Në datat 28 dhe 29 nëntor vendi ynë feston dy ngjarje historike, 112-vjetorin e shpalljes së Pavarësisë dhe 80-vjetorin e Çlirimit.
Kryeministri Edi Rama, përmes një postimi në rrjetet sociale nënvizon se e nga data 21-30 nëntor do të zhvillohen një seri aktivitetesh kushtuar Javës Kulturore Kombëtare, Shqipëri – Kosovë.
“Java Kulturore Kombëtare, Shqipëri – Kosovë. Festojmë dy ngjarje historike; 112-vjetorin e shpalljes së Pavarësisë dhe 80-vjetorin e Çlirimit”, – shkruan Kryeministri Edi Rama.
Javët Kulturore Ndërkombëtare, pjesë e së cilës ishin 20 shtete të ndryshme do të përmbyllen me Kosovën që sëbashku me vendin tonë, nga data 21 deri më 30 nëntor do të organizojnë një mori eventesh artistike në Tiranë, Durrës dhe Shkodër.
Aktivitetet nisin me një workshop edukues për fëmijë te Galeria Kombëtare e Arteve në Tiranë.
Fëmijët do të kenë mundësi të njihen nga afër me regjistrin e katalogut fizik te bibliotekarit. Gjithashtu të shikojnë nje video dokumentar mbi GKA ku do njihen me godinën ekzistuese dhe sallat ekspozuese dhe do të diskutojnë rreth artistëve më të njohur dhe veprave të tyre në fushën e Artit Figurativ.
Aktivitetet do të vijojnë me një ekspozitë me në fokus inteligjencën artificiale që do të hapet më 22 nëntor në teatrin Aleksandër Moisiu dhe Qendrën Kulturore për fëmijë në Durrës. Biseda-Ekspozitë me Artistin Eshref Qahili: “Arti bashkëkohor kosovar në kohën e inteligjencës artificiale”, që është pjesë e Bienales Ndërkombëtare të Artit Bashkëkohor, promovon artin bashkëkohor kosovar dhe thekson rëndësinë e ndërveprimit kulturor ndërmjet dy vendeve tona.
Paralelisht në këtë ditë, por në kryeqytet në hollin koncertor të Teatrit të Operës dhe Baletit në Tiranë do të mbahet koncerti “Side by Side”. Do të jetë sopranoja Besa Llugiqi dhe pianisti Misbah Kaqamak që do të sjellin një performancë unike, duke ngjitur në skenë pjesë nga dy gjenitë botëror të muzikës klasike, Schumman dhe Strauss.
Kurse më 23 nëntor, tek Piramida do të mbahet Projekti “Të kam në mendje” i Malda Susuri që synon të adresojë sfidat e shëndetit mendor me anë të ndërgjegjësimit dhe reduktimit të stigmës me qëllim krijimin e një komuniteti mbështetës që ndihmon dhe fuqizon individët të përballen më mirë me këto probleme.
Më 25 nëntor, në ora 11:00, në kuadër të 80-vjetorit të Çlirimit, do të keni mundësinë të shikoni koleksionet dhe materialet që pasqyrojnë momentet kryesore të çlirimit. Po ashtu në këtë ditë, më 25 nëntor, tek COD në Kryeministri do të mbahet sfilata “Krenari mbi supe” që do të sjellë punime të kostumeve tradicionale nga Fëmijët e Kursit të Kostumografisë. Ndërsa në orën 18:00, në ArTurbina në Tiranë do të mbahet koncerti “Jehonë Shqiptare” që do të ngjisë në skenë artistë profesioniste që kanë bërë historinë e artit shqiptar por edhe më gjerë, si nga Shqipëria dhe nga Kosova. Ndërsa në orën 19:00 te Teatri i Operës dhe Baletit në Tiranë, do të mbahet opera e parë kosovare “Goca e Kaçanikut”. Një histori dashurie, trimërie dhe lirie, e bazuar në novelën e Milto Sotir Guros e sjellë në jetë me regjinë e regjisorit Nikolin Gurakuqi, ky produksion vjen si një homazh për Festën e Flamurit.
Kurse nga data 26 deri më 30 nëntor, në Bibliotekën Kombëtare do të çelet një ekspozitë për 150-vjetorin e lindjes së At Shtjefën Gjeçovit, veprat kërkimore të së cilit apo mbledhja e traditave shqiptare, veçanërisht kodifikimi i Kanunit të Lekë Dukagjinit, mbeten një thesar i pazëvendësueshëm për kulturën dhe traditën tonë.
Shkodra Elektronike, projekt muzikor i dy emigrantëve shqiptarë të rritur në Itali, shumë larg qytetit të tyre mëmë, Shkodrës, do të gjallërojnë Teatrin Metropol mbrëmjen e 26 nëntorit.
Po ashtu, kjo ditë do t’i përkushtohet dhe gastronomisë. “Shije Shqiptare”, panairi i madh i produkteve nga të gjitha trevat shqiptare do të jetë një mundësi për shijuar një pasuri shijesh dhe aromash tradicionale nga Shqipëria dhe Kosova.
Ndërsa në Teatrin “Migjeni” në Shkodër më datë 27-të do të mbahet koncert nga Ansambli Kombëtar i Këngëve dhe Valleve “Shota” që do të performojnë këngë dhe valle të bukura nga trevat shqiptare, të cilat pasqyrojnë traditën dhe kulturën e pasur të popullit shqiptar. “Tingujt që sollën lirinë” do të jetë koncerti që paralelisht në këtë ditë do të mbahet në Teatrin e Operas dhe Baletit në Tiranë. Ky koncert gala, pjesë e së cilit do të jetë edhe Orkestra e Forcave të Armatosura, do të vendosë në skenë muzikën më të mirë shqiptare me temën e Luftës Nacionalçlirimtare, organizohet po ashtu në kuadrin e 80-vjetorit të Çlirimit të Shqipërisë.
Ndërkohë, nga data 26 deri më 30 nëntor te sheshi para Teatrit Kombëtar do të jetë e hapur një tjetër ekspozitë, ajo e fotografisë “Keep calm and smile” e fotografit me famë botërore nga Kosova, Korab Basha. Ekspozita që sjell 25 fotografi bardhezi i kushtohet të rinjve dhe të rejave, që janë bërë pjesë e Forcës së Sigurisë së Kosovës.
Me datë 28 nëntor të gjithë shqiptarët mblidhen bashkë në Tiranë, për të kremtuar 112-vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë. Në një paradë me ngjyra kuqezi në bulevardin “Dëshmorët e Kombit”, me kostumet e këngët nga çdo trevë shqiptare, në një bashkim vëllazëror festimesh të paharrueshme, ky aktivitet premton shumë emocione.
Gjatë Javës Kulturore të Kosovës nuk do të mungojnë as shfaqja e filmave. “Bota Jonë”, “117”, “Pa vend”, “Si e verdhë e sëmurë”, “Krahët e punëtorëve”, “Rrugës”, “Hana e re”, “Prishtinë 2002” dhe “Sign”, janë filmat që do të transmetohen në kinemanë “Maks Velo” në Tiranë, në datat 28, 29 dhe 30 nëntor.
Java Kulturore e Kosovë – Shqipëri do të përmbyllet me festivalin “Tirana Art Weekend”, që do të mbahet nga datat 29 nëntor deri më 2 dhjetor tek shtëpia e të përndjekurve në Tiranë. Ky aktivitet bashkon aktorët kryesorë të skenës së pavarur të artit në Shqipëri, duke përfshirë hapësira ekspozuese, organizata kulturore dhe kolektivët artistikë vendas nën një program të përbashkët.
Javët Kulturore Ndërkombëtarë për 7 muaj me radhë, përveç se sollën kultura të ndryshe në vendin tonë, u dhanë edhe mesazhe të forta për gjithëpërfshirje, diversitet dhe të drejtat e njeriut. JKN patën për qëllim gjithashtu edhe krijimin e urave lidhëse, nxitjen e kreativitetit dhe shkëmbimit kulturor me sytë drejt inovacionit, si një mjet i domosdoshëm për t’i dhënë zgjidhje dhe alternativa sfidave të përbashkëta që bota po kalon.
Edicion i tretë i Javëve Kulturore Ndërkombëtare, çeli siparin e aktiviteteve më darë 1 Maj me “Javën e Evropës” dhe vijoi me Francën, Greqinë, Italinë, Izraelin, Brazilin, Hungarisë, Holandën, Turqinë, Mbretërinë e BRamaashkuar, Kinën, Gjermaninë, Japoninë, SHBA-në, Kombet e Bashkuara, Austrinë, Spanjën, Malin e Zi, Meksikën dhe Kosova që edhe përmbyll këtë edicion të tretë./atsh/KultPlus.com
PEN Qendra e Kosovës ka mbajtur sot seancën e parë të konferencës për letërsinë në KultPlus Caffe Gallery. Konferenca “Pozita sociale e shkrimtarit, liria e shprehjes dhe e drejta e autorit”, kishte për qëllim që të diskutohet një temë mjaft e rëndësishme që ka të bëjë me lirinë e shprehjes së shkrimtarëve. Të pranishëm ishin drejtoresha e Kulturës në Prishtinë, Sibel Halimi, shkrimtarë nga Kosova, Shqipëria e Mali i Zi.
Hapjen e konferencës e bëri shkrimtari Sali Bashota, i cili fillimisht përshëndeti të pranishmit dhe më pas u shpreh se kjo konferencë është organizuar me temë “Pozita sociale e shkrimtarit, liria e shprehjes dhe e drejta e autorit”.
“Kënaqësi e veçantë që jemi në një ambient kaq të bukur siç është KultPlus. Janë paraqitur 20 shkrimtarë dhe poet, ku do të diskutohet një temë mjaft e rëndësishme që ka të bëjë me lirinë e shprehjes, që janë tema shumë të ndjeshme dhe të patrajtuara siç duhet”, u shpreh Bashota.
Ndërsa, drejtoresha e Drejtorisë së Kulturës në Prishtinë, Sibel Halimi, në një fjalë përshëndetëse u shpreh se si drejtoreshë ndjehet jashtëzakonisht e lumtur që përkrahin një iniciativë të tillë, sidomos kur letërsia gërshetohet me lirinë e shprehjes të lirë.
“Jam shumë e lumtur që përkrahim një iniciativë të tillë, sidomos kur letërsia gërshetohet me lirinë e shprehjes së lirë, sidomos në një kohë ku mendimi dhe shprehja e lirë në një formë është atakuar nga të gjitha institucionet tona dhe nuk po arrijmë të instalojmë edhe tek të ritë, për rëndësinë e zhvillimit të mendimit të lirë”, është shprehur Halimi.
“Letërsia e shumëzon njerëzimin, letërsia përmes imagjinares na paralajmëron për të mundshmen, jo vetëm asaj të dukshmes por edhe të asaj të padukshmes. Letërsia është thirrje, apel të të shpëtohet e bukura që është kriju bashkë me njeriun, të bukurën e shpirtit individual”, ka shtuar tutje drejtoresha Halimi.
Kurse, drejtoresha e PEN Qendrës së Shqipërisë, Entela Kasi, u shpreh se falënderuese për këtë iniciativë kaq të rëndësishme dhe të bukur që i ka bërë bashkë dy Qendrat PEN shqiptare në KultPlus.
“Është e vërtetë që rruga e letrave nuk ka qenë e thjeshtë për aq sa ne i takojmë një gjuhe të vogël në kuptimin e popullsisë por të vjetër që letërsisë botërore i ka dhënë vepra të shkëlqyeshme si rasti i Ismail Kadaresë”, ka thënë Kasi.
Ndërkaq, Ismet Kallaba, kryetar i Shoqatës së Artistëve dhe Inteletualëve “Art Club” në Ulqin, u shpreh se sot është i pranishëm bashkë me dy anëtarë të tjerë dhe se tema bosht është shumë e rëndësishme sepse shkrimtari duhet të jetë strumbullari i letërsisë dhe se pa të nuk ka letërsi.
“Ne kemi nevojë të flasim hapur për zgjidhjen e problemeve të ndryshme që lidhen me shkrimtarin në shoqërinë tonë. Mua nuk më pëlqen që të paralajmëroj diçka, por meqë fola më herët për bashkëpunimin me PEN Qendrën e Kosovës, dua t’iu njoftoj se me PEN Qendrën e Kosovës dhe Shqipërisë kemi iniciuar një project me karakter promovues, shpresoj se do të bëhet realitet, shpresoj që shumë shpejt, në fillim të vitit të ardhshëm të takohemi në Ulqin”, u shpreh Kallaba.
Kurse, kryetari i PEN Qendrës së Kosovës, Binak Kelmendi u shpreh se në këtë konferencë do të paraqiten punime nga të pranishmit.
Gjatë konferencës, shkrimtari dhe profesori Milazim Krasniqi foli për rolin e shkrimtarit në shoqëri.
“Pyetja se a ka rol dhe cili është roli i shkrimtarit në shtet e në shoqëri është objekt i diskutimit që nga antika e deri në ditët tona, por ende nuk e ka marrë një përgjigje koncensueale dhe me gjasë as që do ta marrë ndonjëherë. Sikundër që profesioni i shkrimtarit është i padefinuar qartësisht, edhe roli i tij në shoqëri mbetet i padefinuar, kameleonik. Roli dhe ndikimi i tij diskutohet e studiohet nga rasti në rast, duke evidencuar raste ku ai rol ka spikatë dhe raste ku nuk është vënë re fare. Ndonëse mund të thuhet se roli ose ndikimi i tij mund të ketë qenë prezent edhe kur nuk është evidencuar si i tillë, madje edhe kur vetë shkrimtari nuk ka qenë i vetëdijshëm për atë rol. Si edhe për shumë çështje të tjera të mëdha publike edhe tematizimi i rolit të shkrimtarit në shoqëri, i takon Platonit. Platoni në kapitullin e dhjetë të veprës “Shteti” (ose “Republika”), mirret gjerësisht me rolin e poetit dhe të poezisë në shtetin, të cilin ai vetë e kishte projektuar si shtet ideal”, u shpreh ai.
“Duke marrë para sysh karakterin spekulativ që i mveshte poetit (imitues me fjalë, por që vetë nuk dinte të krijonte atë që e përshkruante, fjala vjen punën e këpuctarit), Platoni thoshte se poeti nuk di të realizojë njohjen dhe nuk di të afrojë pranë vetes njerëz që do ta nderonin. Bile thoshte se poeti as vetë nuk e kupton atë që shkruan, po e bën vetëm imitimin, dhe me atë imitim ai në fakt i mashtron njerëzit. Në konkludimet e tij finale, Platoni thoshte se “në shtetin tonë mund t’i pranojmë vetëm ato këngë që janë himne perëndive dhe fjalime lavdëruese të dedikuara të mirave”. Pra, poetët që dilnin jashtë kësaj kërkese të tij, ai propozonte që të përjashtoheshin nga shteti si të padëshirueshëm dhe veprat e tyre të mos qarkulloheshin, sepse roli i tyre ishte negativ. Denoncimi i Platonit për poetët u pasurua më vonë edhe edhe nga Aristoteli i thoshte se “është vënë re se poetët e njohur, artistët dhe politikanët, kanë qenë ngapak melankolikë, ngapak të sëmurë shpirtërisht, e ngapak mizantropë.” Theksimi i sëmundjes shpirtërore do të bëhet në periudha të ndryshme të diktaturave, vçmas në kohën e sundimit stalinist, një argument për përndjekjen dhe izolimin e shkrimtarëve, në spitale psikiatrike, në kampe pune, deri në Gulagun sovjetik. Ndërsa mbi denoncimin lidhur me sëmundjet specifike të shkrimtarëve, është zhvilluar edhe një disiplinë studimore, Patografia, si një disiplinë e çuditshme klinike. (…) Roli i shkrimtarit në shoqëri me stabilitet politik Në shoqëri me stabilitet politik dhe me shkallë optimale të mirëqenies ekonomike, ndikimi i shkrimtarëve në shoqëri është më e pakët. Në këto shoqëri, shkrimtari ingranohet brenda rrjedhave të lirive politikem tregut të librit, në arsimin e lartë, ose në medie, duke qenë më shumë individualisht aktiv e më pak ose pothuajse aspak në projekte kolektive. Në fund të fundit, aty ku janë realizuar projektet e krijimit të kombit e të shtet dhe ku shkalla e mirëqenies ekonomike e ka krijuar kohezionin e nevojshëm social, nuk ka hapësira për revoltë e për opozitë me prejardhje nga arti letrar. Atje opozita është legjitime dhe bën luftë në emër të elektoratit që përfaqëson. Marrë në përgjithësi, koha jonë është kohë kur roli i shkrimtarit në shoqëri është margjinalizuar, edhe ngase oligarkitë financiare dhe korporatat kanë krijuar epërsi të pashembullt të dominimit mbi shtëpitë botuese, mbi mediat dhe mbi institucionet arsimore e politike. Shkrimtarët sot më të shumtën luftojnë që të ruajnë statusin e vet të mbijetesës në shoqëritë e veta”, tha Krasniqi në fjalën e tij.
Ndërkaq, pas tij foli shkrimtari Sadik Bejko për përvojen e tij me botuesit dhe për botimin e librave pas viteve 90-ta.
“Në jetën time krijuese, në shumicën e rasteve, kam provuar marrëdhënie jo fort të pëlqyeshme me ata që kanë pasur në dorë botimin e librave, me entet botuese, me botuesit. Sa për shkurt, po e cek se që në fillim dështova në botimin e dy librave me poezi. Arrita ta botoj librit tim të parë “Rrënjët”, më 1972. Libri “Rrënjët” u prit mirë dhe nga rrethet e krijuesve, dhe nga kritika në shtyp. Pas Plenumit të Katërt më 1973, kur u ndëshkuan prirjet artistike për shkëputje nga realizmi socialist, filluan kritikat dhe ndaj librit “Rrënjët”. Kritika përshinin edhe punën e tij si redaktor, si autor i teksteve poetike në Festivalin e 11-të, 1972. Autorin “për riedukim nëpërmjet punës” e çuan në një minierë qymyrguri. Libri “Rrënjët” u vu në indeksin e librave të ndaluar. E drejta e botimit hiqej deri te libri i dytë… botuar më 1981. Pas këtij libri të viti 1981, çova për botim dy- tre dorëshkrime librash, por redaksitë… m’i kthenin pa ndonjë arësyetim bindës. Atëherë kish një politikë botimi përzgjedhëse, politikë përjashtuese, sipas së cilës disa autorëve nuk duhet t’u botoheshin shpesh libra”, tha Bejko.
Kurse, shkrimtari Ibrahim Berisha foli rreth temës “Vepra dhe autori: Vepra dhe autori intelegjent”.
“Natyrisht, kur nisa të shkruaj temën për Konferencën e sotshme, duke kërkuar nëpër historinë e jetës së autorit dhe veprës së tij, për një qasje eseu sociokulturor, sikur krijova përshtypjen se në gjithë këtë histori kishte jo pak njëtrajtshmëri: krijim të vështirë, publikim të kontestuar, djegie vepre dhe vrasje apo ndjekje të autorit. Për këë raport në kohë dhe hapësirë të ndryshme, vepra- autori, ka shkruar edhe Sigmund Freud: “Çfarë përparimi kemi bërë? Pyet ai. “Në Mesjetë do të më kishin djegur. Tani ata janë të kënaqur kur djegien librat e mi”. Sot nuk do të kthehem për të folur për autorin “jo-intelegjent” apo ndryshe thënë pa thonjëza, autorin konvencional”, tha ai.
Ndërkaq, Gëzim Aliu foli për “Autori dhe ideologjitë“.
“Çfarë shkrimtari do të bëhej Ismail Kadare po të mos ekzistonte diktatura komuniste që synonte dhe kishte arritur në masë të madhe t’i shndërronte artet dhe letërsinë në mjete propagande? Sigurisht që vepra e tij letrare e asaj periudhe nuk do të ndërtohej sipas retorikës binare: në njërin binar duke respektuar doktrinën e realizmit socialist, në binarin tjetër duke iu shmangur. Po në kohën e komunizmit, idetë sociale të Migjenit kritika zyrtare i përdor e keqpërdor për ta ngritur mitin e tij, natyrisht për qëllime jashtëletrare, ndërkaq Ernest Koliqi, ndër prozatorët e parë të mirëfilltë, përjashtohet tërësisht nga historia e letërsisë shqipe për shkaqe politike e ideologjike. Për asnjë letërsi nuk mund të shkruhet histori pa u marrë parasysh edhe konteksti, kjo tashmë besoj është e qartë. Ndërkaq, konteksti, sidomos ideologjik e politik i zhvillimit të letërsisë shqipe ishte vazhdimisht dramatik, për autorët dhe për veprat e tyre. Për ta ilustruar këtë tezë, po përmend disa autorë të ndodhur në kontekste ideologjike shtypëse. Sterjo Spasse, shkrimtari i romanit filozofik “Nga jeta në jetë- Pse?!” (Korçë, 1935) dhe i romanit iluminist “Afërdita” (Tiranë, 1944), kur, pas Luftës së Dytë, instalohet regjimi komunist në Shqipëri dhe kur, pas një kohe, imponohet metoda e realizmit socialist, e boton romanin “Afërdita përsëri në fshat” (Tiranë, 1954). Konteksti ndikon që Afërdita Skënderaj, ajo mësuesja disi naive, por megjithatë patriote dhe iluministe e romanit të parë, tashmë, në romanin e dytë, të jetë komuniste, tërësisht e indoktrinuar dhe madje fanatike në idetë e veta të ndryshimeve revolucionare. Derisa në romanin e parë, Afërdita ka pak jetë personale e intime, në romanin e dytë, jeta personale e intime lidhet pazgjidhshëm me ideologjinë e politikën, pra me komunizmin.”
“Ernest Koliqi, njëri ndër autorët e parë të prozës së mirëfilltë artistike shqipe, gjatë luftës ministër i Arsimit në qeverinë fashiste, njeriu që dërgoi shumë mësues në Kosovë dhe kështu themeloi shkollën shqipe në këto hapësira, për shkaqe ideologjike e politike, u detyrua të ikte nga Shqipëria dhe në Italinë që kishte prodhuar e eksportuar fashizmin, vazhdoi të punonte profesor në Universitetin e Romës, botonte revistën e rëndësishme “Shējzat”, por gjatë kësaj periudhe, përveç disa veprave letrare e studimore, shkroi vetëm një roman, “Shija e bukës mbrûme” (Romë, 1960), që, si tërësi artistike e ideologjike funksionon mirë, ndërtuar përmes një gjuhe të rëndë, por elektrizuese, në qendër të të cilit janë protagonistë të shtresës së mesme ose të lartë shqiptarësh emigrantë në Amerikë, shumica paraqitur mjaft pozitivisht, patriotë të rryer, që ëndërrojnë çlirimin e Shqipërisë nga ‘kuqalashët’. Nëse e bëjmë, për shembull, një krahasim me personazhet e shtresës së mesme e të lartë të paraqitur mjaft negativisht në “Afërdita përsëri në fshat”, do të vërejmë dallimet e mëdha, të papajtueshme ideologjike mes Spasses e shokëve të tij, që tashmë shkruanin sipas metodës së realizmit socialist dhe Koliqit e ndonjë shoku të tij, që shkruanin në botën e lirë perëndimore, por thelb e dhembje në veprat e tyre e kishin Shqipërinë”, tha gjatë fjalimit të tij ai.
Pastaj, shkrimtari Ibrahim Kadriu foli për “Pozita sociale e shkrimtarit në Kosovë”.
“Tema mbi pozitën sociale të shkrimtarit, konkretisht në Kosovë, vjen si një kërkesë e domosdoshme për shqyrtim më të gjerë, meqë përballja e shkrimtarit me mesin ku jeton dhe vepron, shpesh është në pozitën pa perceptim adekuat në aspektin shoqëror, shpesh është në anën e kundërt të respektimit real, ose më mirë të thuhet shpesh është i lënë në mëshirën e vetvetes, pavarësisht vullnetit të përhershëm për krijimin e vlerave me shpresë se ato vlera do t’i shërbejnë shoqërisë aktuale dhe brezave që vijnë pas. Ky do të ishte një formulim hyrës para obligimit për shtrirje të përmbajtjes e cila, në një mënyrë apo tjetër, do t’i ndihmonte vlerësimit më konkret të pozitës sociale të shkrimtarit në Kosovë. Po të shikohet historikisht në biografitë e shkrimtarëve më të hershëm, shohim se edhe emrat më të njohur të shkrimtarëve kombëtarë, natyrisht edhe të një pjese të shkrimtarëve të huaj, kanë kapërcyer nëpër rrugët e vështira të aktiviteteve letrare dhe të jetës së tyre, duke u përballur shpesh me pamundësinë e gjetjes të mirëkuptimit nga ai rreth shoqëror në mesin e të cilit kanë ofruar vlera konstante që do të ishin dhunti jo vetëm për kohën e krijimit, por edhe për kohën që do të vinte pas tyre. Me këtë rast mund të merren shembuj e shembuj të shkrimtarëve të cilët, në jetën e tyre, kanë ofruar vlera që i kanë mbetur dhuratë historisë dhe kulturës në përgjithësi, jo vetëm të atij populli ku kanë krijuar, por shumë më gjerë, domethënë edhe te popujt tjerë, por që duke qenë materialisht të “lënduar” dhe shoqërisht të anashkaluar, për së gjalli shpirtërisht kanë pësuar. Rasti i Sami Frashrit, fjala vjen, që ishte një erudit dhe krijoi vepra që i mbesin historisë turke, por edhe shqiptare, ai vdiq në mjerim të skajshëm, sepse asnjëherë nuk e pati fatin e respektit shoqëror në përputhje me të arriturat. Përfundimi jetësor i tij ishte fatal, ngase borxhlinjtë (prej të cilëve kishte huazuar mjete edhe për botimin e veprave dhe nuk kishte arritur t’ua kthente me kohë) ia nxorën familjen prej shtëpisë duke i lënë me gjësendet e tyre në oborr të një xhamie. Ky ishte fati tragjik i Sami Frashrit. Por fate të përafërta kishin edhe shkrimtarë të tjerë të kohës, mirëpo me këtë rast kemi të bëjmë me pozitës sociale të shkrimtarëve të Kosovës të cilët, një numër i tyre, kanë vdekur me brengën e të varfrit dhe të pamundësisë për një jetë normale”, tha ai.
Ndërkaq, shkrimtari Qazim Muja kishte zgjedhur të fliste rreth “Përkthimi si lëndë e re e njohurive”.
“Përkthimi si lëndë e re e njohurive do të thotë dy gjëra. Së pari, fakti që, si përvojë dhe operacion ose aktivitet, është bartës i njohurive sui generis për gjuhët, letërsitë, kulturat, rrymat e shkëmbimeve ndërlidhëse dhe kontakteve etj. Kjo njohuri sui generis do të duhej të manifestohet, të artikulohet, t’u kundërvihet formave të tjera të njohurive dhe përvojës që kanë të bëjnë me ato domene. Në këtë kuptim, përkthimi duhet parë më tepër si subjekt, si origjinë dhe si burim i dijes. Së dyti, për t’u shndërruar në dije apo dituri në kuptimin e ngushtë të fjalës, kjo njohuri duhet të marrë një formë të definuar, pothuaj një formë të institucionalizuar dhe të konsoliduar që do t’ia mundësonte zhvillimin në fushën e kërkimit dhe studimit. Kjo është ajo që quhet traduktologji, por edhe “përkthimologji”. Megjithatë, kjo nuk do të thotë, të paktën jo në radhë të parë, që përkthimi të bëhet objekt i ndonjë disipline specifike që merret me një fushë apo domen të veçantë, në masën që as vetë përkthimi nuk është diçka i veçantë. Andaj dhe të flasësh për përkthimin apo traduktplogjinë si shkencë e përkthimit është një temë komplekse dhe e rëndësishme për të cilën ka aq shumë teori, saqë universitete të ndryshme kanë themeluar edhe departamente të veçanta. Prandaj edhe me këtë rast nuk do të flas për gjithë këto çështje. Ndryshe nga temat e tjera, në përkthimin letrar nuk bëhet fjalë vetëm për bërjen e një romani, një poezie, një drame ose një tregimi të kuptueshëm në gjuhë të tjera; përkundrazi, roli i përkthyesit profesionist është që edhe t’i japë jetë një vepre, mbase tani të re, që ruan vulën e një autori specifik”, u shpreh ai.
Në orën tre fiks, Don Pedro u ul në tavolinën tonë, përshëndeti çdo njërin prej konkurentëve, pëshpëriti për veten e tij një frazë të padeshifrueshme dhe zuri vend qetësisht.
Kërkoi një filxhan kafe, ndezi një cigare, dëgjoi muzikë, piu me gllënjka kafen e tij, mori sombreron, nxori portofolin, na tha të gjithëve “ditën e mirë” dhe iku.
Dhe kështu të gjitha ditët.
2.
Çfarë thosh Don Pedro, kur ulej dhe kur ngrihej me fytyrën serioze dhe sy të fortë?
Thoshte:
“Ishalla vdeksh!”
Don Pedro e përsëriste shumë herë në ditë këtë frazë. Kur zgjohej, kur ngrihej nga mëngjesi i tij i zakonshëm, kur hynte dhe dilte nga shtëpia e tij në orën 8:00, në orën 13:00, në orën 14:00, në orën 19:00 dhe në orën 04:00, në kafeteri, në zyrë, përpara dhe mbas çdo ngrënieje, kur shtrihej për të fjetur. E përsëriste ndër dhëmbë apo edhe me zë të lartë, vetëm apo edhe në shoqëri. Ndonjëherë vetëm me sy.
Gjithmonë me gjithë shpirt.
Askush nuk e dinte se kujt ia drejtonte këto fjalë. Askush nuk ia vinte veshin pikënisjes së kësaj urrejtjeje. Ndoshta ishte një urrejtje pa shkak, ndoshta një urrejtje e pastër.
I veshur në të zeza, ai dukej se mbante zi për dënimin që i kishte dhënë vetes.
3.
Një mbasdite, Don Pedro arriti më vonë se zakonisht. U ul pa u ndier dhe atëherë, kur ishte kulmi i qetësisë, çka kushtëzohej më tepër nga prania e tij, papritur lëshoi këto fjalë:
“Tashmë e vrava.”
Cilin dhe si?
Disa buzëqeshën, duke dashur ta merrnin si shaka.
Vështrimi i Don Pedros i stepi. Të gjithë u ndjenë të shqetësuar.
Pak nga pak, grupi u shpërbë. Don Pedro mbeti vetëm, më serioz se asnjëherë. Nuk u kthye më ditën tjetër.
Kurrë nuk u kthye më.
Vdiq?
Ndoshta i mungonte urrejtja që e mbante gjallë, ndoshta jeton ende dhe tashmë urren ndonjë tjetër.
Unë rishikoj veprimet e mia.
Dhe të njëjtën gjë të këshilloj të bësh edhe me të tuat: a ke menduar ndonjëherë sikur, ndoshta shumë pranë teje, të të shohin sy si ato të Don Pedros?/KultPlus.com
Nga 5 deri më 10 Qershor, UNUM Festival ju fton sërish në plazhin e “Rërës së Hedhur” për një edicion që premton të jetë më magjik se kurrë. Me mbi 90 artistë dhe 5 ditë e 5 netë muzikë pa ndal, ky festival është një bashkim unik i muzikës, natyrës dhe energjisë pozitive.
Nga data 5 deri më 10 Qershor, UNUM Festival mbledh mbi 90 artistë, nga yjet globalë të muzikës elektronike deri te talentet më të dashura rajonale t’cilet edhe njëherë po e qelin verën në Shëngjin të Shqipërisë.
UNUM është rritur me shpejtësi gjatë 5 viteve të tij, duke tërhequr pjesëmarrës nga mbarë bota që mblidhen çdo vit për të festuar dashurinë për muzikën dhe krijimtarinë.
Drejtohuni tek www.unumfestival.com për detaje të plota dhe informacione tjera për biletat dhe akomodimet./KultPlus.com
Sot 330 vite më parë, më 21 nëntor 1694, lindi Fransua Mari Aruet, Volter. Djaloshi rebel i lindur dhe rritur në një familje të kamur, s’mund të dakordësohej me çka shpirti dhe zelli i luftëtarit të paepur iluminist ballej.
Prej zanafillës deri më të shuar 30 majin e vitit 1778 ai vetëm në arenë e gjente vullnesën kumtuese. Çapat e para i nis me një satirë kundër Regjencës së Filipit të Orleanit, që iu atribua djaloshit të ri, i kushtoi një qëndrim prej njëmbëdhjetë muajsh në burgun famkeq të Bastijës. Gjashtë muaj pas lirisë, Volteri dorëzoi në teatër tragjedinë Edipi, që rroku një sukses si autor tragjik. Më 1723, botimi i La Henriades, epope e ngjizur në skutat e terrta të Bastijë, kushtuar Francës së Hanrit III e ngjiti në apogje famën. Vringjëllima e vargonjve të burgut e detyroi atë që të marrë rrugën e ikanakut për në Angli. Gjatë dy viteve që kaloi përtej Manshit, Volteri u interesua për teoritë e reja të Isak Njutonit mbi shkencat fizike dhe natyrore, si dhe për filozofinë politike të Xhon Lokut.
Kjo periudhe do të ishte vendimtare për jetën dhe veprën e tij të ardhshme. Letrat filozofike, të shkruara në mërgim dhe të botuara më 1734 në Francë, u sekuestruan nga Parlamenti i Parisit, u dënuan si armike të fesë dhe të shtetit dhe u dogjën publikisht. Për t’i shpëtuar një burgimi të ri, Volteri u strehua në Sirei, në Lorenë, në kështjellën e markezes së Shatëlesë, ku iu kushtua studimeve të tij filozofike, historisë dhe shkencave fizike dhe natyrore. Një lidhje e lumtur prej pesëmbëdhjetë vjetësh me “Emilinë hyjnore” i dha mundësinë të punonte – në shoqërinë e markezes – mbi komente të gjata mbi shkrimet e Njutonit dhe të Laibnicit. Më 1749, vdekja e zonjës së Shatëlesë e goditi rëndë dhe e bëri të pranonte një ftesë në Potsdam të Frederikut II të Prusisë, me të cilin kishte letërkëmbim që nga viti 1736. Pas prishjes së miqësisë me Frederikun e Madh më 1753, Volteri u nis për të banuar në Gjenevë.
Aty, brenda disa javëve, shkroi novelën filozofike Shpirtkulluari ose Optimizmi (1758-1759). Më 1758, bleu fshatin dhe senjorinë e Femeit, në mes të rrugës midis Gjenevës dhe Francës, ku shkroi dhe iu përkushtua konkretisht përmirësimit të kushteve të jetës të fshatarëve, që ishin “shtetasit” e tij. Volteri vdiq në Paris më 30 maj 1778.
Deistët njihnin ekzistencën e një zoti krijues, por nuk besonin që ai merrte pjesë në jetën e botës jashtë ligjeve natyrore të fiksuara nga krijimi fillestar. Manifesti i parë i deistëve është një vepër e Xhon Tolandit, Krishtërimi pamister 1696). Kjo mënyrë të menduari u përhap në shekullin XVIII midis intelektualëve falë, mes të tjerash, shkrimeve të Volterit.
Rreth së njëjtës kohë, si Volteri, edhe filozofi dhe juristi Monteskjë (1689-1755) qëndroi për një kohë më të gjatë në Angli. I ndikuar thellë nga Loku, por edhe i impresionuar nga realiteti i Kushtetutës angleze, ai riformuloi një teori të së drejtës natyrore dhe përpunoi atë të ndarjes së pushteteve midis pushtetit ligjvënës, ekzekutiv dhe juridik Mendimi antiabsolutist i Monteskjësë, paraqitur te Për shpirtin e ligjeve (1748), pati një jehonë të madhe në gjithë Europën.
Për Volterin, progresi i iluministëve nuk u kufizua në shkencat e natyrës. Iluministët duhej gjithashtu të kryesonin betejën për lirinë e shpirtit dhe në luftën kundër obskurantistëve fetarë, sidomos atyre të Kishës Katolike, që kërkonin të pengonin idenë e vizionit modern të botës.
Ajo që ne kuptojmë me fjalën “filozof ” ndryshon nga një vend në tjetrin. Në vendet anglo-saksone dhe në Gjermani, një filozof është një profesor universiteti, specialist i filozofisë; në Francë, mund të jetë edhe një shkrimtar që ndërhyn në debatin publik, duke botuar libra dhe artikuj shtypi mbi çështjet politike dhe morale dhe që ndihmon në këtë mënyrë për të formuar një opinion.
Modeli nistor i këtij lloji të dytë filozofi është Fransua Mari Arue, që u pagëzua vetë “Volter” (ose më mirë “Dë Volter”, për të mos mbetur i vulosur nga inferioriteti i klasës së tij të origjinës, borgjezisë). Lindur dhe rritur në Paris, Volteri (Voltaire) u njoh që në rininë e tij si shkrimtar teatri, redaktor artikujsh dhe autor pamfletesh në vargje satirike kundër disa personaliteteve të rëndësishme të Oborrit. Lavdinë e parakohshme e pagoi me një qëndrim prej pothuaj një viti në Bastijë, burgu i shtetit të monarkisë. Aty iu fut redaktimit të një epopeje në vargje mbi mbretin Hanri IV, që u kishte dhënë fund luftërave fetare në Francë nëpërmjet ligjit të Nantës (1598). Ai po tregohej shumë guximtar duke i thurur lavde një mbreti tolerant, në kohën kur sapo kishte vdekur Luigji XIV, që kishte shfuqizuar ligjin e Nantës (ligji i Fontenblës, 1685) dhe i kishte dhënë Kishës Katolike statutin e fesë së shtetit. Beteja për tolerancën mbeti për tërë jetën një mendim i ngulët vetjak i Volterit, sepse toleranca qe themeli edhe i lirisë së mendimit që e kërkonte si shkrimtar. Ai pati kështu deri në vdekje një kundërshtar të caktuar: Kishën, që mbronte me thonj e me dhëmbë monopolin e shpjegimit të zanafillës së botës dhe që kishte çuar rregullisht në turrën e druve botimet e kundërshtarëve të saj, madje edhe botuesit dhe autorët e tyre, kur kishte rast t’i shtinte në dorë dhe t’i dënonte për herezi, siç ndodhi me tmerrin e paharruar të ekzekutimit të filozofit italian Xhordano Bruno (1548-1600), torturuar dhe djegur i gjallë, si dhe i shumë të tjerëve.Britma e luftës e Volterit, e përmendur shpesh në fund të letrave të tij, qe gjithmonë “Ec L’inf.” (“Të shtypim të poshtrën!”).
Liria e mendimit ka kuptim vetëm kur shoqërohet me lirinë e të botuarit, kur njerëzit mund të debatojnë lirisht për mendimet e tyre dhe pa përdorur mjete për t’i imponuar ato me dhunë. Volteri punoi për këtë me botimet e tij, por edhe me anën e një letërkëmbimi të bollshëm, që mbush njëqind e shtatë vëllimet në botimin e fundit të plotë të veprave të tij. Këto letra i dhanë mundësi të ndikonte mbi grupet më të rëndësishme të opinionit publik francez, domethënë të fisnikërisë dhe të borgjezisë së lartë, që ishin shumë të hapura ndaj ideve të iluministëve. Në kohën e Volterit, në Francë borgjezia ende nuk ishte e bindur se idetë vlejnë sipas peshës së arsyetimeve dhe jo në funksion të rangut të personit që i paraqet. Nga ana tjetër, në Angli, ku arsyeja e shtetit kërkonte telorancën duke patur parasysh thërrmimin e feve dhe të sekteve dhe ku fisnikëria sipërmarrëse filloi të përzihej me borgjezinë tregtare, formimi i këtij opinioni publik “borgjez” ishte shumë i përparuar dhe liria e mendimit e kishte ndjekur natyrshëm të njëjtën udhë.
I kërcënuar për të përfunduar përsëri në Bastijë dhe i urdhëruar të zgjidhte midis burgut dhe mërgimit të përkohshëm, Volteri parapëlqeu të nisej për në Angli. Ai mësoi të njohë sistemin mekanist të Isak Njutonit dhe të filozofit Xhon Lok, nxënësit e të cilit e kishin zhvilluar drejt deizmit duke punuar mbi marrëdhënien midis arsyes shkencore dhe fesë. Volteri e pranoi përparësinë e anglezëve në fushën e iluminizmit dhe nxitoi t’u tregonte francezëve vonesën e tyre në Letra mbi anglezet (1728). Ai e ndjente se Franca nuk ishte e gatshme për të zhvilluar sistemet e reja filozofike, por mund të popullarizohej përparimi i mendimit, siç ishte arritur ndërkaq në Angli. Talenti prej shkrimtari i jepte atij më shumë se kujtdo aftësinë për t’i përhapur këto ide.
I kthyer në Francë më 1729, Volteri iu fut përhapjes së shkencës njutoniane dhe teorisë deiste të botës: edhe pa vënë në dyshim ekzistencën e një zoti, fetë e tjera ishin flakur si naive dhe të rrezikshme.Volteri i cilësonte “paragjykime” të gjitha paraqitjet metafizike apo morale tradicionale për të cilat nuk ekzistonin themele të arsyeshme, duke u dhënë kështu një koncept beteje “ala franceze” iluministëve. Paragjykimet sundojnë shkencat fizike dhe natyrore, veçanërisht mjekësinë; ato janë në themel të të gjitha pabarazive shoqërore; dhe janë përsëri paragjykimet që karakterizojnë fenë zyrtare, kasta e priftërinjve duke u mbështetur mbi faktin se njerëzit që nuk janë të arsimuar me arsyen, besojnë gjërat më të errëta.
Volteri luftoi po ashtu për dinjitetin dhe lirinë e individit, në radhë të parë për vetveten: marrëdhëniet e tij me mbretin Frederiku II i Prusisë e bënë të besonte – por vetëm për një kohë – se një filozof dhe një monark absolut mund të flasin si i barabarti me të barabartin. Në betejën e tij kundër Kishës, u bind se një njeri nuk ka nevojë për bekimin e një prifti për t’iu njohur merita e tij. Më 1791, revolucionarët mbartën triumfalisht eshtrat e filozofit – që ishte varrosur jashtë Parisit – në Panteon, në kishën e vjetër Sentë-Zhenevievë, e shndërruar në mauzole kushtuar “njerëzve të mëdhenj” të “atdheut mirënjohës”./ Albert Vataj / KultPlus.com
Në Tiranë po zhvillohet edicioni i dytë i Festivalit Digjital Nomad.
Ky event bën bashkë nomadët digjitalë në mbarë botën, profesionistët, sipërmarrësit, novatorët dhe të gjithë të rinjtë që aktualisht eksplorojnë botën e punës në distancë ose ëndërrojnë për një punë të tillë. Kryebashkiaku Erion Veliaj tha se ndihet krenar që festivale të tilla zhvillohen në Tiranë.
“Sot Tirana është numri një në Ballkan, me 3000 nomadë digjitalë, me njerëz profesionistë që kanë dije, jo thjesht njerëz që bëjnë punë manuale, por njerëz që bëjnë punët e së ardhmes. Jo vetëm ata jetojnë mirë në Tiranë, por njohuria që përhapin dhe fakti se si edhe ekosistemi lokal i shumë prej kompanive, shumë prej start-up, frymëzohet nga nomadët digjitalë, është diçka e jashtëzakonshme. Patjetër që promovojmë Tiranën, sigurisht po përgatitemi që vitin tjetër të jemi Kryeqyteti Mesdhetar i Kulturës.
Një pjesë e madhe e nomadëve digjitalë do të përfshihen në aktivitete të kulturës dhe të mendosh që jemi rritur në një qytet që kishim vetëm një kombësi; sot jemi në një qytet që ka mbi 140 e ca kombësi do të thotë që diçka po funksionon në Tiranë. Do të donim që ta vazhdonim me gjithë këtë energji pozitive këtë rrugëtim, për të qenë vërtet një qytet kozmopolitan i të gjithëve”, thotë Veliaj.
Të pranishmit eksploruan të ardhmen e punës, teknologjisë dhe lidhjeve globale me folës dinamikë dhe sesione me histori suksesi frymëzuese./TopChannel/KultPlus.com
Sopranoja e njohur Marie Kraja, mbetet ndër më të preferuarat për të gjithë ata që e dëgjuan për vite me radhë zërin e saj magjik, zë ky i cili edhe sot mbetet ndër më të komentuarit e dëgjohet me shumë nostalgji.
Edhe pse me një jetë artistike të pasur në skenat e Italisë, Austrisë, Gjermanisë, etj, karriera e saj lidhet ngushtë me gjithçka që ndodhi në muzikën shqiptare.
Me themelimin e TOB, Marie Kraja bëhet ndër solistet e para. Së bashku me plejadën e parë të këngëtarëve shqiptarë, Tefta Tashko Koço, Kristaq Antoniu, Mihal Ciko, Jorgjie Truja, etj,
Ajo interpretoi në rolet kryesore të veprave të para operistike shqiptare, si “Mrika”, “Lulja e Kujtimit”, si dhe të një sërë veprash të huaja si “Rusalka”, “Ivan Susain”, “Nusja e shitur”, “La Traviata”, “Jollanda”, “Dasma e Figaros”, etj.
Përveç roleve operistike, pjesë e repertorit të saj janë dhe shumë arie, romanca, pjesë koncertore, si dhe mbi 300 këngë popullore, sidomos ato të veriut. Repertori i saj i këngëve popullore përfshinte traditën mbarëshqiptare të këngës popullore qytetare duke filluar me këngët e qyteteve Pejë,
Gjakovë, Shkodër, Korçë, Berat, Elbasan, Tiranë etj. Ndër këngët popullore të kënduara nga Marie Kraja përmendim: “Çila sytë me të pa”, “Dola në penxhere”, “Marshalla bukurisë sate”, etj. I gjithë ky repertor u realizua në qindra koncerte brenda dhe jashtë Shqipërisë, në Kinë, Kore, Gjermani, Itali, Çekosllovaki, Hungari,
Bullgari, Bashkimin Sovjetik, etj, dhe një pjesë e tij është i dokumentuar në fondin muzikor të Radio Televizionit shqiptar. Regjistrimin e parë të këngës popullore e ka bërë në pllaka gramafoni në vitin 1940 me këngën “Çilni ju moj lule”.
Sa i përket aktivitetit pedagogjik, nis që me krijimin e shkollave të para të muzikës në Shqipëri, Liceu Artistik “Jordan Misja” në Tiranë, në vitin 1946 dhe Konservatorit Shtetëror të Tiranës në 1962 dhe vazhdoi deri në fund të jetës, pavarësisht nga dalja e saj në pension në vitin 1966. / KultPlus.com
Aktorja e “The Simpsons”, Pamela Hayden, e cila ishte zëri i Milhouse dhe një sërë personazhesh të tjerë, ka njoftuar tërheqjen e saj nga shfaqja pas 35 vitesh.
Episodi i saj i fundit do të jetë “Treehouse of Horror”, i cili do të transmetohet më 24 nëntor.
Hayden ka qenë një shtyllë në The Simpsons që nga episodi i parë në 1989, dhe vlerësohet me 694 episode të sitcom-it të animuar, sipas IMDB.
Fox tani do të fillojë kastin për të gjetur aktorë për ta zëvendësuar atë./KultPlus.com
Koleksionet e Bibliotekës Kombëtare që pasqyrojnë Çlirimin e Shqipërisë do të jenë në dispozicion të publikut me rastin e Festave të Nëntorit.
“Në anën e duhur të historisë” titullohet aktiviteti që do të organizohet në 27 nëntor, ku do të pasqyrohet Çlirimi i Shqipërisë përmes koleksioneve të Bibliotekës Kombëtare.
Në kuadër të “Vitit Mbarëkombëtar të 80-vjetorit të Çlirimit”, Biblioteka Kombëtare fton qytetarët të shikojnë materialet dhe koleksionet historike që pasqyrojnë momentet kryesore të çlirimit të vendit.
“Një mundësi për të shijuar dhe kuptuar më mirë ngjarjet që kanë formësuar historinë tonë”, thuhet në njoftimin për shtyp./KultPlus.com
Pas një nate në tokën ku vazhdojnë të çelin lulet e fëmijërisë ku vazhdojnë të kalben ëndrrat mes lisave të përgjumur fillojnë të zgjohen sorrat dhe dielli i një qielli tjetër (nën të cilin kuptohet se ka shumë më tepër mënyra për të vrarë sesa për të bërë dashuri) Një burrë derisa po kthehej në shtëpi nga turni i natës ndeshet në park me një prostitutë lakuriq të vdekur që kishte të tatuazhuar në kërdhokull emrin e një shqiptari nga Kosova E gjora nuk i kishte dy javë që kishte dalë nga përralla / KultPlus.com
Në kuadër të takimeve kulturore “Pena e Dritës”, që bashkorganizohen nga revista “Drita” dhe biblioteka “Ernest Koliqi”, mbrëmë në Prishtinë, pikërisht në ditën e lindjes së tij, është përuruar vepra e plotë e poetit të madh shqiptar, Ndre Mjedja.
Në këtë manifestim, akademik Kujtim M. Shala është paraqitur me ligjëratën Labor limae, ndërsa botuesi e publicisti Frano Kulli me kumtesën Vepra e plotë e Ndre Mjedjes.
“Në punën e tij pa fund, Mjedja projektoi katër vepra me tematikë mitologjinë dhe historinë e qendrave kryesore të jetës shqiptare ndër shekuj, si një arkeologji etnike, të kujtuar dhe të krijuar nga fillimi: Lissus (1928), Scodra, Durrhachium e Apollonia, nga të cilat Scodra, me njëmbëdhjetë sonete, nuk u krye, Lissus, me dymbëdhjetë, u shkrua dhe u botua, ndërsa dy të tjerat nuk u shkruan asnjëherë. Poemthat Lissus e Scodra kanë trajtë poetike klasike, tematikë identitare, të rrënjëve të shqiptarëve, të lidhura në kulturën e rrallë letrare dhe diturore të Mjedjes, si dhe të provuara me formën e përkryer poetike”, theksoi akademik Kujtim Shala.
Ndërsa, Frano Kulli paraqiti një kronologji me të dhëna shumë të çmueshme të botimit të veprës poetike të Ndre Mjedjes, duke spikatur edhe momente të veçanta, kur krijimet e këtij poeti kishin pësuar “redaktimet” e censurës socrealiste të kohës së monizmit në Shqipëri.
Manifestimin e mbrëmshëm e begatuan me diskutimet e tyre edhe studiuesit e njohur të letrërsisë, Muhamet Hamiti, Nysret Krasniqi, Ndue Ukaj etj., kurse për pjesën artistike u përkujdesën Magdalena Sedaj, piano, dhe solistët Doruntina Gjini e Genc Krasniqi./KultPlus.com
Në ceremoninë e çeljes së Kuvendit Kombëtar për Gjuhën Shqipe me temë “Sfidat e gjuhës shqipe në shekullin XXI”, akademik Skënder Gjinushi, kryetari i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë mbajti një fjalë përshëndetëse.
Në emër të ASHSH, akad. Gjinushi mbështeti nismën e Qeverisë për shpalljen e vitit 2024 Vit të Gjuhës Shqipe, që u bë pjesë e një kalendari mbarëkombëtar: në Shqipëri, në Kosovë e në Maqedoninë e Veriut, në Arbërinë e arbëreshëve e në Mal të Zi, në ngulimet historike e në diasporë.
“Pa njësimin e alfabetit dhe latinizimin e shkrimit, të vendosura aty, nuk mund as të kuptohet, as të përfytyrohet rruga historike që ndoqi gjuha shqipe përgjatë një shekulli e më shumë që nga viti 1908. Kombi shqiptar u formua dhe shteti shqiptar u pavarësua përmes kontributit të shoqërive atdhetare, klubeve kulturore e lëvizjeve mendore e vendimeve të marra në kongrese e evente si ai i Manastirit”, tha në Kuvend, kryetari i ASHSH, Skënder Gjinushi.
Gjinushi, në fjalën e tij, përmendi studimet e bazuara mbi ADN-në e popullatave e gjetjet arkeologjike ndër vite, të cilat dëshmojnë lashtësinë e vijimësinë e popullimit të rajonit tonë që prej 8 mijë vjetësh.
“Këto studime nuk flasin për supremaci të një gjuhe ndaj të tjerave, as të një popullsie ndaj të tjerave, por i japin shqipes e shqiptarëve, historisë së tyre, vendin që iu takon; tregojnë gjithnjë e më qartë rrugëtimin e formimit të etnosit shqiptar e gjuhës shqipe, krahas e në dallim me gjuhët e popujt e tjerë, shkallën e ndërthurjes midis ardhësve e vendësve, e ky proces 6-mijë vjeçar, me zanafillë parailire e parapellazge ka dhënë këtë gjuhë të mrekullueshme me të cilën Kadare diti të shkruajë kryevepra botërore, dëshmi kjo e pasurisë së saj”, tha akademik Gjinushi.
Më tej, ai theksoi se, ne të gjithëve na takon ta mbrojmë këtë pasuri e vlerë kombëtare: së pari, ta mbrojmë nga vetja, nga keqpërdorimi a mospërdorimi. Gjithashtu duhet theksuar, sipas Gjinushit, rëndësia që ka gjuha standarde, tregues ky i një stadi të avancuar të zhvillimit të kulturës e gjuhës së një kombi./atsh/KultPlus.com
Në kuadër të kremtimit të Ditëve të Alfabetit, Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave (DPA) në bashkëpunim me Institutin e Trashëgimisë Shpirtërore dhe Kulturore të Shqiptarëve në Shkup (ITSHKSH), ka prezantuar ekspozitën me dorëshkrimet e “gjeneralit” të pavdekshëm të letrave shqipe, Ismail Kadaresë.
Në këtë aktivitet të zhvilluar në sallën “Kongresi i Drejtshkrimit”, ishin të pranishëm zëvendësministrja e Transportit në Maqedoninë e Veriut, Kaltrina Zekolli Shaqiri, drejtori i përgjitshëm i Arkivave, Ardit Bido, drejtuesi i ITSHKSH-së, Skënder Asani, ambasadori i Republikës së Shqipërisë në Maqedoninë e Veriut, Denion Meidani, shkrimtarë dhe dashamirës të shumtë të veprës së Kadaresë.
Në fjalën përshëndetëse, Asani u shpreh se kjo ekspozitë është produkt i një angazhimi ndërinstitucional, që ka për qëllim nxjerrjen në pah të veprimtarisë së Kadaresë, në këtë përvjetor me rëndësi për kombin.
Drejtori i përgjithshëm i DPA-së, nënvizoi se përmes penës së Kadaresë shpaloset një portret i identitetit kombëtar, që sikurse u dëshmua në Kongresin e Manstirit, është i pajtueshëm me vlerat europiane.
Mes dokumenteve të ekspozuara, gjenden fragmente nga romani i parë i pabotuar i Kadaresë, “Tri shokët”, shkruar në moshën 11-vjeçare, si edhe gjurmët e vokacionit të tij për letërsinë ndikuar nga vepra shekspiriane, nëpërmjet dorëshkrimit të sprovës letrare “Hamleti, princi i vështirë”. Pjesë e ekspozitës janë po ashtu:
Dorëshkrimi i romanit të parë “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, i cili pati jehonë ndërkombëtare të pafrerë;
Dorëshkrimet e romaneve më të lakuara dhe polemike, “Dimri i vetmisë së madhe”, “Nëpunësi i Pallatit të Ëndrrave” dhe “Përbindëshi”;
Dorëshkrimet e dramës “Stinë e mërzitshme në Olimp” dhe të sprovës letrare “Dantë i pashmangshëm”, ku narrativa përcillet mes mitit dhe bashkëkohësisë;
Dorëshkrimet e romaneve “Prilli i thyer” dhe “Kush e solli Doruntinën”, që portretizojnë Shqipërinë zakonore;
Dorëshkrimet e romaneve “Piramida” dhe “Qorrfermani”, që paraqesin alegorinë e një sistemi totalitar; dorëshkrimi i librit “Ra ky mort e u pamë”, shkruar në formën e një ditari mbi Kosovën; dorëshkrimet e romanit “Lulet e ftohta të marsit” dhe të sprovës letrare “Mosmarrëveshja”, të cilat ravijëzojnë Shqipërinë përballë vetes.
Në këtë korpus materialesh, nuk mungojnë vlerësimet me çmimet dhe titujt “Komandant i Legjionit të Nderit”, “Oficer i Madh i Legjionit të Nderit”, “Princi i Asturias”, “Çmimi i karrierës” dhënë nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë, si edhe dekreti për dhënien e nënshtetësisë së Republikës së Kosovës./ KultPlus.com
Kryeministri Edi Rama njoftoi prezantimin publikisht të draftit të Fjalorit të Madh të Gjuhës Shqipe, gjatë fjalës sot në Kuvendin Kombëtar për gjuhën shqipe, “Sfidat e Gjuhës Shqipe në shekullin XXI”.
Rama shprehu se fjalori vjen si pjesë e rezistencës për mbrojtjen e gjuhës shqipe nga presionet e shumta të kohës, duke e cilësuar paraqitjen e fjalorit si moment historik n♪7 këtë përpjekje.
“Sot më vjen shumë mirë që si pjesë e kësaj rezistence, ne mund të themi që jemi në momentin historik, besoj unë, për sa i përket gjuhës të prezantimit të fjalorit të madh të gjuhës shqipe, që më në fund, pas gjysmë shekulli, përditësohet falë punës monumentale të bërë nën kujdesin e Akademisë së Shkencave dhe me pjesëmarrjen e gjuhëtarëve, akademikëve nga Shqipëria, nga Kosova dhe nga Maqedonia e Veriut dhe nesër, në dijeninë time, do të prezantohet publikisht edhe drafti, le të themi, i këtij fjalori”, deklaroi Rama.
Rama u shpreh se, “fjalori do të hidhet në një konsultim shumë të gjerë publik dhe do të merren të gjitha ato opinione dhe të gjitha ato sugjerime dhe të gjitha to vërejtje dhe të gjitha ato kontribute që me gjasë mund ta pasurojnë, por me siguri do ta konsolidojnë si produkt të përbashkët të një rezistence të domosdoshme në një përpjekje ku, siç e thashë më parë, ne nuk e kemi të mundur të jemi në sulm sepse jemi nën jemi agresionin e barbarisë dhe gjithfarëlloj injorantësh dhe delirantësh që gjejnë hapësirë falë botës së re të rrjeteve sociale, por e kemi detyrim të patjetërsueshëm që të jemi në mbrojtje dhe që të mos lejojmë që gjuha të degradojë në pikën e moskthimit”.
“Këtu unë nuk dua të hyjë në debatet e bëra lidhur me çfarë i bëri gjuhës, Kongresi i Drejtshkrimit, i bëri atë që unë besoj, shërbimin më të madh historik dhe shërbimin më të madh kombëtar, apo i bëri të kundërtën sepse unë besoj që nuk është fare detyra e politikës dhe nuk është misioni apo detyra e asnjë politikani që të hyjë në këtë territor dhe aq më pak pastaj të kontribuojë për të kundërtën e asaj që politika duhet të bëjë që të kujdeset për të krijuar një hapësirë sa më të gjerë dhe sa më pjellore për të gjithë ata që janë njerëzit e kësaj pune”, tha Rama.
Sepse, shtoi Rama, “patëm një orë të errët në historinë tonë bashkëkohore kur në 100- vjetorin e Pavarësisë, Kuvendi i Shqipërisë inicioi një proces për të hapur debate që vendet e tjera të civilizuara i kanë mbyllur prej shekujsh”.
Rama citoi edhe albanologun Maximilian Lambertz, i cili shkruan se, “historia e vërtetë e njerëzimit do të shkruhet vetëm atëherë kur shqiptarët të lejohen të shkruajnë historinë e tyre”.
“Tani u bënë shumë vite që nuk na pengon askush që ta shkruajmë historinë tonë, por është dikush që nuk na lë ta shkruajmë historinë tonë, që jemi ne. Dhe në këtë përballje me vetveten në radhë të parë ne po përpiqemi siç bëmë me fjalorin që të mbështesim dhe e kemi mbështetur Akademinë e Shkencave për të shkruar librin e madh të historisë së shqiptarëve”, tha Rama.
“Mesa jam informuar kanë thuajse përfunduar ato volumet jo problematike, se deri tek Mesjeta merremi vesh përgjithësisht, duke përjashtuar këtu zëdhënësit e pellazgëve që janë një prurje më vete në këtë lëmë. Dhe që duke folur për pellazgët në fakt përpiqen të mbrojnë interesa të tyret, por tani vjen dhe pjesa e vështirë, ose më e vështirë por nuk është përsëri puna imë, nuk është puna e qeverisë të ndikojë sesi do të dalë në librin e madh të historisë kjo pjesë tjetër, e cila vjen dhe afrohet shumë pranë të gjallëve që janë ende sot, fatmirësisht, në jetë dhe janë aktivë”, u shpreh Rama./ KultPlus.com
Sot është Dita Kombëtare kundër Bullizmit. Format e ngacmimit të papërshtatshëm janë në rritje në shoqëri, sidomos për grupet vulnerabël dhe fëmijët.
Dhuna dhe bullizmi në shkolla dhe kopshtet pengon të drejtat e fëmijëve dhe adoleshentëve, duke përfshirë të drejtën e tyre për arsim dhe shëndetësi.
Kuadri ligjor vendas garanton të drejtën e fëmijëve për të mësuar në një mjedis pa dhunë dhe pa u diskriminuar.
Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi në një postim në rrjetet sociale rikujton paragrafin 3 të Nenit 54 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, që thotë: “Çdo fëmijë ka të drejtë të jetë i mbrojtur nga dhuna, keqtrajtimi, shfrytëzimi …, që mund të dëmtojë shëndetin, moralin ose të rrezikojë jetën a zhvillimin e tij normal”.
Këshilli i Evropës (KE) e përkufizon bullizmin si: “sjellje agresive, e padëshiruar, në mesin e fëmijëve të moshës shkollore që përfshin një çekuilibër të vërtetë apo të perceptuar të pushtetit. Sjellja përsëritet, ose ka potencial për t’u përsëritur, me kalimin e kohës. Si fëmijët që janë viktima dhe ato që janë agresorë mund të kenë probleme serioze dhe afatgjata”.
Vlerësohet se, në botë janë më shumë se 246 milionë fëmijë dhe adoleshentë, që përjetojnë dhunë në shkollë dhe ngacmim në një formë, çdo vit./ KultPlus.com
Kryeministri Edi Rama deklaroi sot se, Kuvendi Kombëtar për gjuhën shqipe është pjesë e rezistencës kundër sulmeve barbare ndaj gjuhës shqipe.
Në fjalën e tij në Kuvendin Kombëtar për gjuhën shqipe, “Sfidat e Gjuhës Shqipe në shekullin XXI” Rama u shpreh se, “është e hatashme të përjetosh sesi delirantë dhe injorantë me damkë, për të gjithë ata që vijnë nga betejat për gjuhën shqipe, për të gjithë ata që njohin rrënjët e gjuhës shqipe, për të gjithë ata që jetojnë me respektin e palëkundur për Eqerem Çabejin dhe për të gjithë hapat e hedhur, sot e gjithë ditën proklamojnë gjithfarëlloj tezash ndërkohë që borxhi ynë, borxhi i të gjithëve, borxhi i institucioneve në radhë të parë, bëhet gjithmonë e më i madh dhe duket gjithmonë e më i pashlyeshëm, sepse krahas këtyre zërave, që do të ishin përndryshe për të qeshur, nëse nuk do të jetonim këtë kohë kur barbarizmat në fjalor dhe në sintaksë, nuk do të gjenin shesh për të bërë përshesh dhe hapësirat e paana të rrjeteve sociale na bën që të jemi të alarmuar dhe të bëjmë çmos për të rezistuar”.
Fatkeqësisht, shtoi Rama, “është e pamundur të jemi në sulm sepse furia e të gjithë kësaj barbarie dhe gjithë kësaj injorance dhe gjithë këtyre delireve është shumë e fortë dhe mbështetet në atë të vërtetën e thjeshtë që populli e ka thënë me dy fjalë, “kur gënjeshtra ka bërë xhiron e botës e vërteta akoma s’ka veshur pantallonat”.
Por, vijoi kreu i qeverisë, “që të rezistojmë e kemi të domosdoshme dhe edhe ky Kuvend është pjesë e kësaj rezistence”.
“Sot mungon këtu edhe dikush tjetër, një lëvrues aq i lartë i gjuhës shqipe saqë unë besoj që cilido që mund të preket nga dyshimi më i vogël se gjuha shqipe nuk i ka të gjitha kapacitet për t’i thënë të gjithë në 1001 mënyra, mjafton që t’i referohet faqeve të shkruara prej tij, Ismail Kadareja
“E kujtoj vazhdimisht në ato biseda që kam pasur fatin të kem me të sesa ankth kishte nga sulmet që i bëhen gjuhës shqipe”, tha Rama.
Kryeministri solli edhe një thënie të tij me vargjet e Ismail Kadaresë. “Kur panë se gjuhës s’i hodhën dot prangat lëshuan drejt saj gjithfarë merimangash, parashtesa e pjesëza e lidhësa së prapthi të bukurën gjuhë ta bënin lesh arapi”./ KultPlus.com
Në konkursin mbarëkombëtar të poezisë “KultStrofa” kanë aplikuar mbi 180 poezi nga shtete të ndryshme të rajonit, Evropës dhe nga ShBA-të, shkruan KultPlus.
Ky konkurs vazhdon të mbetet një prej konkurseve më të kërkuar të poetëve në nivel mbarëkombëtar, ku për këtë edicion kanë ardhë poezi nga poetë të Kosovës, Shqipërisë, Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut, shteteve të ndryshme të Evropës dhe të ShBA-ve.
Ardianë Pajaziti, drejtoreshë e KultPlus dhe njëherit themeluese e këtij konkursi që sivjet po shënon edicionin e shtatë është shprehë të jetë e lumtur me arritjet e shumta të poezive, e cila ka paralajmëruar edhe për ceremoninë kryesore të kësaj ngjarje të madhe kulturore
“Ceremonia e edicionit të shtatë të KultStrofa” do të mbahet më 22 nëntor në KultPlus Caffe Gallery, ku pritet të jetë një mbrëmje e ngrohtë poetike”, ka thënë Pajaziti, e cila ka njoftuar se kjo mbrëmje do të shoqërohet edhe me performancën e “Dhjetorit” dhe Bekës, njëherit edhe fituesit e Festivalit të RTK-së.
Ceremonia e kësaj mbrëmje do të mbahet prej orës 19:00 ku edhe do të shpallen dhjetë finalistët e edicionit të shtatë, sikurse që do të shpërblehen edhe tri poezitë kryesore të këtij edicioni, vendi i parë, i dytë dhe i tretë.
Poezitë e këtij edicioni do të vlerësohen nga juria profesionale në përbërje të: Entela Kasi, kryetare e jurisë, Lulzim Tafa dhe Vlora Konushevci.
Kujtojmë që fituesi i konkursit të parë ishte poeti i njohur Ragip Sylaj. Pas tij, vazhduam rrugën me krijimtarinë e poetëve të tjerë si: Arjola Zadrima, Merita Berdica, Gentiana Bajrami Atashi, Zhaneta Barxhaj dhe Rudina Çupi. Edicioni i shtatë i KultStrofa mbështetet nga Ministria për Kulturë, Rini dhe Sporte./ KultPlus.com
Kryeministri Edi Rama deklaroi sot se, Dita e Alfabetit është festë e përmotshme e të gjithë shqiptarisë, e cila kremtohet edhe në Shqipëri.
Në fjalën e tij në Kuvendin Kombëtar për gjuhën shqipe, “Sfidat e Gjuhës Shqipe në shekullin XXI” Rama u shpreh se, “ky Kuvend vjen edhe si një produkt i Samitit të tretë të Diasporës që u mbajt në Tiranë në nëntorin e vitit të shkuar, ku shqipja ishte një nga temat, se s’ka si të jetë ndryshe, kryesore dhe nga ku ne dolëm së bashku me të gjithë atë komunitet me disa përfundime dhe morëm disa angazhime.
Rama gjithashtu lidhi këtë Kuvend me kujtimin e politikanit shqiptar në Maqedoninë e Veriut, Arben Xhaferrit.
“Për më tepër shtoi Rama, ma ha mendja se është ky vendi për të lidhur këtë Kuvend me kujtimin e Arben Xhaferrit, i cili sot nuk jeton më, por ishte shqiptari që pati idenë që të kërkojë që Dita e Alfabetit 22 nëntori të jetë festë kombëtare për shqiptarët në Maqedoninë e Veriut dhe që prej nga ky vit është edhe festë e përmotshme e të gjithë shqiptarisë, e cila kremtohet edhe në Shqipëri”, tha Rama.
Rama shtoi se Dita e Kongresit të Manastirit është pjesë e zinxhirit të Besëlidhjeve të shqiptarëve
“Në zinxhirin e historisë sonë ka pasur disa Besëlidhje, pa diskutim i madh dhe i vogël me njëherë Besëlidhje e lidhin me Kuvendin e Lezhës, pastaj, kush është pak më shumë i interesuar për historinë e lidh me Lidhjen e Prizrenit, por unë besoj se padyshim pjesë e zinxhirit të Besëlidhjeve të shqiptarëve është edhe Dita e Kongresit të Manastirit. Dita e një Kongresi ku një grup shqiptarësh patën vizionin, patën guximin dhe patën vullnetin t’u japin shqiptarëve atëherë dhe përgjithmonë Alfabetin e tyre, në kushte në të cilat kjo nuk ishte aspak diçka e lehtë apo e diçka që do të ndodhte medoemos”, tha Rama.
“Kongresi ku At Gjergj Fishta, më katoliku i katolikëve, tha “Uluni ju burra, uluni këtu në shesh të zgjedhim një komision që të caktojë se ç’kaduhet të bajmë sot për të mirën e popullit shqiptar nesër”. Aty ku ku ortodoksi i ortodoksëve, Petro Nini Luarasi tha në kontekstin e alfabetit helen, “Ju lutem vëllezërve tanë, bashkombasve tanë myslimanë dhe katolikë, të mos vuajnë keq kur të shohin një pjesë e trupit shqiptar po vuan dhe po humbet dhe për qejf të klerit”. Ku Mit’hat Frashëri, arkitekti i Kongresit paraqiti vizionin e më myslimanit të myslimanëve, Hoxhës Hasan Tahsin për një alfabet të gjuhës shqipe, jo një alfabet arab, as një alfabet helen dhe aq më pak cirilik dhe të gjitha këto ishin opsione kërcënuese që peshonin mbi supet e pjesëmarrësve në atë Kongres”, tha Rama.
“Historia ka folur dhe historia ka treguar sesa e guximshme ishte vendimmarrja e atij Kongresi, për një alfabet të veçantë në gjendje për të shprehur bashkë me fjalët e veçanta dhe shpirtin dhe botëkuptimin unik të shqiptarit”, tha Rama.
“Ishte pikërisht ai moment që e frymëzoi edhe Ndre Mjedën të shkruajë poezinë që na e mësonin atëherë përmendësh në shkolla, nuk e di sot, por që mu desh ta rikërkoj për ta sjellë këtu:
“Përmbi za që lshon bylbyli,
gjuha shqype m’shungullon;
përmbi er’ që jep zymbyli,
pa da zemren ma ngushllon.
Geg’ e tosk’, malsi, jallia
jan’ nji komb, m’u da, s’duron;
fund e maj’ nji a Shqypnia
e nji gjuh’ t’gjith’ na bashkon”, tha Rama./ KultPlus.com
“Mos më lini vet” është mesazhi që misionarja e hapjes së Biblitotekës në qytetin e Manastirit, Emira Selimi, iu drejton bashkëkombësve të saj dhe institucioneve të Kosovës dhe të Shqipërisë, në prag të njëvjetorit të hapjes së bibliotekës më të veçantë në hapësirat mbarë shqiptare, Linknest, shkruan KultPlus.
Nesër bëhen 116 vite nga mbajtja e “Kongresit të Manastirit”, në të cilin u vulosën shkronjat e alfabetit shqip, dhe një vit nga hapja e bibliotekës shqipe në po këtë vend, si i vetmi objekt i cili tregon që ky qytet është dhe ka qenë shqiptar. Këto dy ngjarje të kundërta me njëra tjetrën tregojnë historinë dhe fatin e keq të këtij qyteti, i cili kombit shqiptar i dha elementin kryesor të gjuhës, alfabetin.
Gjuha është elementi kryesor identitar i një populli, me të cilin ne në rastin tonë do të duhej të mburreshim, pasi faktet historike e listojnë shqipen ndër gjuhët më unike dhe më të vjetra në Evropë. Por, vetë fakti që Manastiri tanimë ka vetëm një bibliotekë me libra shqip, flet për një histori të dhimbshme asimiluese të qytetit të iluminizmit shqiptar. Megjithatë, një dritë në fund të errësirës shekullore të tunelit është shfaqur.
Emira Selimi, është nismëtarja e hapjes së kësaj biblioteke në këtë qytet kaq domethënës për kulturën dhe historinë tonë, e cila po i jep zë historisë së lavdishme të Manastirit dhe po e orienton atë drejtë rrënjëve të saj. “Linkest” përveçse një bibliotekë e cila është mirëpritur nga shqiptarët e zonës, është shëndrruar edhe në çerdhe “zogjësh” të cilëve iu mësohet të interpretojnë Himnin Kombëtar, iu mësohet historia e popullit shqiptar dhe mbi të gjitha iu injektohet ideja për të studiuar në shtetin amë, prej nga edhe mund ta fuqizojnë dhe mbrojnë identitetin e tyre, të marrë padrejtësisht nga etni të tjera.
Në prag të një-vjetorit të bibliotekës, është paralajmëruar një festë e veçantë me këngë dhe poezi të bukura të Manastirasve. Pjesë e festës do të jetë po ashtu edhe një ekspozitë me krijimtarinë artistike të pjesëtarëve të bibliotekës, mbi të gjitha me motive kombëtare. Për të treguar sfidat, rezultatet dhe ecurinë e këtij institucioni dritëdhënës, Emira Selimi ka shpalosur detaje përmes një interviste me mediumin KultPlus:
KultPlus: Si do ta përshkruanit vitin e parë të funksionimit të Bibliotekës së Manastirit?
Emira Selimi: Sprovat dhe sfidat nuk janë ndalur as edhe një moment por mrekullia e gjithë këtij suksesi ka qenë ardhja e fëmijëve shqiptarë të Manastirit në bibliotekë. Gjatë gjithë vitit bibliotekën e kanë vizituar shumë njerëz nga gjitha trevat e tona shqipfolse, ato më kanë dhënë motiv se unë këtu në këtë qytet nuk jam vetë. Suksesi kërkon sfida dhe sakrifica andaj unë i shtrëngoj dhëmbët në çdo sprovë pasiqë qëllimi im kryesor është që Manastiri të kthehet siç ishte dikur dhe andaj punoj me kënaqësi, vullnet dhe shpresë.
KultPlus: Cilat kanë qenë arritjet kryesore të Bibliotekës gjatë këtij viti?
Emira Selimi: Arritja më e madhe e bibliotekës është që fëmijët kanë lexuar libra çdo javë. Për t’i nxitur fëmijet të lexojnë unë është dashur të sakrifikoj akoma më shumë dhe plani ka qenë kush lexon ka dhurata. Kjo fëmijët i ka motivuar. Me këtë ata filluan të lexonin pa ndalur që të arrijnë deri te dhurata, kjo metodë ndikoi shumë pozitivisht te fëmijët, pasi librat fëmijët shqiptarë të Manastirit i ndihmuan të kenë mendim kritik dhe të kenë oratori të pastër, fëmijët e bibliotekës po i mbushin me informacione dhe fëmijët po reagojnë, ata po e njohin kulturën dhe Shqipërinë nga faqet e librave shqip, fëmijët bibliotekën e shikojnë si ambasadë shqiptare dhe ata e shprehin këtë me të gjithë, himni kombëtar shqiptar këndohet në bibliotekë nga fëmijët e tanë, ato e shikojnë bibliotekën si shpresë. Ne i nxisim ata që të lidhen me Shqipërinë dhe i orientoj për studime në Tiranë, ua kam ngulitur në kokë dhe fëmijët dhe prindërit këtë ide e duan dhe e kanë pranuar.
KultPlus:Si është pritur nga komuniteti hapja dhe aktivitetet e Bibliotekës?
Emira Selimi: Biblioteka nga Manastirasit është pritur shumë mirë, shqiptarët e Manastirit e duan dhe e mbështesin bibliotekën. Ata janë shumë të lumtur dhe e pohojnë se një gjë e tillë u ka munguar atyre në Manastir. Ata vijnë dhe huazojnë libra dhe më pas i kthejnë, jo vetëm nga qyteti por edhe nga fshatrat vijnë dhe marrin libra. Vlen të potencohet që Manastiri ka 7 fshatra të banuar me shqiptarë.
KultPlus:Çfarë aktivitetesh keni planifikuar për të shënuar njëvjetorin e hapjes së Bibliotekës?
Emira Selimi: Për përvjetorin e bibliotekës kemi planifikuar t’i falenderojmë gjithë shqiptarët anembanë trevave tona për kontributin e tyre për mbledhjen e librave, më pas fëmijët që i dhanë dritë bibliotekës t’i fikin qirinjtë e parë të bibliotekës së tyre, të këndohen këngë dhe poezi nga manastirasit dhe më pas të hapet ekspozita me punimet e fëmijëve të Manastirit që i kanë përgatitur për nder të përvjetorit të bibliotekës Linkest.
KultPlus:Si ka ndikuar Biblioteka në jetën kulturore dhe edukative të Manastirit gjatë këtij viti?
Emira Selimi: Jashtëzakonisht shumë mirë ka ndikuar biblioteka në bashkëpunim me mësueset e qytetit. Të potencojmë që këtu libri shqip ka munguar shumë dhe këtë e shprehin edhe vetë mësueset. Kemi shumë festa që marrim pjesë bashkë si Viti i Ri, dita e librit, festa mësuesit, dita flamurit etj, të gjitha këto i bëjmë bashkë me fëmijët tanë. Ne planifikojmë që fëmijët ti dërgojmë edhe në Prekaz dhe Vlorë. Të gjitha këto aktivitete janë në dobi të fëmijëve që sa më shumë ato të afrohen me shtetin amë Shqipërinë. Fëmijët janë shumë të vegjël dhe ka qenë shumë më e lehtë puna me ta përderisa ata akoma janë të vegjël. Manastiri duhet të kthehet në qendër kulturore siç ishte gjithmonë edhe historikisht dhe ju them fëmijëve se këtë ëndërr mund ta zgjoni vetëm ju. Ne çdo muaj mundohemi të bëjmë diçka të bukur për kombin dhe Manastirin. Aktivitetet na mbajnë të motivuar përballë problemeve që na paraqiten atje.
KultPlus:Cilat kanë qenë reagimet më domethënëse nga vizitorët dhe lexuesit gjatë këtij viti?
Emira Selimi: Zakonisht emocionohen kur vinë, se kur e shëtisin Manastirin asgjë nuk shikon në gjuhën shqipe, kur futen në bibliotekë me mijra libra shqip. Poashtu dhe ne ndodhemi në qendër “Shirok Sokak” Shqiptarët emocionohen menjëherë shumë. Më shumë më prekin fjalët e fëmijëve, kur më japin komplimente me fjalët e tyre rrënqethëse. Këto mbesin në zemrën dhe mendjen time gjithë kohës. Me fëmijët kam kaluar një vit të mrekullueshëm.
KultPlus:Cilat kanë qenë sfidat më të mëdha me të cilat jeni përballur në vitin e parë të funksionimit?
Emira Selimi: Për ata që nuk e dinë, mua nuk më lejuan ta hapja bibliotekën në katin përdhesë të Muzeut të Alfabetit. Andaj unë mbeta me librat në rrugë dhe u detyrova të marr objekt tjetër në Manastir me qera, qeraja e të cilës është 1500€ në muaj me tatim. Dhe unë 1 vit e mbaj vetë me qindra sakrifica e strese pa fund. Asnjë institucion nuk më ka përkrahur pa asnjë arsye. Sfida më e madhe e imja është kjo, kam kërkuar ndihm shumë herë në shumë shoqata por ka qenë e kotë, askush nuk më ka ndihmuar, doja të filloja me antarsimet online që të mbijetoja as atë nuk më lejuan, gjithë kohës jam bllokuar por sërish mrekullikisht kam mbijetuar.
KultPlus:Çfarë vizioni keni për zhvillimin e Bibliotekës në vitet e ardhshme?
Emira Selimi: Kjo nuk është vetëm bibliotekë është përtej saj. Kati i tretë i bibliotekës është bërë si një shkollë e vogël. Aty dua që cdo javë të mbahen ligjerata historie për Manastirasit, të ftoj studiues, historianë, shkenctarë që Manastiri sërish të kthehet vatër të kulturës për kombin tonë. E them gjithmonë që çdo bibliotekë është e veçantë por kjo është disi më ndryshe, këtë e themeloi kombi shqiptarë dhe askush tjetër por qytetarët tanë nga gjitha trevat shqipfolse.
KultPlus:Çfarë do t’i përcillnit publikut për rëndësinë e një institucioni siç ka Biblioteka për një qytet si Manastiri?
Emira Selimi: Kjo bibliotekë i ka mbi 100 fëmijë shqiptarë të vegjël vetëm brenda 1 viti, kjo bibliotekë shqiptarët e Manastorit i ka bërë të mos ndjehen vetëm, andaj ju lus që ta mbajmë në jetë bibliotekën shqipe në qytetin e Alfabetit. Mjaftë kemi humbur duke i anashkaluar qytetet më të rëndësishme shqiptare, tani është koha të kthjellemi. Biblioteka dhe manastirasit kanë nevojë për shqiptarët, biblioteka është shpresë për rikthimin e këtij qyteti historik. Kjo bibliotekë është qendër kulture për shqiptarët në Manastir. Të gjithë shqiptarët duhet të vinë në bibliotekë dhe ta mbështesin. Biblioteka në Manastir po e mbron gjuhën shqipe dhe historinë e kombit tonë për shqiptarët e Manastirit.
KultPlus:Cili është mesazhi juaj për komunitetin, për ata që e kanë mbështetur Bibliotekën dhe për ata që ende nuk e kanë vizituar?
Emira Selimi: Mesazhi im është mos më lini vetë. Më shumë se kurrë kam nevojë për bashkëkombasit e mi të më mbështesin. Të gjithë ju që e ndihmuat bibliotekën do të mbeteni në histori, ju që nuk e keni vizituar ende Manastirin ejani se është qyteti më i mrekullueshëm i shqiptarëve. Manastiri është qyteti i iluminizmit, ju lutem ejani dhe na vizitoni në Manastir./ KultPlus.com
Marie Kraja ka lindur më 24 shtator 1911, në Zarë të Dalmacisë në Kroaci, në vitin 1911.
Ajo dallohesh për një natyrë të qeshur por më shumë për një këngëtare të rrallë me një timbër të qartë muzikor në kanto. Zëri i saj i pastërt dhe i kthjellët ishte një mrekulli në publikun shqiptar të prapambetur të kohës kur u zhvillua ajo. Kishte një dinamikë të qartë të qëndrueshmërisë të vokalit të saj.
Që e vogël bashkë me familjen ajo vendoset në Shkodër. Më pas duke filluar nga 1930 ajo studion si shumë shkodranë në Graz të Austrisë deri në vitin 1934.
Shkodra edhe sot gjysma këndon, gjysma bën humor, ose më mirë gjithë shkodranët kanë për zemër aq shumë artin, sa gjysma e shkodranëve edhe sot dalin artistë, gjysma kanë dialog aq të këndshëm sa të ofrojnë me këndshmëri kulturën e tyre.
Marije Kraja herë-herë interpretonte kur studionte në Austri kompozimet e Bethovenit, Brunkerit, Vangerit, Pucinit, Verdit e Moxartit. Kryevepra këto që të bëjnë madhështor dhe profesionist në profesion ashtu si ishte edhe ajo, një yll i muzikës kombëtare.
Me tipare të qarta sopranoje, ajo mishërohet profesionalisht në kumbimin e zërit në rolin e Ollgas në operan “Rulaska”, në vitin 1950.
Në Konservatorin e Gracit, mbrojti doktoraturën me këngët lirike “Marshalla bukurisë tande” dhe “Midis ballit më ke një pikë”, gjë që ishte një kontribut edhe për muzikën shqiptare që të merrte një karakter ndërkombëtar.
Ajo solli një traditë të re të kantos në Shkodër krahas femrave të tjera përparimtare në muzikë siç ishte Tefta Tashko Koço. Ishte një nga femrat përparimtare që thyente tabu atëherë kur mjerimi ndalonte femrën për gjithçka.
Fare mirë ajo mund të quhej shumë e emancipuar sa ishte e gjithë Shkodra me kulturën e saj të dalluar. Një femër e një lloj Hollivudi shqiptar ku përulesh me repsekt.
Njësoj si sopranoja e famshme dhe kolegia Tefta Tashko Koço, të dyja bashkë u munduan me mish e me shpirt për të sjellë një repertor të këngëve tradicionale popullore shqiptare dhe ia dolën. Kjo traditë është e fuqishme edhe sot në instrumentistë dhe muzikologë klasikë që e dashurojnë me zemër muzikën e tabanit popullor nga janë rritur.
Kur ajo këndonte shpërthente në zërin e saj i rrjedhshëm si një perlë e rrallë e muzikës. Krah për krah me Ibrahim Tukiqin, në këngën “Kush më rri karshi karshi” vjen, aq kumbues, sa i tejkalon instrumentat dhe kumbonin tek artdashësit. Zëri i saj rrjedh si burim pa ndalesë dhe gjithmonë shpërthen ëmbël. Ka një vazhdueshmëri të njëtrajtshme të shpërthimtit të vokalit të saj në çdo këngë e sidomos këngëve popullore që ajo i donte aq shumë.
Në vitin 1936 është pedagoge në Institutin Femnor “Nana Mbretneshë”. Gjë që kontribuoi në ngritjen e një gjenerate të re dhe me mendim ndryshe për kulturën dhe muzikën. Kushedi sa këngëtarë të njohur dhe të dëgjuar kanë kaluar nga kjo femër e jashtëzakonshme e operas shqiptare.
Në 1946 ajo punon në Radio-Tirana dhe Liceut Artistik ‘’Jordan Misja’’.
Në vitin 1962 ajo është pedagoge Konservatorit Shtetëror të Tiranës ku vazhdon derisa mbaron karrierën e saj të plotë e del në pension në vitin 1966.
Është një nga gurët e themelit të muzikës operistike dhe të këngës në Shqipëri dhe një nga zërat më të rrallë. Me themelimin e TOB, Marie Kraja bëhet ndër solistet e para në premierën e parë të këtij institucioni. Ajo merr pjesë gjithashtu në operën e parë shqiptare ‘’Mrika’’.
Aktiviteti i saj jashtë Shqipërisë është i dendur dhe i pasur ku ndër të tjera kalon në skenat e mëdhaja të shteteve të Italisë, Austrisë, Gjermanisë, në Kinë, Kore, Gjermani, Itali, Çekosllovaki, Hungari, Bullgari, Bashkimin Sovjetik.
Ajo u rrit, u mbrujt dhe bashkëpunoi me një grup të madh artistësh që në vetvete ishin të gjithë divë të muzikës si Kristaq Antoniu, Mihal Ciko, Jorgjie Truja, etj,
Ka marrë pjesë në emër të Shqipërisë në Vjenë në “Mbrëmjen e kombeve me interpretimet e dy këngëve popullore ”O bilbil, i mjeri bilbil” dhe “Çilni, ju moj lule çilni”.
Aktiviteti i saj koncertal fillon më 1934 së bashku me profesorin dhe pianistin Tonin Guraziu, në një koncert që kanë dhënë në Tiranë. Ky profesor ishte i njohur me bashkëpunimin e tij me të gjitha këngëtaret e njohura të kohës.
Disa nga rolet kryesore të veprave artistike që ajo i zhvillon me një profesionalizëm të lartë janë në operat shqiptare, si “Mrika”, “Lulja e Kujtimit”, si dhe të një sërë veprash të huaja si “Rusalka”, “Ivan Susain”, “Nusja e shitur”, “La Traviata”, “Jollanda”, “Dasma e Figaros”, etj.
Pasioni i saj i madh ishte mbledhja dhe kënga popullore ku dallohen 300 këngë popullore sidomos nga zona e veriut të Shqipërisë të mbledhura nga qytetet Pejë, Gjakovë, Shkodër, Korçë, Berat, Elbasan, Tiranë etj ku u ruajten në institucionin e Radio-Tirana si fond i trashëgimisë kulturore shqiptare.
Disa nga këngët popullore të kënduara nga Marie Kraja mund të përmendim:
“Çila sytë me të pa”,
“Dola në penxhere”,
“Marshalla bukurisë sate”,
”O bilbil, i mjeri bilbil’’
‘’Unë ty moj të kam dashtë’’
‘’Të martoj nana’’
‘’Midis t’ballit ma ke një pikë’’
‘’Iftida moj Lulja e Allit’’
‘’Vetë më ke çu fjalë’’
‘’Moll e kuqe topsheqere’’
“Çilni ju moj lule”.( kënga e parë e regjistruar në pllakë gramafoni në 1940)
Maria ka pasur dhe peripeci në lidhje me sistemin komunist ku ishte shënjestruar si një eksponent që vinte siç thuhesh nga ajo kohë me ‘’biografi të keqe’’ ku mendohesh se nga familja e saj kishin pasur lidhje me eksponentë të nazizmit për t’u gjetur mënyra që të kryqëzohesh artistikisht, dhe një mënurë për ta demigruar.
Megjithatë, ngeli në zemrën e publikut gjithmonë një krenari e këngës shqiptare dhe një profesioniste me rang botëror në mënyrën e interpretimit. Një këngëtare virtuoze që nderoi Shqipërinë.
Në Tiranë janë organziuar evente si “Konkursi Ndërkombëtar i Vokalit Operistik Marie Kraja” me pjesëmarrje vokalistësh nga vende të ndryshme të botës.
Ajo mban titullin më të lartë artistik “Artiste e Popullit”, mban Urdhërin “Naim Frashëri” të klasit të parë, medaljen “Mjeshtre e Madhe e Punës” dhe Laureate e Çmimit të Republikës së Klasit të Parë.
U nda nga jeta në Tiranë më parë më 21 nëntor 1999, duke lënë një nga pas një emër të madh që nderohet dhe kujtohet gjithmonë me respekt.
Maria Kraja erdhi si një mrekulli e këngës shqiptare në një kohë të vështirë për Shqipërinë, dhe si një njeri e dashur dhe e ngrohtë për të gjithë artdashësit që e kanë shumë për zemër në repertorin e saj, ajo ishte me plot gojën yll i muzikës klasike. Iku si një divë e plotësuar dhe e përmbushur.
Ajo rivjen sërish me këngët e saj të kullura nga burimi i pashtershëm i kulturës që ajo e dashuroi gjithë jetën e saj. /EugentKllapi/ KultPlus.com
Një dramë krejt e veçantë që e rifillon dialogun me veprat më të rëndësishme të letërsisë shqiptare do të vijë premierë më 13 dhjetor në Teatrin “Adriana” në Ferizaj. Shfaqja “13” vjen nën petkun e regjisorit Sulejman Rushiti, i cili synon që me këtë krijim shpërthyes të sjellë në skenë esencën e disa prej veprave më të shquara të letërsisë sonë: ‘Vitin e mbrapshtë’ të Ismail Kadaresë, ‘Qerthullin politik’ të Kristo Floqit, ‘ABC-në e kreshnikëve’ të Mitrush Kutelit, dhe pjesë nga vepra e Fishtës, të cilat, të gjitha së bashku, formojnë një gjithëpërfshirje të mprehtë dhe poetike të identitetit shqiptar, shkruan KultPlus.
”13″ është më shumë se një titull; është një simbol, një metaforë e fuqishme që flet për më shumë se thjesht një numër. Vjen si një reflektim i asaj që na shoqëron si shoqëri, si një shenjë e një shndërrimi të pandalshëm të fatit dhe historisë. Numri 13 është shpesh i lidhur me besëtytnitë dhe frikën, duke u konsideruar si një shenjë e keqe, e një fatkeqësie të pashmangshme. Ky është një besim që ka rrënjë të thella në shumë kultura, dhe përmes kësaj lenteje, regjisori Rushiti na tregon se ne e shohim 13-në si një simbol të pafatësisë dhe pasigurisë që ngjizet në jetët tona.
Por, përmes këtij numri, dhe në mënyrë të veçantë, në dramatizimin që regjisori Rushiti e ka realizuar, ky simbol merr një kuptim më të thellë dhe më kompleks. Konsiderohet se në veprën “Viti i mbrapshtë” të Ismail Kadaresë, ky numër bëhet një përkufizim metaforik i një periudhe historike të vështirë dhe të trazuar për Shqipërinë. Kadareja e sjell këtë numër nëpërmjet vitit 1913, një vit kyç në historinë tonë, pasi pas shpalljes së Pavarësisë, ky vit simbolizon një periudhë të humbjes dhe të errësirës, ku ende mbizotëronin pasiguria dhe pasojat e një realiteti të pasqaruar. Në këtë kuptim, besohet që “13” vjen si një pasqyrë e historisë sonë të mbushur me luhatje dhe kontradikta. Shfaqja është një metaforë për dyndjet e fatit të Shqipërisë, për sfidat dhe vuajtjet që kanë shoqëruar çdo hap të zhvillimit dhe pavarësisë.
Përmes kësaj shfaqjeje, regjisori Rushiti përpiqet të shpalos tërë këtë ngarkesë historike dhe emocionale që vjen bashkë me simbolin e 13-ës, për ta shndërruar atë në një përshkrim të thellë të shoqërisë, që vazhdon të përballet me fantazmat e së kaluarës dhe të ardhmes së pasigurtë. Po ashtu, numri 13 nuk është vetëm një element numerik; ai është një udhërrëfyes për natyrën njerëzore, për besëtytnitë që diktojnë veprimet e njeriut dhe për atë prirje të brendshme që njeriu ka për të kërkuar përshkrime dhe ndihmë në atë që është jashtë tij, për t’u kapur pas simbolikës që të ofron një ndjesi kontrolli në një botë të pasigurtë. Përmes këtij numri, regjisori Rushiti përpiqet t’i ndihmoj publikut që të kuptojë se “13” është gjithashtu një pasqyrë e tensioneve të brendshme të individit dhe të shoqërisë, që janë të lidhura ngushtë me përvojat e jetuara dhe të papërballueshme.
“13” është më shumë se një numër – është një reflektim i të kaluarës dhe një dëshmi përkohësisht të domosdoshme e natyrës së fatit të njeriut. Ky është një udhëtim i brendshëm për të kuptuar se si një histori, që duket e mbyllur, vazhdon të prodhojë gjurmë por edhe pasoja në çdo hap të jetës së përditshme.
Në vitin 2017, regjisori Rushiti ishte nisur në një udhëtim krijues dhe intelektual që, më shumë se një projekt teatror, iu është shndërrua në një eksperiment estetik dhe shpirtëror, një përvojë që mbante thelbin e kërkimit të thellë dhe të transformimit.
“Gjatë dramatizimit të veprës së plotë satirike të Gjergj Fishtës, hulumtova dhe ripërpunova jo vetëm tekstin, por dhe kuptimin dhe shpirtin e tij, duke e sjellë në skenë në një mënyrë që e lëvizte përtej kufijve të vetvetes. Shfaqja, që u realizua në Teatrin Shqiptar të Shkupit, me titull “G” ishte një ngjarje që kërkonte të bashkonte të kaluarën dhe të tashmen, të vjetrën dhe të renë, për të krijuar një hapësirë ku ideja e traditës ishte e hapur për rigjetje dhe përmbledhje të reja”, thotë ai.
Ky projekt hulumtues, me çdo hap të tij, e ka bërë atë që ta rishqyrtoj çdo shtresë të kulturës dhe letërsisë shqiptare, duke e shtyrë të rilexonte me një vështrim të ri, veprat e autorëve më të shquar, në kërkim të një gjuhe që mund të artikulonte dhe shprehte thelbin e tyre në një kontekst bashkëkohor.
“Ky proces reflektimi më lindi dëshirën për të vazhduar këtë hulumtim të thellë, duke u nisur nga një ndjesi e fuqishme për të krijuar një dramë që e rifillonte dialogun me veprat më të rëndësishme të letërsisë shqiptare. Nga ky shpërthim krijues, lindi “13”, një përpjekje për të ndërthurur dhe për të sjellë në skenë esencën e disa prej veprave më të shquara të letërsisë sonë. Ato janë pjesë të një mozaiku që edhe pse individualisht të ndryshme, krijojnë një pamje të plotë, një panoramë të thellë dhe të ndërlikuar të natyrës njerëzore dhe historisë kombëtare. Në fillim, shfaqja ishte parashikuar të realizohej në Teatrin Shqiptar të Shkupit, u vendos të shfaqej në Teatrin “Adriana Abdullahu” të Ferizajit, me kërkesë të drejtuesit të këtij teatri. Unë besoj thellë që veprat dramatike zgjedhin vetë se ku dhe kur do të linden. 13 ka zgjedhur të lindë në Ferizaj”, thotë Rushiti.
Shfaqja “13” është një eksperiment teatror që bashkon zhanre të ndryshme – dramë, tragjedi, komedi dhe farsë – duke krijuar një mozaik narrativ që pasqyron jo vetëm kompleksitetin e historisë tonë, por edhe ndërlikimet e natyrshme dhe të fshehura të realitetit njerëzor.
Sipas regjisorit, numri 13, i ngarkuar me një ngarkesë simbolike të thellë, siç beson besëtytnia, është përfshirë në rrëfimin e ngjarjeve që shprehin tensionin mes fatit dhe zgjedhjes, mes rastësisë dhe determinizmit. Ky proces paraqet një reflektim të kaosit dhe rendit, të cilat shpesh janë të pandashme në përvojën njerëzore.
“Në aspektin metodik, e kam mbështetur këtë shfaqje te qasja brehtiane, që synon të largojë spektatorin nga emocionet e thella për të hapur një hapësirë kritike mendimi. Te Brecht, distancimi nuk është thjesht një teknikë, por një mjet për të provokuar mendimin dhe për të nxjerrë në pah kontradiktat e shoqërisë. Megjithatë, pas çdo përvoje, çdo regjisor krijon një stil unik – një gjuhë personale që e lidh me jetën dhe botëkuptimin e tij. Dhe në këtë shfaqje, ka shumë nga vetja ime: një kërkim për të thyer kufijtë e pritshmërive dhe për të shpërfaqur atë që është nën sipërfaqe, një ballafaqim me botën ashtu siç është dhe si mund të jetë, përmes një lente artistike që sfidon realitetin dhe na nxit të mendojmë për të ardhmen dhe për përmasat e mundshme të ekzistencës sonë”, thotë ai.
Çdo pjesë e re teatrale për regjisorin Rushiti konsiderohet të jetë një udhëtim i pasur dhe një sfidë e ëmbël, e cila ia mundëson që të rihap horizonte të reja dhe ta njeh një realitet tjetër krijues.
“Ky proces, që është më shumë se thjesht një realizim i një shfaqjeje, është një kërkim konstant për thellësinë, për kuptimin më të plotë të asaj që duam të shprehim, dhe padyshim, kënaqësinë më të madhe unë e ndjej gjatë këtij hulumtimi të pandërprerë. Në momentet më të ngarkuara dhe sfiduese të këtij rrugëtimi, gjej një kënaqësi të pashpjegueshme, sepse çdo hap që hedh është një mundësi për të krijuar diçka që përballet me thelbin e artit dhe të natyrës njerëzore”, tregon ai.
Ajo që është e veçantë për të, mbetet puna me një ekip jashtëzakonisht të motivuar dhe të pasionuar, një ekip që, në çdo moment, kontribuon me kreativitetin dhe përkushtimin e tij të pakufishëm. Ky bashkëpunim, për të, është më shumë se thjeshtë një koordinim i roleve – është një ngërç i mendimeve, ideve dhe pasioneve që formojnë një energji kolektive.
Sipas tij, skenografia, kostumografia, drejtimi i muzikës, aktorët dhe çdo individ tjetër janë pjesë e pandashme e kësaj ngjarjeje, duke krijuar një harmoni që është një refleksion i krijimtarisë së përbashkët. Pra, secili ka rol të veçantë dhe të domosdoshëm, dhe së bashku e krijojnë një ambient që është i ngarkuar me kërkim dhe eksperimentim.
Ali Krasniqi, Arben Marevci, Blin Mani, Dashuri Rexhepi, Donikë Zeqiri, Dora Xhemajli, Edona Berisha, Elton Tahiri, Jajush Ramadani, Kushtrim Qerimi, Milot Saliu, Nexhat Xhokli dhe Sherif Bega, janë aktorët të cilët priten ta jetësojnë këndshëm këtë shfaqje të rrallë. Skenografia vjen nën realizimin e Bekim Korçës, kostumet vijnë nga Eleonora Gagica dhe muzika vjen e krijuar nga Linda Isufi.
“Ne jemi të angazhuar në një proces të vazhdueshëm hulumtimi, ku çdo seancë është një mundësi për të thelluar kuptimin tonë të veprës, për të hetuar secilin detaj dhe për të eksploruar mundësitë që skena dhe karakteret mund të ofrojnë. Puna jonë është e thellë dhe kërkon një përqendrim të plotë, prandaj ne zhvillojmë seanca të thella analizash që na ndihmojnë të kuptojmë më mirë shpirtin e personazheve dhe strukturën e ngjarjeve. Ne gjithashtu angazhohemi në ushtrime psikofizike që na ndihmojnë të krijojmë një lidhje më të ngushtë me trupin dhe mendjen, dhe të përcjellim më saktë emocionet dhe energjitë që duam të shprehim. Ky proces është esencial për të ndërtuar një lidhje autentike dhe të natyrshme me publikun dhe për t’i dhënë shfaqjes shpirtin e saj të vërtetë. Në këtë hulumtim dhe eksperimentim të përditshëm, jo vetëm që ndihmojmë për të krijuar një shfaqje të veçantë, por gjithashtu rrisim kuptimin tonë të artit dhe të ndikimit të tij në shoqëri, duke e shndërruar secilin moment në një mundësi për rritje dhe krijim të ri. Për mua, ky është thelbi i procesit krijues – jo vetëm realizimi i një vepre, por ndërtimi i një bote të re, të mbushur me mundësi të pafundme dhe të hapura për t’u zbuluar”, tregon regjisori Rushiti.
Ai e konsideron veten të jetë një ithtar i rileximit skenik të veprave kombëtare, sepse beson se çdo vepër e tillë ka një forcë dhe një shprehje të pashtershme që mund të përjetohet dhe të ripërpunohet përmes kohës dhe hapësirës. Këto vepra, që janë themeli i identitetit tonë kulturor dhe kombëtar, përmbajnë një pasuri të jashtëzakonshme që kërkon një angazhim të vazhdueshëm dhe një rifreskim të themeluar në kontekstin e aktualitetit, andaj dhe rileximi i tyre skenik mendohet të jetë një mundësi për të zbuluar nivele të reja, për t’i dhënë atyre një dimension të ri, dhe për të angazhuar publikun në një dialog të përhershëm mes të kaluarës dhe të tashmes.
“Në këtë kuptim, nuk mund të pretendojmë të kemi një teatër kombëtar të qëndrueshëm dhe të zhvilluar pa një dramaturgji kombëtare të fortë dhe të thellë. Dramaturgjia kombëtare është ajo që ndihmon në formësimin e një teatri që është jo vetëm një art formë, por edhe një instrument reflektimi dhe kritike sociale, historike dhe kulturore. Ajo është e lidhur ngushtësisht me shpirtin dhe identitetin e kombit, dhe duhet të mbajë dhe pasqyrojë jo vetëm zhvillimet kulturore, por edhe pasigurinë, aspiratat dhe pasionet që përshkojnë historinë e tij. Po ashtu, ka një domosdoshmëri të theksuar për të zhvilluar një regjisor kombëtar që e kupton dhe e shpreh këtë dramë kombëtare në një mënyrë autentike”, shpalos ai.
Sipas Rushitit, është pikërisht regjisori ai që e nxjerr thelbin e kësaj dramaturgjie dhe e lidh atë me realitetin e sotëm. Ai është një krijues që, duke pasur një njohje të thellë të trashëgimisë kulturore, është i aftë ta interpretojë dhe ta përshtatë veprën për t’i dhënë asaj një vlerë të re në kontekstin e aktualitetit. Ai beson se pa një regjisurë kombëtare që e njeh dhe e respekton thelbin e veprës, teatri kombëtar mund të humbasë lidhjen me shpirtin e tij dhe me mesazhin që ka për ta pasqyruar. Prandaj, mendon se teatrit kombëtar i nevojitet një angazhim i përbashkët për të zhvilluar dhe mbajtur gjallë dramaturgjinë kombëtare dhe për të kultivuar një regjisurë që është e lidhur me të, që është një reflektim i kulturës dhe historisë sonë, dhe që ka guximin të ballafaqohet me realitetet e sotme të shoqërisë. Kjo konsiderohet të jetë mënyra më e mirë për të krijuar një teatër që është i gjallë, i qëndrueshëm dhe i lidhur me identitetin e tij kombëtar.
Provat për shfaqjen ’13’ kanë gjetur nisjen më 13 tetor, një datë që përkon edhe me esencën e vetë shfaqjes. Premiera pritet të epet më 13 dhjetor, ku aty publiku do ta ketë mundësinë ta shijojë këtë shfaqje gjerë në thelb.
Regjisori Rushiti beson thellë se publiku do të përjetojë një shfaqje ndryshe, një përvojë teatrale që e sfidon perceptimin e zakonshëm. Pra, pritet të jetë një shfaqje që reflekton frymën dhe identitetin kombëtar, por që e trajton këtë trashëgimi me një estetikë bashkëkohore, e cila e bën të mundur që temat shqiptare të komunikohen në një mënyrë moderne dhe tërheqëse.
“Kjo është një shfaqje produkt i një ekipi të tërë kreativ, ku çdo individ, nga skenografi e deri te aktorët, ka kontribuar me pasionin dhe mendimin e tij, duke e bërë këtë projekt një tërësi organike që bashkon larminë e ideve dhe metodave.”
Krejt në fund, regjisori Rushiti na shpalos se shfaqja që do të shohë publiku është një përzierje e thellë mes tradicionales dhe modernes, duke sjellë në pah thelbin e kulturës dhe historisë shqiptare, por me një trajtim që është i përputhur me kërkesat e kohës dhe të shoqërisë moderne. Pra, ajo nuk do të jetë thjesht një përsëritje e të kaluarës, por një rishikim i saj në një mënyrë që i jep asaj një frymë të re, një frymë që i flet të tashmes dhe që mund të krijojë një lidhje të fortë me publikun e sotëm. Në këtë mënyrë, kjo shfaqje do të jetë një udhëtim i pasur artistik dhe intelektual, ku temat dhe mesazhet shqiptare, që kanë qenë gjithmonë të ngulitura në shpirtin e kombit tonë, do të shprehen përmes një estetike që është gjithashtu e hapur për inovacion dhe eksperimentim. Publiku nuk do të shohë vetëm një dramë kombëtare, por një shfaqje që e merr atë dhe e risjell në një kontekst ku mund të dëgjohet dhe të preket me një mënyrë të re dhe të freskët./ KultPlus.com
Shkrimtari Mario Calivà ka publikuar së fundi librin e tij më të ri “Ari Arbëresh – L’oro Arberësh”, dramaturgji në vargje në gjuhën arbëreshe me përkthim shoqërues italisht, përcjell KultPlus.
Libri vjen me parathënien e Lidia Riviello-s, ndërkaq filli i rrëfimit në libër është i njëjti fije ari që qëndis Ncilonën.
Personazhet e kësaj dramaturgjie tregojnë gjenealogjinë e një trashëgimie të çmuar e cila nga duart e rrobaqepëses demiurge, krijuese dhe gjeneratore, i kalon vajzës që do të veshë vestën ari nën diellin e Pashkëve Arbëreshe./ KultPlus.com
