane, shoqëria shqiptare ishte shumë pak e hapur ndaj grave, dhe aq më pak e favorshme ndaj rolit të tyre aktiv në shoqëri. Sipas mentalitetit tipik, vajzat martoheshin që në moshë të re dhe i perkushtonin jetën rritjes dhe edukimit të fëmijëve, si dhe kujdesit të shtëpisë.
Dhe është pikërisht ky ambjent i mbyllur që e bën akoma më tërheqëse figurën e Sabiha Kasimatit, si grua mbi të gjitha dhe pastaj si shkencëtare, e destinuar të sfidonte shoqërinë shqiptare dhe paragjykimet që e karakterizonin.
Kush ishte atëhere Sabiha Kasimati?
Sabiha Kasimati lindi në Edirne më 1912, ishte e bija e një mjeku, me origjinë nga Libohova, që ushtronte zanatin e tij si mjek në Turqi. Edhe pse larg nga atdheu, familja Kasimati i rriti fëmijët me frymën e patriotizmit dhe dashurinë për kulturën, si shqiptare ashtu edhe europiane në përgjithësi. Kur familja u kthye në Shqipëri, ajo u vendos tek i vëllai në qytetin e Korcës, i njohur edhe sot për kulturën me frymëzim francez.Një fakt shumë i rëndësishëm, që do të shënonte jetën e saj, ishte se ajo qe vajza e parë që ndoqi Liceun Francez të Korcës, duke shërbyer si shembull për shumë të tjera në vijim.Ky lice ishte shumë i vlerësuar në të gjithë Shqipërinë e asaj kohe dhe ndiqej nga fëmijët e eksponenteve kryesorë të vendit. Pra që në moshë shumë të re, fati i saj e bëri që të dallohej dhe të ishte e vetme.
Qe shoqe klase me Enver Hoxhën, diktatorin e ardhshëm, por një njohje e atillë do t’i kushtonte shtrenjtë, shumë shtrenjtë!
Edhe sot qytetarët e Korcës e kujtojnë me nostalgji si “ çupën e parë të liceut”, e bukur dhe e hedhur, spontane, rrezatuese, inteligjente dhe me një karakter pothuajse burrëror saqë shoqërohej me miqtë e liceut në mënyrë shumë spontane.
Nuk vonoi të dallohej për inteligjencën dhe zellin në studime, tashmë zotëronte shumë mirë disa gjuhë të huaja perëndimore, madje arriti të tërhiqte vëmendjen e profesorëve francez të liceut me theksin e saj perfekt në frengjisht.
Pasi mbaroi liceun, punoi për pak kohe si mësuese në lendët edukatë morale dhe frengjisht në Institutin femëror të Korcës dhe më pas dha biologji në shkollën shqiptaro-amerikane në Kavajë.
Në 1936 realizoi ëndrrën e madhe për të vijuar studimet universitare, dhe arriti të fitojë një bursë studimi nga shteti.Universiteti ishte një privilegj i pak fatlumëve. U regjistrua në Fakultetin e Shkencave biologjike në Torino, ku përvecse u diplomua me maksimumin 30/30 cum laude ( tridhjetë mbi tridhjetë me lavdërim), arriti të mbrojë edhe doktoraturën në 1941.
Edhe në Torino shfaqi inteligjencën e saj, saqë iu ofrua mundësia për të punuar si asistente në katedrën e ihtiologjisë në universitetin e Torinos. Me deshirë për t’u kthyer në atdhe dhe për të vënë në shërbim të tij dijen e saj, refuzoi ofertën dhe u kthye.
Pas kthimit në Tiranë, punoi në Insitutin e Shkencave, që ishte bërthama e parë e studimeve shkencore në vend, nën drejtimin e prof. Selahudin Toto, intelektual i njohur. Këtu realizoi një kërkim shumë të rëndësishëm në fushën e ihtiologjisë ( disiplina që merret me studimin e peshqve) dhe për më tepër qe edhe ihtiologja e parë shqiptare, në një periudhë kur ende nuk egzistonte një përmbledhje e faunës dhe florës egzistuese në vend.
Në dhjetë vite të gjata kërkimi dhe pune plot entuziazëm dhe angazhim, Sabihaja eksploroi dhe studioi gjithë faunën ihtiologjike fluviale dhe detare në ujërat e Shqipërisë, e bindur se studimet mbi peshqit do të kishin një rëndësi të madhe dhe një vlerë ekonomike të cmuar për vendin, që është vecanërisht i pasur. Bëri klasifikimin në bazë të taksonomisë, në klasa, lloje dhe nënlloje, duke përcaktuar zonat ku përhapeshin llojet kryesore të peshqeve me vlerë ekonomike dhe studime të shumta rreth riprodhimit dhe cikleve të tyre biologjike.
Pas një pune të stërmadhe në përmbushjen e mijëra skedave, koleksione të ekspozitave të mbedhura në dhjetra ekspedita, nga liqeni i Butrintit deri në liqenjtë e Lurës, nga liqeni i Prespës deri në detin Jon dhe Adriatik, si dhe në lumenjtë më të rëndësishëm, duke regjistruar dhe përpunuar ndërkohë mijëra referenca bibliografike dhe fotografike, që do të kishin qenë një ndihmë e madhe jo vetëm për Shqipërinë por edhe për të gjitha vendet ballkanike kufitare.
Sabihaja ishte gati të publikonte veprën e saj voluminoze “Peshqit e Shqipërisë”, por ja që fati i saj ndërthuret me atë të Rosalind Franlin, sepse vepra e saj nuk u publikua kurrë në emrin e autores së vërtetë, Sabiha Kasimati, por në emrin e një shkencëtari rus Anatoli Poliakov, dhe të dy studiuesve fillestarë Ndoc Filipi e Ndoc Rakaj.
Sabiha Kasimati, krenare për idealet e saj iluministe, zgjodhi të ndiqte një shembull perëndimor edhe në jetën e saj. Ajo nuk u martua kurrë dhe jetonte vetëm në një apartament në Tiranë, pasi kishte nevojë për hapësirat e saj.Në fakt ajo kishte shpesh vajtje-ardhje me shumë nga miqtë dhe mikeshat e saj intelektuale të kohës, që përbënte një mënyrë diskutimi dhe ballafaqimi mes personazhëve kryesorë të vendit. Sigurisht nuk ishin të zakonta gratë shqiptare që jetonin të vetme (dhe nuk janë as sot), pa rënë në sy në një vend me mentalitet të mbyllur dhe të prapambetur. Pra bëhej përsëri fjalë për një sfidë ndaj zakoneve dhe traditave të shoqërisë se atëhershme.
Ndërkohë në Shqipëri po instalohej diktatura komuniste e Enver Hoxhës, ish shoku i klasës, i cili siç dihet tashmë, eliminoi çdo zë kundërshtues në vend, duke eliminuar fizikisht cilindo të guxonte të vihej kundër regjimit të tij tashmë totalitar de facto. Pjesa më e madhe e intelektualëve që kishin studjuar në perëndim, u dënua me vdekje, por ajo që shqetësoi së tepërmi biologen qe dënimi me vdekje i profesorit të saj Salahudin Toto dhe internimi i shoqes së saj Musine Kokalari, shkrimtarja e parë shqiptare.
E njohur nga të gjithë për karakterin e saj të drejpërdrejtë dhe guximtar, ajo i kërkoi një takim Enverit, ku pasi e qortoi si përgjegjësin kryesor për vrasjet e intelektualëve, miqtë e tyre, duhet ti ketë thënë: “ Ti po vret të gjithë intelektualët! Me çfarë ke ndërmend ta ndërtosh Shqipërinë me këpucarët dhe teneqexhinjtë?!”
Në vazhdim, duke mos përfillur rrezikun e sigurtë që i vërtitej tashmë, ajo vendosi të shkonte të takonte miqtë e saj të internuar në kampin e internimit në Jubë.
Disaprovimi i saj i qartë dhe disidenca, që nuk u mundua kurrë ta fshihte, ndaj regjimit të Hoxhës firmosën edhe eliminimin e saj të afërt.
Ishte viti 1951 kur një bombë ose më mirë pak dinamit shpërtheu në oborrin e ambasadës ruse në Tiranë, por nuk shkaktoi asnjë dëm, përvec thyerjes së disa xhamave. Regjimi, në bazë të planeve dhe listave të parapërgatitura më parë, urdhëroi arrestimin e rreth njëqind qytetarëve, të akuzuar për bashkëpunim në plasjen e bombës, prej të cilëve rreth njëzet duheshin pushkatuar që të shërbenin si shembull për këdo të guxonte akte të tilla revolucionare.
Në të vërtetë bëhej fjalë për një justifikim bindës për të eliminuar ata që mendohej të ishin të rrezikshëm për regjimin. Dhe ja që përfshihet edhe biologia Sabiha Kasimati, pranë emrit të saj qe vënë një kryq i kuq që nënkuptonte pushkatim, me akuzën se kishte marrë pjesë në akte terroriste dhe se ishte në shërbim të agjentaturave të huaja.
Ajo mohoi të gjitha akuzat që iu bënë gjatë hetuesisë, duke u përgjigjur: “ Jam kundër pushtetit popullor sepse nuk pajtohet me ideologjinë time. Nuk kam menduar asnjëherë se me anë të akteve revolucionare të mund të arrihej në socializëm. Unë kam studjuar biologji dhe si rrjedhim jam evolucioniste. Evolucioni është në naturën e gjërave. Dhuna nuk çon në socializëm dhe aq më pak në demokraci, por vetëm dhe direkt në shkatërrim!”
E veçanta e këtij rasti qëndron në faktin se 23 intelektualë u pushkatuan pa një proces të rregullt, i cili u mbajt në mungesë, dmth. pasi ishin eliminuar tashmë 23 persona.
Në natën e 26 shkurtit 1951, të lidhur me tela me gjemba, ata u pushkatuan një nga një diku pranë urës së Beshirit dhe trupat e tyre u hodhën të gjithë në një gropë të madhe të hapur disa ditë më parë. Sabiha Kasimati qe e vetmja grua e pushkatuar mes 22 burrave, dhe duke qenë pushkatuar e fundit, atë nuk e kapi plumbi direkt, por u mbyt me dhunë krah ulërimave të saj që tmerruan të gjithë banorët e zonave përreth, deri sa dha frymën e fundit.
Fundi i trishtuar i një gruaje që i kushtoi jetën dijes dhe shkencës, por tashmë është e braktisur në harresë…
Marie Tuçi, mësuesja 22-vjeçare që vdiq nga torturat e tmerrshme në kohën e sistemit komunist në Shqipëri, duke u bërë kështu e vetmja grua që renditet në mesin e 40-të martirëve të parë të kishës katolike shqiptare, shkruan KultPlus.
Atë e mbyllën në një thes së bashku me një mace të tërbuar dhe e goditën atë me mjete të forta. Kur e nxorën nga thesi, Maria ishte transformuar sa nuk njihej. U dërgua në spitalin e të burgosurve në gjendje të mjerueshme, ku nga plagët e marra nuk njihej. Nga spitali i burgut u dërgua në spitalin civil dhe ditët e fundit që kaloi në spital vizitohej nga të afërmit e paktë, mes të cilave dhe shoqja e kushërira e saj Davida, që punonte si infermiere. Në fillim ajo nuk e kishte njohur. Asaj Maria i ishte shprehur se shefi i sigurimit e kishte çuar deri në fund fjalën e tij, kur i kishte thënë se “do të të katandis aq sa të mos njihesh”.
Maria Tuçi vdiq në spitalin e Shkodres, më 20 shtator të vitit 1950./ KultPlus.com
Sikur edhe njiherë të kisha mujt me jetue jeten teme, unë do t’isha përpjekë që në jetën e re me ba ma shumë gabime. nuk kisha dashë me qenë aq i përsosun, kisha dashë me qenë ma i qetë.
Kisha dashë me qenë edhe ma i çmendun se ç’isha, shumë ma pak gjâna i kisha marrë kaq seriozisht. Nuk do t’kisha rrnue kaq shnetshëm.
Do t’kisha rreziku ma shumë, do t’kisha udhëtu ma shumë, ma shumë perëndime dielli kisha me vështrue, ma shumë do t’isha ngjitur maleve, ma shumë do t’kisha notu lumenjve.
Kam qenë njâni prej atyne njerëzve t’mençun, që çdo minutë të jetës e ka kalue frytshëm; vërtet unë kam pasë edhe çaste të gëzimit, por, sikur t’kisha mujt me u kthye prapa edhe njiherë, do t’kisha ba përpjekje me shijue vetëm çaste t’mira.
Nëse ti ende nuk e din, vetëm prej tyne përbahet jeta; vetëm prej çasteve, mos e harro të tashmen!
Sikur edhe njiherë të kisha mujtë me jetue jetën teme, prej fillimit të pranverës deri në fund të vjeshtës kisha me ec kambzbathun. Po ashtu kisha me lozun ma shumë me fëmijë, sikur jetën ta kisha para vetes. Por, shikoni… i kam 85 vjet, jam plak dhe e di se së shpejti kam me vdekë./ KultPlus.com
Kujtesa e individit përgjatë fëmijërisë i ngjan një tabullarase, e që individi e gdhend çdo detaj në të. Që nga ajo kohë e deri tash në stadet akademike, pjesëtari i komunitetit egjiptian Valmir Rama është përballur me paragjykime prej më të ndryshmeve. Mirëpo, ai ka vendosur të dal nga kornizat që shoqëria tenton t’ua përcaktoj komuniteteve, dhe të jetë një student i dalluar, aktivist i shquar dhe një model përbrenda shoqërisë kosovare, shkruan KultPlus.
Ishte klasa e 4-të atëherë kur nuk do të vlerësohej pafajësia fëmijërore karshi orekseve diskriminuese të të tjerëve. Valmiri ani pse ishte një nxënës shembull në shkollën fillore në Mal të Zi, sërish u paragjykua për shkak të etnisë së tij.
“Kishte ardhur një mësuese për ta zëvendësuar mësuesen e historisë. Kur u prezantova dhe i tregova që i përkas komunitetit egjiptian, ajo pa shikuar fare në ditar më tha “nëse na këndon do ta mbylli notën kaluese dhe ty nuk do të pyesim fare”, fillon rrëfimin e tij Valmiri.
Mirëpo, urtësia e tij kishte bërë që e gjithë rrjedha paragjykuese të përfundoj me një kërkim falje.
“Në ato momente jam ndjerë shumë keq dhe i kam thënë ‘Mësuese unë nuk kam nevojë për notë kaluese, përkundrazi çdo notë unë e kam me meritë. Pastaj kur e hapi ditarin, i pa notat e mia, më kërkoi falje”, shpjegon Valmir Rama.
Ai beson se të njëjtën përvojë e ka çdo pjesëtar komuniteti në Ballkan dhe jo vetëm në Mal të Zi.
“As një shtet nuk dallon nga tjetri për nga diskriminimi ndaj komuniteteve romë, ashkali dhe egjiptian. Në të gjitha vendet perceptohemi si njerëz të cilët dinë veç të këndojmë, si të paarsimuar, njerëz të pa pastër, që punojmë veç punë të renda dhe të pista”, vlerëson Rama.
Problemin e këtyre perceptimeve ai e ndërlidh me diskursin, që iu qaset komuniteteve.
“Më së shumti ndikon edukimi i fëmijëve me frymën diskriminuese. “Mos u bë si maxhup”, “këtë e bëjnë veç maxhupët”, “je zhyt si maxhup” dhe shumë e shumë definicione tjera më të cilat i qortojnë fëmijët e tyre dhe pastaj në kokën e fëmijëve krijohet njëfarë ‘gogoli’ që ‘maxhupët’ janë të pa pastër, të pa aftë, të gjymtë dhe shumëçka tjetër”, shprehet i riu nga Istogu.
Por, ai prapë është i bindur që nëse punohet, pikërisht aty ku edhe ai vet filloi të diskriminohej, në shkollë fillore, paragjykimet do të jenë më të vogla. Si individ, ai e ka arritur këtë, jo nëpërmjet ‘këndimit’ ashtu siç mësuesja e tij i pati kërkuar, por nëpërmjet ngritjes së zërit duke qenë një storie suksesi.
Djaloshi i cili refuzoi të këndoj dhe këmbënguli që të mësoj, sot është student në dy drejtime paralelisht. Dyert e Fakultetit të Filozofikut, përkatësisht degës së Sociologjisë dhe të Shkencave Islame në Universitetin e Prishtinës u hapën për të, për të lënë gjurmë të tij aty. Mirëpo, ai nuk mbeti vetëm student por morri edhe role drejtuese në kuadër të studimeve. Valmirin e përzgjodhën si kryetar të Departamentit në Sociologji dhe si nënkryetar në Filozofik për organizatën studentore “Paqja Studentore”.
“Unë nuk kam dashur që të jem kryetar i Departamentit, por me propozimin dhe votimin e të tjerëve për ta pranuar këtë post, unë e kam mirëpritur. Jam befasuar jashtëzakonisht shumë, dhe të gjithë si nga profesorët ashtu edhe nga studentët më kanë uruar dhe e kanë pritur shumë mirë këtë emërim”, tregon me modesti Rama.
Tutje, ai thekson se i ka kushtuar kujdes çdo veprimi të tij sepse e ka ditur që kjo ndikon drejtpërdrejtë në formësimin e përshtypjeve për etninë të cilës i përket. Ndërkaq, periudha akademike i ka sjell edhe përvoja të mira edhe të këqija.
“Në departamentin e sociologjisë jam pritur shumë mirë dhe kam pasur përkrahjen e tyre maksimale, kjo dëshmohet me përkrahjen si kryetar i departamentit për 3 vite radhazi. Por, ka pasur edhe profesorë e studentë që e kanë përdorur termin ‘maxhup’ por pasi reagoja, ata më kërkonin falje”, sqaron Valmir Rama.
Pikërisht kompleksiteti i shoqërisë dhe paragjykimet e diskriminimet ndaj komuniteteve të ndryshme ishte njëra nga arsyet që Valmirin e shtynë ta regjistroj sociologjinë.
“Si pjesëtar i komunitetit kam dashur që sa më shumë të ngritem dhe në këtë formë t’i mbroj interesat tona. Për këtë tregojnë edhe hulumtimet e mia gjatë studimeve, të cilat kanë pasur çdo herë synim të drejtat dhe jetën e komuniteteve”, thotë Rama.
Tutje ai përmend se të drejtat e komuniteteve sipas Kushtetuës së Kosovës, kultura dhe tradita e komunitetit egjiptian, ligjet për punësimin e komuniteteve, martesat e hershme, përfaqësimi politik i komuniteteve romë, ashkali dhe egjiptian kanë qenë disa nga temat në të cilat ai i shtriu hulumtimet e tij.
Përtej studimeve, ai e ka përdorur edhe pjesëmarrjen në shoqërinë civile si një mjet për ndërrim të mendësisë. Si banor i Istogut, ai fillimisht është marrë me organizata lokale, madje edhe duke pasur role drejtuese në to siç është rasti në organizatën “Creative Youth Group” në të cilën është edhe përgjegjës për komunitete.
“Në vitin 2014 kam filluar si vullnetar në organizata lokale. Pastaj kemi krijuar një grup për avokim me të rinjtë e Istogut, ku vazhdimisht kam pasur komunikim me njerëz dhe aty e kam vërejtur se duhet të angazhohem më shumë për ta përmirësuar gjuhën shqipe dhe të filloj me studime”, sqaron Rama.
Përqeshjet në rastin e gabimeve në shqiptim, Valmirin nuk e thyen, përkundrazi e forcuan në arritjen e qëllimeve të tij. Mirëpo, nuk janë të pakta rastet kur pjesëtarët e këtyre komuniteteve nuk mund t’i realizojnë ambiciet e tyre për shkak të kushteve financiare.
“Shumë djem dhe vajza të zotë dhe me potencial jashtëzakonisht të madh, për shkak të gjendjes ekonomike nuk kanë pasur mundësi qe të vazhdojnë shkollimin e tyre më lartë. Kësisoj fillojnë të punojnë për mbijetesë. Por ajo që unë e kam vërejtur është se gjendja e tyre mund të përmirësohet vetëm nëpërmjet presionit ndaj institucioneve të shtetit dhe politikave të tyre. Puna me komunitetet nuk mund të jetë frytdhënëse kur defekti qëndron në krye të shtetit, e ai është ligji jo funksional”, shprehet Rama.
Edhe Valmiri si student i sociologjisë pajtohet se ndërrimi i shoqërisë kërkon një sërë procedurash, të cilat janë afatgjata. Një ndër to sipas tij është që ligjet të cilat janë të shkruara, të fillojnë të praktikohen.
“Gjendja e komuniteteve do të përmirësohej jashtëzakonisht shumë nëse do të plotësoheshin vendet e garantuara për ta në sektorin publik. 10% e të punësuarve në nivelin lokal dhe atë qendror të jenë nga komunitetet. Por, për fat të keq ky ligj nuk respektohet as për 2%”, vlerëson Rama.
E rëndësishme mbetet përfshirja dhe krijimi i empatisë me komunitetet, pa i paragjykuar ata.
“Diskriminimi si dukuri nuk mund të eliminohet plotësisht, por ulje të kësaj dukurie mund të kemi përmes informimit të nxënësve në shkollave fillore, futjes së artikujve për komunitete në Edukatën Qytetare në lidhje me kulturën dhe traditat tona, duke i punësuar pjesëtarët nëpër shkolla, duke i vendosur të ulen fëmijët e komuniteteve me bashkëmoshatarë dhe jo në fund të klasës”, sqaron Valmiri.
Ai beson se nuk mund të ketë përfshirje të komuniteteve duke i inkuadruar ata pa pjesën tjetër të shoqërisë. Valmir Rama është njëri nga pjesëtarët e komunitetit egjiptian i cili nuk dëgjoi zërat kumbues të të tjerëve, por melodinë e ëndrrave të tij.
(Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mbështetja e mediave dhe gazetarisë për të drejtat e njeriut në Kosovë”, përkrahur nga zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë dhe realizuar nga Kosovo 2.0, CEL dhe QKSGJ. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e KultPlus/YIHR KS dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i BE ose K2.0, CEL apo QKSGJ)/ KultPlus.com
Aktorja 24-vjeçare, Anya Taylor-Joy, është e mahnitur me vetbesimin dhe ambiciet që i kishte qysh në moshë të re.
Së fundmi ajo ka treguar se qysh në moshën pesë vjeçare i kishte lindur dëshira për aktrimin.
“Ekziston një video e imja kur isha vetëm pesë vjeçare, dhe ku jam e veshur si vallëtare e flamengos. Nëna ime më pyet se çfarë dua të bëhem kur të rritem dhe unë i përgjigjem, ‘do të bëhem aktore’. Nëna tutje më thotë nëse do të shkoj në shkollë dhe në universitet, ndërsa unë i them, ‘jo, unë thjeshtë do të jem në vendin e duhur dhe në kohën e duhur. Unë do bëhem patjetër një aktore’. Nuk e di prej nga më vinte gjithë ky vetbesim, por jam falënderuese që gjithçka shkoi mirë për mua, sepse në të kundërtën do të ndihesha e turpëruar me veten”, citohet të ketë thënë aktorja për revistën “HELLO!”.
Pavarësisht se ka pasur role në disa projekte të mëdha kinematografike dhe televizive, Anya Taylor-Joy, thotë se po provon të mos mendojë shumë për suksesin e saj, ngase në të kundërtën e kaplon frika.
“Nuk mendoj shumë për këtë gjë sepse mund të përfshihem nga emocionet dhe frika. Gjithmonë e kam ditur se dëshiroj të aktroj, dhe pastaj krejt papritur fillova të angazhohem nga filmi në film. Krejt çka di është se, momentalisht gjërat po ecin shumë mirë për mua”.
Tutje, ylli i filmit “Emma” ka thënë se do të dëshironte ta krijojë një karrierë sikur ajo e aktores Tilda Swinton, pasi e admiron kreativitetin dhe suksesin e saj.
Roli i fundit i Anya Taylor-Joy është ai në serinë shumë të pëlqyer dhe të vlerësuar nga kritka, “The Queen’s Gambit”, ku aktoja e portretizon një lojtare profesionale të shahut, Beth Harmon, e cila mundohet të bëhet lojtarja më e mirë shahut në botë. Por në të njëjtën kohë, ajo përballet me probleme emocionale dhe varësinë nga droga dhe alkooli.
“The Queen’s Gambit” është realizuar dhe transmetohet në platformën Netflix, ku edhe ka thyer rekord të shikueshmërisë.https://www.youtube.com/embed/CDrieqwSdgI.
Bëheshin shumë javë që ti po mendoje gjatë dhe shumë rreth disa shkronjave dhe numrave të skalitur në një gur varri në Kodrën e Varrezave pak sipër katundit Bogë që i kishe parë dhe shikuar sa herë kishe kaluar i heshtur andej. Dhe, në një ditë vere, ti shkove sërish te varri dhe u solle vërdallë tij disa herë.
“Do ta zgjidh këtë dilemë”, i the vetes.
Frynte një erë e madhe dhe ajo e shtrinte pothuajse krejtësisht për toke barin e rritur. Ti e prisje momentin për ta zënë te rrënja gurin e gjatë dhe shpatuk që zbulohej nga fijet e barit që të bëje sa më shumë foto të gurit të varrit. Nuk dëshiroje të shkulje barin rrëzë gurit sepse të dukej se ashtu do të shkulje eshtrat e të varrosurit pranë gurit. Ishte vetëm një gur dhe askund nuk vërehej ngritje dheu afër. Varri ishte rrafshuar me tokë, sikur të mos kishte qenë kurrë.
“E po janë bërë shumë vite që nga varrimi i tij nga ajo kohë”, the më vete duke e zënë me fotoaparat tërë gjerësinë dhe lartësinë e gurit të varrit.
Pastaj u ndale të shikoje fotot dhe t’i analizoje e krahasoje ato me skalitjet e shkronjave dhe të numrave në gurin e ngulur në tokë me barin e gjatë përreth tij,
“Halil Alia Dembogaj”, lexove një për një shkronjat.
“1839-1898”, i bëre bashkë numrat.
Dhe iu qase sërish gurit. Një gur shpatuk, pothuaj i rrumbullaktë sado që mjaft I lartë, rrëzë rrugës me baltë të rrethuar me drunj, paksa i larguar nga varret tjera me gurë të vegjël e të bardhë … E fërkove me duar, pothuaj e ledhatove gurin duke bërë edhe ca foto të tij nga lartë-poshtë.
“…Gjyshin ma kanë vrarë ata, serbët. Ishte afër t’i bënte gjashtëdhjetë vjet. Ata, serbë, nuk e lanë t’i bënte. Gjyshi ishte duke i ruajtur delet, i ka pasur mbi 500 dele, bardhoka, syka, gala… secila më e mirë se tjetra, kur ia behen ata…”.
Ata, babai kështu i quante serbët.
Ti u ndale ta shikoje babanë që fshiu fshehtas sytë për të vazhduar rrëfimin me zërin e dridhur:
“…Vetëm gjyshi kishte mbetur në shtëpi. Në të vërtetë vetëm gjyshi kishte mbetur te vatha sepse shtëpinë dhe çdo gjë tjetër e kishin djegur ata, serbët. Kur e kishin vrarë gjyshin ata, serbët, delet kishin blegëruar të shqetësuara dhe e kishin rrethuar të rrëzuarin dhe kishin filluar ta lëpinin. Ata, serbët, pastaj kishin shtënë edhe në dele sipër gjyshit dhe tri-katër dele kishin rënë mbi trupin e tij. Pastaj ata, serbët. e kishin rrotulluar me këmbë dhe e kishin vërtitur trupin e gjyshit dhe trupat e deleve të vrara kodrinës teposhtë. Trupat ishin ndalur te rrënjët e një panje… Pastaj delet tjera i kishin vënë përpara dhe duke ikur e kishin lënë katundin pasi ua kishin futur flakën të gjitha shtëpive.., Nuk dihet kush, kur dhe si e ka varrosur gjyshin tim. Katundi kishte mbetur pa burra. Thuhet se në atë kohë kam lindur unë, një vit pas vrasjes së gjyshit, apo në vitin që u vra gjyshi. Në vitin 1898”…
-Halil, thirri pastaj babai.
Vëllai i madh u ngrit në këmbë.
-Ti e ke emrin e gjyshit tim, foli babai.
-E di, bëri Halili me kokë.
-Ma sill lahutën!, t’u drejtua pastaj ty.
Ti mezi e hoqe lahutën nga gozhda.
Babai dhe vëllai qeshën: Edhe pak e u rrite, të thanë,
Pastaj babai nisi këngën për Mujin e Halilin.
Ti dëgjoje, Halili i ndihmonte herë pas here me zë.
-Ke zë të mirë, i tha babai dhe Halili të shikoi…
…Në majin e vitit 1999, ti ishte në Tiranë. Refugjat. I dëbuar. I ndjekur. I ikur. Nuk dije si ta quaje veten. Në një natë, duke kërkuar që ta gjeje me tamam se çfarë dhe cili ishe nga ata katër emra, nuk të merrte dot gjumi. Në mesnatë ose dhe më vonë cingëroi telefoni.
-Jam unë, tha zëri përtej aparatit.
-Të njoha, i the. Hë, di gjë për Kosovën, për Pejën, Llabjanin e saj?, e pyete pas pak.
Zëri heshti.
-Folë, di gjë, e lute me përgjërim ti.
-Halilin e kanë vrarë serbët, dhe zëri larg nisi dënesat.
Ti e mbylle me dorë kufjen të mos dëgjoje vajin tutje aparatit. Pastaj e vare kufjen dhe dole në oborr. Shikove qiellin dhe yjet në të. Dhe ia plase vajit.
“Ata. Serbët. Ata. Prapë serbët.Prapë ata. Njëjtë. Pas 101 vjetësh. Vrasje e re e një Halili tjetër. Afër shtëpisë së tij”.
…Pas vrasjes, ata, serbët, ia vunë flakën shtëpisë së Halilit. U dogj çdo gjë, edhe lahuta, edhe fotot e babait. Tri plaka që nga rruga shikonin flakët me shami të hequra nga koka duke mallkuar ata, serbët, u urdhëruan nga ata, nga serbët, të bënin varrimin e Halilit në livadh, sipër shtëpisë së djegur në Llabjan, jo në varrezat e katundit…
Varrimi i dytë i Halilit u bë në gushtin e vitit 1999. Tre muaj pas vrasjes së tij, më 2 maj 1999 dhe dy muaj pas dëbimit, ikjes dhe zbimit të atyre, serbëve.
Ti kishe ardhur nga mërgimi, Alzasi.
Te varri u sollën tri kurora për Halilin: Dy paksa të vjetra dhe paksa të grisura që ishin marrë nga vendi i vrasjes dhe nga varri i parë i Halilit. Kurora e re ishte për varrin e dytë.
-Halili ka qenë i madh, s’e ka zënë vetëm një varr, ngushëlloi dikush.
Nuk pati fjalime atdhetare.
Edhe ti heshte.
Madje nuk i falënderove as pjesëmarrësit e varrimit. Lëshove tre- katër lot në arkivolin që e fshive më pas, hodhe një grusht dhe mbi varr dhe bëre shumë fotografi të dërrasës si piramidë që mbante shënimet për vitin e lindjes dhe të rënies së Halilit mbi varrin me dhe të freskët:
“Halil Ali Kelmendi.”
“1941-1999.”
Bënte vapë dhe bëheshin varre të reja për të vrarët tjerë.
Ti ike duke shikuar përtej bjeshkëve të murrme dhe te varri i sapombuluar.
Dy Halilat rrinin nën dhe, 40 kilometra larg njëri- tjetrit. Dhe ti aty për aty mendove se të vdekurit flasin me njëri –tjetrin. Sidomos Halilat e babait tënd dhe Halilat e tu.
Qajte edhe njëherë dhe pastaj fotot e varreve të dy Halilave i fute në çantë dhe fole më vete: Fatet e dhe emrat e njerëzve përsëritën. Sikur ditët e javës dhe sikur muajt e vitit.
“Sidomos fatet tragjike”, bëre më vete duke i futur fotot e varreve të Halilave në çantë.
“Dy Halilat e mi”, bërtite me tërë zërin.
Të gjithë të shikuan me habi dhe me frikë. T’u duk se thanë: “Qenka çmendur”.
Ti u përgjigje: Të çmend, si nuk të çmend lufta. Sidomos kjo luftë që ka zgjatur 101 vjet, edhe më shumë, madje. Dhe nuk dihet se a do të përfundojë.
Me kokën nga varri i ri, pa shikuar askend, more rrugën për në Prishtinë.
Në Ulpianë, në banesën tënde, sërish u ndeshe me gjurmët e atyre, të serbëve: Aty, ata, serbët, kishin grisur shumë libra, i kishin lënë pa kopertina nëpër dysheme dhe kishin marrë çdo gjë tënden. Edhe kompjuterin ku e kishte pasur të skicuar pemën e familjes tënde me dy Halilat dhe shumë të tjerë të vrarë nga ata, nga serbët…
Nga përmbledhja me tregime “Dritat e Luftës” që së shpejti del nga shtypi./ KultPlus.com
Nisi rrugëtimin drejt Shteteve të Bashkuara të Amerikës me programin “Work and travel” (Puno dhe udhëto) në “Discover America” (Zbulo Amerikën), por synimet e Vlora Buzukut nuk përfunduan aty, ajo duke iu referuar edhe suksesit si studente në Kosovë, në drejtimin e psikologjisë, të njëjtën dëshirë që të perfeksionohej edhe më në SHBA, ajo arriti të regjistrohej në Universitetin “Walsh University” që ndodhet në Ohajo të Amerikës, me destinacionin për të marrë titullin “Bachelor of Science in Nursing”.
Vlora Buzuku ka njoftuar për KultPlus se për shkak të rezultateve të larta gjatë selektimit të studentëve për pranim, drejtuesit e Universitetit Amerikan ia ofruan një bursë prej 10 mijë dollarësh për çdo vit deri në përfundim të fakultetit.
Universiteti i Walsh-it është ndër universitetet më të mira në Ohajo të SHBA-së dhe shumica e studentëve që kanë përfunduar studimet në të, janë punësuar në “Clevend Clinic”, me nam amerikan e botëror. E veçanta e lidhjes së këtij rrëfimi të suksesit të Buzukut është edhe një ngjarje e rëndësishme që kishte ndodhur në këtë universitet: Nëna Terezë e kishte vizituar kampusin e Walsh-it në vitin 1982. Vizita të njohura dhe dekorata nderi përveç Shën Terezës shqiptare nga ky universitet, ishte edhe ajo e Willy Brandt-it.
Vlora pas përfundimit të studimeve themelore universitare, synon të vazhdojë në atë master, për t’u punësuar në “Cleveland Clinic”. Klinika Cleveland renditet vazhdimisht si një nga spitalet më të mira në Shtetet e Bashkuara, ku para dy vjetësh, u rangua edhe ndër spitalet më të ranguara për cilësi në SHBA.
Por së fundi ajo i vuri vetës edhe një mision, që flamurin e Kosovës dhe atë të Shqipërisë ta vendosë përkrahë shumë flamujve që janë brenda këtij kampusi. Andaj, ajo këtë kërkesë ia ka bërë presidentit të këtij Universiteti, kërkesë kjo që është aprovuar, ku tashmë flamujt e Kosovës dhe të Shqipërisë janë vendosur brenda këtij kampusi./ KultPlus.com
