Botohet në finlandisht një antologji e poezisë shqipe

Libri “Na ishte njëherë shpresa” – poezi bashkëkohore shqiptare, u botua në finlandisht nga shtëpia botuese “Aviador”, e përgatitur dhe e përkthyer nga Silvana Berki dhe e edituar nga Aleksanteri Kovalainen. “Këtë qershor si për gëzim vjen për ne lexuesit finlandezë diçka krejt e veçantë: antologjia e poezisë shqiptare. Për shembull, mua nuk më kujtohet të kem përkthyer as edhe ndonjë roman shqiptar; edhe pse romanet e Anilda Ibrahimit janë akoma në listën e radhës, por akoma nuk kam ardhur deri aty.

Shqipëria ka ngelur për ndonjë arsye një vend i panjohur, ndaj mbasi lexova këto poezi mund të them se tani më intereson ta njoh si edhe letërsinë e saj”, thuhet në njoftim të botuesit. Aty më tutje theksohet se këtë koleksion poezish e ka përgatitur shkrimtarja Silvana Berki, e cila jeton në Finlandë prej 1991-s. Që në fillim të librit është shkruar historia e gjuhës dhe e letërsisë shqipe prej profesorit Gazmend Krasniqi, i cili është i përfshirë në antologji edhe si poet. E kaluara e këtij koleksioni antologjik fillon që prej vitit 2016, ku për herë të parë u përkthye në gjuhën shqipe antologjia e poezisë finlandeze.

Në libër përfshihen 27 poetë me një brendësi shumëdimensionale. Prej tyre numrin më të madh e zënë poetët e Shqipërisë dhe të Kosovës, por edhe prej Malit të Zi, Maqedonisë dhe Italisë. “Emri më i njohur prej tyre është ai i Ismail Kadaresë, emrin e të cilit e kisha dëgjuar edhe unë, edhe pse ndonjë gjë më tepër për të nuk dija. U impresionova tek lexoja këto poezi kaq me vlerë. Mbas leximit duket sikur ngel në mendime dhe ke dëshirë t’i lexosh përsëri. Pastaj mbasi ta kem lexuar këtë libër përsëri do të bëj kështu, do të lexoj në një ditë vetëm një poezi ose dy! Tani m’u desh ta lexoja librin menjëherë dhe shumë shpejt, kështu që nuk munda as të thellohem dot nga nxitimi. Por kjo nuk do të thotë që nuk munda të ndalem dhe t’i shijoj ato tekste të cilat më impresionuan më shumë. Mbasi shkrimtarët poetë janë kaq shumë, ata nuk mund t’i prezantosh këtu të gjithë. Ndoshta ngaqë nuk di të bëj një përmbledhje të përgjithshme, sidomos kur më duhet të pranoj që i kam lexuar këto poezi pothuaj i lodhur. Është vështirë po ashtu të zgjedhësh se cilat nga këto poezi janë më të veçanta, sepse të gjitha janë poezi që flasin shumë. Malli për atdheun Shqipërinë prej së largu është njëra nga temat e koleksionit. Për shembull poezia e poetit dhe shkrimtarit Ismail Kadare, i cili jeton dhe vepron në Francë, shkruan poezinë ‘Malli i Shqipërisë’. Të tilla dhimbje malli ke edhe ndër poezitë e poetit Agron Tufa në poezinë ‘Elegji’”, shprehet botuesi.

Botuesi bën të ditur se titulli i koleksionit poetik “Na ishte njëherë shpresa” vjen prej poezisë së poetit shqiptar të Kosovës Ndue Ukaj, nga poezia “Në ditë vjeshte si kjo”.

Historia e Shqipërisë dhe e Kosovës, si edhe gjendja e shoqërisë duken qartë edhe në këto poezi shumë natyrshëm, ku në secilën është prezantuar edhe gjendja e poetit. Aty kuptohet gjendja e diktaturës, mungesa e lirisë së fjalës, lufta, dhuna, shkatërrimi dhe vuajtjet. Ajo që vjen me prozaiken, si për shembull dikë prej tyre e ndaluan të punojë si gazetar dhe tjetrit duket që ia kanë ndaluar të publikojë librin poetik, tjetrit ia ndaluan ta qarkullojë të sapobotuarin libër si një influencë “jo e shëndetshme” për shoqërinë. “Shqiptarin e Kosovës Adem Gashin e burgosën nën diktaturën serbe në vitin 1982 pikërisht në të njëjtën kohë kur po publikonte për herë të parë librin e tij poetik. Gjatë luftës së Kosovës të njëjtit poet ia dogjën të gjithë bibliotekën me pesë mijë libra. Poeti i Kosovës Xhevdet Bajraj jeton në këtë kohë në Meksikë. Në poezitë e tij dhuna dhe lufta shfaqen me një dozë të madhe. Mbas tyre e bukura qëndron larg, siç ndodh shpesh ne gjendje lufte. Poezia e tij ‘Gjellë shqiptare’ është poezia më e tmerrshme dhe më tronditëse në të gjithë koleksionin”, shprehet ai.

Në njoftimin për botimin e kësaj antologjie thuhet se ky tmerr nuk përfundon me fillimin e poezisë, por ato vazhdojnë më tej: gra të përdhunuara, fëmijë të vrarë. Poezia paraqit mizoritë dhe brutalitetin e luftës pa e zbukuruar atë. E megjithatë libri ka edhe gjëra të bukura, për të cilat unë nuk mund t’i cek në këtë shkrim, ndaj uroj ta lexoni vetë të gjithë koleksionin. “Në libër nuk ka vetëm histori lufte, as dhimbje ose mall, të cilat natyrisht janë pjesë e jetës – si në të gjithë botën. Humanizëm, dashuri, kujtime fëmijërie, përshkrim i natyrës, jetës së qytetit e analiza besimi. Nga e gjithë kjo përzgjedhje e gjerë secili mund të gjejë diçka për vete, e cila të flet vetëm ty. Ishte kënaqësi të njihesha me shpirtin e shqiptarëve kudo ndodhen me anë të këtyre poezive. Tani duhet të kërkojmë romanet shqiptare dhe libra të tjerë rreth Shqipërisë dhe shqiptarëve”, përfundon kështu njoftimi. Përktheu nga finlandishtja, Silvana Berki

Bojë dhe gjak

Poezi e shkruar nga André Laude.

E bëj jetën time natë pas nate një grumbull plehrash.
E bëj jetën time një kronikë të mjegullt.
E bëj natën time një kryqëzim fantazmash.
E bëj gjakun tim një lumë të gjatë
që rreh në tëmthat e mi.
E bëj frikën time një zog bardh e zi
E bëj një zog të ngordhur, të kalbur,
fëmijën që do të kisha mundur të jem.
E bëj fëmijën një zjarr të çmendur, një pirg hiri.
E bëj vdekjen time të ardhshme një gosti gjarpërinjsh.
E bëj një gjarpër litar për të varur veten.
E bëj një heshtje të gjatë, të thellë, testamentin
e gjithçkaje që qe shkatërrim, tmerr, mërzi,
ndarje dhe çirrje të pafundme.
Urinoj bojë dhe gjak.
Urinoj bojë dhe gjak.
Këndoj mbi turrën e ndëshkimeve.

Monologu i një gruaje

Poezi e shkruar nga NATASHA LAKO.

Me cilët sy të të shihja dashuri,
Me cilët sy?

Ishin vite të rëndë,
Duvaku na ngatërrohej në këmbë.

Kishim shumë për të hedhur,
Kishim shumë për të ngritur,
Ashtu si nga errësira,
çohet e papritur.

Prandaj zgjodhëm agimin,
Kohën që ndan gjithçka –
Me dritën e tij
Krijuam sytë tanë.

Melodi

Poezi e shkruar nga Ergisa Bebja.

Ti, tejçon sembim në shpirtin tim
më deh me fjalë me nota muzikore
nga do-ja të si-ja thurën
të thëna e të pathëna fjalë
Ti nën ritmin muzikor
pakuptimsisht të dërgon në të panjohurën mendim
mendim çmendurak apo i trisht
kjo per ty s’ka më rëndësi

Sa keq!
Doja të të takoja
Të të pyesja
24 orë me ty të flisja
Se egër më sillesh
Në Lucifer më dërgon
E me përdallosje në qiell të shtatë po prapë më çon

Të tillë sjellje bëjnë njerëzit
Ti pse kështu ?
Të gjithë të duam
Me hir apo pahir
Je ti balsam i shpirtit njeri

Në çdo gjuhë që ti flet
Ne po prapë të kuptojmë
E përkëdhelur nga të gjithë
Si aureole ngjason melodi
Por të lutem
Si tingujt e Carmina Buranes
Me trishtim mos m’u sill!

Kësaj nate me hënë të vjeshtës

Poezi e shkruar nga Dritëro Agolli

Kësaj nate me hënë të vjeshtës
Dola fushës të bredh kuturu.
Retë shtohen me vrap pa reshtur,
Hëna duket aty-ketu.
Porsi vetë mendimet e mia
Po më shtyhen ndër mend më shpesh
dhe pas tyre gjithnjë gjendesh ti
si kjo hënë qe duket mes resh.
Hëna shpejt do të zhduket dhe netët
do të mbeten pa të, kurse ti
në ëndërrimet e mia pa jetë
perëndim s’do të kesh kurrsesi.

Birraria e fshatit

Poezi e shkruar nga Ervin Hatibi.

Ka larë gotat e fundit, pjatat,
pirunjtë, beqarë prej alumini.
Në bërryle si një çetë e menduar
i rrjedhin
flluskat e shkumës me yndyrë.
Sa herë trokëllijnë çelësat në darkë
i duket se kyç qepenin
e birrarisë,
Pjatë që i thyhej shpesh tek e lante
hëna cifloset mbi mal,
Aty flenë barinjtë
dhe delet veshur si barinj.
Ajo fle tani brenda,
tamam brenda piskamës
së çelësit në vrimë,
këtij lakuriqi nate
që po të kishte sy do të qante.
Birraria e fshatit këtë natë, buzë udhës
Me pijanecët që rrëzohen si qeveri.
E mbyllte herët,
Sapo
muzgu, si një seks i vjetëruar, mezi ngrihej nga arat
e mbahej në plepa.
Atëhere fshatarët dy e nga dy
ndanin përgjysmë një birrë
të heshtur apo të mbytur, se flitnin
një gjuhë hundësh, po shqip.
Shatet e turpëruar
rrëzë derës i pritnin si gratë.
Të urrenin, ti veç i kishe bezdi.
Jashtë boria e një makine ngulmonte
si një fyt palloi.
Kur mbyllje qepenin
bandilli i fikte motorët,
Deriçka e pasme e dyqanit çelej si konservë.
Në shtratin e drunjtë mes zahireve,
shisheve të birrës bosh,
arkave me merimanga,
Një llampë e ngordhur si nje vezë llukë
sytë t’i shqepte, edhe ashtu të mbyllur,
po s’qe punë ta fikje,
Ti, grua zonjë, gëzoje mbytur.
Burrat qëllonin përherë me llafe
nga gulçet minjtë trembeshin nën rafte
me ca potere nënujore
Mbi shalet e bardha, faqet plot gjumë të shoferëve.
Mbi to, floku yt me këna.
Bobo, ç’gënjeshtër ishte mëngjesi.
Ai qiell i vranët, si burrë i pafjetur ()

Ti sajoje një ardhje të largët nga shtëpia,
Domethënë,
nga dera e pasme dilje e hapje
birrarinë
e natën prisje, e shkretë, mrekullinë,
neverinë,
me ç’fytyrë vallë do të të fanepsej kësaj here.

Por një ditë aty në banak
erdhën e të morën
të mekur,
në emër të popullit,
në sy të çunave të shkollës fillore
që po kthenin nga mësimi
me xhepat me shkumës
që shkruanin “kurv” tinëz tek muri i birrarisë.
Fshatarët spiunë me triumf prej Edisoni
u turrën kush e kush
ta shihte më parë atë shtrat vogëlan
që e kishin ëndërruar gra e burra
mbuluar me basme të pastër.
Do ta teproj,
po them se dikush liroi poçin e tmerrshëm hajdutçe,
mbase për të ndriçuar dhomën e miqve.
Ndonjëherë kur trokëllojnë çelësat
vërtet i brof zemra të mjerës, sidomos kur erret
i duket se kyç qepenat,
të cilat bëjnë rimë me sutienat,
Që në burg vërtet luks janë,
në burgun e qethur të grave që plaken
brenda kalendaresh vetjake
që përgjaken.

Do t’i shtrydh të dy sytë

Poezi e shkruar nga Ali Asllani.

Un’ jam un’, saksi e vjetër!
Lule gjirit që stolisa shkoi stolisi një gji tjetër
Un’ e nisa e stolisa me ç’i jep e s’i jep sisa
dhe me këngë ylyveri buz’ e gushë ja qëndisa

Nëpër vapëz i dhash’ hije, nëpër hije er’ e shije
i dhash’ shije poezie, gjith’ fuqit’ e një magjie
gjith ato, që fllad i ëmbël nëpër lule mbar e bije
ari i diellit me tallaze, ari i hënës fije-fije
dashuria me dollira dhe me thelp lajthije pije…

Po u bë ajo që s’bënej, si, pra, zemra do duroj’,
syri lotin ta qëndis, loti syrin ta harroj?
Si, pra, zëmra do durojë un’saksia tash të vuaj
edhe këngë e gjirit tim të këndoj’ në gji të huaj?

Un’ e nisa i stolisa me ç’i jep e s’i jep sisa,
dhe me këngë ylyveri buz’ e gushë ja qëndisa
buz’ e gushë ja qëndisa, e ormisa mu në zëmër
plasi hëna ziliqare që shikonte me sy vëngër!

Më së fundi i dhash’ lotin, kryepajën time pajë
i dhash’ lotët që pikonin ku i shkelte këmbë e saj’
i dhash’ vjershën time valë, dy herë valë tri her’ zjarr
që buçet në maj të penës edhe bënet këng e marr’
këng’ e marr’ e mallit tim, që tani e paskëtaj
do t’i shtrydh të dy sytë nëpër gjurmëtë e asaj!

Në vend të përshëndetjes…

Poezi e shkruar nga Azem Shkreli.

Shko se furishëm po fryn në mua erë mallkimi që s’të fal.
Dhe, dije mirë, kurrë më një e një nuk bëjn’ një si thonte Hikmeti, ai farë poeti me këngë prej zjarri.

Shko merri me vete lutjet tua, edhe hijen tënde hiqe zvarrë rrugëve si gjënë e ndyrë.
Mos u kthe pas.
Mos i harro sytë e përlotur në shtekballin tim.
Mos thuaj lamtumirë.
Asgjë mos thuaj.
Merri me vete gjurmët nëpër të cilat erdhe një natë më e përvuajtur se frika dhe hyre në mua.
Shko dhe bëhu fjalë e mbrame n’gojën time.
Bëhu shkrepetirë e fikur n’ylberin e shkrimit tim.
Bëhu çdo gjë pos Meje e Teje dhe asaj që e quajtëm Ne kur i zinim yjet si fluturat e ua ngjisnim nganjë emër mos ta harrojmë emrin tonë.
Shko, merri me vete edhe rrugët, të mos kthehesh kurrë në vesën e lotit të rrejshëm, gërmadhat e kujtimit t’i rrëzosh.

Shko, mbyllu në do kështjella të largëta harrimi, ku s’të zgjojnë më këmbonat e pendimit kur çmendet mallit vetmia ose kur buza buzën e han n’pikllim, që mëkatin s’e lan, që s’mundet ta shpojë Gurin e rëndë, gurin e ftohtë të ndarjes.
Shko, më mirë dhe hesht. Mos u kthe mbas.
Mos i harro sytë e përlotur n’shtekballin tim.
Mos thuaj lamtumirë.
E kur t’shkojsh larg, më larg se prej blerimi n’blerim
E kur t’shkojsh larg, më larg se prej zemre në zemër
Aq larg sa ta harrosh edhe emrin tënd dhe zërin tim, fshihu prej
vetes
Shkurto flokëgjatat, mate me to mendjeshkurtrën tënde dhe
mos qaj.
Shko se tmerrshëm po lodrojnë sonte n’mua rrëket e gjakut të
ndezur. / KultPlus.com

Populus Illyricus

Poezi e shkruar nga Mirko Gashi.

Populli
e di
kur duhet bërë kryq
me tre
e kur
me pesë gishtërinj
e kur
të thuhet dova
Ai
më së miri
të thotë
s’ka përëndi të tjerë
përvec meje
Populli të thotë
se s’ka kryeplak
më të urtë se fshati
Ai e ka meteorologjinë
e vet
në gjunjtë e pleqëve e të plakave
kur ky yll apo ai
gjendet këtu apo aty
Populli di
pse
s’duhet përqeshur lumin
për rrugën e tij gjarpërore
rrjedhën mund ta gabojë ndonjë pikë
po lumi kurrë.

2.-

pasi vetëm ai e di
rrugën e vet
vallen e popullit
askush
s’do ta mësojë
as t’i marrë erë
për një jetë kalimtare
Kurrë mos humb besë
ndaj Zotit tënd të ri
beso
e po të besoj
në këtë aksiomë

Populli e di
se vetëm fëmijët dhe kafshët
të duan pa hile

Cdo fjalë që të thuhet
për Popullin
është e stërvockël
Ai e ka celësin
për cdo rebus
vetëm për të s’ka enigma
Eu
Ai
di
se cili mashkull i shtëpisë
është për pazar
e cili jo
Ai e di
mu si Luli i vocërr

3.-

ku është hija
e ku gjendet dielli
kush është Mark
kush Januz
e kush Janus
Populli e ka syrin
të thellë
sa një oqean
populli të thotë
se kënga
është vaji i burrit
se kështu e ka jeta
Ai ka
cka s’ka
asnjë kryevepër s’e ka krijuar Dante Aligieri
apo ndonjë tjetër
po Ai
i mjeri
Për cdogjë që ke ndier
mos beso as ti
po populli
e di
Ai
para se ta capojë
të njëmbëdhjetin hap
dhjetë i ka kaluar
Populli
s’ka epiqendër
të gjitha trojet
e skajet
e tij
ashtu mund të quhen

4.-

Populli të mëson
me proverba
ai të thotë:
“I di Meta punët e veta”

Dëftim

Poezi e shkruar nga Sibel Halimi.

Në shkallët e fëmijërisë sime
Miliona grimca të ardhmes
S’ka fshesë t’i fshijë

Fidanet e tua, babi- të mijat janë
Imazh i pajetuar i rinisë
Të mbëltuara në alegorinë e Platonit
Të rinuara në broçkullat e Sokratit

Fundi që veshur kam
Ëndrra jote është
E mora vesh babi sot
tek pash detin në fytyrën time qullë
Tek pashë kodrat hije mbi kokë
Imazhi yt mu dëftua në pafundësi

Vrulli që ma jepje çdo natë
Për të sotmen
Pas shumë moteve ndrinë si flakada
Seç m’u kujtove – baba

Kur shtroja batanijen
Kur në filxhanë shumëngjyrësh
gjurmë fati kërkoja
Kur kafenë e zezë katran
E pinim për një ditë të bardhë

Atë fytyrë kurrë më s’e shohë
S’mund, s’arrij
Bredh rrugëve
Dënes si fëmijë
Vrapoj
S’lozë
Përhumbem
Në përjetësi
Babi,
Ma ndiz zjarrin
T’i trembim hijet alegorike
Se vdekja jote është dritë për mu’
A po e ndjenë, sa shumë të du’

‘Sot është e shtunë edhe për ata që vuajnë e s’janë të lumtur’

Poezi e shkruar nga Jamarbër Marko.

Sot është e shtunë…
Për mua dhe për ty
Për të gjithë.
Për të gjithë ata
Që patën diçka në tokë.
Sot është e shtunë
Edhe për ata që janë mërzitur
Për ata që nuk dinë të jetojnë.
Është e shtunë edhe për ata
Që nuk janë më.
Sot është e shtunë
Për kuajt që tërheqin karrocat në errësirë
Për lodrat që u luajtën
Dhe për vendet bosh në sallat e lavdisë.
Sot është e shtunë
Edhe për ata që nuk e dinë këtë gjë
Që vuajnë e s’janë të lumtur.
Vetëm sot është e shtunë,
E dëgjova në rrugë
Në derën e spitalit.
Sot është e shtunë
Edhe sikur askush të mos e kujtojë…
Jo vetëm sepse unë sot jam mërzitur,
Por për madhështinë e një dite
Që veshi mbi vete pelerinën e vjetër të botës.
Është e shtunë
Sepse nuk ekziston asnjë ditë tjetër
Si kjo e sotmja
Dhe dikush mund të thotë
Se asnjëherë nuk ka qenë e shtunë,
Se asnjëherë, asnjë ditë
Nuk ka shpënë buzë greminës kuptimin e madh
Jetën e madhe përpara një bluze
Të thjeshtë dite
Siç është dita e shtunë.
Ditë e shtunë sot
Që u përsërit aq shumë
Mbi atë çka bënë ata që nuk jetojnë sot
Me lehtësinë e atyre që jetojnë
Të mbështjellë nga e shtuna
Që si letër karamelesh
Bie mbi butësinë e vjetër.
Sot e shtuna bie mbi kërcënimin e vjetër
Dhe thuhet nga të gjitha buzët kudo
Edhe atje ku dita është ngatërruar me një tjetër
Edhe atje ku dashuria është është zëvendësuar me një tjetër.
Kudo sot e shtuna përkëdheli plagët dhe buzëqeshi
Për t’ua bërë më njerëzore,
Për t’ua larguar sadopak nga pesha e kohës,
Që e veshur me hijen dhe dritën e një të shtune
Ndaloi lozonjare dhe tha:
Sot është e shtunë
Kur filluam të kuptojmë
Se vetëm në botën tonë është diçka
Të rrish pak më shumë në të ftohtë
Për të larguar diku drejt pafundësisë
Nyjen e vërtetë,
Që lëkundet me përkëdheli
Brenda thellë së shtunës
Që duket se nuk do të ndërrohet me asnjë ditë tjetër.
Sot është e shtunë
Për të vetmen thjeshtësi dhe mendim
Për të vetmen kënaqësi dhe trishtim
Për të bërë një hap
Në botën e vogël të njerëzve.